Trude

[p. 135]

XXII

Hartman Koopmans, de boerefeint-ynstrukteur fan 'e ruterklub yn boarger, huzaar yn militêr, hie de maaiedagen fan ‘fjirtich’ meimakke as fytser by de ferkenningstroepen oan 'e ferneamde Grebbe-lynje.

Hy hie fiif dagen yn 'e kriich west. Fiif dagen, dat er fan oere, tiid noch dei wat ôfwiste. Fiif dagen yn libbensgefaar en faken op it kantsje oan 'e dea ûntkommen, dêr't er sels gjin each of tins foar hawwe woe. Fiif dagen mei ynmoed oars gjin doel as de Dútsker tsjinhâlde.

Fiif dagen yn 'e oarloch, dy't fan syn fyftsjin kollega-freonen fjirtsjin opeaske hie. Allinne Homme Bosma, de Trynwâldster freon, wie mei him oerbleaun.

Fochten hiene se, sûnder eat fan 'e stân fan 'e kriich ôf te witten; mar fochten neffens eare en plicht.

Hja hiene mei hearre moatten, dat de keninginne mei it regear nei Ingelân flechte wie. It knapte yn 'e kiel en fertsjustere it each, mar de grimmitigens tefriet harren by dat pynlike nijs en mei in fergrimender driuw waard liifsbehâld, libbensnoft, ferwachtinge en ûnthjit oan kant reage foar dat iene: hja sa nea!...

Tegearre hiene se ek it befel ta kapitulaasje hearre moatten. De tsjeaken wiene swier oerinoar wreaun en se hiene inoarrens eagen mijd. De karrabinen hiene se tepulver slein op 'e betonnen poddestuollen njonken de strjitwei. Kapot lyk as hja sels kapot wiene.

Doe hiene se it begjin meimakke fan in saneamde 'organisearre weromtocht' dy't it byld joech fan in grutte disoarder. In heale dei en in heale nacht.

Yn syn militêr pakje, sûnder karrabyn, mar mei in revolver - dy't fan in Dútsker wie - oan 'e riem om 'e mul wie Hartman Koopmans dy nacht by de troep weiflechte de bosken yn en hie salang omswalke, oant er minske wenstee fûn hie. By in lytse buorkerij, beskûle ûnder it beamte wied er ûnder in fersakke berchkap yn it hea krûpt. D'r yn en d'r ûnder sa djip as er koe.

En doe't er de rook fan it hea - wat earmtlik hurdraaiïch hea fan sân- en boskwâlen - yn 'e noas krige, doe't de kanûnen swijden en gjin kriichsgeroften syn gehoar en sinnen mear ôfstompten, barste de

[p. 136]

huzaar fan alear yn skriemen út fan in ynderlik langstme nei it Fryske lân.

Alles wat by him opkroppe siet fan in winter en maitiid fan mobilisaasje en fiif dagen oarloch, socht op dit ûnbehearske momint om in útwei. En as in lyts minskebern, fan eangstme en leed tebûke, snokskokte der yn dat ûneachlik protsje hea in trouhertich soldaat, dy't de ûndergong fan syn lân net drage koe.

‘Wêrom!... Wêrom!...’ krite er, djip weidûkt yn it hea. - Wêrom... wêrom wied er fan syn Fryslân ôfskuord? -

Wêrom moast dit allegearre barre? Wêrom en wêrfoar hied er fochten en syn libben weage?

Wêrom en wêrfoar wiene d'r safolle jonge minsken fallen, allegearre jonges lykas hy?

Wêrfoar hie dit nedich west?

Wêrom... wêrom... en yn fertwiveling krôle er yn it hea om.

It pinige syn brein en hy koe nearne stal noch foarm oan jaan. D'r kamen hûnderten wêroms en wêrfoars oant er einlings yn in djippe sliep weisonk, swier fan holle en ôfmêde fan lichem.

Doe't er de eagen wer iepen die, stie de sinne al heech oan de loft. Effen lei er hiel stil te harkjen, elts lûd op te heinen. Wêr wied er? Wat wie der bard?

Wie 't oarloch...? Gjin oarloch mear...?

Stadichoan kaam it wer ta him: de grutte wierheid... Hy kòe, hy wòe dy wierheid net oannimme...

Wêrom, wêrom wie hy net fallen, foar ien fan syn kammeraten, dêr't er sa bêst mei oer 'e wei kinnen hie? begûn it wer en syn betrienne eagen sochten troch it beamte de himel dêr boppe...

