De dolle vaandrig. Tweede deel: Breero

[p. 182]

6

Bij de opvoering van ‘Lucelle’ zat Tesselschade naast hem in de zaal. Zij was in grote spanning, dat was van de aanvang af duidelijk: zij had een uiterst expressief gezicht, dat op de levendigste manier alles weerspiegelde wat in haar omging. Zij was nu twintig jaar, fris als een bloem, vrolijk als een vink, wijs als een geleerde humanist, uitblinkend in alles waar ze de fijne vingertjes maar naar wou uitsteken. Hooft noemde haar het grootste wonder van het aan wonderen zo rijke Amsterdam. Ook Gerbrandt vond haar een wonder en kon niet zonder een grote vertedering aan haar denken. Een vertedering overigens, die vrij was van alle erotiek, en als iets in die richting zijn gemoed doorkruiste, drong hij het verschrikt en vastberaden uit zich weg: dat paste niet bij Tesseltje, een kind immers, dat hij plagend aan haar vlechten placht te trekken en dat driftig met haar vuisten op zijn borst trommelde, als hij haar stoeiend en lachend vasthield, zodat ze niet weg kon. Ze was nu een meisje van twintig, zeker, en een beroemdheid, waartegen de grote mannen uit de geleerde en de kunstenaarswereld met verwonderde vertedering opzagen, maar er lag over haar wezen zo iets kinderlijks en onaanraakbaars kuis', dat in hem te veel eerbied wekte om haar te naderen met iets anders dan onvertroebelde vriendschap.

Er was in de laatste, rustige maanden een hechter, vertrouwelijker, kameraadschap tussen hen gegroeid. Zij vond Gerbrandt veranderd, verstild, tot evenwicht gekomen, ernstiger en gelijkmoediger dan zij hem ooit gekend had. Hij luisterde aandachtiger, geduldiger, zonder driftig verstoorde uitroepen naar haar kritiek op zijn verzen en veranderde meest wat zij hem aanwees. Hij zat minder in de taveerne en onder de loszinnige schutters en meer in zijn atelier, studerend en schrijvend, geheel verdiept in zijn boeken en dichtwerk...... Hij was al bezig met de voorbereiding van een nieuw toneelstuk, dat een vrije, echt Amsterdamse navolging worden zou van Terentius' ‘Eunuchus’, en waar hij nu al groot plezier om had. Zijn vriend Steven van Vredesteijn, die zij soms niet kon uitstaan en soms met verbazing moest bewonderen om zijn geniaal begrip, zijn enorme kennis en bliksemsnelle geest, zat nu al te popelen naar dit blijspel en hield hem zoveel mogelijk op kookhitte van werkdrift.

[p. 183]

Zij wist ook, dat hij vrijde naar een jonge weduwe, een wel erg burgerlijke joffer, die ver van hun geestelijke sfeer afstond, maar waarover met respect en sympathie gesproken werd. Hij praatte er nooit met haar over en ook zij vermeed het onderwerp zorgvuldig. Zij gunde het hem graag, merkte op, dat het een gunstige invloed op hem had, en stak er een angeltje van jalouzie in haar hart, waarover zij zich verwonderde en dat zij in zich afkeurde: je moest een vriend het beste gunnen, je verheugen over alles wat hem behaagde en voordeel gaf...... maar het was sterker dan zijzelf, zij kon die eerzame weduwe niet luchten of zien. En soms dacht zij of zij eigenlijk niet veel meer hield van de wilde, opbruisende, uit de band vliegende Breêro dan van deze gelijkmoedig en veel stiller geworden Gerbrandt, die zich deftig gedroeg, geen onvertogen woord sprak, binnen alle redelijke perken bleef. Zij schreef al deze dingen toe aan de jonge weduwe, Joffer Nagtegael, en inplaats van haar daarom te roemen, kon zij haar er juist erger om verfoeien...... Maar zij nam dit zichzelf een ogenblik later weer kwalijk, vond zich kinderachtig onredelijk en toonde zich nog een beetje hartelijker voor Gerbrandt.

