De dolle vaandrig. Tweede deel: Breero

[p. 188]

7

Was hij eigenlijk verliefd op de mooie jonge weduwe?

Hij was het er met zichzelf niet over eens. Soms oefende zij een sterke lichamelijke bekoring op hem uit, begeerde hij haar heftig en was geneigd al zijn verleidingskracht aan te wenden om haar zinnen in brand te zetten en haar tot zijn wil te brengen. Maar hij werd aanstonds geremd door haar innerlijke afweer, die misschien niet eens iets met kuisheid te maken had. Ze wou het eenvoudig niet en wel om verstandelijk overlegde redenen. Hij was ervan overtuigd, dat zij, als ze eenmaal de remmen losliet, van een verrukkelijke, overmoedige en ontembare gepassioneerdheid moest zijn. Maar zolang ze niet wou, was er ook niets van haar te bereiken. En ze wou positief niet.

Hij voelde, dat elke te energieke ondernemendheid van zijn kant tot een breuk zou voeren. En hij wou geen breuk.

Waarom eigenlijk niet?

Wat gaf deze onbevredigende verhouding hem?

Er waren ogenblikken, dat hij grimmig om zichzelf moest lachen. Was hij niet een onnozele bloed, die een lachwekkende rol speelde? Wat maakte hij zichzelf wijs?......

Er bestonden mensen, die voor diepzinnig doorgingen, omdat ze zich onder alle omstandigheden in stilzwijgen hulden. Hoewel dat zwijgen enkel voortkwam uit stompzinnige leeghoofdigheid en gebrek aan fantasie. Droomde hij zo niet over de vurige hartstochten in Joffer. Nagtegael, omdat ze zich altijd een ijsblok toonde en daarbij toevallig een warme kleur van ogen had?......

Eén ding slechts wist hij zeker: er ging rust van haar uit. En dat trok hem aan.

Ze maakte hem innerlijk rustig. Buiten de zeldzame oogenblikken, dat zijn zinnen haar lichamelijk zagen en begeerden, gaf zij hem een koele rust, die hem ongemeen aangenaam stemde. Hij hield zichzelf voor, dat hij meer dan genoeg in stormachtig getij gevaren had, heen en weer geslingerd was tot hij er ziek van werd, in wilde vaart voortgejaagd door de ene vlaag na de andere...... Zij was de luwte, en het was behagelijk in glad water te drijven, zonder grote moeite, gedruis en perikelen...... Hij was moe van de woeste beweging en deze gelijkmatige vaart was juist wat hij verlangde...... Daarom verdroeg hij alles, sloot de ogen en dreef mee op de

[p. 189]

stille stroom, waar de simpele rimpeling van een kleine gevoelsuitbarsting al een incident betekende......

Daarvoor verdroeg hij de verveling van haar bekrompen, deftig en zedig gebarende kennissen en vrienden, welgestelde geestelijke komenijsmannetjes met hun uitgeloogde wijven zonder boezem of zinnen, uitgekauwde gemeenplaatsen kallend met gezichten of ze orakelspreuken oplepelden.

Daarvoor onthield hij zich van de omgang met luidruchtig vrolijke vrienden, het bezoek aan de inspirerende taveernen en de speelbanen van de Doelen. Daarvoor verdroeg hij met een wijze glimlach de spottende toespelingen van zijn kameraads, die hem begonnen te vergelijken met een gesneden kater of een bekeerden zondaar, die angstig wegschool in de schaduw van de preekstoel en akelig de ogen verdraaide, tot Onze Lieve Heer zelf misselijk van hem werd.

Hij zou zich aan haar rust verbinden, haar trouwen, en dan zou zij hem meer geven nog dan rust alleen: ze zou haar hartstochtelijke natuur voor hem openen en met hem opgaan in de hoge vuren van de passie, voor ieder ander verborgen, voor hen des te heviger en heerlijker beleven...... Deze stormen zouden de rust niet storen, maar verdiepen...... Ze zouden wat kinderen hebben, een behagelijk verglijdend leven tussen veilige oevers, en de dolle Gerbrandt zou eindelijk zijn waar hij wezen moest: in de stille haven van een goed huwelijk, zijn felle brand blussend zonder de naweeën van ongeluk en zonde, wroeging en berouw...... Een godgevallig leven, arbeidzaam en succesvol en zonder vernielende schokken......

Zo stelde hij het zich voor.

Een paar maanden nadien, toen de eerste knoppen uitkwamen, schreef hij haar een rustige, deftige brief, zorgvuldig gesteld, waarin hij haar in optima forma ten huwelijk vroeg. Hij ging er vlugger toe over dan hij van plan geweest was, omdat hij meende opgemerkt te hebben, dat er kapers op de kust waren: de komenijsmannetjes probeerden haar te koppelen aan een van hun ras, een oudere weduwman met een plaats als ouderling van de kerk, armvoogd en regent van het weeshuis en bovendien nog met een aardige duit achter de hand. Gerbrandt vreesde deze concurrentie niet ernstig, maar vond het toch beter, nu de knoop maar door te hakken en zich beslissend uit te spreken. Ze konden dan nog

[p. 190]

vóór de zomer getrouwd zijn en het nieuwe leven beginnen......

Maar Joffer Nagtegael gaf hem geen beslissend antwoord.

Toen hij haar mondeling zijn aanzoek herhaalde en aandrong op een spoedig besluit werd zij zenuwachtig en ontweek een rechtstreeks ja of neen. Hij moest haar tijd geven. Een zo gewichtige stap moest rijkelijk overwogen worden en niet overhaast genomen. Wat viel er te overwegen?...... Hij hield van haar en wou haar trouwen. Hij was door de invloed van zijn vader en Sinjeur Pauw sinds Januari pachter van de impost op het bier. Met wat hij als schilder verdiende had hij ruim genoeg om een gezin te onderhouden. En thuis waren ze onbemiddeld, noch karig. Als ze ja zei, ging hij dadelijk met zijn vader spreken.

Maar ze zei geen ja.

Zeker, ze was hem niet ongenegen, verre vandaar, maar trouwen is trouwen, je deed het voor heel je verdere leven.

Ze was niet zeker van hem. Ze had nog altijd angst voor zijn wankelbare aard en zijn verleden, hij moest daar niet boos om zijn.

Hij was niet boos, maar wel pijnlijk getroffen.

‘Maar lieve hart, dat is toch allemaal voorbij en afgesloten?...... Moet ik nog tien jaar in alle stilte en eerzaamheid wachten eer je me vertrouwt?’......

Dat was het niet, maar ze moest nadenken, overwegen, met zichzelf in het reine komen. Zijn onverwacht aanzoek had zoveel in haar opgerakeld......

Onverwacht aanzoek? Ze wist toch allang......

Ja, dat wel...... Maar dit was beslissend...... Het was een hele sprong...... Ze was angstig en besluiteloos...... Hij moest nog even afwachten...... Ze zou er over denken......

Verbaasd, verdrietig en een weinig beledigd liet hij af.

Afwachten...... Ze zou er over denken...... Ze was nog niet zeker van hem...... Ach ja!...... Hij was een befaamde zondaar en moest bewijzen, dat hij zijn rok gekeerd had, door een lange proeftijd in boetekleed...... Hoe lang nog? Een paar jaar?...... Tot hij geen merg meer in z'n schonken had?...... Tot hij uitgedroogd was en net zo stoffig als heel die mieserige hoop om haar heen?

Langzaam zwol een stille woede in hem.

Dat ging toch te ver!

Hij was toch, voor den duivel, haar loopjongen niet......

[p. 191]

Dacht ze Breêro zó kort aan de teugel te kunnen houden, hem op de stang te kunnen rijden, zonder dat hij bokte en uitsloeg?

Was het zo ver met Gerbrandt Adriaansz. gekomen, dat er geen vuur genoeg meer in hem stak om een pipse joffer te weerstaan, die eiste, dat hij aan haar lijntje liep als een kind, dat nauwelijks geleerd heeft de ene voet voor de andere te zetten?......

Hoho, Mejoffer, alles heeft z'n grenzen!...... Wel goed, maar niet gek...... Denk jij maar na...... ik ga ondertussen eens proeven hoe een vaantje bier smaakt!......

Twee opgeschoten jongens liepen elkaar aan de overkant van de smalle Warmoesstraat tegemoet. De een riep den ander aan:

‘Hé!...... Lekkerbeetje!’

De ander grijnsde tot achter zijn oren en schreeuwde terug:

‘Zo!...... Pannetje Vet!’

Rondom lachten de voorbijgangers.

Gerbrandts hart zwol van trots.

Hoor je, Joffer Nagtegael?...... Hier loopt een man, die nieuwe woorden onder het volk in omloop brengt en toegejuicht wordt zonder dat iemand zijn tegenwoordigheid vermoedt. Hij verstaat de kunst de taal van het volk tot toneel te maken zo goed, dat zijn taal van het toneel die van het volk weer bloemiger maakt...... Die man heeft uw hand gevraagd en u moet er nog eens over denken?...... Denk maar goed...... en niet te lang...... 't mocht eens te laat zijn!...... Breêro was altijd een beetje dwars, weet je......

Op de Doelen hoorde hij, dat een deel van zijn vendel naar Haarlem gaan zou als gast van de schutters daar. Laatst was er een stel hier geweest en had zich geringschattend uitgelaten over de drinkerscapaciteit van de Amsterdammers. En nu hadden ze onder elkaar afgesproken, dat ze den vijand in zijn eigen kamp zouden opzoeken en verslaan.

‘Jij gaat natuurlijk niet mee Breêro?’

Hij keek den spreker duister aan en vroeg:

‘En waarom zou Breêro thuis blijven asjeblief?’

‘Wel...... je..... de laatste tijd’......

‘Praat voor jezelf, man!...... Waar 't vendel trekt, trekt de vaandrig mee...... En ik zal voor een strijdlied zorgen...... reken daarop...... We zullen die Haarlemse dorstlijders een Amsterdams lesje geven...... Vooruit! een kleine exercitie vooraf...... Bier op tafel!’

[p. 192]

Hij werd luide toegejuicht. De waard en Jantje snelden toe met de grote houten stopen en het bier schuimde over de rand der stenen kroezen. Alles drong om Gerbrandt heen om met hem te klinken...... Gelukkig! Breêro leefde nog!...... Ze hadden gehoord, dat ie een plaats zocht als meniste dominee...... Er was verteld, dat ie voorgoed weggedoken zat achter eerzame vrouwenrokken en geen ander liefdeslied meer zong dan dat van Salomo...... dat hij nog enkel verdunde karnemelk dronk en een voorkeur had voor naaikransjes met boterkoek...... Ze hadden er eerlijk onder elkaar om gehuild en sommige meisjes begonnen al rouw te dragen om den afgestorvene......

Hij werd deerlijk geplaagd, maar lachte zelf het hardst en antwoordde rad en raak op de kwinkslagen, die hem om de oren vlogen...... Wacht maar!...... Hij zou ze in Haarlem wel eens tonen wie hij was en wat hij kon...... O nee! hij was nog lang niet dood...... wie dat dachten of erop hoopten, zouden bedrogen uitkomen......

Opgewonden kwam hij thuis en begon zijn uitdagend drinklied voor het Haarlemse feest te schrijven. Hij was er dadelijk in, de verzen vlogen uit zijn pen...... Hij lachte: hij kreeg er waarachtig zelf dorst van en moest naar de kelder om een kruik bier te halen...... Aha!...... 't begon er op te lijken, dat dit een waardig, ouderwets schuttersfeest zou worden!...... Als hij ze dit liedje voorgezongen had, zouden ze niet meer te houden zijn!......

Toen hij enige strofen geschreven had, leunde hij achteruit in zijn stoel en wreef zich over het voorhoofd.

Wat was hij eigenlijk doende?......

Was het hem ernst met zijn aanzoek bij Neeltje Nagtegael?...... Natuurlijk was hem dat ernst. Alles wat met Neeltje verband hield, was ernstig. Zelfs zijn liefde voor haar was verbazend ernstig...... Niet zo wild en vurig als vroeger wel eens...... maar zeer ernstig...... zo ernstig, dat hij er, seldrement, bijna dul onder geworden was...... En nu moest ze nog nadenken of hij al wel tam genoeg was?...... Hij had het gevoel, dat zijn bloed de laatste tijd stil gestaan had. Nu was er iets losgeschoten en plotseling had het weer vaart gekregen. Hij moest het eens even de vrije loop laten of hij zou erin stikken...... Het was niet goed voor hem geweest. Hij had een enkel minneliedje geschreven, waar niet veel pareling in was, en aandachtige liederen, die meer kleine,

[p. 193]

goed berijmde preekjes waren dan uitstortingen van diep gevoel en innerlijke nood...... Nee...... nu moest hij zijn zinnen eens verzetten...... Intussen kon Neeltje rustig nadenken...... Lachend zette hij zich weer aan het werk...... Het kwam wel terecht......