|
| |
| |
| |
Haedstik VII
Pinksterfakânsje
Doe't Piter Wildskut yn Gaesterlân kaem, wie dêr alle maitiden jit it feest fan it ikeboskjen. Lyk as nou ek noch, waerd it lege hout om de tsien jier kappe. Hjerstmis geane de Gaesterlânske boskers nei de houtfeiling op Kipenboarch, om ien of mear perselen to keapjen. In pear dagen letter al wurde de bile en it kapmes der ynset en falle de jonge beammen. Winterdeis wurdt der yn Gaesterlân in bulte hout stookt. De swiere weinen mei takkebosken, heech as weiden hea, geane nei de bakkers, dy't dat fine guod yn de oun stoke. De Luts lâns forrize de steapels talhout, dy't mei it skip nei oare kontreijen forfierd wurde. Yn eardere jierren gyng der in bulte wyt iken talhout, dêr't de bast ôf wie, nei Amsterdam.
Yn de hjerst al waerden bjirken en wylgen en elzen en hazzenútbeammen der út kappe, mar it ikenhout bleau stean oant de maitiid. Dat wie de tiid fan it ikeboskjen. De greate boskbazen hierden hiele ploegen folk, om de iken kneppels út 'e bast to klopjen. In swiere beam kaem op in stik of fjouwer skammels to lizzen: dat wie de bank. Oan dy bank stiene de ikeboskers yn Ingelsk lear, de kneppel yn de lofter-, de hammer yn de rjochterhân. Dan waerd de bast oer de hiele langte loskloppe. De wite, skylde kneppels waerden op in steapel smiten, de bast kaem foar de bank to lizzen. De romte foar de bank wie troch opsteande stokken yn likefolle fekken fordield, as der kloppers oan de bank stiene. Elk smiet de bast yn syn eigen fek. De baes kaem der by lâns, om mei twigen de bast yn bosken by inoar to binen. Gewoanwei waerd der in stûr of seis sinten foar in bosk bitelle. Deihierkloppers ar- | |
| |
beiden foar in fêst lean, mar foar boskkloppers kaem it der op oan, it tal bosken de deis sa heech to krijen, as mar mûglik wie. De bast waerd letter mei weinen út it bosk helle en nei it farwetter riden. Dêrwei gyng it mei it skip nei it suden, dêr't de bast yn de learfabriken forarbeide waerd. It wie om it sop to rêdden, dat der yn siet.
In fleurige biweging, dat ikeboskjen! As de sinne út it nêst kaem, om fjouwer ûre yn de moarntiid, stiene de mannen al oan de bank. Se hiene lange, stûfe dagen, mar as de baes rojael wie en de bosken net to grou makke, wie it sin meastentiids goed. Yn de iere moarn galme soms har sang al mei it fûgelkoar troch de bosken:
dit is ter eare fan ús ikebosk!
En fjilden en wegen oer, troch hiele Gaesterlân, klonk de slach fan har hammers op 'e bank as in fleurige muzyk troch de lange maeijedagen.
De jonges wiene fûl, om mei oan de bank to stean, dy fan domeny en master en de boeren likegoed as de arbeidersjonges. Mei to slaen yn it sterke koar fan de klopjende hammers wie al in freugde op himsels. Dêr hiene hja blauwe blierren en iepene hannen foar oer. Mar de tûkste kloppers brocht it ek noch in sintsje yn de bûse.
As de baes útbitelle sneontomiddeis stiene hja earnstich yn de rounte. De greate pong, dêr't it sulver yn rattele, waerd losknope. En as hja dan mei stikkene hannen en in pear kwartsjes nei hûs gyngen dan fielden se harren as jonge striders, dy't de ridderslach krige hiene.
De Pinksterfakânsje foel dizz' kear midden yn de ikeboskerstiid. It koe net moaijer treffe. Master fan der Mear sei: ‘Pinkster is in folle gaedliker tiid foar in fikse fakânsje as Peaske. De dagen binne lang en waerm, de bosken binne grien en de wrâld bloeit, wylst mei Peaske it waer hast altiten skrousk en skerp is.’
| |
| |
Sadwaende hiene de bern mei Peaske net langer as in dei as fiif, mar mei Pinkster oardel wike frij.