Hoeden fierde in hân de toppe hea, dy't oer syn holle lei fansiden en it guodlik antlit fan in ienfâldige Uterske boerinne bûgde oer him hinne en yn grut begrutsjen troaike hja him yn har eigen dialekt: ‘Earme jonge, wês mar gerêst hear, wy sille goed op dy passe.’

Doe frege hja - de frou dy't sels gjin soan hân hie om in oarloch mei te meitsjen, wylst hja him leafdefol mei in hân it hier fan 'e foarholle striek: ‘Sil ik in lekker kop kofje foar dy reemeitsje mei in stik iten d'r by?’

Swier riisde Hartman oerein en joech him te rêsten op syn rjochter earmtakke. Hy rydboske en ferwrong in gapjen. Syn eagen sochten troch it beamte nei it blau fan 'e loft. Hy hearde de maaiewyn sûzjen.

[p. 137]

Hy seach it koaterspultsje sa't er yn dy omkriten safolle sjoen hie en hy betocht mei in tsjinsin, dat it libben syn gong wer gean soe.

Mar foar him...?

Muoisum riisde er út it hea omheech en folge de boerinne yn 'e hûs.

Syn revolver hong noch oan 'e riem.

Yn 'e keamer, efter de lytse rútsjes fan it âlde spultsje, kaam der, doe't er te stoel siet, sa'n grutte lomens en moedleazens oer him, dat hy, wylst er mei in hân troch syn bosk hier striek him ûntfalle liet: ‘Ik soe no fierders wol altyd trochsliepe wolle’ en nochris rydboske hy oer al syn lea.

Mar doe sei it koaterboerewyfke: ‘Nee jonge, dat is net wier!

Hjir!’ Hja skode him in kop kofje ta wêrfan de hearlike aroma net te wjerstean wie.

‘Drink dit earst mar ris op en dan,’ wiisde hja, ‘yn 'e oare keamer sil ik in tobbe wetter en skjin guod foar dy ree sette en ast dêr mei klear biste, haw ik hjir it iten foar dy smard. Goed?’ en mei har moaie eagen blierke hja ticht by him sa freonlik yn sines, dat hy wer begûn te fielen, dat er noch jong wie.

De kofje smakke hearlik en doe't er dy opdronken hie, noege it freonlike minske út it oare fertrek: ‘Klear hear,’ en ferdwûn.

Doe't Hartman him opfriske en yn in boerepakje lutsen hie, kaam er wer by de frou yn 'e keamer. Hy hie de riem en de revolver by him. ‘Kom, al klear?’ sei de boerinne en hâlde har mar oft hja neat seach. ‘Dan earst mar oan 't miel.’ En hja skode in stoel foar him teplak.

Lykwols, Hartman gie daalks net sitten, mar bleau in pear stappen fan de ree sette stoel ôf stean.

Freegjende eagen fan de freonlike frou.

‘Sjoch,’ sei er doe en hy hâlde syn revolver foarút, ‘dit is alles wat ik besit en as 'k hjir net mear oer beskik dan bìn 'k der sels ek net mear.’ Hiel kalm gie de frou op him ta, har gesicht stie net strang, net iens earnstich mar o sa ferguodlikjend en betrouwend lei hja in hân op elts fan syn skouders.

‘Jonge, jou dy hjir foarearst mar del, betroust my wol net?’ Eagen, dy't wer yn sines seagen.

‘Salang ik frij bin,’ sei er, ‘sil ik jo - jimme... of haw jo gjin...’ Hja knikte. ‘Sil ik jimme graach helpe safolle as ik kin; mar my finzen

[p. 138]

jaan, dat nea frou! Dêr stiet dizze boarch foar, hear,’ en hy liet har wer syn revolver sjen.

‘Is er laden?’ It kaam der kalm, mei in lyts glimke d'r by, út.

‘Mei seis skerpe frou, mar hy stiet op safe.’

‘Earst mar ite jonge,’ wiisde hja, mar Hartman frege earst noch, wylst er op 'e ladene revolver doelde: ‘Hoe tinkt jo man oer soks?’

Hja loek oan 'e skouders. ‘'t Is better as er dàt mar net wit,’ sei hja doe. ‘Mar ik sil wol foar in slotfêst soargje.’

‘De foarste dagen sil der wol gjin gefaar komme frou,’ en hy joech 'm op 'e stoel del. ‘En as it komt, dan rêd ik my d'r wol mei.’