Zij genoot van ‘Lucelle’. Ze zag er alle zwakheden van, de conventionele tekening van de hogere karakters, de al te vaak stotende verzen, de te lange uiteenzettingen en filosofische beschouwingen, die de handeling vertraagden, de overdrijving der gevoelselementen. Maar toch hoorde zij door alles heen de goede stem van haar Breêro, onderscheidde zijn eigen stormachtig karakter, waardoor de heftige botsingen haar zo waarachtig ontroerden, dat de tranen haar over de wangen biggelden, en als Leckerbeetje met zijn olijke nuchterheid, in uitgelezen straattaal vervat, de handeling doorkruiste en toelichtte, moest zij onbedaarlijk lachen en voelde al de forse, ruige kracht van dit ongemene en oorspronkelijke talent, geheel enig in het Amsterdam van hun dagen en zo echt en bloedwarm met zijn innigste wezen verwant. Haar fijne intuïtie liet alle kritiek varen en voelde de grootheid van dezen merkwaardigen man met zijn onstuimige aard, zijn onnavolgbare volkshumor, de schepper van figuren, die zouden leven als veel pretentieuzer werk allang vergeten zou zijn.

Haar felle meeleven, haar zichtbare geestdrift verheugden Gerbrandt geweldig. Hij vergat er bijna door om te zien naar Joffer Nagtegael, die enige rijen verder naar achteren zat en het stuk

[p. 184]

met gespannen aandacht volgde. Toen hij gedurende het laatste bedrijf een paar maal het hoofd omwendde, meende hij iets als ontstemming te zien in haar opgewonden gezicht, maar het drong nauwelijks tot hem door, omdat Tesselschade zijn hand greep, die hard drukte en fluisterend zei:

‘Geluk, Gerbrandt...... dit is waarlijk prachtig’......

Dankbaar beantwoordde hij haar handdruk.

‘Van der Plasse wil het drukken. Mag ik er een opdracht in schrijven voor jou, Tesseltje?’

‘Moet je dat vragen?...... Ik zal er trots op zijn!’

Haar blik drong zo warm in de zijne, dat hij een lichte duizeling in het hoofd voelde van geluk om deze vriendschap en hulde.

Aan hulde ontbrak het na afloop van het stuk niet. Van alle kanten werd hij geluk gewenst en geprezen. Op straat wachtten geestdriftige bewonderaars om hem toe te juichen. Het was als vorige malen, het succes werkte op hem als een zachte roes, die hem opwond tot een dankbare vrolijkheid. Hij klonk en dronk met de vrienden, maar maakte zich zo gauw mogelijk los van het gezelschap onder voorwendsel, dat hij moe was en thuis verwacht werd, een mededeling, die door de intiemeren meesmuilend werd ontvangen.

In zijn mantel gedoken haastte hij zich naar de woning van Joffer Nagtegael. Zij wachtte bij een kan wijn zoals was afgesproken, maar de onvtangst was koeler, dan hij zich had voorgesteld. Ze zag wat bleek en deed wat strak. Hij begreep het niet, tot zij iets los liet over die Joffer Visscher naast hem, waar hij zoveel aandacht aan besteed had...... Inplaats van naar het toneel had hij maar aldoor naar dat poppegezicht gekeken...... en voor haar had hij nauwelijks aandacht gehad.

Gerbrandt glimlachte. Zij was jaloers. Dan moest ze toch meer voor hem voelen dan ze wou laten blijken.

‘Je moet niet jaloers zijn op Tesselschade,’ zei hij zacht. ‘Dat is een kind voor me en tegelijk een kameraad en soms een leermeesteres...... Je hebt nog nooit zo'n begaafd en bewonderenswaardig meisje gezien...... Maar van gevoelens als waar jij aan denkt, is tusschen ons nooit sprake geweest, geloof me.’

Zij keek hem onderzoekend aan. Hij knikte lachend.

‘Werkelijk, Neeltje...... En bovendien: ik hou van jou en van jou alleen.’

‘Tegen hoeveel heb je dat al gezegd?’

[p. 185]

Pijnlijk getroffen keek hij haar aan. Het klonk boos en spijtig. Hij nam haar hand en hield die vast.

‘Geloof je me niet?’

‘Ik weet het niet...... Soms wel, soms niet...... Je kunt hier zitten staren of je half sterft van verveling...... je hebt geen achting voor mijn vrienden en lacht ze uit...... Als je werkelijk genoeg van me hield’......

‘Maar liefste’......

‘Je hebt voorlopig nog het recht niet om liefste tegen me te zeggen’......

Hij liet haar hand los en stond op.

‘Ik moet maar liever weggaan,’ zei hij bitter. ‘Ik had me dit uur anders voorgesteld.’

‘Ga niet weg, Gerbrandt...... Je moet toch begrijpen, dat...... dat je me niet onverschillig bent...... anders zou ik toch niet...... Stel je eens voor, dat ik een man naast me aldoor zo zou hebben aangekeken als jij Joffer Visscher...... Wat zou je dan gedaan hebben?’