Piter hat de Pinksterdagen yn Amsterdam trochbrocht, by omke Roel en muoike Klas. Forline jier hat er dêr mei Pinkster ek al west en bleau er in hiele wike. Mei neef Jan fan Wieren swalke en tramde hy doe hiele dagen de machtige stêd troch. Dy naem him mei nei havens en kaeijen, nei Artis en Ryksmuseum, nei Saendam en Sandfoart en Naerden. Hy hie eagen to min om to sjen en nachts, yn it alkoof, rûze it noch troch syn holle. De stêd by joun, mei syn weagjende minskekloft, syn rinkeljende trams, syn prachtige winkels, alles yn in sé fan ljocht, dat like suver in dream. Mar 't moaiste foun hy it IJ mei syn skipfeart. Hy koe wol ûren op 'e Ruyterkaei omswalkje, om nei de greate ponten, de gystene havenboatsjes, de geande en kommende séboaten to sjen. Hja hiene doe ek de ‘Gelria’ bisjoen, dy't op Súd-Amearika foer. Piter soe it nea wer forjitte. Doe't er de treppen fan dat driuwende doarp op- en ôfgyng, hied er der sin oan hawn, om mei nei Rio de Janeiro to reizgjen. Op it boppeste dek, dêr't er it IJ mei al syn opwinende drokte oereage, hied er tsjin Jan sein:
‘As ik great bin, gean ik de wrâld yn.’
Neef Jan, dy't op 'e séfeartskoalle gyng, hie antwurde:
‘Goed, dan giest mar mei de boat, dêr't ik dan kaptein op bin.’
Ja, dy wike yn Amsterdam soe him lang heuge. En dochs, doe't er de oare wyks yn it haeilân to swyljen stie en op 'e heaweinen kladdere, doe't er wer mei syn maten troch it bosk fan Hústerheide swalke, hie er sein:
‘Amsterdam is moai, mar ik bin bliid, dat ik dêr net wenje, Fryslân is folle moaijer.’
In pear wike lyn hied er in brief út Amsterdam krige, dêr't Jan him yn frege, om de Pinksterwike wer by harren troch to bringen. Doe hat Piter yn bistân stien. It drokke Amsterdam, it hearlike IJ, de blauwe Amstel, hwat hied er der in sin oan, mar in frije wike mei de maten yn Gaesterlân en de wille
| |
| |
fan it ikeboskjen hied er der net foar oer. Sjoerd hie him oanret: ‘Gean de Pinksterdagen nei Amsterdam en kom tiisdei werom, dan ha wy meiïnoar noch in hiele wike.’
Dat wie in idé. Heit en mem hiene der neat op tsjin hawn en sa wie Piter forline freed nei De Lemmer fytst. Meint hat him op 'e boat brocht en yn Amsterdam hat Jan him ophelle.
Nou is hy op 'e weromreis. It hawwe wer moaije dagen west. Yn it Koloaniael Museum hat er sneon de wûnders fan Ynje sjoen en Pinkstermoandei hawwe hja mei de greate, wite boat in tocht nei IJmuiden makke, dêr't krekt in oaséaenreus yn de sluzen lei. It âlde langstme, om mei, nei Ingelân, nei Spanje, nei Java, nei de einen fan de wrâld, wie wer by him opkommen. Ja, it hawwe feestlike dagen west yn Hollân en dochs: Gaesterlân, de mannen fan Uncas, de dûnkere wâlden, it ikebosk, de ielreagers, de rébokken, Swartburd en Skierroek, de Foks en de houtekstersaeijen, hawwe him noait út it sin west. Mei greate forwachting is hy freed nei Amsterdam reizge, mei greater langstme fart er nou wer op 'e Lemmer oan. Urk leit al efter harren, De Lemmer is yn 't sicht. Piter stiet op it boppedek en digeret it skomjende wetter oer nei de Fryske kusten. Ynienen ljochtsje syn eagen op: ja, dat is 'm, de âlde toer. De dûnkere streek derefter, dat binne de bosken, dêr't syn maten nou oan 'e bank steane to klopjen. Mei in pear ûre stiet er nêst harren, Piter tinkt oan de Boskfûgel en glimket. Hy forlanget al wer nei syn snedige útfallen. Hy ken him noch mar in pear wike, mar it liket krekt as hie hy al jierren mei Hartman omgien. Sa net, dy oaren, Jolmer en Sjoerd en Wessel, dat binne ek fijne keardels. Hy hat it troffen: sa'n stel maten.
De masine stampt, de ‘Bolsward’ snijt troch it brûzjende wetter, dat it in lust is. Kloften séfûgels swermje om 'e boat hinne, falle tjirgjend en fjochtsjend yn sé en sjitte mei in skreau wer omheech. De wâl komt tichter by, tuorren, doarpen, bosken, boerepleatsen dûke, de iene nei de oare, op en wurde great yn it felle ljocht. Fryslân, tinkt Piter, Fryslân,
| |
| |
dêr't Heit en Mem wenje, dêr't Jolmer en de maten binne, ús Fryslân.
Krekt twa ûre leit de boat oan 'e steiger. Hûnderten passagiers binne dêr, kloften minsken steane op 'e wâl, om harren ôf to heljen. Piter siket nei in bikend antlit: soe Meint dêr net tusken it folk stean, of Jelle? Hy kin harren net ûntdekke. Hawar, hy rydt mei dit waer ek yn trije kertier nei hûs ta, it is de muoite ek net wurdich. Mar it is fansels folle aerdiger, ôfhelle to wurden.
Ynienen klinkt der boppe de drokte en it geraes út in skreau út fjouwer jongeskielen:
‘Ha, de Wylde Ruter!’
Piter springt hast omheech fan blidens.
‘De Mannen fan Uncas!’ ropt er werom.
In pear jongfammen sjogge him op en del oan. Ek in nuver stel, tinke se. Hwat kin it Piter skele. Syn maten hjirre, om him ôf to heljen! Hy stiet fan ûngeduld to traepjen. Hwat duorret dat ôfgriislike lang, foardat er by de planke komme kin. Einlings! De jonges binne troch it folk hinnekrongen en fange him suver op.
‘Hwat in mynhear biste mei dy koffer!’ seit Wessel.
‘Kin de Wylde Ruter noch Frysk prate of moatte wy him yn it Hollânsk oansprekke?’ freget Hartman.
‘Us Boskfûgel forstean ik altyd, al praet er ek as in Skierroek,’ laket Piter. ‘Jonges, hwat is dat fijn, dat jimme my ôfhelje. Nou bin ik noch helte blider dat ik hjoed werom kommen bin. Se woene my dêr oars de hiele wike hâlde.’
In kertier letter sitte ús maten op 'e fyts en jeije mei in sudewyntsje yn 'e rêch de Platte Dyk del, op Teakesyl oan. Piter fortelt fan Amsterdam, boppe harren roppe de ljippen en skreauwe de skriezen. Yn it lange, bloeijende gers is it grif rûch fan jonge fûgels, hwant de âlde skriezen binne suver net wiis. Se strike mei har lange bekken en hingjende poaten roerend by de jonges har petten lâns.
As Hartman dan ek as in skries bigjint to roppen, wurde se noch lilker.
| |
| |
Goed trije ûre komt it stel mei in bulte lawaei op 'e Boskpleats oan. Heit en de jonges binne it lân yn, Mem en Maeike binne thús. Maeike fljocht Piter hast oan. Se is frij hwat greatsk op har greate broer, dy't allinnich nei Amsterdam reizget.
‘Hwat hast foar my meinommen?’ flaeiket se.
‘Hjir flarde,’ seit Piter en hellet in pakje út syn bûse.
In prachtige earmbân! Maeike dounset om 'e tafel.
De koffer wurdt losmakke. Mem en Maeike en de maten krije elk in sinesappel as in fuotbal.
‘Meije wy sjonge, frou Wildskut?’ freget Jolmer.
Mem knikt en laket en dan sette de feinten yn: ‘Lang sil Piter libje, yn de gloaria!’
‘Myn âlde klean, Mem,’ freget Piter. ‘Wy geane nei it ikebosk.’
‘Kom, kom,’ seit Mem, ‘bist al thús? Der bliuwe moarn ek kneppels genôch om to skilen. Ik sil jimme earst mar ris in glês kwast jaen, jimme sille wol toarst hawwe fan de reis.’ Dat liket de mannen goed ta. It ein keallepoat, dat hja der by krije, fynt syn wei ek wol.
Jolmer ornearret, it is nou wol hwat let wurden foar it ikebosk. It is hjoed de muoite hast net mear wurdich. Sa net, it skylt ek min, it droege waer fan de lêste wike hat it hout sa toar makke dat de bast der hast net mear ôf to krijen is. De mannen kleije der allegearre oer. Foar de boskkloppers in min ding, har wurk is folle swierder en hja fortsjinje minder.
Sjoerd hat der hjoed ek net folle sin mear oan. Hy lit syn hannen sjen, dy't fol blierren sitte. Dat went wol, mar fan 'e middei leit er leaver op 'e rêch tsjin de sédyk oan.
‘Ja,’ knikt Hartman, ‘dan kin Piter ús fortelle fan de haeijen yn de Sudersé, dy't efter de boat oan swommen en fan oare wûnders, dy't er bilibbe hat. Underweis koe ik der neat fan forstean, sa jammeren dy skriezen.’
Goed, dan mar nei sé.
In skoftke letter lizze de feinten yn it hege gers fan de sédyk. ‘In séhoun hat ek in moai libben,’ mimeret Hartman. ‘As er
| |
| |
der sin oan hat, hwat swimme en fiskje en fierder hwat yn de sinne lizze to brieden.’
‘Binne hjir wol séhounen?’ freget Piter.
Wessel seit, dat hja wolris ien sjogge, mar alear moat it hjir grôtfol sitten hawwe. Dêrom hjit dizze ynham ek it Hounsnêst. Nou binne der mear fiskers as séhounen. De Lemsters lizze hjir soms mei de hiele float. Der komme trouwens ek wol Urkers en Markers en guon út oare plakken. As hja dan jouns nei it doarp geane, om har ynkeapen to dwaen, dan kin it der mâl om wei gean.
Nou rekket Jolmer op 'e praetstoel. Pìter hie hjir in pear jier earder komme moatten, seit er. Yn de tiid fan it heidebrânnen. Efter it doarp lizze lapen nij bosklân, dêr't doe noch in bulte heide woechs. By droech simmerwaer teagen de greate jonges der jouns hinne en stieken de heidepôllen yn 'e brân. It mocht wol net, mar se diene it hieltiten wer. Yn skimerjoun sloegen de flammen wol op tweintich plakken omheech. In prachtich gesicht wie dat. As dan de greate keardels kamen, Regeling en Thomas Yntema en oaren, dan wie it in algemiene flecht tusken de fjurren troch. It liken wol spoeken, dy't oer de forljochte lânnen glieden. Ienkear op in joun, doe't it wer oan alle kanten lôge, hiene Jolmer en Hartman der ek by west. Freark, Hartman syn greate broer, hie harren meinommen. Hy soe it nea wer forjitte. De heide brânde en yn de fierte wjerljochte en tongere it. Doe kaem der in ploech fiskers út it Hounsnêst oan, dy't in skoft yn de herberch sitten hiene. Der wiene in pear dronkene, jonge keardels by. Flokkend en razend rounen dy op 'e fjurren oan en fleagen der troch hinne. Ien fan harren stroffele en plofte midden yn 'e flammen del. Hy kroep der gau wer út, mar syn klean brânden al. De oaren fleagen der op ta en holpen him daliks, mar syn hannen sieten fol brânblierren.
‘Witst wol Hartman,’ freget Jolmer, ‘hoe't Freark doe mei ús nei hûs draefd is? Hy sleepte ús soms mei. Ik leau, dat ik noch noait sa bang west ha.’
‘As ik it noch wit,’ andert Hartman. ‘En ik wit nou ek, hoe't
| |
| |
it komt, dat master fan der Mear sa moai fortelle kin. Hy hat it fan Jolmer leard.’
Jolmer pakt Hartman by de krollen en dan rôlje de beide knapen by de sédyk del.
Piter fortelt fan it Rembrandtsplein yn Amsterdam. Hy hie der perfoarst hinne wollen, om it stanbyld fan de greate skilder to sjen, neidat master der fan forteld hie.
‘As 't in bytsje kin, wol ik skielk ek in stanbyld ha,’ seit Hartman.
‘Ja,’ ornearret Sjoerd, ‘dat moat foarfêst: in koperen Yndiaen mei houteksterfearren. En dat moat dan stean op it Fûgelplein yn Rûchhuzen.’
‘En foar Sjoerd noch ienkear troelala!’ sjonge de jonges.
It is in goede middei dêr oan de sédyk. It sudewyntsje sjongt harren om 'e holle. Urk leit yn de lôgjende sinne to dreamen, De Lemmer liket deunby, yn de fierte sjogge hja de Kúnder as in swarte streek tsjin de kleare loft. Séfûgels roppe oanienwei en heech yn de loft hearre hja in wettersnip as in sêfte motor gounzjen.
By it nei hûs gean prate hja ôf: moarnier om seis ûre nei it ikebosk.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd