|
| |
| |
| |
Haedstik IX
Greate Lubbert en lytse Rein
It is de oare moarns al healwei achten, as de jonges by de bank oankomme. Stiif en wurch wiene hja op bêd gien en se founen it net sa slim, dat se harren forsliept hiene.
De ikeboskers pleagje harren danich.
‘As jimme sa dogge,’ seit de baes, ‘komme wy fan 'e wike net klear. Ik ha op jimme rekkene, it soe al slim wêze, as ik der nou noch folk by hiere moast. Komme jimme moarnier wer sa let, dan jow ik net mear as in stûr it bosk. Goede kloppers bigjinne om fjouwer ûre.’
Us maten geane sûnder in bulte wurden oan it wurk. It gefal fan justerjoun is harren yn 'e wei. Hja hawwe oer har oerwinning net folle praet, Hartman hat der gjin grappen oer forkocht. Se binne der allegear mei oan, sels Jolmer wit net, hoe't er dit foarinoar prate moat. Dat de eintsjes rêdden binne spyt harren net. Jolmer en Piter en Sjoerd hawwe se fier de bou oer nei in oar bosk jage, grif komme se hjir net wer. Mar dat se Lubbert en Rein foarliigd hawwe, dat se dy earme keardel en syn meager jonkje hast oardel ûre omdôch swalkje en siikje litten hawwe, dat spyt harren labindich. Se kinne dy bittere flok fan Lubbert en dat greate leed yn de eagen fan lytse Rein net samar forjitte.
Se binne hwat skruten fan 'e moarn. Rein mist der en dat makket harren noch stilder. Hwer soed er wêze? Rein is noch noait weibleaun, syn heit kin Rein syn lean net misse. Soed er siik wêze? Justerjoun is hy oardel ûre letter thúskommen as gewoanwei, mei troch ús skuld, tinkt Hartman. Einliks troch myn skuld, hwant ik haw de oaren oerhelle. Hy wit wol, syn
| |
| |
maten sille him dat noait forwite, dêr binne hja to iepen en to moedich foar. Mar hieltiten as er wer fansiden nei it stille gesicht en de opinoar knypte lippen fan greate Lubbert sjocht, kroppet it him tsjin de kiel oan.
De eagen fan de Boskfûgel, dêr't oars it ljocht fan de maeijemoarn, de fleur fan in bloeijende wrâld út laket, binne stil en earnstich. Syn tinzen, oars altiten dwaende mei blide plannen, wûndere aventûren en snedige útfallen, eidzje nou aloan dit iene gefal oer en hy kin der net útkomme. Wie it fjouwerkant gemien, hwat hja útheefd hawwe, dan wist hy wol, hwat er dwaen moast. Dan soe er it earlik tsjin Lubbert sizze, al krige er dan ek in pak op syn baitsje, dat er it útpipe. En syn maten soene itselde dwaen. Oan moed ûntbrekt it de mannen fan Uncas net.
Dit is lykwols krekt it slimme: it is net gemien, dat hja de piken rêdden hawwe. It kin noait gemien wêze, om warleaze jonge eintsjes, dy't God makke hat om to swimmen en to fleanen, to biskermjen foar moardzjende minskehannen. Hiene Lubbert en Rein nou in pear falske smychten west, lyk as de Foks bygelyks, dan soed er om it gefal allinnich mar wille hawn hawwe. Mar hy wit wol, dat binne hja net. Justerjoun hat er thús frege, oft Heit Lubbert Hylkema wol koe, dy't by harren oan de bank stie. Ja, Heit koe him wol. Alear in aerdige, fleurige man, hie Heit sein, mar troch it leed fan de lêste jierren wied er stil wurden. Ai wrotte Lubbert noch sa, hy hie klauwen om foar syn greate húshâlding brea en klean to fortsjinjen. Winterdeis foaral soe der wol earmoede lit wurde. Hartman hat der in minne nacht fan hawn. Hy bigrypt nou ek wol, dat Lubbert sneins wol ris hwat ekstra's yn de panne hawwe wol. Soe Rein, soene dy lytse bern miskien noait fleis krije? Hy, Hartman, kriget it alle dagen. Rein hie oars ek noait hwat yn syn trompke as brea mei smoar. Bôlle, krintebôlle, bûter, wiene dat miskien dingen, dy't hy nea preau? En nou is Rein der net. Faeks leit er siik op bêd, omdat er to swier arbeidzje moat en to min iten kriget.
Hartman kin it net langer forkropje.
| |
| |
‘Komt Rein net, Lubbert?’ freget er.
‘Hjoed net.’
‘Is er siik?’
‘Siik net, mar hy klage fan 'e moarn al. Hat juster in stûfe dei hawn. Om sawn ûre thús en doe noch om in drankje nei dokter. Ik haw him mar lizze litten, oars rekket dy ek noch oan 'e bult.’
‘Ik hoopje dat er moarn wer komt,’ seit Jolmer.
Lubbert set syn sterke tosken yn 'e lêste timpe roggebrea en sjocht Jolmer oan. Gjin minne jonges, tinkt er.
‘Is it Rein syn jierdei fan 'e wike net?’ freget de baes. ‘As ik my net forsin, stie hy forline jier ek op syn jierdei oan 'e bank.’
‘Moarn wurdt er tolve,’ seit Lubbert.
De jonges sjogge elkoarren oan en tinke allegearre itselde. Dan is 't wer klopjen, fan healwei njoggenen oant middei. It waer wierret mei. Yn 'e neinacht hat it hwat tongere. Swier waer waerd it net, mar it hat omraek reind. Nou is it koel en sa nou en dan in flap wetter. It skylt bêst, de bast fljocht suver fan de kneppels. De baes bynt mar, de feinten sjonge. Jolmer en syn maten binne net útlitten, mar se ikeboskje as faklju. It tal fan har bosken wint nou aerdich oan, mei sok waer komme hja sneon wol op tweintich bosk de man.
As hja om tolve ûre nei hûs geane, sizze se hast tagelyk:
‘Ik hoopje, dat Rein der moarn wer is.’
‘Hwat moatte wy him jaen op syn jierdei?’ freget Sjoerd.
‘In mês,’ ornearret Hartman. ‘Net in kwartsjes knyft, mar in moai, djûr mês mei lytse meskes en in koarkútlûker deryn.’ Hja hawwe se thús wol yn 'e winkel. Se jilde achttjin stûren. Jolmer stiet foar syn part, seit er. De oaren net minder.
Deselde jouns steane se by Hartman-en-dy yn 'e winkel en siikje foar Rein in mês út, lyk as Hartman biskreaun hat.
Seis ûre de freed-to-moarns hawwe hja de hammer al yn 'e hannen. Yn de fierte seagen se it smelle figuerke fan Rein al tusken de mânlju stean. Hy hat al wer twa ûren kloppe. Is er
| |
| |
alhiel wer better? De jonges twivelje der oan, hy is sa wyt om 'e noas.
Soed er hwat krige hawwe thús? Och, miskien tinke se hast net iens om syn jierdei. Se binne earm en syn suster is sa siik. Hwat duorret it fan 'e moarn lang, foardat it acht ûre is. It brânt de jonges yn. Soene de greaten Rein al filesetearre hawwe? Of dogge se dat hjir net yn it ikebosk?
Einlings! ‘Overal!’ ropt de baes. De hammers wurde delsmiten, it hiele selskip giet sitten en taest nei breatrompke en kofjekom.
De jonges kinne ûnmûglik wachtsje oan de ein fan it skoft ta. Rein sit mei de rêch tsjin de wite houtsteapel oan, syn smel gesicht yn de moarnssinne. Oan syn jierdei tinkt er net mear. Heit hat him fan 'e moarn de hân jown en sein, dat er sneon in pear swarte, sneinske klompen foar him keapje sil. Oars is alles gewoan. Allinnich sil er hjoed en moarn stûfer klopje, om noch hwat fan de skea fan juster yn to heljen.
Dêr komt Hartman oan en stekt him de hân ta.
Rein syn eagen wurde great fan forwûndering. Hwat wol dy jonge? Hoe wit dy, dat it syn jierdei is? De oaren binne ek stean gien. Och heden, komt dat hiele stel op him ôf? Heit sjocht nei harren, de baes ek, al dy greate keardels. Miskien gnize se him wol út. Rein hat mar in hekel oan sa'n fortoaning, hy skammet him. Mar ja, hwat kin er oars dwaen, as de hân ek jaen?
Hartman knypt him stevich en seit: ‘Rein, ik filesetearje dy en dit is fan ús meiïnoar.’
Rein syn wyt kopke wurdt in amerij read as fjûr. In lang, papieren doaske jowt dy jonge him. De oaren filesetearje him ek, mar hy heart net iens hwat se sizze. Rein is stean gien, mei it doaske yn syn hannen. De mannen hawwe de kofjekommen delset en sjogge him nijsgjirrich oan.
‘Doch iepen, jonge!’ seit Simen fan de baes. ‘Miskien sit der wol sân yn.’
Rein makket it doaske iepen en jitris kriget er in kleur. In
| |
| |
mês! In prachtich, gloednij, djûr mês, mei allerhande ark der oan.
Hy sjocht fan it mês nei de jonges, fan de jonges nei Heit, fan Heit nei it mês.
‘Is dat foar my?’ freget er einlings oan Hartman.
‘Foar dy!’ laitsje de jonges.
Nou kriget er it mês út it doaske en lit it oan Heit en de oare mannen sjen. Allegear beare hja en sizze, dat hy mar in bêste jierdei hat.
Greate Lubbert syn ûnderste lippe trillet efkes, der rint in waerme glâns troch syn eagen.
‘Gjin minne jonges!’ bromt er.
Dy deis is de hammer folle lichter yn Rein syn hannen. Hy is net wurch, hy is net slûch mear. Hy hellet hjoed, op syn jierdei, wol sawn, acht bosk. Hwer't er it oan to tankjen hat, dat dizze jonges him as maet bihannelje en sa'n djûr mês foar him kocht ha, dat wit er net, mar yn syn hert bloeit in waerme bliidskip op, dy't him sterker makket.
Jolmer en syn maten klopje nou ek mei rommer moed. As der songen wurdt oan de bank, dogge se wer mei en nammersto fleuriger, as se sjogge, dat Rein ek meisjongt. Hartman hat nou en dan wer in útfal, dêr't de hiele ploech om laket, Piter timmeret op 'e bast, as hied er syn hiele libben al ikebosker west. Hy is de oaren foar en wol foar bliuwe.
As hja om fiif ûre nei hûs ta geane, seit Hartman tsjin Jolmer:
‘Ik woe dochs de hiele saek wolris oan jimme heit fortelle en graech witte hwat master der fan seit.’
‘Gean daliks mei. Heit sil wol thús wêze.’
Ja, master fan der Mear is thús. Hy sit yn 'e tún to krantelêzen, yn it skaed fan de apelbeammen.
‘De ikeboskers!’ laket er. ‘Binne de mannen noch net wurch? Wolle jimme faeks myn fruchtbeammen ek út 'e bast klopje?’ ‘As master der neat op tsjin hat,’ seit Hartman, ‘wolle wy earst wol in goede rie hawwe.’
‘Dat moat dan wol in slim gefal wêze, as Hartman Tromp
| |
| |
der mei sit. Mar as ik kin, wol ik jimme graech riede. Fortel op, hwat is der oan?’
‘Dû mar, Jolmer,’ seit Hartman.
Jolmer fortelt. Fan de einepiken, fan Lubbert Hylkema en lytse Rein en syn sike suster. Fan it mês, dêr't Rein sa bliid mei is.
Master hat earst glimke. Mar as Jolmer fortelt, hoe slûch en wurch lytse Rein soms is, dat er altyd allinnich brea mei smoar yt, dat Lubbert de dokter en in húshâldster bitelje moat, lyk as er by de bank sei, stiet master syn antlit like earnstich as dat fan de jonges.
‘En nou,’ seit master, ‘hwat woene jimme my nou freegje?’ ‘Hwat master der fan tinkt,’ antwurdet Hartman.
‘Wie it goed, dat wy de einen fuortdreaun hawwe?’ freget Piter.
Master tinkt, hy jowt daliks gjin antwurd. De jonges sjogge mei spanning nei syn eagen, dy't oer harren hinne de lânnen ynsjogge.
‘In slimme som,’ seit er einlings. ‘Yn it rekkenboek steane soms fan dy sommen, dêr't jimme gjin wei mei útkinne. Fan hokker kant as jimme se ek oanpakke, se wolle mar net útkomme. In lytse oanwizing lykwols en dan is sa'n riedsel forklearre. Mar it libben jowt jin fan dy sommen op, dy't nea alhiel útkomme. Der binne fan dy fragen, dêr't men gjin ja en gjin né, dêr't men einliks ja en né tagelyk op sizze moat. Mocht Lubbert dy pykjes kneppelje? Né! Mar ik kin my skoan bigripe, dat er der efteroan sette, om syn lytse bern op brette einfûgel to traktearjen. Bern binne mear as einen. Wie it jimme plicht, om it foar de warleaze piken op to nimmen? As ik jimme maet west hie, hie ik út alie macht meidien. Op dat stuit seagen jimme oars net as de fine kopkes, dy't net forplettere wurde mochten. Om se to rêdden, moasten jimme lykwols Lubbert en Rein, dy't al sa'n swier libben hawwe, misliede. As dat mei opsetsin en út kweawilligens bard wie, dan soe it binaud west hawwe. Mar jimme seagen op dat stuit gjin oare wei, om de eintsjes to helpen. Nou bin
| |
| |
ik tige bliid, dat jimme dêr gjin frede mei hawwe. Minsken, dy't noait ris lilk op harsels binne, dy't har eigen dieden altiten goed prate of der ûnforskillich oerhinne iibje, binne de bêsten net. Jimme som komt net út. Ek neidat Rein in moai mês krige hat, bliuwt der noch in rest oer. Fan dat mês kin Lubbert syn bern net smulle litte. Hwat tinkt jimme?’
‘Lubbert moat snein hwat yn 'e panne hawwe,’ seit Jolmer. ‘In stik droech spek,’ stelt Piter út.
Hartman syn eagen blinke. ‘Dy baerch,’ seit er, ‘is dochs al dea en bargen binne it slachtsjen ek wend.’
Master laket lûd.
Hy hellet syn beurs út 'e bûse en jowt Jolmer in goune.
‘As jimme dêr nou de helt fan jimm' ikeboskersjild by dogge, tink ik, dat Lubbert syn húshâlding der gjin skea fan hat. En nou sels mar soargje, dat de saek yn oarder komt. Der gjin gers oer waechse litte, as jimme moarn it lean bard hawwe.’
‘It komt yn oarder, master!’
De jonges geane fleurich nei hûs. Hja hawwe sels ek wol sin oan in stik brea mei spek nei sa'n stûfe dei.
De oare deis om tsien ûre leit de lêste beam tsjin 'e groun. Simen en Ruerd geane mei oan 'e bank stean en om fjouwer ûre hawwe hja de put der út. Op 'e keale boskikkers lizze de steapels bast en skylde kneppels forspraet.
Piter hat twa-en-tweintich bosk helle, Jolmer ien-en-tweintich, de oare trije elk tweintich. Mar Piter kriget foar syn earste bosk in dûbeltsje en Hartman achttjin sinten.
Rein hat der fan 'e wike mar fjouwer dagen west en komt net heger as seis-en-tweintich bosk. Mar de baes, dy't mear bast krige as er skat hie, makket der tritich fan, omdat it juster Rein syn jierdei wie.
De baes traktearret rojael; foar de jonges hat er in flesse kwast meinommen, dy't perfoarst leech moat.
De mannen hawwe in goed sin. Foar it lêst helje hja daver- | |
| |
jend de ikeboskerssang op, wylst de swartlysters yn de hege beammen sitte to floitsjen.
As lytse Rein mei syn heit de singel yn set, keart er him noch ienkear om en wiuwt tsjin syn maten.
Dy geane sjongend it bosk yn, greatsk op har wyklean en op har hannen mei blierren en yl.
As Rein de jouns it iten op hat, giet er mei syn bruorkes, Marten en Wytse, nei it bosk, om mei syn nij mês floitsjes to snijen út kwikkebeihout. De lytse jonges sjogge mei earbied nei syn mês en nei syn wurk. Rein lit harren ien foar ien de meskes en de koarkútlûker sjen, dy't der ynsitte. Hja meije it efkes yn de hân ha en hawwe gjin heger winsk, as ienkear ek sa'n mês to bisitten.
‘Hoe hjitte dy jonges?’ freget Marten.
‘Hartman en Jolmer en Sjoerd en Piter en Wessel.’
‘Ik woe wol, dat se hjir ris kamen,’ seit Wytse.
Floitsjend rinne hja de reed lâns. As hja thúskomme sjogge hja in fyts by it hikje stean. By de doar stiet Age slachter yn syn wite kile drok mei Heit en Foekje, de húshâldster, to praten.
‘Hwat sizze jo dêr?’ freget Heit, ‘tsien poun droech spek foar my? Dat moat in forsin wêze, man, ik ha gjin spek bisteld, ik kin it yn gjin tsien wiken bitelje.’
‘It is foar jo en it is bitelle,’ laket de slachter. ‘Sjoch, dit brief is der by en mear wurde jo fan my net gewaer.’
Age sit al wer op 'e fyts.
Lubbert skuort it slúfke iepen en hellet der in brief út. Foekje lêst mei; Rein en de jonges kringe der ticht omhinne.
It briefke is mar koart: ‘De mannen fan Uncas stjûre oan Lubbert Hylkema en syn folk har groetenisse en in stik droech spek. Dat it goed smeitsje mei.’
Lubbert lêst net sa bêst boerefrysk, mar hjir hat er gjin muoite mei. Hy bigrypt der lykwols neat fan. Hy lêst de wurden wol trije kear oer en jowt dan it briefke oan Foek.
Dy lêst, op Rein syn forsiik, lûdop.
‘De mannen fan Uncas? Hwa meije dat yn 'e goedichheit
| |
| |
wêze? Ik haw it noch noait sa bryk op 'e fioele spyljen heard,’ seit Foek.
‘Hawar,’ bislút Lubbert, ‘ik hie hjoed op einepiken rekkene, mar dit is sa goed noch wol.’
De jonges dounsje om him hinne.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd