|
| |
| |
| |
Haedstik XV
De skuldige
Regeling siket dy deis it bosk ôf, yn de hope, dat er in spoar fan de brânstifter fine sil. Thomas hat him ek forteld fan de kninen en fan it briefke fan tsien. It hat Swartburd noch fûlder makke. Syn swarte eagen gloeiden en hy hat sein: as it ien en deselde smjunt is, dy't dat allegearre dien hat, dan moat ik him fine, al sil de ûnderste stien ek boppest.
Siikjend rint er de swartbrânde ikkers del en stiet in skoft to sjen ûnder de forkoalle spjerren. Dan rint er nei de groppe, dêr't er mei Jolmer oer sprongen is en dêrwei nei it plak, dêr't er de lúsjefers foun hat.
As de brânstifter en de draver, dy't de jonges hearden, ien en deselde persoan binne, dan moat er grif hjirwei sahwat op 'e Roekespjerren oanset wêze. Hy springt oer de groppe en set dy kant ek út. Fansels sil er hjir op 'e hurde boskgroun en yn it tichte hout gjin spoar fine. Mar hy set troch en jowt syn eagen de kost. In eintsje fierder hat er mear gelok. Hy komt op in pear leechlizzende ikkers, dêr't it hout tin is en dêr't gâns raeijen en rûchte steane. En it kin net misse, hjir is koartlyn immen lâns gien. Net alle raeijen binne wer omheech fearre en oan de oare kant fan in frij brede sleat binne dúdlike stappen fan ien, dy't der dêr oer sprongen is.
De boskwachter is nou efter de Roekespjerren en folget sa krekt mûglik it paed, dat de Boskfûgel him wiisd hat. Hy rint ryklik fier nei rjochts, mar fynt it spoar net wer. Op 'e weromreis hâldt er mear nei lofts oan. Ynienen sjocht er hwat tusken de deade blêdden blinken. Hy bûcht him, kriget it op,
| |
| |
bisjocht it fan alle kanten en lit it dan mei in tofreden gebrom yn syn bûse glide.
Dan giet er it bosk út en op hûs oan. Hy is der nou noch wisser fan, dat de jonges de wierheit sprutsen hawwe en ûnskuldich binne. Thomas hat him fan 'e moarn frege: binne jo der folslein wis fan, dat dy knapen it net dien hawwe? Ja, hat Regeling doe sein. Sjoerd en Piter en Wessel hat er fan 'e moarn earst ien foar ien útfrege, letter hat er Hartman en Jolmer meinommen nei it bosk en harren skerp acht slein. De forklearringen fan de jonges binne allegearre gelyk, de feiten, dy't hja fortelle, komme krekt út, safier as hy neigean kin. ‘Sels fiif skurken,’ hat er sein, ‘soene meiïnoar sa goed en sa ienriedich net lige kinne.’ Thomas wie it der alhiel mei iens.
By de Snipflechten komt er Freark Roskaem mei de wein tsjin.
‘Hou!’ seit Freark, as er de boskwachter sjocht.
Regeling stapt fan de fyts en Freark bigjint lûd to roppen: ‘In skandael neam ik it, in great skandael! Hwat haw ik fan't simmer sein mei dy klokliederij? Nei it hounegat mei sokke apen! Mar doe gniisde Thomas my út. Nou sil er wol oars prate, nou't syn bosk ôfbrând is! Giselje moasten se sokke smychten, giselje siz ik! Master fan der Mear bilibbet ek al net folle wille fan syn âldste jonge. In skandael neam ik it, in great skandael!’
‘Hark ris, Freark,’ seit Regeling, ‘jo moatte foarsichtich wêze. Justerjoun tocht ik ek: dy jonges hawwe yn Thomas syn bosk in brantsje makke, dat se net wer útkrije koene. Mar hjoed haw ik de saek ûndersocht en nou wit ik frij hwat mear. En ien ding moat ik jo sizze: de jonges binne folslein ûnskuldich. As jo dizze praetsjes fierder rounstruije, bin ik bang, dat jo de polysje wolris oan 'e doar krije kinne. Falske biskuldiging wurdt swier straft.’
Roskaem is alhiel bikommen. Soa, sit de saek sa? Nou, dat is dan mar moai foar dy jonges. Hy woe it ek sa al net hawwe, mar it like der dan dochs in bulte op en de lju fortelden it
| |
| |
foar fêst. Hy fan syn kant sil alle war dwaen, om de praetsjes to bistriden. Joun sil er nei master fan der Mear ta. As de jonges gjin skuld hawwe, dan is it in skandael dat hja bilastere wurde, in great skandael!
