De dolle vaandrig. Tweede deel: Breero

[p. 64]

8

Dolle weken in het vrolijke, levendige stadje aan de Zuiderzee.

Margriet was van een beangstigende vindingrijkheid en overmoed in het bewerken van ongestoord samenzijn. Gerbrandt was bang, dat hun overschuimende liefde voor iedereen onthuld zou worden en gedroeg zich in 't openbaar tegenover haar koeler en eerbiediger dan ooit. Toch keek Floris Roeloffs, Lijsbeths wat oudere broer, die veel werk van Margriet maakte, met achterdochtige ogen naar den vrolijken schilder, als hij schertsend met haar disputeerde over onderwerpen, waar hij met zijn geslepen koopmanshoofd niet bij kon. Hij was een korte, vierkante kerel met donker haar en baard, een paar harde, dicht bijeenstaande, staalblauwe ogen en een heerszuchtige manier van optreden, had de naam een vrouwenjager te zijn en een harde, koelzinnige doordrijver, en was een verwoed aanhanger van Gommers opvatting der predestinatie; de strijd om deze leerstelling had ook in Hoorn, als overal elders, de gemoederen van theologen en leken in beweging gebracht.

Floris gedroeg zich tegenover Margriet, alsof hij rechten op haar kon doen gelden, aanvankelijk tot grote ergernis van Gerbrandt. Margriet van haar kant behandelde hem met een soort kameraadschappelijke losheid en een soms pijnlijk puntige ironie, die overigens volkomen aan hem verspild was, zonder haken afgleed langs het gladde harnas van zijn zelfingenomenheid. Gerbrandt was spoedig gerustgesteld, toen hij de Margriet van Beverwijk terugvond, hartstochtelijker en ontembaarder dan ooit, wild en verliefd, adembenemend in haar stormachtige liefkozingen...... Tussen hem en haar zou zich geen Floris Roeloffs dringen, al deed hij nog tienmaal hooghartiger en pronkte zich met nog kostbaarder wambuizen en pijpkragen op.

Sinjeur Keyzer was Gerbrandt even welgezind als de vorige zomer. Hij had kennelijk een hekel aan den superieuren Floris, die zich onmisbaar gemaakt had in de firma, en schepte er behagen in den schilder zijn genegenheid en achting te tonen om Floris te ergeren. Hij hield hem 's avonds lang bij zich, samen proefden en prezen zij de wijnen uit zijn weivoorziene kelder, zij spraken

[p. 65]

geanimeerd over letteren, toneel, schilderkunst en reizen, toonden sympathie in hun afkeer van ruzieachtige theologie en konden het opperbest samen vinden. Gerbrandt mocht hem oprecht lijden en bedacht met vreugde, dat hij zeker geen grote bezwaren maken zou, als hij hem eenmaal met de grote vraag aan boord kwam. Sinjeur Keyzer was een man van brede opvattingen en een onmiskenbare hoogachting voor kunstenaars.

Na een paar weken kwam er een ietwat komische moeilijkheid.

Op een namiddag kreeg hij onverwacht bezoek van Mevrouw Keyzer op zijn kamer. Verwonderd stond hij op, maar zij wenkte hem vriendelijk en een beetje zenuwachtig te blijven zitten, nam zelf ook plaats en begon, onzeker en ietwat verward, over haar man te praten. Ten slotte werd zij duidelijker: meende Sinjeur Breêro ook niet, dat de heer Keyzer achteruit gegaan was sinds de vorige zomer? De sinjeur Breêro trok verwonderd de wenkbrauwen op: hij was van mening, dat de heer Keyzer in voortreffelijke conditie verkeerde, een gezonde indruk maakte, sterk, opgewekt en levenslustig. Mevrouw zuchtte eens, knikte, gaf toe, dat het er zo uitzag, maar zij, als zijn vrouw - ze kleurde lichtelijk en draaide wonderlijk met haar zwemmerige, bolle ogen - had reden om aan te nemen, dat dit maar schijn was...... hij ging bepaald achteruit, en zij geloofde, dat dit kwam door onmatigheid in het gebruik van spijs en drank...... 't was moeilijk om uit te spreken, maar nu had ze het toch gezegd. Sinjeur Breêro had nogal invloed op hem...... wou hij, om haar een genoegen te doen, niet eens proberen hem daar zachtjes op te wijzen en hem ertoe te brengen zich wat te matigen?...... Gerbrandt keek bedenkelijk...... hoe kon hij het wagen in zo'n kiese persoonlijke aangelegenheid in te grijpen?...... Maar Lijsbeth drong aan, werd onaangenaam duidelijk...... Hij begreep toch...... zij was een jonge, levenslustige vrouw...... het werd triestig naast een man te moeten leven, die meer aandacht toonde voor tafel en roemer dan voor zijn vrouw, meer belangstelling voor culinaire genietingen dan voor het huwelijk...... Zij had ook haar gevoel en werd steeds meer teleurgesteld in haar gewettigde verwachtingen...... Sinjeur Breêro had ook jong bloed en moest haar begrijpen!......

Gerbrandt kreeg het benauwd. Het begon op een frontaanval te lijken. Hij beloofde haar met vage bewoordingen, dat hij zijn best zou doen. Zij dankte hem overdreven hartelijk, hield zijn hand

[p. 66]

vast terwijl zij sprak, keek hem dankbaar en een beetje smachtend in de ogen, veegde een traan weg en zei, dat ze nu moest gaan en erop rekende, dat dit alles een geheim zou blijven tussen hen beiden. Hij verzekerde haar van zijn discretie en geleidde haar hoffelijk naar de deur. Zij beantwoordde zijn buiging met een vriendelijk knikje en een blik, die de laatste twijfel wegnam...... Dit was een uitnodiging tot de dans en Gerbrandt voelde zich in grote verlegenheid.

Lijsbeth werd opvallend zorgzaam voor hem, kwam zelf controleren of zijn kamer behoorlijk gepoetst en zijn bed goed opgemaakt werd, prees het goed opschietende werk in vleiende bewoordingen, luisterde met grote aandacht naar wat hij zei, vroeg hem wat te zingen en wierp hem bij elke gelegenheid blikken van verstandhouding toe. Maar zij wendde geen enkele poging aan om het matigingsproces te bevorderen, droeg integendeel zelf de beste wijnen aan en keek vergenoegd toe, als de heren er smakelijk in hapten. Ze zocht aanleiding om met hem alleen te zijn, hem aan te raken en in haar ogen kwam allengs een verwijtende blik om zijn onbegrijpelijke aarzeling en traagheid.

Margriet had het spel dadelijk door en maakte er onverwacht, toen zij alleen waren, een geamuseerde opmerking over. Verward en geschrokken ging hij erop in en bekende hoe Lijsbeth hem in het nauw dreef en hoe hij zich in bochten moest wringen om haar te ontwijken. Margriet lachte. Er kwam een vreemde, harde blik in haar ogen, een troebelheid ook, die hem onverklaarbaar bleef. Met gesmoorde stem zei ze:

‘Geef haar eens haar zin, Gerbrandt...... doe het!’

Verschrikt keek hij haar aan.

‘Dat meen je niet, Margriet, ben je gek geworden?’

‘Ik meen het...... Ik haat die teef...... Ik zou haar voor goed in mijn macht hebben...... en wij zouden er samen om kunnen lachen’......

Met grote, ontstelde ogen zat hij haar aan te kijken. Wat ging er in haar om?...... Hoe kon zij zoiets zeggen?...... Kon zij werkelijk menen, dat hij dit grove verraad aan hun liefde en haar vader plegen zou?......

Margriet zag zijn ontreddering en begreep, dat zij te ver gegaan was. Zij wreef zich met de hand over de ogen en toen zij hem weer aankeek, was er niets meer te bespeuren van de troebele

[p. 67]

opwinding en de hardheid in haar ogen. Zij schudde hem aan de schouders en zei lachend:

‘Dwaas die je bent!...... Begrijp je dan niet, dat ik je vermoorden zou, als je het waagde?......

Maar een onbehagelijkheid bleef nog lang wringen eer hij in haar omarming alle verwarring en onrust vergat......

Toch werd de toestand onhoudbaar. Lijsbeth begreep spoedig, dat haar toeleg mislukt was; de domme schilder bleef hoffelijk op een afstand en ten slotte kon zij zichzelf niet naakt op een presenteerblad aanbieden...... Zij sloeg om als een blad op een boom, werd onvriendelijk, hooghartig en humeurig, liet zich weinig zien en maakte stekelige opmerkingen aan tafel. Keyzer knipoogde verholen naar Gerbrandt, hief verstolen zijn glas naar hem op bij wijze van raadgeving te doen als hij: zich nergens wat van aan te trekken.

Floris Roeloffs werd met de dag agressiever, geprikkeld door de houding van Margriet en haar vader, die Breêro onverholen hun gunst toonden en misschien opgestookt door zijn zuster, die hem zo spoedig mogelijk weg wilde hebben. Meer dan eens moest Gerbrandt zich met alle macht bedwingen om niet op te stuiven en den opgeblazen koopman ongezouten zijn mening te zeggen of hem om de oren te slaan. Hij bedwong zich om de toestand niet volslagen onmogelijk te maken, diende met sarcastische beleefdheid van repliek in bewoordingen die nog net binnen de perken bleven, en werd later beloond door de lach en de spot van Keyzer en Margriet, die den draak staken met den al te zelfbewusten man. Eens bracht Floris den kapitein van een zijner schepen mee, flink aangeschoten en blijkbaar met de opdracht den indringer uit Amsterdam zo onaangenaam mogelijk te zijn. Het was een lompe vent met borstelige, uitdagend opgestreken knevels en hij werd op een gegeven ogenblik zo grof beledigend tegen Breêro, dat er een stilte viel en Gerbrandt de gal overliep. Bleek van drift stond hij op en zei:

‘Dat is ronde zeemanstaal, maar binnenskamers wat al te gezouten om naar verdienste beantwoord te worden...... Wil de kapitein met zijn grote degen niet even met mij naar buiten gaan om te horen, wat ik daarop te zeggen heb?’

En voor iemand tussenbeiden kon komen waren ze de kamer en het huis uit. Buiten wou de kapitein nog wat snorkende beledigingen

[p. 68]

ten beste geven, maar Gerbrandt liet hem de tijd niet, sloeg hem hard op de lasterende mond, viel over hem heen met een hagelbui van stoten, slagen en schoppen en smeet hem na een korte worsteling de donkere gracht in. De volkomen overblufte grootmuil schreeuwde hulp en moord en plaste als een blinde rond in het zwarte, modderige water. Hijgend, maar ongedeerd liep Breêro naar binnen; het gezelschap stond overeind, verschrikt luisterend naar het gegil en geplas buiten.

‘U kunt uw prettigen vriend gaan opvissen, als u lust hebt, Sinjeur Roeloffs,’ zei hij met een sarcastisch lachje tot Floris. ‘Hij vraagt het u beleefd genoeg.’

De oude Keyzer viel schaterend in zijn stoel terug. Wit van woede stoof Floris naar buiten, waar toegeschoten voorbijgangers den vies besmeurden drenkeling al op het droge getrokken hadden. Binnen hoorden zij de plisplassende aftocht van den nog steeds jammerenden geweldenaar en het onbedaarlijk gelach van de toeschouwers.

‘Goed gedaan, Breêro, je bent, bij God, een man naar mijn hart!’ riep Keyzer, opnieuw in lachen uitbarstend.

Margriet knikte hem toe met schitterende ogen en zelfs Lijsbeth glimlachte vertederd en overwoog spijtig wat ze door zijn onverklaarbare onwil moest ontberen.

De nederlaag van den onbeschoften zeeman ging in Hoorn van mond tot mond. Gerbrandt was de held en Floris moest zich tevreden stellen met de rol van den ridder van de droevige figuur. Hij liet zich niet meer zien en kwam ook niet op het huiselijke afscheidsfeestje, dat Sinjeur Keyzer ter ere van Breêro gaf en waar de portretten van hem en zijn vrouw triomfantelijk ten toon gesteld werden en grotelijks bewonderd. Het was een vrolijke partij en Gerbrandt was de gevierde man en voelde zich gelukkiger dan ooit. Lijsbeth was vol attenties en honingzoet, alsof ze nog eenmaal wilde proberen hem tot andere gedachten te brengen. Zij coquetteerde onbeschaamd met hem, dwong hem te zingen en klapte het hardst van allen, kon niet tot bedaren komen van pleizier en bewondering. Margriet nam haar met minachtend spottende ogen waar en moedigde haar hartelijk aan zich nog belachelijker te maken......

Laat in de nacht, toen zij samen hun heimelijk afscheid vierden in haar kamer, kwam droefheid over Gerbrandts gedachten. Dit was

[p. 69]

hun laatste samenzijn, voor wie weet hoe lang. Met het hoofd in haar hals, zijn mond vlak bij haar oor, vroeg hij:

‘Margriet...... wanneer trouwen wij?’

Hij voelde een schok door haar heen gaan, en de toon van haar stem zei hem, dat het een schok van ongeduld was:

‘Dat weet ik niet...... Waarom wil je toch met alle geweld aldoor trouwen?’

‘Maar Margriet...... ik heb je toch lief!...... Als ik niet bij je ben, leef ik nauwelijks...... Je houdt toch ook van mij?’

‘Ik ben zot op je.’

‘En waarom zouden we dan niet trouwen?’

‘Wees gelukkig met wat je hebt...... Trouwen...... tijd genoeg’......

‘Ben je bang, dat je vader weigeren zou?’

‘Mogelijk...... Maar als ik zelf wou, zou dat me niet weerhouden.’

‘Wil je dan zelf niet?’

Een voorgevoel van onheil kroop verkillend over zijn hart.

Zij wachtte lang met antwoorden, streelde verstrooid over zijn haar. Dan lachte zij en sprak:

‘Je bent net een dwingend kind, dat z'n zin wil doorzetten...... Wees toch niet zo ongeduldig...... Wacht je tijd af’......

‘Hoe lang moet ik nog wachten, Margriet?’

‘Binnen het jaar zul je mijn beslissing horen...... Is 't nou goed?’

‘Binnen het jaar...... dat is een lange tijd, lief’......

‘De tijd vliegt’......

‘Voor een verliefd hart kruipt hij als een slak’......

Zij smoorde z'n verdere protesten in kussen, viel stoeiend over hem heen, begroef zijn gezicht onder de warme, geurige vloed van haar haren en hij vergat wat hij nog had willen zeggen. Een strofe dwaalde door zijn half bedwelmde gedachten, die hij deze middag had opgeschreven en door de sluier van haar haren zei hij zacht:

‘Cust mij, mijn soete, ha, cust mij en cust mij weder!
Haha! ick sterf, ick sterf, de Ziele my ontvlooch.
Na uwen adem soet mijn Hert springt op en neder
En swoecht noch na de cracht, die my uw vier ontsooch’......

Zij trok de haren weg van zijn gezicht, kuste hem en zat met blinkende ogen en half geopende mond naar hem te kijken. Hij

[p. 70]

hield een zware lok van de blonde pracht tussen de vingers geklemd en keek uit bijna gesloten ogen naar haar ivorig lichaam, overbloosd door het zachte, aarzelende kaarslicht. Met dronken stem improviseerde hij:

‘O, Margarieta schoon, u uytgelesen Bloeme
Stroyt uyt u braef verguit en lang Goudt dradich Haer,
Dat de Sonne beschaemt, verwondert is en hoe me
De Roosen en 't Yvoor soo Marmelt door elkaar’......

Ze lei haar zachte hand op zijn lippen.

‘Stil, Gerbrandt...... stil, mijn dichter, mijn lief...... maak het niet zo moeilijk’......

Ze boog zich over hem en kuste zijn mond. Hij voelde haar natte wimpers op zijn wang en sloeg de armen om haar heen...... Ze kon schreien om zijn tederheid...... ze hield van hem...... Ze had gelijk: wat was een jaar bij een liefde, zo groot als de hunne?...... Binnen het jaar zou ze beslissen...... Had ze niet beslist?...... Kon iets hen dan nog scheiden na dit alles?