De dolle vaandrig. Tweede deel: Breero

[p. 230]

3

De Brederodes ‘institueerden geenderley tegenactie contra Pieter Pietersz. Lastman, schilder’ en berustten daarmee in ‘het eeuwich swygen en silentium’, waartoe zij ‘gecondemneerd waren mits desen.’

Adriaan Cornelisz. leed eronder, Hillegond vermagerde van innerlijke woede, Moeder Marrigje liep met rood behuilde ogen rond, maar zij waren machteloos. Het onbesuisde ingrijpen van Gerbrandt had hen allen diep verschrikt, wijl zij begrepen welke ramp er zou zijn gebeurd, als Lastman zich buiten gewaagd had.

Lastman en zijn moeder hadden een klacht ingediend wegens burengerucht; er waren al getuigen gehoord, maar merkwaardig genoeg was de klacht teruggenomen na de onvriendschappelijke ontmoeting op de Dam. In de stad werd druk gepraat, gelachen of geschimpt op het wangedrag van Gerbrandt tegenover zijn aanstaanden zwager en wonderlijk genoeg zette de overtuiging zich vast, dat de verloving van Hillegond aan haar eind gekomen was door de wilde strapazzen van haar onverbeterlijken broer. Gerbrandt trok in de stad een deemoedig en berouwvol gezicht, zweeg hardnekkig en gaf daarmee het omineuze feit duidelijk toe...... Hij had er ontzettend veel pleizier in en voor thuis werd het een ware opluchting. Stilaan kwamen zij de schok te boven en ten slotte waren ze alleen nog maar verheugd, dat Hillegond een huwelijk met iemand van een karakter als Lastman ontgaan was.

Op een bruiloft bij de familie Fabrieks ontmoette Gerbrandt die zomer den Delftsen geleerde, wijsgeer, diplomaat en internationaal beroemden humanist Hugo de Groot. Hij zag hoog tegen dezen groten man op. Hij kende het verhaal omtrent het Nederlandse gezantschap bij den Fransen koning Hendrik IV, dat den zestien-jarigen De Groot had meegenomen en hem het woord liet doen; hij kweet zich zo voortreffelijk van zijn taak, dat de koning in de grootste verbazing uitriep: ‘Ziedaar het wonder van Holland’... De vroegrijpe ontwikkeling was niet stil blijven staan, Hugo de Groot bleek een genie en werd als zodanig erkend. Hij was nu raad en pensionaris van Rotterdam en er werd naar hem geluisterd als naar een orakel. De bruid was een familielid van hem en daar hij voor vrij langdurige politieke besprekingen met den magistraat

[p. 231]

van Amsterdam in de stad was, luisterde hij de bruiloft met zijn tegenwoordigheid op.

Gerbrandt keek naar hem, bewonderde hem om zijn eenvoud en natuurlijke beminnelijkheid tegenover iedereen, maar waagde zich niet in zijn nabijheid. Tot plotseling de bruidegom, luitenant in Gerbrandts vendel met De Groot op hem toekwam en zei:

‘Breêro, Sinjeur Huyg de Groot wou graag met je kennis maken.’

Gerbrandt boog diep. De Groot stak hem glimlachend de hand toe en zei:

‘Zeer vereerd, Sinjeur Breêro...... U weet niet wat een groot bewonderaar ik van u ben... Als ik u hier niet toevallig ontmoet had, zou ik u zeker thuis opgezocht hebben vóór ik uit Amsterdam weggegaan was.’

‘O Sinjeur de Groot, u doet een armzalige poëet, als ik ben, te veel eer aan!’

Hij had een kleur gekregen als vuur, keek bijna verschrikt en was zeer met zijn houding verlegen. De Groot lachte om zijn jongensachtige onhandigheid, nam hem bij de arm en zei:

‘Kom mee, laten wij een rustig hoekje zoeken en wat praten.’

Zij zaten aan een kleine tafel, dicht bij de open deuren naar de tuin. Het feest roesde in de zaal ernaast, muziek, vrolijke stemmen, geschuifel en gestamp van dansende voeten. Een lakei bracht een paar bekers wijn. Gerbrandt was opgewonden en in verheven stemming, verbaasd zich zo onderscheiden te zien door den grootsten man van Holland. Bescheiden sprak hij zijn verwondering uit over De Groots belangstelling voor recht en slecht werk. De ander lachte. ‘Niet zo nederig, Sinjeur Breêro. Wat u voor de taal van ons volk doet is moeilijk nu al naar waarde te schatten...... dat zal waarschijnlijk pas veel later in volle omvang beseft worden. U en de Drost van Muiden zijn de twee mannen, die onze taal vrij maken van veel oude banden en haar lucht geven voor een vrije ontwikkeling...... En dan is hier nog de jonge Joost van den Vondel, waar ik grote verwachtingen van heb. Tot mijn spijt kende ik u geen van allen persoonlijk.’

‘O, maar als u dat wilt, zal ik u gaarne met Hooft en Vondel bekend maken,’ riep Gerbrandt ijverig. ‘Ik weet, dat de Drost grote bewondering voor u heeft en blij zal zijn u te mogen ontvangen...... Hij zal wel een middag of avond arrangeren, waar u dan ook Vondel ontmoeten kunt en Visscher met zijn dochters en

[p. 232]

de andere geregelde bezoekers van de Muiderkring. Zal ik hem schrijven?’

‘Maar u voorkomt mijn wensen!...... Hartelijk dank...... En laten we 't nu weer eens over u hebben. Staat er iets nieuws op stapel?’

Trots op de belangstelling van een zo geniaal man vertelde Gerbrandt over zijn bewerking van den ‘Eunuchus’, legde uit hoe hij de handeling wijzigde en overbracht naar Amsterdam, de personagiën in het Hollandse costuum van de eigen tijd stak en ze plaatste in de omstandigheid van nu. Hij citeerde hier en daar een paar verzen en De Groot luisterde met volle aandacht, lachte en gaf zijn waardering te kennen, zijn grote nieuwsgierigheid naar het voltooide stuk en zijn verlangen om het te zien vertonen. Op verrassend heldere wijze verklaarde hij Breêro, waarom hij zijn werk zo ongemeen belangrijk vond, sprak over de taal en haar eigen bijzonder leven als een ander nog nooit gedaan had en maakte Gerbrandt veel klaar bewust van wat hij tot nog toe alleen met de drang van een sterke, maar vage intuïtie had nagestreefd. Zijn hart zwol van trots en vreugde. Tegen het einde van het gesprek verstoutte hij zich De Groot te vragen of deze de opdracht wilde aanvaarden van zijn ‘Rodderick en Alphonsus’, waarvan Van der Plasse een uitgave voorbereidde.

‘Maar dat is een grote eer voor me,’ antwoordde De Groot gracieus en drukte hem dankbaar de hand.

In de zevende hemel kwam Gerbrandt thuis en praatte iedereen doof over zijn ontmoeting met den edelen Huig de Groot, de glorie van Holland, een van de lichten der moderne wereld, en die hem onderscheiden had met zijn bewondering en vriendschap.

Dadelijk schreef hij aan Hooft, die zich haastte ter ere van den beroemden gast een feestelijke bijeenkomst op het Muiderslot te organiseren. Breêro schitterde er van geest en vrolijkheid, zong op verzoek van De Groot wat van zijn boertige liedjes, las een fragment uit het ‘Moortje’ en was uitgelaten blij met de algemene bijval en de ongeduldige aanmoedigingen om het stuk spoedig te voltooien...... Toen het gesprek onder leiding van Hooft en De Groot op de ernstige en moeilijke problemen van de inwendige en buitenlandse politiek kwam, troonde Tesselschade hem mee naar de tuin, die in volle zomerpracht en welverzorgd te pronken lag.

[p. 233]

Zij pruilde een beetje en verweet hem, dat ze hem op de Gelderse kade veel te weinig zagen.

‘Maar ik heb ontzettend veel te doen!’

‘Niet zoveel of je hebt tijd voor de taveerne en je rabauwse vrinden.’

‘Een beetje afleiding heeft mijn arme hoofd af en toe nodig.’

‘Een beetje afleiding...... Je dolle streken zijn bekend, mannetje...... Je kunt evengoed afleiding zoeken bij ons en zo’......

‘Je hebt gelijk, Tesseltje,’ antwoordde hij berouwvol. ‘Maar, zie je, ik heb zo'n dwarse, onhandelbare natuur...... eerlijk waar...... Als 't mistig in m'n hoofd wordt van 't werken, begint er iets in me te spartelen en wil uitbreken op de zotste manier...... en als er dan wat malle dingen gebeurd zijn, valt alles weer in evenwicht terug’......

‘Ga je daarom uit om mensen te vermoorden?’

‘Nou, nou!’

‘Je hebt Pieter Lastman willen doodsteken, dat ben ik nu pas te weten gekomen.’

‘Maar ik heb hem niet vermoord...... Ik heb 'em alleen om z'n ezelsoren geslagen.’

‘Waarom was je zo kwaad op hem?’

‘Dat kan ik je niet zeggen.’

‘O...... dat dacht ik al...... dan zit er dus een vrouw achter!’

Hij schoot in een lach.

‘O jij, wijs kind!’

Tesselschade stampvoette.

‘Hou toch op met die onzin!...... Ik ben geen kind meer...... Ik heb al drie huwelijksaanzoeken afgeslagen...... Zeg me liever of ik gelijk heb!’

‘Je hebt gelijk.’

‘O’......

Haar mond trok zich spijtig samen en haar handen plukten zenuwachtig aan het met juwelen versierde gouden kruisje, dat op haar borst hing. Hij zag haar ontstemming en moest er inwendig om lachen. Haastig voegde hij eraan toe:

‘Mijn zuster Hillegond.’

Zij keek hem met een snelle blik van terzijde aan en kreeg een kleur, haar gezicht veranderde van uitdrukking, klaarde ziender-

[p. 234]

ogen op. Met trots bedacht hij, dat dit fiere meisje toch wel een grote vriendschap voor hem hebben moest.

‘Wat was er gebeurd?’

‘Dat mag ik niet vertellen. Ik kan je alleen zeggen, dat hij haar laag behandeld heeft, en zelfs dat mag je niet verder vertellen, aan niemand.’

Met een peinzende blik keek ze naar zijn verduisterend gezicht.

‘Zou je hem gedood hebben, als hij buiten gekomen was?’

‘Zonder de minste twijfel.’

Zij huiverde en lei haar kleine hand op zijn arm.

‘Je moet je drift beheersen, Gerbrandt,’ zei ze zacht. Als je weer zo'n woeste opwelling hebt, denk dan aan mij, en houd je in toom.’

Ze keek hem met een sterke blik recht in de ogen. Ontroerd nam hij haar hand en bracht die aan zijn lippen.

‘Dat is lief van je, Tesseltje...... Ik beloof je, dat ik er aan denken zal.’

Vertrouwelijk schoof zij haar arm door de zijne. Zij wandelden verder, gingen bij de kleine koepel op een bank zitten in de schaduw van een machtige kastanje.

‘De Heer De Groot is erg op je gesteld, Sinjeur Breêro.’

‘Daar ben ik trots op, Joffer Visscher.’

‘Dat mag je. En hij heeft gelijk. Je verdient het. De meeste mensen houen alleen van je, omdat je ze laat lachen. Maar die zien je wezen niet. Je bent heel anders en veel meer waard. Dat heeft Huig de Groot gezien en ik weet het ook.’

Hij keek naar het spel van de zonnevlekjes over haar blauwzijden kleed en haar blank gezichtje. Wat een mooi, peinzend en puur gezicht. Hoe edel, bijna mannelijk en toch ontroerend teder was dat ivorige voorhoofd gewelfd. Als hij een schilder was als Frans Hals zou hij haar portret willen maken...... Wat zei ze allemaal voor vleiende dingen...... Het maakte hem onrustig.

‘Je vriendschap voor mij doet je overdrijven, Tesselschade,’ zei hij in een plots wellend gevoel van nederigheid. ‘Ik heb schrikbarende fouten.’

‘Gelukkig, anders zou je niet zijn, die je bent’......

Dat zou Neeltje Nagtegael nooit hebben kunnen zeggen! Die wou hem feilloos en zo stil als een kerkhof maken.

‘Jij bent een van de mensen, die je nemen moet met hun fouten

[p. 235]

òf verwerpen. Maar wie je neemt, moet ook een beetje van je fouten kunnen houen, al zijn ze lastig genoeg.’

Zij lachte helder op.

‘Hou jij een beetje van m'n fouten?’

‘Een heel klein beetje, al zijn ze soms afschuwelijk.’

‘Je bent de liefste van allemaal, Tesseltje...... Dus jij néémt me?’

‘O ja, dat weet je wel.’

Hij streelde haar hand, dankbaar.

‘Je schildert niet veel meer tegenwoordig, wel?’

‘Nee, niet veel.’

‘Hoe kom je zo lui?’

‘'t Is geen luiheid...... Ik was dit voorjaar een dag of wat in Haarlem bij Frans Hals...... Toen heb ik ineens begrepen wat schilderen was...... Ik kan het niet’......

Zij zag hem aan met een warme blik.

‘Je bent een echte kunstenaar,’ zei ze, zijn hand drukkend. ‘Maar dat schilderijtje van de Burgwal met de schaatsenrijders, dat je me gegeven hebt, zou ik toch niet voor een Frans Hals willen missen.’

‘Omdat je de schilder graag mag...... maar 't heeft niets om het lijf...... Ik kan alleen schilderen met woorden...... dan voel ik me soms in de buurt van Hals komen...... Met 't penseel ben ik een degelijk ambachtsman, meer niet, geen kunstenaar’......

‘Spijt het je erg?’

Hij haalde de schouders op.

‘Een verblijdende ontdekking is het niet geweest...... Wat valt er aan te doen?...... Niet iedereen is zo veelzijdig begaafd als jij.’

Zij lachte hem uit.

‘Ik zou graag al m'n zo geroemde bekwaamheden geven, als ik dichten kon zoals jij.’

‘Je sonnetten zijn zuiverder dan de mijne.’

‘Werk van een ambachtsman, Gerbrandt’......

Vertrouwelijk boog zij zich naar hem over.

‘Je krijgt wat van me, Gerbrandt...... over een tijdje...... ik maak iets voor je.’

‘Wat dan?’

‘Dat zul je wel zien.’

‘Zeg 't me nou?’

[p. 236]

‘Nee, nieuwsgierigerd, wacht maar af...... Iets dat erg goed bij je past’......

‘Een...... een’......

‘Ik zeg 't toch lekker niet.’

‘Tesseltje, ik zal niet meer kunnen slapen van nieuwsgierigheid.’

‘Dan blijf je maar wat wakker liggen’......

‘En denken aan jou’.....

‘Jij denkt niet aan kinderen!’

‘Je bent geen kind meer...... Je bent een wrede vrouw, die huwelijksaanzoeken afslaat en mannen razend maakt van nieuwsgierigheid’......

‘Ze verdienen niet beter.’

‘Boosaardige Circe!’

‘Gruwelijke Blauwbaard!’

Lachend gingen zij terug naar het gezelschap. Telkens moest hij naar Tesselschade kijken en iedere keer ontmoette hij haar glanzende ogen. Ze was de mooiste van allen, ze schitterde van geest en bevalligheid, iedereen bewonderde haar en maakte haar het hof. Er was vandaag iets verblindend en uitdagend vrouwelijks in haar hele wezen.

Hij zag de onrust in de ogen der mannen. Neen, zij was geen kind meer, maar een jonge vrouw, ontwaakt tot het gevoel, waarvoor zij geschapen was, een pas ontloken bloem, die lokte door kleur en geuren en een rijke bloei beloofde...... Gelukkig de man, die deze bloem zou mogen plukken...... Hij mocht zich wel bevoorrecht prijzen, dat ze zo op hem gesteld was...... Ze wilde een genegen vriendin voor hem zijn...... Wie was zo uitverkoren als hij?...... Zij werkte aan een geschenk voor hem. Ze was vol van zijn werk...... zij die duizendmaal geleerder en knapper was dan hij, zij bewonderde hem en aanvaardde hem als vriend, mèt zijn fouten, waarvan ze een heel klein beetje hield, omdat het zìjn fouten waren......

Er kwam een verwarring over zijn denken......

Als een vrouw hield van de fouten in een man...... voelde zij dan niet meer voor hem dan alleen maar vriendschap?...... Dat was toch...... liefde?...... Had Tesselschade hem lief?......

Och nee...... Ze was tòch een kind en had dit in haar onbewustheid gezegd...... zonder bedoeling...... zonder besef wat het kon betekenen...... Hij moest er niet meer aan denken, voorzichtig

[p. 237]

zijn, oppassen, dat hij door een onberaden woord of gebaar niet de trouwhartige, eerlijke vriendschap bedierf, die er tussen hen bestond...... Deze plots opgedoken waan mocht geen macht krijgen over zijn denken en handelen...... Zijn blik zocht haar en gleed weer recht in haar ogen...... Zij lachte en knikte naar hem uit de vensternis, waar ze stond te praten met Hooft, de Groot en van Baerle...... de heren keken onwillekeurig even naar hem om...... Een wonder van aanminnigheid was ze......