Freark hellet de jageline oer de âld bles en fottelt fierder. De oare deis yn skimerjoun giet de boskwachter nei Thomas Yntema. As Dieuwke de lampe opstutsen en de blinen ticht dien hat, en de mannen hawwe de pipe oan, freget Thomas: ‘Noch nijs?’
‘Ja, al hwat.’
‘Soa, ik haw ek hwat heard.’
‘Hwat hawwe jo dan heard?’
‘Ik mette fan 'e moarn greate Lubbert Hylkema út Rûchhuzen. Dy fortelde my, dat er fan 't simmer in Flaemske reus fongen hie, dy't dêr by harren yn it bosk swalke. Fan 'e middei haw ik der west. It wie myn knyn: hy hie in wyt plakje oan it ear.’
‘Jonge,’ seit Regeling, ‘dat is moai. Hawwe jo him daliks meinommen?’
‘Né, it binne earlike lju, ik kin 'm helje, sa gau as ik wol.’ ‘Nou, ik ha greater nijs,’ fortelt de boskwachter. ‘Ik tink, dat wy aensens de brânstifter hjir by de tafel hawwe. As ik my net forsin, dan komme der al guods it paedtsje op.’
Tagelyk wurdt der: ‘Folk!’ roppen.
De doar giet iepen en dan steane der twa mânlju op 'e drompel: Ike de Fos út 'e Finkeflecht en syn soan Ime. Ime, dy't in foege holle greater is as syn heit, stapt efterút en bliuwt yn 't tsjuster stean. Ike, sa wyt as kalk, draeit forlegen oan syn greate snor, as er Regeling sitten sjocht.
‘Ik hie jo graech effen sprekke wollen, Yntema, mar ik sjoch, jo hawwe folk,’ seit er.
‘Folk of gjin folk, bliuw dêr yn alle gefallen net yn 'e doar stean,’ antwurdet Thomas.
Dieuwke skikt twa stuollen by de tafel en de mannen geane sitten. Ime, de ûnforskillige Foks, dy't yn syn jong libben al sa folle swetst en sward hat, sjocht der út as in geast.
| |
| |
Syn wangen binne geizich, it stive reade hier hinget him woest om 'e earen en oer de foarholle, de tinne, wite lippen binne yn in kramp gearknypt, de brune eagen draeije wyld en skou yn syn holle, as fan in murd yn deadsneed. Syn hannen, dy't er gjin amerij stil hâlde kin, wriuwe senuweftich oer inoar hinne, syn siken geane rêd.
‘Dû kinst om my dyn boadskip wol sizze, Ike,’ seit de boskwachter. ‘Ik leau, dat Thomas der neat op tsjin hat, dat ik bliuw. Ik wist, dat jimme komme soene en ik wit, hwer't jimme om komme.’
‘Hwat?’ himet Ike. ‘Witstû dat? Witst dan alles al? Is it al ûnder de minsken? Dan binne wy dus to let?’
‘Bûten my wit gjin minske der hwat fan,’ anderet Regeling, ‘sels Thomas en Dieuwke net.’
‘De polysje ek net?’
‘De polysje ek net.’
‘Mar hoe yn frede' namme kinstû witte...?’
‘Ik sil it dy koart en klear sizze. Ik wie juster yn it bosk, om in spoar fan de brânstifter to siikjen. Itselde paedtsje, dêr't er lâns draefd is út it brânnende bosk wei, bin ik gien en dêr foun ik dyn tabaksdoaze. Sjoch, dizze. Ik koe dy doaze, dû hast him my wol bisjen litten om it fine wurk op it lid, as ik in prúmke fan dy krige. Ik hie daliks yn 'e gaten, dat it dyn soan wie, dy't 'm op syn flecht weitôge hie. Justerjoun haw ik by jimmes op it hiem west, om oer de tabaksdoaze en inkele oare dingen to praten. Mar foar it finster hearde ik jimme forheftich oangean. Omdat ik mei in bisûnder boadskip kaem, haw ik effen harke. Ik fornaem, datstû alles wiste en dat jimme joun nei Thomas soene. Ik achte it doe forstanniger om mar werom to gean. It is altyd better, dat de sûnder út him sels komt as ûnder twang.’
Ime syn boarst giet ûnder it forhael fan Regeling noch hurder op en del.
Syn heit is hwat kalmer wurden. Der is hwat yn de boskwachter syn toan en wurden, dat him in sprankje hope jowt. ‘Dan sil ik nou myn treurich forhael dwaen,’ seit er.
| |
| |
Mar Thomas hat him oerein jown yn 'e stoel en foardat Ike bigjinne kin, falt syn machtige fûst as in slaeije op 'e tafel. Hy sjocht as in terge liuw en boldert Ime ta:
‘Hastû myn bosk yn 'e brân stutsen, illindeling?’
‘Ik kin my skoan bigripe, Yntema,’ seit Ike, ‘dat jo opstouwe, ik wit hoe't ik juster sels wie, mar ik soe dochs graech wolle, dat jo kalm nei my harkje...’
‘Byn dy yn, Thomas,’ formoannet Dieuwke, ‘as de minsken hjir nou dochs út har sels komme...’
‘It is wier,’ antwurdet Thomas, ‘it bloed fleach my nei de kop, it is net de earste kear, dat wy elkoar moetsje, jou soan en ik. Mar ik sil jo net wer yn de reden falle.’
Dan fortelt Ike:
‘De jouns fan de brân wie ik thús, doe't Ime it bosk útfleanen kaem, de pôlle oer, nei de Finkeflecht, de klean forskroeid en hymjend as in houn. Ik ha him daliks geweken nommen, mar koe der oars net útkrije, as dat er in brantsje makke hie yn Thomas Yntema syn bosk en doe it fjûr net wer útkrije koe. Mar hy wie sa fan de wize, dat ik tocht: dêr sit mear efter. De oare deis foun ik yn in trompke ûnder hwat spikerguod in briefke fan tsien goune. Doe't ik him ferge, is er troch de koer fallen en fortelde er my, dat er it út jou beurs stellen hat. Dat wie de twadde misdied. En de trêdde hat er my út him sels forteld: fan 't simmer hat er op in joun jou beide Flaemske reuzen yn it bosk loslitten. Hy hie in hate op jo, omdat jo him fan 't maitiid in reis forkocht ha, dy't noch al oankaem.’
‘En noch lang net hurd genôch,’ seit Thomas, as Ike effen swijt. ‘Ik trappearre him, doe't er âlde Lyckle Lycklema fan 'e sokken reage. Dat wie sa min en lef, dat i'k him op 'e klomp nommen en it bosk ynskopt ha.’
‘Jo hiene gelyk,’ bigjint Ike wer, ‘as ik der by west hie, wie it him minder ôfgien. It is myn eigen jonge, mar ik skamje my foar him, ik skamje my, mear as ik jimme sizze kin...’
Ike syn stim bijowt him in amerij en hy slokt in pear kear.
| |
| |
Dan giet er fierder:
‘Dat ik al jierren in bulte fortriet fan him ha, dêr sil ik net oer útwreidzje. Mar dat ik nou in minne tiid trochmeitsje, dat dit de swierste gong fan myn libben is, dat sille jimme, hoopje ik, forstean. Kin it slimmer as dat in âlder de skande fan syn eigen bern bleat lizze moat foar de minsken? Dat giet jin nei, neijer as sykte en earmoed...’
Dieuwke rint der út mei de kofjekanne.
Ime syn eagen sjogge nei de groun, syn holle mei it reade hier sakket stadichwei djipper op syn boarst.
‘Kinne jimme bigripe, dat ik op dit stuit werom tink oan de tiid, dat er as in lytse boi op myn knibbel hynsteried? Syn hier wie doe hwat krolderich en dat dounse op en del by syn earen lâns. Of hy siet op myn rêch en mende my, laitsjend en kraeijend, op hannen en fuotten om 'e tafel hinne. Krekt sa lang, dat Mem him pakte en op bêd brocht. Dan lei er noch in setsje efter de bedsdoarren to sjongen en to praten. En wy wiene lokkich, Rinske en ik. Wy moasten hurd arbeidzje, om troch de tiid to kommen, mar gjin kening wie riker as wy. Dizze jonge, dy't nou stellen en brânstifte hat, wie de kroan fan ús libben. Foar syn bisit tanken wy God, foar syn lok libben wy, foar syn takomst arbeiden wy. It wie ús iennichste en it is ús iennichste bleaun. Thomas en Dieuwke, jimme binne heit en mem, Ildert Regeling, dû hast ek in pear jonges, kinne jimme jimm' yntinke, hwat der yn in âlder omgiet, as er mei syn bern in reis meitsje moat as ik joun?’ Dieuwke, mei de eagen fol triennen, ropt: ‘Hâld op man, ik moat der net oan tinke!’
De boskwachter bromt hwat yn syn burd. Thomas seit, hy soe se leaver de bonken brekke, as soks fan syn bern to sjen. Mar út syn eagen is de grime fan niis fordwoun.
‘Né,’ seit Ike, ‘in heit brekt syn bern de bonken net, mar in bern, dat de wei fan sûnde en misdied opgiet, brekt wol it hert fan syn heit. Sûnt er syn Mem forlern hat, is it mei Ime forkeard gien. Haw ik hjir skuld, dan mei God it my forjaen en dan wol ik der foar boetsje. Ik wist wol, dat it net
| |
| |
doogde mei him en ik ha him faek ûnderstien, mar ik wist net, hoe slim as it wie. Hy hat my sa faek betterskip ûnthjitten en in âlder wol ommers syn bern sa graech leauwe en fortrouwe. Doe't ik juster ynienen seach, hoe djip as myn jonge fallen wie, doe stie ik forlamme fan skrik. Letter haw ik it útraesd en as God my net tsjinhâlden hie, dan wiene der ûngelokken bard. Ik haw it wurd brûkt, dat jo niis brûkten, Thomas: illindeling! Illindeling! haw ik roppen, hastû Thomas Yntema syn bosk yn 'e brân stutsen, hastû syn jild stellen! Mar: illindeling! is noait it lêste wurd fan in heit tsjin in forlerne soan, ek net fan in Fryske heit, dy't yn syn eare en namme oantaest is. Myn grime is sakke en in greate smert is oerbleaun. Nou wol ik him net frij pleitsje, noch ûntskuldigje, ik tink der net oan. Ik hoopje dat er syn skuld fielt as in swiere lêst, ik hoopje, dat er him skammet like djip as ik, dat syn birou oprjocht en wier is, dat er ré is, om boete to dwaen. Wachtsje wol ik op him, lyk as de Heit út 'e Bibel. Ien ding hoopje ik, dat jimme my yn helpe wolle, as it mûglik is: dat de polysje der bûten bliuwt. As er sitte moat, dan wol ik ek dy swierste skande drage, dan wol ik ek op him wachtsje, mar om en foar him pleitsje ik by jimme...’
‘Hoe stiet de sûnder sels ûnder it gefal?’ freget Regeling. Ime seit mei in klankleaze stimme: ‘Ik ha leaver, dat Thomas my deaslacht, as dat ik yn 'e bak moat.’
‘Ik wol it net to heech sette,’ seit Ike, ‘hwat der yn him omgiet, mar wis is, dat it him ôfgriislik spyt. Ik tink, dat er by de lôge fan it brânnende bosk ynienen syn skuld en misdied sjoen hat en bang fan him sels wurden is. En it is syn doel net, likemin as mines, om hjir mei in praetsje ôf to kommen. Hjir is jou briefke fan tsien wer en foar it bosk en de kninen...’
‘De kninen binne torjochte,’ seit Thomas.
‘Lokkich! Foar it bosk dan, wol hy arbeidzje oant de lêste sint skea forgoede is.’
‘Kin er arbeidzje?’ freget Thomas.
| |
| |
‘Hy kin it en oars leart er it by jo wol...’
Dan seit de boskwachter: ‘Ik bin mei dy bigien, Ike, en ek mei dyn soan, mar ik wit net, oft ik dit sa gean litte mei. Krekt nommen binne de dingen bard bûten myn grounen, mar dat hy bisocht hat, om ûnskuldigen der foar opdraeije to litten, dat is, tinkt my, it allerslimste.’
‘Hwatte?’ stout Ike op. ‘Ek dat noch?’
Ime sjocht mei greate, forskrikte eagen nei de boskwachter. ‘Dat is net wier! Dat is net wier!’ ropt er.
‘Dy lúsjefers dan? Dy lúsjefers, dêr't Jolmer fan der Mear syn namme op stiet? Sjoch, hjir is it doaske, datstû yn it bosk lizze litten hast. Doe't ik it foun, foel de fortinking daliks op 'e jonge fan master en syn maten.’
