|
| |
| |
| |
Haedstik VIII
Oan de ikeboskersbank
Healwei seizen de oare moarns stiet Piter al bûtendoar op 'e maten to wachtsjen. Hy hie oars om healwei fiven al út de fearren wollen, tagelyk mei de melkers, mar Mem hat him hwat letter roppen. It is kostlik waer: fannacht hat it aerdich reind en nou waeit der in mylde wyn út it westen. Goed foar it lân, mar ek foar it ikebosk, tinkt Piter. Jelle leget in folle amer yn de molkbus en sjongt syn heechste liet. Piter sit op in hikkepeal to floitsjen. Hwa soe ek net sjonge en floitsje, as de wrâld sa moai is? Swartlysters jubelje yn it hôf, yn de wylgepôllen by de sleat ropt in koekút, yn de fierte rûzet de sé, mar heech boppe alles út klinkt de muzyk fan de klopjende hammers út it ikebosk.
Komme se nou noch net? Och né, it is ommers noch tweintich menuten foar seizen. Wachtsjen is forfelend. Piter springt fan de peal en rint nei de iperen beammen foar hûs. Hy slacht hannen en fuotten om 'e middelste beam en klâddet nei boppen. Sa fluch wol net as Hartman, mar dochs linich genôch. Op in fikse tûke, in meter as seis fan de groun, bliuwt er stean. Hjir is 't nofliker wachtsjen. By de hoeke fan de pleats sjocht er de sé, as er him omkeart de bosken. En jinsen op de reed komme de maten oan. Hy stapt in pear tûken heger en stiet nou yn de blêdden biskûle. Hwat soe Hartman aensens sizze? As de jonges by de hikkedaem binne, floitet Jolmer.
‘Soe de Wylde Ruter him forsliepe?’ freget Sjoerd.
‘Hy komt!’ klinkt it út 'e beam en Piter glydt al nei ûnderen. ‘Woest it Rembrandtsplein nochris sjen?’ freget Hartman. ‘Né, ik woe in deuntsje sjonge mei de lysters!’
| |
| |
‘Sjonge?’ seit Jolmer. ‘Goed, dan meiïnoar. De Boskfûgel jowt de toan wol oan.’
Hartman set yn en sjongende geane hja op stap:
Hwat bistû leaflik, rizende simmermoarn,
't Opgeande sintsje laket my oan.
Protters dy tsjotterje, eksters dy skatterje,
Ik wol ek sjonge, fleurich fan toan.
Nou, fleurich binne hja wol, dizze bern fan sé en wâlden, dy't yn de iere maeijemoarn nei it ikebosk reizgje. Hartman is net om in liet forlegen, hy is wize-fêst en hat in kleare stimme. It Frysk Folksliet wurdt ophelle, dat it davert fier yn it roun. En dan:
Komt vrienden, op, naar buiten!
Sjongende komme hja by de bank. De mannen dêrre hawwe ek in goed sin, hwant it skylt bêst nei sa'n reinige nacht. De fleur fan de jonges stekt harren oan, de jonge keardels bigjinne mei to sjongen. It is in nuver koar, dat dêr klinkt by de klopjende hammers, it bolderjend mânljuslûd mei de hege jongesstimmen:
Dit is ter eare fan ús ikebosk!
Op in sjongkriich soene hja gjin hege punten helle hawwe, mar de lysters en de finken fine it moai. As de minsken swije, dan sette de fûgels wer yn. En dy wurde net wurch fan floitsjen en slaen.
Lytse Geart, de boskbaes, glimket. Hy is oer de sechstich, sjongt dy lietsjes net mear mei, mar hy mei it jongfolk by de bank graech ris sjongen hearre. In bank, dêr't nea songen wurdt, dêr doocht it net. Lytse Geart is de greatste boskbaes fan Gaesterlân op dit stuit. Forline hjerst op 'e houtfeiling hat er foar hûnderten en hûnderten goune kocht. Dizze per- | |
| |
selen wiene to djûr, hiene de minsken sein, mar Geart wit wol hwat er docht. Hy hat al fjirtich jier houtkeaper west, se hoege him neat to learen. In pear wike foar de feiling reizget er mei syn soannen de bosken ôf. Dan docht er syn kar en wit er krekt hoefolle as it lije kin. De ikkers, dêr't hja nou op arbeidzje, binne it heechst kommen op 'e feiling. Mar Geart seit: it binne de guodkeapsten. Hwant it hout, dat hjir waechst, is swier en rjocht en soppich. Oars hwat as dat tinne, krûme prikkeguod, dêr't hja forline wike mei dwaende wiene. Dat is altyd to djûr. Dizze jonge ikebeamkes hjir binne suver foege stammen. Sjoch dy prachtige, swiere bast ris, dy't der ôfkomt.
It is al aerdich fier yn de tiid; fan 'e wike moatte de lêste kneppels út 'e skyl, dat Geart hat twa banken tichte byelkoar. As hy hjir yn 'e omkriten is, rekkent er altiten op in kloftke doarpsjonges, dy't meislaen wolle. Somliken smite de hammer del en rinne fuort, as de blierren yn 'e hannen komme. Dit ploechje lykwols ken er wol: stevige, fleurige knapen mei moed yn 't liif.
Hy hat al op harren rekkene. Syn soannen, Simen en Ruerd, kapje de beammen mei de bile en dy hawwe in steapel lichtere beamkes foar de jonges apart lein.
De baes moat de feinten efkes pleagje.
‘Jimme binne skandalige let,’ seit er. ‘Goede ikeboskers steane om fjouwer ûre oan 'e bank. Wy hawwe al in foege dei hawn.’
‘Piter syn skuld, baes. Dy wie yn in beam klâdde en doe siet er mei de teannen yn de tûken bitiisd,’ seit Hartman, wylst er mei gewelt op syn kneppel slacht.
‘Sjen hwa't it earste bosk klear hat?’ freget Piter.
Dat is ôfpraet. De tosken komme op elkoar en fiif jongesearmen timmerje nidich op it hout. Piter is in drege maet en syn stevige hannen binne it boerewurk ek aerdich wend. Hy kin in skoft trochhammerje, foardat er wurch is. As er bigjint to switten komt de jas út. Dan bigjint er noch fûlder to slaen. Hartman is lykwols net om 'e nocht in tûke Boskfûgel. Hy
| |
| |
wit wol, Piter is sterker as hy, mar it komt hjir net allinnich op krêft oan. Piter grypt it hout foar de hân wei op fan de steapel, Hartman siket de grouste, rjochte kneppels út, dy't it maklikst skile en de measte bast leverje. De oare trije sjogge al gau, dat hja it sitte litte moatte tsjin Piter en Hartman en klopje dan kalm troch.
It giet Jolmer al effen oan.
‘Ik win it net,’ seit er, ‘mar hwat oars: sjen, hwa't sneon-to-middei de measte bosken hat.’
‘Just, master!’ ropt ien fan de mânlju, ‘dû hast it goed foar it forstân: stadich trochpiele en dan sneon de measte sinten barre!’
De baes taksearret de bast fan de beide striders. Hy sjocht op syn horloazje.
‘Noch in bytsje hurder,’ seit er, ‘it earste bosk, dat foar brea-iten klear is, bitelje ik mei in dûbeltsje.’
Dat litte de jonges harren gjin twa kear sizze: Piter hat in holle as in reade koal, Hartman slacht nou ek as in wyld. De mânlju oan de bank hysje harren oan. Trije feinten ûnthjitte: hja jowe elk in sint derby, de beide soannen fan de baes togearre in stûr, dat nou stiet der al achttjin sinten op it bosk. De wolkens skuorre, in waerme sinne skynt de ikeboskers yn it gesicht. De hollen bigjinne noch mear to gloeijen. Piter hat ek yn de gaten, dat de iene kneppel foardieliger is as de oare: hy is nou sa wiis ek al, dat er it krûme guod lizze lit. ‘Overal,’ ropt de baes. Allegearre smite se de hammers del, it is acht ûre.
De baes kriget de bast fan ús beide maten yn de earmen en hifket, hifket. De jonges wachtsje yn spanning, de greate keardels komme der sels by.
‘Earlik is earlik!’ seit lytse Geart. ‘Allebeide ryklik in bosk. Fan my allebeide in dûbeltsje.’
‘Mar dy oare acht sinten!’ ropt Wessel.
‘Dy binne foar de bêste sjonger,’ seit Ruerd. ‘Fuort, op 'e bank, nijboer!’
| |
| |
Piter springt op 'e bank. Swittend as in oandrager, galmet er oer de keale ikkers: ‘Dit is ter eare fan ús ikebosk!’
‘Knap!’ roppe de mannen. ‘Nou de lytse winkelman!’
Hartman stapt bidaerd op 'e bank. Hy tinkt in amerij, wylst er Piter oansjocht, dy't him it swit fan de holle faget. Dan komt der in ûndogenske glâns yn syn eagen en mei syn kleare stimme sjongt er:
Toen onze Piet een Pietje was,
Was 't aardig om te zien,
‘Hoera!’ âlje de mannen en klappe mei har hurde hannen. ‘De lytse winkelman hat it woun!’
‘En nou hat Piter fan 'e moarn noch wol in les hawn fan de lysters,’ seit Hartman.
‘De jassen oan,’ seit de baes. ‘Hjir, yn de lijte en yn de sinne, oars biklomje jimme.’
Yn de iijte fan de wite houtbult flije de ikeboskers harren del. It brea wurdt út it papier helle, yn de greate swarte tsjettel, dy't boppe it knappende fjûr hinget, sit in foech amerfol kofje.
De jonges ite as wolven, se drinke mei wille út de wite kommen mei in laech kofjegrom. Jonge, hwat smakket dat!
De loft klearret alhiel op, it wyntsje krimpt wer nei it suden ta, it wurdt in waerme dei. Hawar, de moarn is goed ynset, it is de lêste wike en dizze mannen binne it wend, om fan moarns fjouweren oant jouns fiven yn de gleone sinne oan de bank to stean. Mei de baes kinne se goed oer de wei, dy is net krinterich en dy arbeidet sels noch as in jongkeardel. Hy is altiten fleurich, hy hat altiten in gemoedlik wurd of in smout forhael út de âlde tiden. Hy mei ek graech fleurige minsken om him hinne sjen.
Twa binne der lykwols by syn ploech, dy't swijend har wurk
| |
| |
dogge, en oan sjongen gjin nocht hawwe, sa't it liket: Lubbert Hylkema en syn soan Rein.
Lubbert is in greate, stille keardel, mei soargelike tearen om 'e mûle. Men heart him sa'n hiele dei hast net en hwat er seit klinkt soms mar noartsk. In jiermennich lyn koed er oars wol meidwaen ûnder it folk, al wie doe it lean in kwartsje deis leger. Mar Lubbert hat in bulte ûnderfoun sûnt dy tiid, swiere slaggen hawwe syn húshâlding troffen. Syn wiif hat er forlern, syn âldste famke, dy't oars syn húshâldster wêze soe, is nou al lang siik. Der binne noch seis bern ûnder de tsien jier, nou moat der in frjemd oer de flier en bitelle wurde. It komt der krap om by harren, Lubbert is bliid as er yn it ikebosk de njoggen goune wyks hellet. Dêrom moat lytse Rein, in himpen fintsje fan noch gjin tolve, mei fortsjinje.
Moarns trije ûre fan 't bêd, trije kertier rinne, om fjouwer ûre oan 'e bank stean. Hy is wol soun, mar sokke dagen binne him fiersten to stûf. De earste ûren fan de dei falt er hast om fan slûgens en kin er de hammer kwealik tille. Middeis slokt er syn brea mei smoar yn in pear menuten troch de kiel en dan sliept er as in otter yn 'e deade blêdden, sa lang as it skoft duorret.
‘Lit him trochsliepe, Lubbert!’ hat Geart wolris sein.
‘Jo hawwe goed praten,’ wie Lubbert syn antwurd, ‘myn bern moatte ite, dokter en de húshâldster moatte bitelle wurde.’
Heit kin de fortsjinst fan lytse Rein net misse. Rein bigrypt dat ek wol. Hy kloppet fan moandei-to-moarns fjouwer ûre oan sneon-to-middeis ta, sa hurd as er kin, om wyks op in foege ryksdaelder to kommen. Dan moat er lykwols sawn bosk deis helje en dat is in hûdfol wurk. Mei it soare waer fan foarige wike komt er net boppe de fiif bosk deis. Forline sneon hied er mar tritich bosk hawn. De baes hat doe fan de ien goune tachtich, dêr't er rjocht op hie, twa goune makke. ‘Hwat in forfelende, stymske jonge!’ hiene Jolmer en syn maten earst tocht. Mar nou hawwe hja der dochs wol hwat
| |
| |
fan bigrepen, dat it libben fan lytse Rein hurd en swier is. Foar harren sels is it ikeboskjen in stik fakânsjewille. Hawwe se har nocht, dan kinne se nei hûs gean. Is it middeisskoft harren to koart, dan meitsje hja it langer. Dogge de hannen al to sear, dan smite se de hammer del. Mar Rein hat noait gjin lins. Sin of gjin sin, wurch of net, Rein moat der moarns trije ûre ôf, om syn ryksdaelder of twa goune wyks to fortsjinjen. Rein hat noait gjin tiid om to boartsjen, Rein hat ek gjin mem mear. It is gjin wûnder, dat er net sjongt en laket, dat er middeis net mei harren it bosk yn wol.
Om tolve ûre middeis is it wer skoft. De baes hat de jeneverkrúk út de kiste helle en giet mei de ‘kikkert’, de romer sûnder poat, by de bank lâns. ‘Jimme binne to lyts foar dit feninige guod,’ seit er tsjin de jonges.
It falt harren op, hoe fluch as de greate keardels sa'n romer drank troch de kiel spiele. Ien of twa swolgen en dan jowe se mei in tofreden knik de kikkert oan in maet oer. ‘Like plechtich as wy mei de fredepiip dogge,’ tinkt Hartman.
Jolmer en dy geane nei hûs om to iten. Hwat stiller as hja fan 'e moarn kommen binne. Se fiele hannen en lea. Sa'n hiele moarn fan seizen oant tolven is oars hwat as in ûrke middeis nei skoaltiid. Mar de mannen fan Uncas geane der net foar omlizzen. Se woene ikeboskje yn 'e fakânsje en se sille ikeboskje. Gjinien fan de fiif wol it sitte litte, al skroeije de blierren harren ek yn 'e hannen.
Goed ien ûre, as de mannen noch mar pas oan de bank steane, binne hja der ek wer.
Der wurdt drok praet oan 'e bank. Sels Lubbert en lytse Rein prate mei. Der moat wol hwat bisûnders wêze. De jonges hawwe al ridlik gau bigrepen, hwer't it oer giet. Hjir deunby, yn de brede sleatten fan it fiifjierrige hout op 'e lege ikkers, swimt in ein mei tolve greate piken. Is dat nou sa'n wûnder, dat dy greate keardels harren dêr drok om meitsje? Nou ja, it is altiten in moai gesicht, in wylde ein mei in team piken, mar dat sjocht men om dizz' tiid safolle.
| |
| |
‘Spitich, dat it net in wike of hwat letter yn 'e tiid is, dan siet der hwat mear byt oan,’ seit Sjouke Wibes.
‘Ik kin se sa ek wol brûke, dan ha 'k sneon en snein hwat yn 'e panne,’ bromt Lubbert.
Rein syn wurge eagen ljochtsje op, it wetter rint him om 'e tosken.
Nou binne de jonges der alhiel efter: dy eintsjes sille kneppele wurde.
Hartman is wyt wurden. Syn tinzen arbeidzje hurd; it iene plan nei it oare jaget him troch de holle. Hy knypt de lippen op inoar, hy slacht grimmitich op 'e kneppel. Dit gefal kin hy mei syn jongesforstân net oan; hy bigrypt ek net, hwat dat foar in man as Lubbert bitsjut: snein hwat yn 'e panne to hawwen. Hy wit mar ien ding: it is falsk en gemien, om tolve warleaze einepykjes dea to kneppeljen. Hy sjocht de wrede kneppel swaeijen, dy't aensens de fine kopkes forpletteret, hy sjocht se slop en brutsen yninoar sakjen.
Hwat kin er dwaen, om de piken to rêdden? Ha, dêr sjit him hwat yn 't sin. Mar hy moat der ek mei de oaren oer prate. ‘Ik haw in boadskip,’ seit er súntsjes fansiden tsjin Jolmer. Hy sjocht wol dat Jolmer der ek oer prakkesearret.
‘Aensens de hammer effen delsmite?’ freegje syn eagen.
‘Ja,’ knikt Jolmer.
In heal ûre letter leit er de hammer del en lit him efteroer rôlje yn de blêdden mei de útrop: ‘Ik bin sa wurch as in maits!’
‘Ik ek!’ seit Jolmer en giet neist Hartman sitten. De oare jonges stekke harren de gek oan, lytse Rein sjocht forachtlik nei sokke stakkerts, de greaten húnje en lêbje: ‘De master en de winkelman falle út? Jimme binne dochs gjin porsleinen popkes?’
‘Wy helje de skea noch wol yn, wachtsje mar!’ antwurdet Jolmer.
‘Yn 'e lijte en yn 'e sinne!’ seit Hartman, ‘oars biklomje wy.’
Tsjin in wite houtbult, in trêdmennich fan de bank ôf, geane
| |
| |
hja sitten en prate. Gewoan en sûnder dat it opfalt, ûnder it klopjen forstiet dochs nimmen der in wurd fan.
Om fiif ûre, as de lange dei om is, geane de oaren nei hûs, mar Lubbert en Rein siikje elk in kneppel en sille op it jonge hout ta.
‘Gelok, Lubbert! En dat se goed smeitsje meije!’ ropt Sjouke. ‘Meije wy helpe, Lubbert? Wy witte hjir elke ikker en elke sleat,’ seit Jolmer.
Lubbert wifket efkes.
‘Goed,’ seit er op it lêst, ‘mar tink der om, de bek hâlde!’
Hartman hat Wessel, Sjoerd en Piter al in wink jown.
‘Jimme geane nei lofts, ik en Rein nei rjochts. Dan rinne wy sa nei inoar ta, op 'e hege ikker oan. Tink der om, gjin hân útstekke, jimme hoege se allinnich mar nei ús ta to driuwen.’ Dat is ôfpraet.
As de jonges yn it lege hout sitte, fortelt Hartman syn plan. Jolmer is it mei him iens, de oare trije witte net rjocht, hwat se der fan tinke moatte.
‘It is gemien tsjin Lubbert en Rein,’ sizze hja.
Hartman fielt dat ek wol, mar hja kinne dy piken dochs net kâldwei deaslaen litte! Syn waerm pleitsjen foar de jonge eintsjes wint it, de jonges geane alle fiif mei. Nou is 't de greate frage, hwa't de fûgels fynt. As Lubbert en Rein se earst ûntdekke, is der neat mear oan to dwaen.
De jonges rinne elk in ikker del. Se fiele harren wer Yndianen, dy't alleman to slim binne, ridders, dy't foar in goede saek fjochtsje. Yn de spanning fan it aventûr hearre hja ek gjin stille, lêstige fragen mear. Se witte noch mar ien ding: de eintsjes, de warleaze fûgels, moatte rêdden wurde.
Dêr floitet Wessel. Hy hat de fûgels foun. Yn in feech steane hja by him en bûge de hollen oer de sleat. Dêrre, in foech ein fierder, sylt de âlde ein mei syn team hinne. Och, it binne noch sokke jonge bistkes. As se dizze prachtige optocht sjogge: de soargjende âlde fûgel mei dy skarreljende piken yn in rjochte streek der efter oan, dan binne hja ien fan doel en ien fan sin: dy meije en sille net dea.
| |
| |
‘As de wearlich der om hinne,’ seit Jolmer. ‘Wy jeije de bisten dizz' kant út, nei de seame fan it bosk en dan de bou op, de Boskfûgel en it Reade Fjûr sette op 'e hege ikker oan. Dy rêdde it wol mei Lubbert en Rein.’
Gjin fiif menuten letter wurde de einen opdreaun nei de seame fan it bosk en geane Hartman en Wessel siikjend op 'e hege ikker oan.
Hja moatte der foar soargje, dat Lubbert en Rein neat yn de gaten krije. Nou, dat is de Boskfûgel wol tabitroud.
Hja harkje skerp. In ein fierder hearre hja heit en soan troch de tûken wrotten.
Nou bigjint Hartman to kwêkjen, lyk as hy it allinnich kin. In ein, dy't syn piken warskôget. It is sa natuerlik, dat Wessel, dy't it al faek heard hat, der dochs wer forheard fan opsjocht. Hwat hja tochten, bart. Lubbert en Rein komme har kant út, op it lûd ôf. De jonges geane in pear ikkers fierder, Hartman bigjint wer to lokjen. Dat giet sa wol in kertier, tweintich minuten troch. As Lubbert by it plak is, dêr't it lûd weikaem, heart er it wer in ein fierder. De jonges bliuwe op in feilige distânsje, oant Jolmer en de maten weromkomme. Dan geane hja, foarsichtich siikjend, heit en soan yn 'e mjitte.
‘Neat sjoen?’ freget Lubbert grimmitich.
‘Né, mar wy hearre se hieltyd,’ seit Hartman.
‘Dat liket stomme raer, ik en Rein hawwe de âlde ek al bearen heard, hjir yn de omkriten, mar der is gjin fear to finen.’ It siikjen bigjint fannijs. Mei har sawnen rinne hja de ikkers ôf en sjogge de sleatten nei. Gjin ein mei piken mear to bikennen fansels. Op it lêst binne hja wer by de kappe ikkers oankommen.
Lubbert flokt.
‘Kom,’ seit er tsjin Rein, ‘wy geane nei hûs, it is al oer seizen.’
Wurger en witer as oars, kroasket lytse Rein efter syn heit oan, in greate toloarstelling yn de blauwe eagen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd