|
| |
| |
| |
Haedstik XVII
Richt, richt, richtsje!
Jolmer en Hartman streekje mei gong op 'e wâl oan, dêr't swak en frjemd it lûd fan de maten weikomt. De mist is sa swier, dat hja winlik gjin idé fan rjochting mear hawwe. Deun by de wâl soe men noch it paed kwyt reitsje en hopeleas fordwale kinne. Jolmer rydbosket, as er oan de mooglikheit tinkt, dat Richt noch op sé swalkje soe. Mar né, dy redsume Richt jowt har net willemoeds yn sa'n gefaer, hja stiet fansels al tusken de maten to laitsjen.
As hja by de ploech komme, blykt it, dat de measten al op reis nei hûs binne. Trije famkes en fiif jonges hawwe op harren wachte.
‘Hwer is Richt?’ freget Jolmer forheftich.
‘Al hast thús, wol 'k leauwe,’ seit Fouk. ‘Hja wie al fuort, doe't wy oan lân kamen. Ik hie tocht, dat se op ús wachtsje soe. Hawar, wy sille har gau ynhelje.’
‘It liket nuver, neat foar Richt, om der stil út to striken,’ mient Sjoerd.
Jolmer wol it net skine litte, mar it sjit him yn 'e fuotten, sa ûngerêst is et.
Hastich sette hja efter de oaren oan, dy't de brêge oer de Sânfeart al oer binne. Op 'e sédyk sjogge hja, dat it lân like ticht sit as de sé. De wite damp fan niis kriget rêd in donkerder en binearjender gedaente. De sinne is noch mar tsien menuten ûnder en nou bigjint it al nacht to wurden. Yn de fierte hearre hja de stimmen fan de maten. Hja sette it op in draven, Jolmer foarst, mei in greate ûnrêst yn syn hert. As hja de oare ploech ynhelle hawwe, himet er:
| |
| |
‘Is Richt net by jimme?’
‘Richt? Is dy dan net by jimme?’ seit Rienk Ottema forheard. Sjoerd en Hartman bilûke nou ek.
‘Is se jimme net foarbygien?’ freget Fouk.
‘Né, mar der is noch in ploech foar ús, Wander en Geart en oaren. Dan sil se dêr wol by wêze.’
Jolmer en Hartman fleane der hinne en komme ta de ûntdekking, dat Richt ek net by de foarste ploech is. Forslein en eangstich fortelle hja it oan de maten. De famkes wurde nou ek kjel, hja bigripe der neat fan. Soe Richt der allinne útstrykt wêze? Mar nimmen hat har sjoen en soks leit alhiel net yn har aerd.
Jolmer wol werom, nei sé ta. Mar der komt Fouk ynienen hwat yn 't sin. Richt hie sein, dat hja om healwei seizen nei de buorfamkes fan De Vries ta moast. Nou't it al sa let wie, is hja miskien wol ien fan de Hoitebuorsterbrêgen oer gien, om earder thús to wêzen.
‘Kom mei nei Baukema,’ seit Fouk. ‘Richt sit grif al by de kachel to sjongen, wylst wy hjir hast steane to skriemen.’
Fouk bisiket de moed der yn to hâlden, it slagget har lykwols net. Hastich reizgje hja it paed del yn de hurd oanwinnende tsjusternis. Tweintich bern, de redens yn 'e hân, freze yn it hert. Lyk as de tsjustere, kâlde damp it ljocht fan de strieljende winterdei opslokt hat, sa hat in swiere binearing alle blydskip fan it iisfeest bidobbe. Hikkepeallen en beammen rize hommels as spoeken foar harren op yn 'e mist, om it oare amerij ûnsichtber to fordwinen.
It hert slacht harren tsjin de kiel oan, as hja yn greate spanning by Baukema op 'e reed steane, wylst de famkes ‘folk!’ roppe.
Jel, Richt har âldste suster, komt by de doar.
‘Is Richt al thús, Jel?’
‘Richt? Welné, is dy dan net by jimme?’
‘Is se dan by De Vries?’
‘Dan soe hja dochs earst de redens wol thúsbrocht hawwe!
| |
| |
Toe, fortel op, hwat is der bard,’ fitert Jel.
Jolmer en Fouk dogge it wurd, ynwindich beevjend fan eangst.
Jel wurdt wyt om 'e holle en ropt har broer Geart, dy't krekt de molke nei de dyk bringt.
‘Kom hjir ris Geart, ús Richt is fuort!’
Geart nimt it noch net al to swier op.
‘Richt rint yn gjin sawn sleatten tagelyk,’ seit er. ‘Hja sil wol by de famkes fan De Vries sitte, freegje dêr mar ris.’