‘Ik denk, dat ik 'm afgeranseld of vermoord zou hebben’......

‘Nou dan?’

‘Maar er is een groot verschil.’

‘Wat voor verschil?’

‘Ik hou van jou en jij geeft geen sikkepit om mij.’

‘Dat mag je niet zeggen,’ zei ze haastig en legde haar hand op zijn mond. Hij kuste de zachte palm, pakte de hand, sloeg de andere arm om haar schouder en vroeg:

‘Hou je dan wel van me?’

Zij keek hem met haar zwarte ogen aan, een zachte blik, waarin twijfel aarzelde.

‘Ik begrijp zo weinig van je...... Ik heb niet zulke prettige ervaringen van den man...... Je weet zelf hoe er over je gepraat wordt’......

‘Ja, als je naar mijn vijanden luistert’......

‘Je bént geen trouwe natuur in de liefde.’

‘Zeg dat tegen degenen, die mij in trouweloosheid verlieten!’

Zij zweeg een poosje. Toen pakte zij z'n arm, streelde over zijn mouw, zei zonder hem aan te zien:

‘Ik ben bang voor je.’

‘Bang?...... Waarom bang?’......

‘Je trekt zo sterk aan me, Gerbrandt...... en ik ken mezelf......

[p. 186]

als ik me eenmaal gewonnen geef, kan ik nooit meer terug, zo ben ik...... en er is iets, dat mij waarschuwt: ik zou met jou niet gelukkig zijn...... we verschillen te veel’......

‘Kindlief, redeneer niet zo veel!...... Wie elk vleugje gevoel gaat beredeneren, op zijn kwaliteiten en gevolgen gaat onderzoeken, die doodt alle gevoel, komt tot niets en verdort’......

‘Zie ik er zo dor uit?’

‘Je bent bloeiend als een zomerroos...... Maar je moet leren je aan een droom weg te geven zonder eerst te overleggen of het soms een waan is...... daar ligt het geluk’......

‘Dat denkt een mot ook, vóór zij in de kaars vliegt en sterft.’

‘Maar heeft toch eerst de grote extase gekend, Neeltje...... Is dat niet veel, ontzaggelijk veel?’

‘Voor mij niet. Ik ben niet vluchtig. Ik wil houen wat ik heb en ik wil geen vluchtige dingen hebben.’

Hij zuchtte. Zij eveneens. Zacht en berouwvol zei hij:

‘Misschien ben ik vluchtig geweest. Ik doe mijn best het niet meer te zijn...... Ik wil ernstig worden om jou te verdienen’......

‘En als je me eenmaal hebt?’

‘Je te houden,’ antwoordde hij, met moeite een gebaar van ongeduld onderdrukkend. ‘En zeg nu eens: hoe is “Lucelle” je bevallen?’

‘O, prachtig!...... Prachtig!...... Maar lei Leckerbeetje het er niet wat dik op?...... Het klonk soms echt wat grof en plat in de oren’......

‘Zo praten de Leckerbeetjes nu eenmaal, dat kan ìk niet helpen.’

Het klonk geërgerd. Ze hoorde het en praatte er gauw overheen. De wolken dreven over. Ze was vol bewondering en vreugde om zijn succes. Hij werd steeds beroemder en verdiende het. Ze was trots op hem en trots op hun vriendschap. Zij dronken op ‘Lucelle’ en op het werk, dat nog komen moest. Zij werd warm van de wijn en de opwinding. Haar ogen fonkelden als donkere juwelen. Zij praatte levendig en lachte onbevangen. Ze werd met iedere minuut mooier en begeerlijker en de lust krampte in zijn handen haar op zijn knie te trekken en haar vlot gebabbel te smoren onder zijn kussen. Maar de heimelijke afweer in haar verlamde zijn drift...... Toen hij wegging, hield hij de armen om haar schouders en keek haar diep in de ogen. Zij glimlachte en haar wimpers beefden. Hij trok haar dichter naar zich toe, boog zich over haar heen en kuste

[p. 187]

haar op de mond. Zij trilde, maar haar lippen openden zich niet en zij trok zich schuw uit zijn armen terug......

Vriendelijk bracht zij hem tot aan de deur, nam met een hartelijke handdruk afscheid. Op straat keek hij omhoog naar haar venster, maar hij zag haar gezicht niet tussen de gordijnen...... Zuchtend ging hij weg......