|
| |
| |
| |
Haedstik XVI
Katerjeije op se en krij-oan-boartsje yn 'e mist
Noch in pear dagen hâldt de fûle wyn oan en bliuwt it drok op Luts en Sminkefeart. Lubbert kriget noch mear folk yn 'e tinte as de earste deis, hwant ‘as al hwat jong is earst oan 'e gong is, dan binne ek d' âlden net mear to hâlden.’
Sterke Thomas en Jetse, de stobberoeijers, bine de redens ûnder en skekke kalm de Sminkefeart del. De boskwachter, yn 't grien, in fear op 'e hoed, rydt mei in brede streek. Syn lang burd wyndert him om it kin. Master fan der Mear, net minder wis as hy op 'e baen, rydt njonken him, de hannen op 'e rêch. Lytse Geart Bakker, dy't as feint net sa'n minne rider wie, is fiersten to grou wurden: hy wraggelt as in ein. Klaes Tromp, de smid en Ike Imes út 'e Finkeflecht, skeuvelje der al sa nuver lâns. Freark Roskaem kin noch aerdich streek hâlde, hy praet en laket en fielt him kening yn dizze ploech fan hakkenkrukken.
It doel fan dizze mannen is Lubbert syn tinte. Hja sitte der sa'n middei mear as dat hja ride en sprekke de sûkeladetsjettel omraek oan.
Lubbert hat syn tinte útwreide, hwant dy wie winlik to lyts. Jolmer hat in flage foar him meinommen. Dy klapt nou fleurich op 'e wyn en noeget yn de fierte al, om oan to stekken. Nei forrin fan in wike foroaret it waer gâns. De wyn jowt him del, de loft lûkt ticht, it krôket sa nou en dan hwat. It bliuwt lykwols winter. Der komme noch hongerige en toarstige riders genôch by Lubbert en Foekje, mar it jongfolk bliuwt net langer yn 'e lijte fan 'e bosken. It hert lûkt nei
| |
| |
Fryslâns wide romten, nei de brede wetters en de marren. Feestlik waeije de pompeblêdden en de trijekleur boppe de tinten, it hiele hearlike Fryske lân troch swiere de riders yn alle rjochtingen. Ut alle kimen wei driuwe de boartlike marsen fan de muzykkorpsen, dy't by de hurdridersbanen spylje, troch de hoare loft. Yn de herbergen fan Sleat, dat in sintrum fan iistoeristen is, daveret it fan sang en wille.
Jolmer en syn maten bliuwe fansels ek net by honk. Hja sette nei de Lemmer, nei Sleat, en de mar oer nei Wâldsein. Hja bilibje alle freugden, dy't Fryske jonges, dy't har rêdde kinne op 'e redens, bilibje kinne. Master fan der Mear jowt sa'n earste fjirtjin dagen alle middagen frij.
Hy is jong fan hert en sels sljocht op riden, hy wit fiersten to goed, hwat soks foar syn folkje bitsjut, om krinterich to wêzen. Nou moatte se harren wierje, nou is 't de tiid fan it greate aventûr, dat gaedliker foar de jonge sielen en sinnen is as tsien taellessen en hûndert breukesommen. As de winter tige lang duorret, komt der skielk wol in skriuwen fan de ynspecteur, om twaris wyks frij to jaen, mar salang as dat der net is, hâldt er de keppel moarns fan healwei njoggenen oant toalven en jowt er middeis frij. Dy keppel wurdearret dat tige en arbeidet moarns stûf. Fiif kertier yn de ûre, seit Hartman. Ien fan dy dagen, as hja mei har fiven op reis binne, nei Wâldsein, moetsje hja Warbre Wiger, dy't deun by in tinte op 'e mar to baenfeijen stiet. Hja bigroetsje him mei in bliid jûchhei en stopje fansels.
‘De mannen fan Mardum,’ seit Wiger, wylst er har sinten en botsenstikken oannimt, ‘dy witte hwat in earm minske takomt. As alle riders fan jimme slach wiene, jonges, dan bigoun ik fan 'e maitiid noch to rintenierjen. Mar party slane de earme wrotters gjin acht, dy't har paed feilich en har baen skjin hâlde. It sil harren lykwols sûr opbrekke. Sels haw ik yn myn jeugd in kaptael oan baensinten útjown en ik bin der noch altiten bliid om.’
Der komt in ploech fleurige fammen oanriden yn wite en
| |
| |
bûnte iistruijen en kleurige doeken. Wiger hâldt de biezem omheech en as hja dan noch trochride sille, roppe de jonges yn koar: ‘Tink om 'e baenfager!’ Mei safolle klam, dat de fammen yn de bûse taeste.
‘Yn oarder, jonges!’ seit Wiger. ‘Der wurdt tsjintwurdich gâns praet oer in nije maetskippij. Ik ha der net folle forstân fan, mar as jimme skielk it stjûr yn 'e hannen krije, jimme dy't nou de lytse man al oan syn rjocht helpe, dan haw ik bitrouwen yn de takomst.’
‘As wy baes wiene, Wiger, dan krigen jo in pensioen en in ridderlint,’ seit Hartman.
‘It wurdt my waerm ûnder it festje fan dyn wurden, myn jonge. In foech pensioen soe my skoan talykje, en in lint op it baitsje soe ús amt as baenfager yn oansjen bringe en de lju ta mylder offers twinge.’
As de jonges wer ôfsette sille, seit Wiger noch: ‘Ik mis winlik ien yn jimme ploech. Hwer is de lytse spylman fan it Krystfeest?’
‘Lytse Rein! Dy is op 'e Sminkefeart, dêr stiet syn heit mei in tinte.’
‘Doch him de groetenis. Hwat hat er wûndermoai spile en hwat hawwe jimme songen. Dat hat my goed dien.’
De jonges sjogge oan Wiger syn eagen en hearre oan syn lûd, dat dit gjin grap is.
Nou leit Sjoerd op en mei feart en foarsje strike hja de blinkende mar oer. It iis is hjir al hwat robbelich troch de hurde wyn, mar de baen is aerdich biriden en dizze fiif kinne har rêdde. Evenredich en ienlûdich klappe har izers op it iis, it sjongt as muzyk yn har bloed. It liket wol, dat har fuotten fansels yn dit ritme biwege, dat hja licht as fearren troch dizze wûndere, wide wrâld swiere. Hja hawwe in gefoel, oft hja altiten trochride sille, oan de kimen ta en dêrefter. Oft de wrâld yn in mearkelân foroare is, dêr't alles swevet, dêr't alles mooglik is.
Hja ride Wâldsein troch en folle fierder, oant de tuorren fan
| |
| |
Heech en de Hommerts en Dryls tichteby binne. De weromreis giet net oer Sleat, mar oer Balk. Dan de Luts del, de bosken troch, en om healwei fiven sitte hja by Lubbert en Foekje, yn 'e tinte, in kop waerme sûkelademolke yn de rjochter- en in fearn koeke yn 'e lofterhân. Hja dogge Rein de groetenis fan Wiger. Rein bringt harren in ein de Sminkefeart del. Hy fortelt, dat it alle dagen feest is, op it iis en thús. Om him duorret de winter oan Maert ta.
It biteart lykwols al hwat oars as Rein hopet. Mids Febrewaris wurdt it teiwaer. De wyn rint nei súd en west en hellet oan en nei in nacht fan stjelpige reinfleagen stiet der in heale foet wetter op it iis. Lubbert brekt de tinte ôf, hy bigrypt, dat it út is mei de wille. Hawar, it kin nou hwat lije, hy hat yn fjirtjin dagen safolle fortsjinne as oars yn twa moannen.
Dochs jowt de winter noch gjin krimp. Der komt in rite fan stil waer, mei froastige nachten. Hjir en dêr skarrelje de bern noch op sleatten en bûtlânnen, mar de greate wetters binne net langer bitrouber. Soms, as de sinne troch de grize wolkens brekt, roppe de tjirgjende protters en de tsjotterjende swartlysters de maitiid al út.
Yn ien oarde lykwols hearsket kening Winter noch ûnbitinge: op sé. Mei de sude- en westewyn hawwe greate massa's skier iis har fêstset op 'e kusten fan de Lemmer en Gaesterlân. Der hawwe har iisbergen foarme, dy't de Sudersé yn in poallânskip foroarje. In pear binne sa heech, dat se mei har wite koppen boppe de dyk útstekke.
Master fan der Mear giet der op in middei mei in ploech fan syn greate jonges hinne. It is in machtich tafriel, dat harren optein makket. Lytse en mânske iisheappen fan fantastyske foarmen rize der út 'e glinsterjende flakte wyt en grimmitich op, lyk as wie it hjir in lân fan ivige winter. Lâns de kust leit in brede stripe fan glêd, griis iis, tsjok, droech en bitrouber. ‘Der ride guods!’ ropt Jolmer.
‘Ja,’ seit master, ‘twa mannen yn 't grien, de boskwachter en syn Riister kollega, as ik my net forsin.’
| |
| |
It spyt de jonges, dat hja de redens net meinommen hawwe, en master ek. Rinnende sette hja sé op. De boskwachters streekje op harren ta, en Regeling freget:
‘Hwat dogge jimme hjir sûnder redens? Ik ha de hiele winter sok prachtich iis net biriden. Dit is in baen, minsken, fan de Lemmer ôf oan it Marder Klif ta. Wy hawwe hjir ûren swalke.’
‘Moarn om trije ûre út, master,’ stelt Piter út.
‘Is 't hjir sûnder gefaer, Regeling?’ freget master.
‘Sa lang as it waer sa kalm bliuwt, is 't hjir folslein feilich. Dêr jinsen by de iisbergen, dêr arbeidet it, de sé is altiten forriederlik, mar hjir kin men wol belslidejeije.’
‘Kin men by dy foarste iisberch komme, dy greate?’ freget Jolmer.
De boskwachter sjocht him efkes oan. Dan seit er:
‘Unthjitte jimme my, as jimme hjir moarn faeks ride, dat jimme dêr net hinne geane?’
‘Ja, dat ûnthjitte wy.’
‘Dan wol ik der nou wol efkes mei jimme hinne. Giet master ek mei? It is in foege tweintich menuten rinnen.’
Dat is in forfaltsje! De boskwachters ride foarút, master en de jonges stappe en sljurkje efter harren oan. Hja bisjogge it poalforskynsel mei nijsgjirrige eagen. Wyld en woast binne de skossen opinoar skoud en mei ûnwjersteanber gewelt meters omheech treaun. Wyn en stream hawwe dat yn in pear ûnlijige nachten dien, fortelt de boskwachter.
‘Dit is de Súdpoal,’ fantasearret Hartman. ‘Hjir moasten wy it wapen fan Gaesterlân op plantsje en dit lân yn namme fan de boargemaster yn bisit nimme.’
‘Ja,’ laket Sjoerd. ‘In hazze op in iisberch. Miskien kaem Auke Landman wol, om him der ôf to sjitten.’
It is de oare deis allerkostlikst waer. It kwik stiet yn 't skaed ien ûnder nul, mar it is blakstil en in mylde sinne, gâns heech oan de suderloft al, tsjoent in wûndere glâns oer de biferzen
| |
| |
Sudersé. It jonge ljocht trillet om de iisbergen, dy't skerp tsjin de blauwe loft ôftekenje.
As master mei in goed tweintich fan de greatste jonges en famkes om kertier oer trijen op it iis stiet, ride der gâns fammen en feinten, dy't de útsetter fan dizze lette winter op sé fiere wolle. It wurdt in moaije middei, de lju ride harren waerm yn de mylde sinne, master syn jongfolk geit it út fan wille. Master en de oare greate minsken bine om healwei fiven ôf. Jolmer en de maten moatte op hantaesten ûnthjitte, dat hja deun by de wâl bliuwe sille, dan meije hja noch in ûre ride. Dat dogge hja en master wit, dat er der op bitrouwe kin.
‘Katerjeije!’ stelt Sjoerd út ûnder algemiene byfal. It is in opwinend spul, sa romantysk en aventûrlik net as ‘hazze en houn’, mar wylder en seldsumer, omdat it op redens giet. It komt op bitûftens en linigens oan. Winlik in spul foar jonges en dan noch foar bêste riders. Hjoed dogge hja lykwols allegear mei, Richt en de oare famkes ek, sels de klúnhakken.
It is hjir in prachtige gelegenheit. De beide honken wurde oanwiisd: in brede, wite barst en in stripe donker iis, dy't beide heaks op 'e wâl steane. Der tusken in lape glêd, skier iis, dy't hja oer strike moatte. De oare grinzen binne de wâl en in pear stokken, in ein yn sé op.
‘Hwa sil 'm earst wêze?’ freget Jolmer. ‘Frijwilligers foar!’ Piter jowt him op, it spul kin bigjinne. Mei in wyld gekletter fan stiel sette hja útein. Píter hat de earste gong al in pear tikke en mei gauwens hat er tsien helpers. Nou bigjint der spanning yn to kommen. It is in kleaune fan klauwers, dy't mei gysten gewelt om inoar hinne swinke, mei krassende redens en opspattende iissplinters en oerstjûr gebalt, dat fier en frjemd troch de hoare joun klinkt. Suver in wûnder, dat der gjin ûngelokken barre. Der binne nou noch fiif ‘katers’ oerbleaun: Jolmer, Sjoerd, Wessel, Richt en Rienk Ottema. Op it lêst giet it om Sjoerd en Jolmer. Laitsjend, mei fûnk- | |
| |
jende eagen lykwols, sjogge hja elkoar oan. Hwa soe kampioen wurde? Folle kâns hawwe hja net, om troch sa'n leger hinne to brekken.
‘Kom nou!’ skreauwe de hounen. Hja komme. Stadich streekje hja, deun njonken elkoar, op it sintrum fan it fijanlike leger oan. As dat mei ien greate kloft yn biweging komt, sjit Sjoerd nei rjochts, Jolmer nei lofts. Waeijerfoarmich teart de kliber útinoar mei forheftich gekletter en geskreau, Jolmer en Sjoerd swinke, krasse, klauwe, dûke, topje yn 'e rounte, om oan de gripende hannen to ûntkommen. Hartman en Rienk heakje mei de redens yn inoar en saeije tsjin 'e flakte, wol fiif oaren stroffelje oer harren hinne. Dan kriget Sjoerd syn kâns. Jolmer wurdt nei lofts keard fan de wâl, hy kin net mear ûntkomme. Sjoerd hat nei rjochts ûntwyk oan de stokken ta, dy't wol twahûndert meter út 'e wâl lizze. It slagget him, de bêste rider fan de ploech, om Piter en Wessel op 'e rjochterflank hinne to kommen. De beide mannen sitte him deun op 'e hakken, mar Sjoerd rêdt it, hy is kampioen.
Hartman hat hwat in pynlike knibbel, Rienk in tosk troch de lippen, Wander in bûde op 'e foarholle. It twadde spul giet der likegoed om troch. Dit kin it lêste feest fan de winter wolris wêze, de sinne skynt oan healwei seizen ta, sa lang wolle hja de dei meinimme.
Der komt lykwols in nuvere, machtige spulbrekker, dy't hja earst net yn de gaten hawwe. De lucht boppe sé, tsien, alf ûren lang bistriele fan in waerme wintersinne by blakstil waer, kuollet tsjin 'e joun hurd ôf. Ut it suden wei komt in tichte mist opsetten. As in driigjend munster mei krôljende klauwen rôllet de mistbank op 'e wâl oan. De iisbergen binne al opslokt, de foarste slierten komme op 'e boartsjende bern oankrûpen en binne al deunby, as Hartman en in pear oaren der erch yn krije. Efkes letter sitte hja der midden yn, út de blinkende wrâld wei opslokt, lyk as de iisbergen, lyk as de sinne.
Nou is 't mei 't katerjeijen út. Hja hawwe gjin tsien meter
| |
| |
...mei wisse streken...
(side 178)
| |
| |
...âlje hja yn de goare nacht op...
(side 199)
| |
| |
sicht mear, allegear tize hja yn inoar om. Piter floitet op 'e fingers, Jolmer raest:
‘It spul is út, allegear hjir komme!’
As er telt misse der noch fiif: Richt en Fouk en Rink en twa jonges. Hja streekje lykwols deunby, Richt ropt út 'e mist: ‘Jimme kinne ús noait krije!’
Dat wurdt in nij aventûr: yn it wylde wei krij-oan boartsje yn 'e mist. Jolmer en Sjoerd stouwe de kant út, dêr't Richt har lûd weikaem. De fammen binne lykwols al by de ploech, as de beide jonges noch om harren sykje. Dan sjitte Hartman en Piter de mist yn, om de maten op to heljen. En as hja meiinoar weromkomme, naeije oaren der wer út. It wurdt in wylde, opwinende, aventûrlike jacht, de iene efter de oare oan. Hja glide as spoeken troch de mist, elke fangst is in forrassing. De tichte, kâlde damp smoart de lûden, it is mear lok as wiisheit fan de forfolgers, as hja de flechtelingen to pakken krije.
Grouwe Wander Kouwenhoven stiet in amerij allinne. Alhiel yn in ûnwêzentlike fierte heart er redens krassen en it swakke, suver geheimsinnige laitsjen fan maten. Wol in heal ûre ôf, mient er. It wurdt him bang om it hert. As er op 'e wâl oan rydt, dêr't er nammers deun by is, klinke der foarse streken efter him en in amerij letter grypt Sjoerd him om 'e middel. Wander wurdt der kjel fan.
‘Ik byn my ôf,’ seit er, ‘aensen is it tsjuster.’
Sjoerd sjocht op syn haloazje: kertier oer fiven.
‘Ja, it wurdt tiid,’ seit er.
Piter en Hartman komme nou ek opdaegjen. Dan floitsje hja trijerisom forheftich op 'e fingers. Fan alle kanten komme hja as donkere skimen oangliden. Inkelen misse der noch.
‘Ofbine, wy geane nei hûs!’ âllet Jolmer.
‘Noch tsien menuten!’ ropt Richt. ‘As jimme ús dan net krije, binne wy kampioenen.’
‘Wedzje, dat ik dy krij!’ ropt Jolmer.
‘Dû krigest my noait!’ laket Richt útdaegjend.
| |
| |
‘Noait!’ geit Fouk fan in oare kant.
‘Noait!’ roppe Rink en Frouk, wer út in oare rjochting. De jonges laitsje om dy nuvere lûden, dy't fier ôf klinke en dochs tichte by binne.
‘Bine jimme mar ôf!’ seit Jolmer, ‘wy sille mei ús fiven dy flarden ophelje. Binnen tsien menuten binne wy mei fjouwer finzenen op 'e wâl, dan sille hja foar straf “jongesgenede” sizze.’
Jolmer streket de kant út, dêr't Richt roppen hat. Hy sjocht neat, mar heart de klap fan har redens. Hy wit, dat er partûr oan Richt hat, hja rydt tsjin de bêste jonges. Mar krije sil er har. Hy hat der ek mear as in bytsje nocht oan, yn 'e mist efter Richt oanride en har aensen hommels fange. Richt, it aerdichste, fleurichste famke fan de klasse, Richt mei de laitsjende eagen en de moaije, donkere frissels. Hwer is hja nou? In amerij stiet er stil to harkjen. Ja, dêr heart er har redens wer, mar nou út in oare rjochting. En dan laitsjende stimmen, hja binne dus byinoar. Hy stekt dy kant út en botst hast tsjin Piter op.
‘Dy kant út,’ seit Jolmer. De geijende famkes meitsje, dat hja fuortkomme, as hja de jonges hearre. Sjoerd komt efkes letter mei Fouk opsetten en Wessel hat Rink en Frouk to pakken.
‘Hwer is Richt?’ freget Jolmer.
‘Dy is nei de wâl riden, mei Hartman efter har oan. Hja stiet fansels al mei de redens yn 'e hân op ús to wachtsjen. Dû hast har net krigen,’ seit Rink.
‘Mar hark, dêr rydt noch immen, de oare kant út,’ ropt Jolmer.
‘Komme jimme? Wy geane nei hûs!’ raze de maten fan de wâl ôf.
Jolmer is al wer yn de mist fordwoun.
Hy hat dúdlik de evenredige twaslach fan in pear redens heard en set der efter oan. Richt rydt de forkearde kant út, hy moat har ophelje, it is al healwei seizen. Wer harket er, wer
| |
| |
heart er har riden. ‘Richt!’ ropt er. ‘Dû moatst werom komme, it wurdt to let!’ Gjin antwurd. De ridende redens skekke fierder en nou stout Jolmer der mei kûgelsfeart efteroan. As er wer harket, wurdt it lûd dúdliker en komt nei him ta. Gelokkich, hja komt dos werom. Hy hie suver bang west, dat Richt to fier ride soe, de kant nei de iisbergen op, dêr't it arbeidet en dêr't de sé forriederlik is. In amerij letter moetsje hja elkoar, mar... it is Richt net, it is Hartman.
‘Hast Richt ek sjoen?’ freget Jolmer kjel.
‘Ik socht om har,’ seit Hartman. ‘Earst nei de wâl ta, hwant dêr wie hja op oanriden, seine de famkes. Dêr seach ik har lykwols net. Doe bin ik foar alle wissichheit in ein sé opriden, mar dêr is gjinien mear, oars hie ik wol hwat heard.’
Jolmer prakkesearret in amerij. Der is oars gjin lûd as yn de fierte de stimmen fan de maten.
‘Kom,’ seit er, ‘wy geane der ek hinne. Hja hat ús fansels to slim ôf west.’
‘Richt is net to fangen, sels Jolmer kriget har net,’ laket Hartman.
|
|
Auteursrecht onbekend