Jel fljocht dêr hinne, mar Richt is ek net by De Vries.
Wyt en forslein en sûnder wurden stiet de kloft fan maten dêr op it hiem. Geart, nou ek kjel en ûngerêst, warskôget syn heit yn 't bûthús, frou Baukema is út har sels al by de doar kommen. Jitris en jitris moatte Jolmer en Fouk har forhael dwaen, dat de oaren bifêstigje. Baukema en syn frou binne sterke kalme lju, mar nou slacht de eangst harren nei de kiel. Richt fuort? Richt allinne op sé? Yn dizze neare nacht, mei dit needlottige waer?
Geart is yn 'e jas sketten en hat de fyts al by de hân. In bûsdoek fan Richt hellet er út ien fan har jassen, in bûselantearne mei in sterke batterij nimt er mei. Efkes knipt er 'm oan en sjocht, dat de felle strielen mar in lyts eintsje yn de goare mist opboarje.
‘Ik helje de boskwachter en syn houn,’ seit er.
‘Ja,’ seit heit, ‘ik sil tsjin de arbeider sizze, dat er it fuorjen allinne dien makket, dan kom ik dy efternei.’
‘Hwa fan jimme giet mei?’ freget Geart oan de bern, dy't alles as in nachtmerje bilibje.
‘Ikke,’ roppe hja allegearre.
‘Gjin sprake fan. In pear fan de greatsten. En earst thús fortelle.’
De fiif maten fan Richt har klasse sille mei.
Jolmer komt sa wyt as in lyk thús.
‘Hwat skeelt dy, jonge?’ freget heit.
‘Richt is fuort, Richt is weirekke op sé, yn 'e mist.’ Dan
| |
| |
brekt syn stimme en boarst er yn gûlen út, de hannen foar it gesicht.
Mei muoite docht er syn forhael. Dan lûkt master, dy't al like kjel wurdt, de jas oan en togearre sette hja op 'e fyts ôf.
As in diggelfjûr rint it bange forhael troch it doarp en jowt in greaten konsternaesje. Allegear springe hja op 'e fyts, of traepje op klompen nei sé. Allegear ien greate famylje wurden, bifongen fan ien freze, biret ta ien doel, bisiele fan ien hope. Master, de boskwachter mei Pluto, Klaes Tromp, Wildskut en syn soannen, de smid, de weinmakker, Postma, Ottema en folle, folle mear.
It is ûnderwyls roettsjuster wurden. Gjin moanne en gjin stjerren, en de klamme, fette damp huveret harren oer lea en antlit. As spoeken trêdzje hja de neare nacht troch. Fytslantearnen, bûselantearnen en bûthúslampen flikkerje machteleas yn 'e mist. As in helske tsjusternis, dy't ljocht en lûd smoart, leit dizze damp oer de wrâld.
Praet wurdt der net folle. Elk is forslein, elk fielt de greate need fan de Baukema's mei.
Allinne Freark Roskaem, ien fan de earsten, dy't op reis wie mei syn bûthúslampe, tinkt lûd op. Dat sokke bern net op in reedlike tiid nei hûs gyngen, dat hja yn 'e mist op sé bleauwen, hy bigrypt der neat fan. Roekeleas en ûnforskillich is dat jongfolk langer. En nou leit sa'n earm fanke dêr faeks bûten westen tusken de iisbergen, of is hja fordronken. Tink jin de tastân fan dy âlden yn. Is it net om gek to wurden?
Freark kriget net folle antwurd. De lju witte wol, dat ek hy út de need fan syn hert sprekt en dat er ien fan de lêsten is, dy't nei hûs gean sil, as hja Richt net fine.
Nou rint it manfolk fan it doarp de sédyk lâns en siket mei lampen de skeanten, de groppen, de greide ôf. In oare kloft giet op sé by de wâl lâns en allegear âlje hja yn de goare nacht op: Richt, Richt, Richtsje! Stimmen, dy't roppe as in needklok. Swiere basstimmen fan sterke kearels, dy't troch
| |
| |
de wrede mist hinne galmje wolle. It hege, skelle lûd fan de jonges, Richt har kammeraten, dy't tsjin de eleminten roppe om har boartersmaet. De stimmen fan Baukema en Geart, dy't soms brekke yn in snik en dan wer klinke, as woene hja dea en ûndergong biswarre. Mar de dampslierten wynderje harren as in spotslach om it gesicht en smoare de lûden.
As hja in ûre roppen en socht hawwe, komt der foroaring yn it waer. Ut it suden wei bigjint it hwat to waeijen. Op it lân kriget de wyn hjir en dêr macht oer de mist en skuort der gatten yn, dat in inkele stjerre sichtber wurdt. Mar de sé bliuwt ticht en de wyn jaget de walmjende dampen tsjin de dyk op en de lûden fan it roppende folk de forkearde kant út.
Yn it doarp rinne de froulju de buorren troch, of steane yn de doar, hwant nimmen kin it yn 'e hûs úthâlde. Frou Baukema stapt tusken Jel en in buorfrou yn foar hûs hinnewer. Hwat hja lijt dizze ûren, dy't ivichheden lykje, is net to biskriuwen. Har eagen stoarje yn in greate, stomme skrik de sékant út. Der komt gjin lûd oer har lippen, mar har hert bidt ien oanhâldende bea: Heare, rêd myn fanke. Dizze sterke boerinne kryt en klaget net, hoewol hja tûzen deaden stjert. It hiele libben fan har Richt giet as in film har foarby. Hja sjocht har yn de widze lizzen, hja sjocht har earste laits, hja heart har earste wurd: memme. Dingen, lang forgetten, komme har yn 't sin. Al dy lytse dingen fan har fleurich fanke, dy't hja yn it drokke bistean fan al den dei gjin acht sloech, mar dy't nou sa'n greate bitsjutting krije, dy't it lok fan har libben útmakken. Hoe hat altiten it hûs tild fan har laits en har liet, hoe hat hja songen op it Krystfeest. Fan 'e middei, doe't hja ôfsette yn har wite iistrui, dêr't it donkere hier oer hong, en mei it reade mûtske op, hat se har yn it hikje noch ienkear omkeard, om mem mei har redens in groet ta to swaeijen. De lêste? Sil hja nou nea wer, nea wer... Frou Baukema doar, kin net fierder tinke, bidt allinne: Heare, rêd myn famke.
| |
| |
Sa krûpe de skriklike ûren foarby en noch altyd ropt it op 'e sédyk en op it iis: Richt, Richt, Richtsje!
‘Wy kinne ek wol tsjin it grêf roppe,’ seit Roskaem wanhopich. Hy seit, hwat de oaren tinke. In gefoel fan greate machteleazens komt oer al dizze minsken, en dochs sykje hja troch, dochs raze hja har needrop tsjin wyn en damp yn.
Baukema wol mei alle gewelt sé op, nei de iisbergen. Geart en de boskwachter kinne him amper keare.
‘Dan binne jo forlern, tink om mem,’ himet Geart. Hy en Regeling hawwe wol in ûre lang op it iis swalke mei Pluto, sa fier fan de wâl ôf, dat sels de houn bigoun to wifkjen en ûnrêstich waerd, mar omdôch.
‘Myn fanke, myn bern,’ kreunt de sterke boer. En hjir en jinsen roppe de mannen, en it klinkt nou as in binearjende, ivich herhelle klacht, as it mankelike lûd fan in sirene yn de deadlike damp: Richt, Richt, Richtsje! O, hja witte wol, dizze minsken, dat Richt harren net heart. Dat Richt dêr earne efter dy bline muorre dea of bûten westen leit, dochs roppe hja har forskuorrende klacht troch de nacht. It is gjin roppen mear tsjin it fanke, it is in skreau út binaude sielen tsjin de ûnbarmhertige eleminten, in smeekjen út 'e ôfgroun ta God yn 'e himel.
Sterke Thomas en syn broer Jetse, dy't earst om acht ûre it drôve nijs hearden, binne der nou ek by. Har machtige stimmen bolderje yn de mistwolken, dy't húnjend om har forware koppen waeije. Freark Roskaem swalket mei syn bûthúslampe de séïgge lâns en âllet djip út syn longen. Dan seit er tsjin in buorman, dy't er moetet:
‘It is omdôch, minsken, hja is forlern, forlern. Tink jo de tastân fan dy earme âlden yn. It is om gek to wurden!’
In hiel doarp wrakselet mei yn de deadsneed fan de Baukema's. En de opjage séfûgels, dy't boppe har hollen wjukkelje, krite rau en ûnrêstich. It liket wol, dat hja ek meisykje en kleije om it forlerne famke. Dat minsk en dier, loft en ierde noch mar ien langst, ien need, ien rop hawwe: Richt!
| |
| |
De hierren soene jin oerein rize fan sa'n klachte. Dy taest de hiele natûr oan. De wyn sels, dy't út 'e kimen rûzet, wurdt in mankelyk kleiliet om it lot fan in heit, dy't oan de séïgge to roppen stiet om syn yn de mist forswalke bern, om de need fan in mem, dy't sûnder wurden oanhâldend bidt: Heare, rêd myn famke.
Jolmer is gjin minske gelyk. Hy en syn maten witte fan gjin wiken, al hoe't de heiten ek fiterje, dat hja nei hûs gean sille.
‘Hoe kinne wy nei hûs gean, heit, salang as Richt net foun is?’ freget Jolmer mei brutsen lûd. Syn fuotten binne lykwols fan lead en hy kin se amper forsette. Hy hat in gefoel, dat syn hert tsjin 'e kiel oan sit, dat er gjin siken mear krije kin. Uren lang hawwe hja mei socht, mei roppen en op 'e fingers floite. Lang hat der noch in swakke fûnk fan hope yn harren gluorke, nou is dy dwêst, nou is it nacht, fan bûten en fan binnen. Jolmer fielt him sa ellindich, dat er gjin lûd mear útbringe kin. It kreunt allinne út 'e djipten fan syn jongessiel: Richt, o Richt!
Om healwei tsienen lynje hy en Hartman tsjin in hikke op 'e sédyk oan, fier fan it plak ôf, dêr't hja fan 'e middei riden hawwe. Hja sjogge elkoarren oan mei lege eagen. Jitris en jitris trochlibje hja dizze middei, elke kear fannijs wurdt de pine greater. Hyltiten wer sjogge hja foar har eagen it linige stal fan Richt, sa't hja mei sierlike streken de sé oer swierde. En har lêste wurden heakje Jolmer yn de siel, dy laits en dy útdaegjende rop: dû krigest my noait! It hammert troch syn holle, it skuort troch syn siel: dû krigest my noait! dû krigest my noait! noait, noait! Hommels lit er de holle op 'e hannen falle en bigjint sa jammerdearlik to snikken, dat Hartman him gjin rie wit. Syn lichem skokt fan de senuwen. Dan leit Hartman him syn freonehân om 'e hals en seit:
‘It is forskriklik foar de hiele skoalle, mar foar dy it slimst.’ Dy wurden fan syn trouste kammeraet bringe Jolmer hwat ta bidarjen.
| |
| |
Deun by harren klinke fuotstappen. In amerij letter blaft Pluto fan de boskwachter harren oan. In elektryske lampe wurdt oanknipt en skynt harren yn de eagen.
‘Steane jimme hjir togearre?’ freget de boskwachter. ‘Hwerom geane jimme net nei hûs?’
Swartburd syn lûd is sêfter as ornaris, mar de jonges skodholje.
‘Kom dan mei my, jimme moatte hjir net togearre omhingje.’ ‘Hjir, Pluto, hjir komme!’ Jitris lit er de houn Richt har bûsdoek rûke, dy't er fan Geart krigen hat. Pluto rint snuvend en sykjend foarút, komt dan werom en sjocht mei wize freegjende eagen syn baes oan.
‘De hiele sékant haw ik mei him ôfsocht,’ seit Regeling, ‘op it iis en de dyk lâns, wit-hoe-fier de Lemster kant út. En nou de kant nei it Klif út, like fier. Ik soe krekt werom, doe't de houn jimme yn 'e gaten krige. Wy sille noch in lyts eintsje fierder, dan sykje wy jimme folk op, jimme moatte nei hûs.’ Stadich traepje hja de dyk lâns, Pluto snuvend hinnewer fotteljend, forlegen en ûnrêstich, omdat er gjin spoar fine kin. Hja komme wer by in stek. Moedeleas hinget Regeling mei de earmen op in peal en stoarret de swarte nacht yn. Pluto is in baes pelysjehoun, as der earne in spoar wie, soe hy it fine. Hast sûnder der by nei to tinken lit er de houn, dy't om him hinne tysket, noch in kear de bûsdoek rûke. Pluto ljept it stek oer en siket wer. De baes folget syn gong mei it knipljocht.
‘Ik ha der krekt in nije batterij yn dien,’ preuvelt er.
‘Mar hwat is dat? Sjoch, sjoch, dy houn!’
Alle trije knoffelje hja it stek oer. Pluto stiet midden op 'e dyk en tjirget him as in wyld. Hy toppet yn 'e rounte en fljocht snuvend fan lofts nei rjochts en fan rjochts nei lofts. Dan komt er weromstouwen en fljocht forheftich blaffend tsjin de baes op, dy't er suver meiskuort.
De jonges fiele gjin groun mear, de boskwachter lústeret: ‘Heare, as dat ris wier wêze mocht.’
| |
| |
De houn is al wer op itselde plak en as hja by him binne, leit der in wyt bûsdoekje op 'e dyk. Wylst Regeling it opkriget, is Pluto de dyk al del, nei sé op. In amerij letter bigjint er wer oan to gean en hellet harren op, blaffend en mei giseljende sturt. Dan fine hja in reed. De jonges kenne him daliks as ien fan Richt har redens: brune hak- en teanlearen en reade bannen.
Nou sil Pluto fierder, yn in rjocht spoar op sé oan. Mar de boskwachter ropt him werom. As hja hjir west hat, kin hja net mear op sé wêze. Hy lit de houn bûsdoek en reed rûke en twingt him it spoar nei de sédyk op. Pluto wifket nou gjin amerij mear. Hy giet de dyk op en de oare kant der by del. Op 'e wâl fan de Sânfeart, njonken de dyk, bigjint er him noch forheftiger to tjirgjen, springt op 'e feart, wer op 'e wâl en hellet syn baes op.
Dêrre, op it iis, tsjin 'e wâl oan, leit in famke, leit Richt, kâld en wyt en stil. Har iene hân, fol bistjurre bloed, leit op it iis, yn de oare hâldt hja ien fan har redens. Sa roerleas leit hja dêr op 'e rêch, de holle hwat fansiden, sa kalkwyt is dat gesicht yn in bitizing fan donker hier, dat de jonges it hert suver stil stiet fan eangst.
‘Se is dea,’ kreune hja beide.
‘Hjir pak oan, byljochtsje!’ hjit Regeling, wylst er Hartman de bûselantearne jowt.
Dan hâldt er de hân oer it kâlde gesicht foar noas en mûle, fielt de pols, fielt it hert. Ien, twa menuten duorret dat ûndersyk, mar it liket de jonges wol in ûre. Yn in binearing, dêr't gjin wurden foar binne, sjogge hja nei de boskwachter syn gesicht, om út syn eagen it antwurd to lêzen, it forlossende of it skriklike, libben of dea.
‘It is noch net to let,’ seit de boskwachter.
It is de jonges, oft de himel iepen giet.
Regeling hat Richt yn syn sterke earmen nommen, yn syn duffel biwuolle. Hy jowt koarte bifellen.
‘Wy meije gjin menút forlieze. Ik gean mei Richt de neiste
| |
| |
brêge oer, op Hoitebuorren oan. Hartman ljochtet my by. Jolmer warskôget de oaren. Mar net rimpen en oerdwealsk. En der moat daliks ien fan de jonge mannen nei Wikel, om dokter to heljen.’
Jolmer stout de dyk op, de nacht yn. Hy fielt gjin groun, wit sels net, hoe't er oer de stekken komt, syn fuotten lykje wol wjokken to hawwen. Hy stroffelt in kear en falt langút oer de groun, mar springt as in fear wer oerein. Dêr is ljocht, dêr heart er stimmen. It binne syn heit, Freark Roskaem en syn soan Folkert. Hy kin mar amper syn boadskip sizze, hy kin noch krekt fortelle, dat de boskwachter mei Richt op reis is, Douma syn brêge oer. Dan falt er master suver slop yn de earmen, laket en skriemt tagelyk.
Roskaem lit de lantearne, dy't nammers ek útbrând is, op 'e groun falle, set syn hannen foar de mûle en âllet:
‘Richt is foun, Richt is foun!’
Sterke Thomas en Jetse, dy't deun by binne, bolderje it greate nijs fierder de nacht yn. It giet fan mûle ta mûle, en efkes letter binne hja yn ploegen op reis efter de boskwachter oan. Folkert hat syn fyts grypt en is al ûnderweis nei Wikel.
As hja Regeling ynhelle hawwe, himet Baukema:
‘Libbet se noch, libbet se noch?’
‘Ja, mar hja moat gau op bêd,’ seit de boskwachter.
Sûnder wurden nimt Baukema Richt fan him oer. Hy is lykwols sa fan de wize, dat er hast troch de knibbels sakket.
‘Ikke, heit,’ seit Geart.
‘Né,’ seit Sterke Thomas, ‘ikke! Jimme hawwe genôch oan jimm' sels.’
‘Hy hat har foun,’ seit Regeling, wylst er op Pluto wiist. ‘Beest, beest!’ is alles hwat Baukema útbringe kin.
Nou giet Geart foarút, om foarsichtich syn mem to warskôgjen. Efkes skimeret it de sterke boerinne foar de eagen, in snik brekt út har los, dan glimket hja.
Om healwei alven de jouns leit Sterke Thomas har Richt yn de earmen.
|
|
Auteursrecht onbekend