By stikken en brokken, en mei wylde eagen fortelt Ime. Hy hie de jonges mei fearren op 'e holle swalkjen sjoen en doe tocht er, dat ien fan harren him mei aeijen smiten hie. Letter hied er it hoal foun, dêr't har spul yn lei en hied er de boel fornield. De lúsjefers hied er meinommen, mar in namme hied er der net op lêzen, ek wist er net, dat er dizze lúsjefers brûkt hie, hwant hy hie twa doaskes by him.
‘Hwerom hast dit doaske dêr lizze litten?’
‘Dat wit ik net. Ik hie de divel yn en ik wie deabinaud, ik wit it net. Mar ik ha leaver, dat Thomas my deaslacht, as dat ik de bak yn moat.. Ik wol net sitte; ik wol net sitte! Om Heit net en... om Mem net...!’
Hy skreaut de lêste wurden der suver út: om Heit net en... om Mem net...
Lytse Age Yntema, de jongste fan Thomas en Dieuwke, dy't yn 'e widze leit, wurdt der wekker fan en bigjint lûd to gûlen. Dieuwke giet der hinne en hellet him út 'e widze. Hy moat dochs syn lêste flesse noch ha. Age set it earst noch al hwat yn 'e kant en bigjint noch lûder to razen, as er al dy frjemde gesichten sjocht. F'râl it lange burd fan de boskwachter wurdt er bang fan. Mar as er syn reade lippen om 'e styk hat en de molke priuwt, forjit er alle gefaer en drinkt as in keal, mei de eagen heal ticht. As it miel bihimmele is,
| |
| |
sit er noch in toarn op Mem har skurte to kraeijen. Hy fielt him dêr sa feilich, dat sels de frjemden in glimke krije. Dieuwke sjocht in amerij fan har poppe op nei Ime. Se tinkt oan de wurden, dy't Ike niis sei: as in lytse boi siet er op myn knibbel to hynsteriden en dan dounsen syn krollen op en del...
It moed wurdt har fol, har mûlshoeken trilje, se jowt Age oan Thomas en giet nei de widze, om it bedtsje hwat op to skodzjen.
Dêr sit Sterke Thomas nou mei lytse Age op syn knibbel. Hy nimt him yn 'e hannen en tilt 'm boppe de holle.
‘Is 't net in baes?’ freget er.
‘Dêr sil wol krekt sa'n keardel út groeije as syn heit,’ ornearret Regeling.
Ime sjocht effen nuver en forlegen op. Is dat deselde keardel, dy't him fan 'e maitiid as in turf yn de strûken skopte?
As Age wer sliept, seit Dieuwke:
‘Nou binne jimme noch net ta in útdragen saek kommen. My tinkt, Thomas, dû moatst it mar oannimme. De minsken binne hjir út har sels kommen en wolle it goed meitsje. Meist dit wegerje?’
‘Né,’ seit Thomas, ‘ik nim it oan. Wegerje soe foar Ike in slach foar de kop wêze. Dit gefal is foar him slimmer as foar my. Fan polysje haw ik gjin forlet, ik soe der mar min oer kinne, as dy hjir kaem to sneupen en to sangerjen. Wy binne Gaesterlânners en Kristenen meiïnoar, ik wol hoegenamt gjin publyk skandael. Ik wol dizze maet gelegenheit jaen, om syn skuld to biteljen en in keardel to wurden, dêr't syn heit him net mear foar hoecht to skamjen. Yn nije wike kin er by my komme, yn it hout en yn 'e stobben. As er arbeidet neffens syn lea, dan sil er fan my noait wer in wurd oer dit gefal hearre. En gjinien.’
‘Ik wol hjir gjin spulbrekker wêze,’ forklearret de boskwachter. ‘As jimme swije, sil ik swije. It is, lyk as Thomas seit: wy binne Gaesterlânners en Kristenen meiïnoar.’
| |
| |
Ike wurdt it moed fol.
‘Ik tankje jimme,’ seit er.
Ime syn gesicht ûntspant. Hy sykhellet djip. De wylde gloed glydt út syn eagen wei, de hope glimt der oan, om syn mûle komt in birette tear.
‘Hwannear moat ik komme, Thomas?’ freget er.
‘Moandei-to-moarn, om sawn ûre.’
Dan giet Ime de Foks út 'e Finkeflecht efter syn heit oan de doar út. In skuldige jonge, mar dy't mei it forline ôfrekkenje en in nij libben bigjinne wol.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd