|
| |
| |
| |
Haedstik III
Pake Lyckle fortelt
As de maitiid yn de loft hinget, wylst de maertske buoijen noch troch de spjerren floitsje, meitsje de fûgels al risselwaesje, om har nêsten to bouwen. Oan de sékant tommelje de ljippen oer de wjuk en ropt de strânljip sa oerstjûr troch de hoare loft, dat men it jouns by de waerme kachel heart. De bûnte rôver fan de bosken, de houtekster beart en docht sa, de eksters skatterje sa lûd yn peppels en bjirken, de swartlysters jubelje sa klear en oanhâldend, dat men der oars fan wurdt. Bercheinen sykje har hoalen wer op, ielreagers sirkelje om har hege wenten, de kurguozzen steane yn it Riisterbosk op har nêsten to skreauwen, lyts fûgelguod, prachtige sjongers en fine pipers, skarrelt yn it jonge hout om. De tiid fan it aisiikjen komt. Jit in pear wiken en de jonges freegje út skoalle wei om har âldste klean. De sleatten oer en de lânnen yn, forbean of net forbean, om bûnte aeijen, dy't jild wurdich binne. De einaeijen út de bosken binne likegoed in wolkomme bút. Fan de oare boskfûgels wurde der meastentiids ien of twa út 'e nêsten nommen foar de samling aeijedoppen, dy't party der op neihâlde. Op beide einen wurdt der in gatsje yn 't aei pript, de dop wurdt foarsichtich leechblaesd en as in skat biwarre. Der binne, dy't tritich en mear forskillende soarten hawwe. Somliken biwarje se yn in doaze en út en troch wurdt de ynhâld op 'e tafel útstald en mei soarch neigien. Oaren riuwe se yn in string en hingje dat yn 'e keamer oan in balke of oan de muorre. Dy forsiering is ús feinten mear wurdich as it moaiste skilderij.
Fansels is der yn dizze tiid in oanhâldende oarloch tusken de
| |
| |
dryste swalkers oan de iene en de polysje en de boskwachters oan de oare kant. Mar de wille is der net minder om.
Jolmer en syn ploech hawwe bisletten in reis nei de ielreagerskoloanje to ûndernimmen. Neffens Wessel binne der in pear nije nêsten, dy't grif noch kleare aeijen hawwe. Der moat dan ien úthelle wurde foar Piter, dy't gjin ielreagersaei oan syn string hat. Hwa sil it der úthelje? Jolmer en Hartman, de beide bêste klimmers, dy't sin oan dat gefaerlike aventûr hawwe, ha der om prikjelutsen. Hartman krige de langste en sil dus nei boppen.
Op tongersdei-to-middei, daliks nei skoaltiid, sette hja ôf. Net dwers troch de bosken en lânnen, mar troch de greate singels reizgje hja. Al komme Meeuwsen en de boskwachter harren nou togearre tsjin, op sokke fatsoenlike knapen, dy't oarderlik oer de paden kuijerje, kinne hja net de minste kapsje meitsje.
‘Dêr haw ik de rébok sjoen,’ seit Piter, ‘dy lege ikker fleach er del.’
Nou is der neat to sjen. Of...? Forweegden de tûken dêr net ûnder de spjerren? Sjoerd mient fan al. Hja wachtsje, de eagen stiif op it oanwiisde plak. As der neat foar 't ljocht komt, geane hja fierder.
Yn de Lytse Spjerren moetsje hja âlde Lyckle. Hy sit oan 'e kant fan 't paed to sintsjen. De reek fan syn burdbrânderke giet rjocht omheech.
Lyckle Lycklema, dy't hjir fiifentachtich jier yn de bosken wenne hat. Yn syn sterke jierren houtkeaper, ikeboskersbaes, lysterfanger en snipfanger yn 't great. As er fan dy âlde tiden fortelt, dan ljochtsje syn eagen, dan moat er syn kalken eintsje hieltiten wer oanstekke, omdat er it smoken forjit.
‘Pake Lyckle!’ groetsje de jonges.
‘Soa, feinten, op aventûr út?’
‘Wy swalkje sa mar ris hwat troch de bosken, pake.’
‘Mar jimme hawwe fansels wol it iene of oare doel. Ik ha ek jong west. En ik wit ek wol sa'n bytsje, hwat der to rêdden is yn 'e wrâld.’
| |
| |
De jonges hawwe in bulte mei pake op, mar om to fortellen, hwat hja fan doel binne, dêr tinke se net oan. Jolmer, dy't wol sin oan in kleurich forhael hat, antwurdet:
‘Doe't jo jong wiene, pake, doe wie alles hjir noch hiel oars fansels. Folle moaijer en wylder, tink...’
Pake, noch kras fan siel en sinnen, bigrypt skoan, hwat Jolmer wol. Net altiten hat er sin oan praten. Hy mei ek graech ris mimerje en dreame foar him sels allinnich. Mimerje oer it lange libben mei al syn wille en fortriet, dat efter him leit. Oer syn leafsten, dy't him ûntfallen binne, syn wiif en twa fan syn greate bern. Mar ek bitinkt er tankber it goede en moaije, dat God him skonk. Dit âlde, djûre Gaesterlân, dêr't er elk paed, elk hûs, hast elke boskikker ken, dêr hat er dy lange jierren wenje en arbeidzje mocht en yn frede syn brea fortsjinne. Tsjin de dea sjocht pake Lyckle net oan. Hy praet der net folle oer, mar hy wit, dat dat yn oarder is, dat er nei Hûs giet. Net minder hâldt er dêrom fan syn bosken, dêr't fan de bernejierren ôf syn siel mei forgroeid is, fan dizze groun, dêr't er op arbeide hat. Elk jier, elke dei dy't God him jit tapart, nimt er bliid en tankber oan. In maeijedei yn dy bosken is noch altyd in feest foar him.
Ja, pake Lyckle mimert en dreamt graech, hy is fiifentachtich. Mar hy is ek in smoute prater. En dizze jonges mei har brúnforbrânde gesichten, mei har bliere eagen, mei de rook fan it ikebosk yn de klean, mei er graech lije. Dy biis fan master fan der Mear dochs. In dogeneat faeks, mar in moedigen en in earliken ien.
‘Ja, jonge,’ seit er, ‘dat hastû goed sein, wylder en moaijer. Noch is 't hjir moai, mar der moat al in ein oan komme oan dat skandalige fornielen, oars giet Gaesterlân ûnder. Hast de Spjerren noch kend, de Nijemarder Spjerren?’
‘Noch krekt, pake. Wy wiene in jier as fiif, doe't se kappe binne. Us heit seit ek, dat dat it moaiste fan Gaesterlân wie.’ ‘Jimme heit hat gelyk. Sokke beammen, sokke bosken binne der net mear, yn Gaesterlân net, yn Fryslân net. Altyd dûn- | |
| |
ker en koel wie it dêr, sels op gleone simmerdagen. De sinne koe mar amper troch dat tek fan swiere kroanen komme. Al dy tûzenen en jitris tûzenen stammen, tweintich, tritich jelne heech, rjocht as kearsen, sloopt, en foar hwat deade sinten oan Belgyske mynbouwers forkoft. Foar fierstentomin trouwens ek noch. It is der ljocht fan yn de huzen wurden, doe't se fallen binne.’
Der is fortriet yn de âld man syn eagen, as er dat seit: doe't se fallen binne. Hy praet der oer lyk as oer maten, dy't er forlern hat. It wiene syn maten ek: dat greate leger fan boskreuzen, de Nijemarder Spjerren.
Hy fortelt der fan en syn eagen glânzgje, syn pipe giet út. Fan it wyld dat der húsmanne, fan de ielreagers, dy't der nestelen, folle en folle mear as nou by Kipenboarch. Fan de toarnbeijen, dy't hja dêr founen, in amerfol yn in ûre, grou as bosters. Fan de dûnkere geheimen, dy't der jouns omwaren tusken de stammen. Hwat hiene party der al net sjoen en heard, as hja by ljochtmoanne der troch reizgen, de smelle reed by Jilke' Hutte lâns.
‘Jilke' Hutte,’ seit Sjoerd, ‘dêr groeije nou sa'n hazzenuten. Forline jier hawwe wy der in sekfol weihelle. Hoe komt dat bosk oan dy nuvere namme?’
Us maet wit der wol eat fan, mar hy wol it forhael noch wolris fan pake hearre.
Pake Lyckle fortelt. Jilke Postma wie in Balkster jonge, dy't in ieu lyn libbe, yn de tiid fan Napoaleon. De greate Keizer moast soldaten hawwe, soldaten foar syn fjildtocht nei Ruslân. Net allinnich Frânske, ek Nederlanners. Us jonges moasten lotsje en hwa't in leech nûmer hie, gyng mei nei de Russyske slachfjilden. Jilke lotte oan en moast fuort. Mar hy woe net, hy woe net fjochtsje en stjerre foar Napoaleon. Hoe soed er lykwols syn lot ûntkomme? De oaren tochten der oer, lyk as hy, mar as hja net op 'e tiid kamen, waerden hja ophelle, soms fan hynstefolk, en oan de hynders fêstboun nei de kazernes sleept. De dei fan Jilke syn opkommen kaem tichter en tichter by. Hy noch syn âlden seagen útkomst. Ja, dochs,
| |
| |
der wie miskien ien kâns, al wie 't in lytsen ien: him forskûlje yn de bosken. En hwer koed er dan better hinnegean as nei de Marder Spjerren?
Jilke bleau wei, de deis doe't er opkomme moast. De oare deis ek en de hiele wike. De polysje soe him út syn hús helje, mar hy wie der net. Alles waerd trochsocht, de kelder en de souder en de bedsteden, gjin Jilke lykwols to bikennen. Syn mem swijde, hoe't hja ek ferge waerd. Hja sei mar ien ding: de deis dat er opkomme moast is er fan hûs gien, letter hawwe wy him net wer sjoen. De buorlju waerden ûnderfrege, de huzen fan famylje en kunden neisocht, mar Jilke wie fuort en bleau fuort.
Jilke flechte nei de Nijemarder Spjerren en wenne dêr as in hearremyt yn de dûnkere bosken. Hwat hat er in minne en swiere tiid hawn dêrre. Elke dei yn deadlike freze, dat hja him fine soene. Hwat soe der dan mei him barre? Daliks deasketten wurde? Of pinige en dan dochs nei de slachfjilden fan Ruslân stjûrd? Mar hy woe net fjochtsje en stjerre foar de Frânske tiran.
Hwêr moast er fan libje? It kleare wetter út de bosksleatten dêr dronk er fan lyk as de dieren. It brea, dat er meinommen hie, wie gau op. In freon, dy't wist, hwer't er wie, brocht him tomûk iten en yn 'e nacht reizge er soms nei syn mem. Soks koe fansels net altiten, hwant de polysje, dy't him socht, mocht der gjin erch yn krije. As der yn dagen gjin iten kaem, moast er hûngerlapje.
De earste nachten hied er ûnder de stjerren sliept, lyk as syn maten, de dieren fan it bosk. Dat koe lykwols net lang duorje, hy moast in skûlplank hawwe foar rein en kjeld. Doe hat er in hoale yn de groun dold, yn it djipst fan it wâld, en dêr in tek fan tûken en seadden oerhinne lein: syn hutte. Wiken en wiken hat er dêr sa libbe, in iensume strider foar syn frijdom. Syn klean waerden smoarch en gyngen stikken, in lang, rûch burd woechs om syn jong gesicht. It koe him allegearre neat skele, as hja him mar net founen.
Mar de feinten fan Napoaleon lieten it net sitte. En hwat
| |
| |
kin in ienlike swalker yn de spjerren bigjinne tsjin soldaten en hynstefolk? Bosk nei bosk trochkrústen hja, ikker nei ikker sochten hja ôf. Jilke hearde harren tichter en tichter by kommen, hy wist, dat er it forlieze moast. Flechtsje holp net, oeral soene hja him samar gripe, oeral ommers wiene Frânsken en oare dogeneaten, dy't him sochten. Yn syn hutte soed er harren ôfwachtsje.
Einlings ûntdieken hja Jilke syn hutte en hieten him, der út to kommen. Doe't hy net kaem, krongen hja der yn mei de blanke sabel. Ien fan de ynkringers krige fan Jilke in reis, dat er as in sâltsek yn inoar sakke, mar de oaren oermasteren him. ‘Hwat jimme ek mei my dogge,’ sei hy, ‘ik lûk gjin soldatepak fan Napoaleon oan.’ It hawwe syn lêste wurden west. De hynders, dêr't hja him oan fêstbounen, waerden ta fjouwerjen oanset en foardat hja yn Balk oankamen, wie Jilke al wei...’
Pake Lyckle strykt in lúsjefers oan en stekt syn pypke op. Hy stoarret foar him út nei fiere fierten. Dan bislút er syn forhael: ‘Dat wie in frije, Fryske jonge, dy't wol stjerre doarst, mar wegere, om foar in Frânske tiran to fjochtsjen.’
De jonges hawwe mei spanning lústere. Dy lêste wurden gounzje harren noch yn de earen: In frije, Fryske jonge, dy't wol stjerre doarst, mar wegere om foar in Frânske tiran to fjochtsjen.
Piter, foar hwa't it forhael gloednij is, brekt de stiltme:
‘Dy smearlappen, dy't Jilke deamartele hawwe.’
De grimmitige mûlen fan de oaren biwize wol, dat hja it mei Piter iens binne.
‘Fan 't simmer,’ seit Jolmer, ‘geane wy der hinne om hazzenuten. De hutte fynst neat mear fan, mar dan kinst it bosk dochs sjen dêr't Jilke wenne hat. Fansels is 't dêr lang sa moai net mear, hwant ús spjerren binne fuort.’
‘Ja,’ knikt pake, tusken twa swiere reekwolkens troch, ‘ús spjerren binne fuort.’
Hy mei dy jonge fan masters stomme graech lije. Dat is in
| |
| |
knaep, dêr't syn âlden wiis mei wêze meije. Dêr kin in fikse keardel út groeije.
Wylst de oaren noch hwat mei pake neiprate, is Hartman mei syn lichte, fearjende Yndianestap tusken de beammen fordwoun. In skoftke letter komt er werom, in birette tear om 'e mûle.
Jolmer sjocht him freegjend oan, mar hy knypeaget en skodhollet.
Pake giet oerein. De jonges helpe him en jowe him de stok yn 'e hannen.
‘Si-soa, jonges, ik gean mar. De jounlucht is net gaedlik foar âlde minsken. En jimme sette de bosken yn? Tink mar om 'e houn mei kaeijen!’
‘Lit dy mar komme,’ laket Wessel oermoedich, ‘dan sille wy him syn kaeijen wol ûntfytmanje!’
‘Tink der mar om, der binne mear greatsprekkers foar oan 'e hael gien,’ warskôget pake.
Dan skoffelt er mei syn stok it paed del, de rêch in bytsje krûm, mar oars noch hecht.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd