De dolle vaandrig. Tweede deel: Breero

[p. 13]

2

In de vroege morgen van dat jaar kwam Steven van Vredesteyn terug uit Italië. Hij had uit Parijs een kort briefje geschreven, dat hij spoedig thuis zou zijn. Gerbrandt was heel blij geweest met de tijding, maar had het spoedig vergeten door zijn omgang met Margriet, die hem geheel in beslag nam en hem geen tijd liet aan iets anders te denken. Plotseling stond Steven op een avond in zijn kamer, zoals hij aangekomen was in zijn bestoven rijkleren, hoge laarzen met sporen, een kort rapier op zij, de rijzweep in de hand. Voor korte tijd zonk al het andere uit Gerbrandt weg, er was alleen plaats voor de stormachtige blijdschap van het weerzien. Hij nam hem mee naar de huiskamer, waar Moeder Marrigje hem een overvloedig avondmaal opdrong en iedereen zich verbaasde over zijn gezond uiterlijk, gespierd en gebruind als een krijgsman, het blonde haar in zware lokken los om het hoofd, de sierlijke kleine knevel gaf iets spottends aan zijn geestige mond, hij droeg geen baard. Onbevangen als altijd schertste hij en vroeg naar wat er zoal gebeurd was en wat de oude vrienden uitvoerden. Stijntje was de grote verrassing. Zuchtend zei hij:

‘Wat moet ik ontzaglijk oud zijn!...... Ik dacht, dat ze een klein meisje was en nou is ze ineens volwassen, een complete dame...... Ze komt zeker niet meer op m'n knie zitten om me duiten en snoepgoed af te bedelen?’

‘Dat heb ik nooit gedaan!’ riep Stijntje lachend en blozend.

‘Gerbrandt?’

‘Ze deed nooit anders’ gaf deze plagend toe. ‘Ze plunderde onze zakken gewoon leeg’......

‘En nu gaat ze harten plunderen,’ zuchtte Steven. ‘Je hebt van die vrouwen...... die moeten altijd wat te plunderen hebben en wij, arme sukkels van mannen, zijn levenslang de dupe.’

‘Daar zien jullie naar uit, ja!’ viel Hillegond in; het was schertsend gemeend, maar er klonk een schrilheid in haar stem, die Gerbrandt deed opkijken.

Adriaan Cornelisz. wou iets horen over het leven in Italië, maar Steven zei, dat hij te moe was voor lange verhalen, later zou hij hen wel overbluffen met zijn wereldschokkende avonturen in het land van zon en wijn, sluipmoordenaars en schone vrouwen, pausen en kardinalen, wonderen en ongehoorde schandalen......

[p. 14]

Later, terug op Gerbrandt's kamer, wou hij diens werk zien. Koeltjes prees hij zijn knappe schilderijen en tekeningen, was blij te horen, dat hij genoeg opdrachten had en verkocht om onbezorgd te kunnen leven. Hij wou horen hoe het gegaan was met het treurspel van ‘Rodderick en Alphonsus’ en zei langs zijn neus weg, dat hij eens een blijspel moest schrijven met Nieuwen-Haan en Griet Smeers als hoofdfiguren, een voorstel waar Gerbrandt onverschillig om lachte. Dan begon Breêro zelf te vragen. Of Steven nu een graad gehaald had aan de hoogescholen in Frankrijk en Italië. Hij had toch gestudeerd in Parijs, in Padua, in Pisa, Bologna en Rome?

Steven schudde glimlachend het hoofd. Nee, een graad had hij niet gehaald. Daar moest je examens voor doen en die waren hem te vervelend. Maar hij had een massa interessante mensen leren kennen en dingen, die je min of meer met het vale leven konden verzoenen.

‘Ja,’ herinnerde Gerbrandt zich, ‘je schreef me over die zonderlinge professor in Padua, waar je bij in huis woonde, die 's avonds met zijn studenten zong bij de luit en wijn dronk tot jullie hem naar zijn bed moesten brengen...... hoe heette die ook weer?’

‘Galileo Galileï heet die. Er zal een tijd komen, dat iedere kleine schooljongen op heel de wereld die naam kent...... Als ik denk aan dien man en de twee jaar, die ik bij hem gewoond en van hem geleerd heb, raak ik werkelijk bijna met het leven verzoend...... Groter geest heeft nooit geleefd...... Heb je gehoord van zijn ontdekking van de Medici-sterren, die de manen van Jupiter zijn?...... Een geweldig genie, die op wetenschappelijk gebied niets op gezag wil aangenomen zien en alles ondersteboven gooit met zijn onvermurwbare logica...... Het hele stelsel van Aristoteles wankelt al onder zijn slagen. Galileï dwaalt door de sterrenwereld zoals jij door Amsterdam en ontdekt dingen, die je doen duizelen. De Peripatetici houden hun ogen dicht voor zijn schittering en de Kerk begint dreigend te grommen, omdat hij deuren openstoot, waarachter zij het beter vindt, dat de mensen niet kijken. Waarom niet mag de hemel weten, want er is niets te zien dan de eenvoudige waarheid...... Ik ben bang, dat het met de grote Galileo verkeerd zal gaan. Hij onderschat de Jezuïeten, de Dominicanen, het Vaticaan en de Inquisitie...... Hij onderwijst de waarheid, ter-

[p. 15]

wijl hun systeem en hun macht over de eenvoudige mensen gebouwd zijn op leugens en waan’......

Hij sprak voort over zijn onvergelijkelijken leermeester en vriend met een geestdrift en een warmte als Gerbrandt niet van hem kende, blijkbaar volkomen gefascineerd door deze wonderlijke, eigenzinnige geest, die in vijandschap leefde met de officiële wereld, de afgod was van zijn studenten, de schrik van de orthodoxen in de Kerk en de beschermeling van de machtige Republiek Venetië...... Een universeel genie, met de argeloosheid van een kind, sterk als een beer, opvliegend als buskruit, goedhartig en edelmoedig, een volleerd musicus en zanger, fijnproever op litterair gebied, geestig verteller, wijzer dan tien filosofen en in het debat scherp als een scheermes, onverbiddelijk op wetenschappelijk gebied, op alle ander de goedmoedige meegaandheid zelf...... Een verbazingwekkend man, zoals er eenmaal in de duizend jaar een geboren werd......

Gerbrandt was diep onder de indruk van het beeld, dat Steven van Galileï ontwierp en vroeg telkens meer bijzonderheden, die de ander met graagte gaf.

‘Wat een gelukkig man!’ riep Breêro uit.

Steven keek hem glimlachend aan.

‘De ongelukkigste man, die er bestaat,’ zei hij. ‘Gekweld door een hebzuchtige familie, die op hem parasiteert, overladen met schulden door hun toedoen, belasterd als geen tweede, geplaagd door een vreselijke rheumatische kwaal, die niemand kan genezen, bestolen door Jan en alleman, bedreigd door de gevaarlijkste machten van de wereld, bezwijkend onder bergen van werk...... En toch heb je misschien gelijk, want zijn verbeelding heft hem boven alles uit en in zijn glorieus werk vergeet hij zijn zorgen en de hele wereld. Als je hem zag lachen met zijn jonge studenten zou je hart opspringen van plezier, Gerbrandt...... zoiets onbezorgds en jongensachtigs heb je nog nooit gezien...... En toch wordt dit grandioze leven een treurspel...... dat voel ik aankomen...... Hij is te groot...... dat zal de wereld van de middelmatigheid nooit zonder gewelddadig ingrijpen aanzien...... Als je wist wat voor kwasi-wetenschappelijke kleutermannekes de venijnigste aanvallen op hem doen en hem uitkrijten voor een godloochenaar en dwaalgeest, zou je misschien lachen, maar het is op zijn ondergang gemunt en de machten op de achtergrond wachten hun tijd af om hem te besprin-

[p. 16]

gen. Ik heb in Rome over hem horen spreken op een manier, die me kippenvel bezorgde’......

‘Maar hij heeft toch machtige beschermers?’

‘O ja...... die heeft hij, maar als de grote kanonnen loskomen, zullen die beschermers in hun schulp kruipen...... De politiek kan geen conflicten riskeren om een enkel mensenleven te beschutten, dat alleen maar geestelijke waarde heeft...... Ze zullen hem, met een bloedend hart weliswaar, maar zij zullen hem aan den beul overleveren, als de tijd gekomen is. Let eens op mijn woorden’...... Gerbrandt staarde voor zich heen. De aanvoeling der hoge, koude eenzaamheid van het genie beroerde hem als met een kille hand. Wat Steven hem verteld had, vervulde hem met ontzag. Zo klein en nederig en volmaakt onbelangrijk kwam hij zichzelf voor, vergeleken bij het wijd uitzwaaiende leven van den onstuimigen, onmetelijken en matelozen geest in Padua, groot als de sferen, die hij doorzwierf...... Hoe vol wonderen de wereld was en hoe weinig je ervan te zien kreeg!...... Steven was wel gelukkig, dat hij zo ver had kunnen reizen en zo merkwaardige mensen en schone landen zien...... Waarom nam hij ook de staf niet op en trok erop uit?...... Zoveel jonge schilders deden het...... onderweg was altijd werk te vinden en geld om verder te komen...... Leefde hij niet in veel te beperkte kring, in veel te enge omstandigheden, onder te kleine mensen...... een onbeduidend leven in een duffe uithoek van de wereld?...... Als hij eens een kloek besluit nam en wegging, morgen al, zo gauw mogelijk...... weg van alles hier, dat hem onbetekenend, vaal voorkwam, zonder geur of smaak... op zoek naar waarachtige grootheid?......

Weggaan?......

Dat zou betekenen: weg van Margriet...... Hij moest er even om glimlachen...... Nee...... Steven was te laat gekomen...... Drie, vier maanden geleden had hij getroost op reis kunnen gaan...... Nu niet meer...... De keten, waarmee hij gebonden lag, was te sterk en te zoet...... Hij kon niet weggaan uit de stad, waar Margriet was...... Nog een paar maanden, dan ging ze terug naar Hoorn...... Haar verweduwde vader ging hertrouwen met een jonge vrouw, die geëist had, dat het hele huis opnieuw zou worden ingericht, gezuiverd van elke herinnering aan haar voorgangster...... Daarom was Margriet uit logeren gestuurd bij haar oom Pauw...... Hoorn was niet ver, hij kon haar ook daar bezoeken en zij had er

[p. 17]

al op gezinspeeld. Ze was erg op hem gesteld, speelde gladweg de baas over hem en hij liet haar met wellust doen......

‘En hoe staan we met de liefde?’

Stevens vraag schrikte hem op uit zijn gemijmer. Hij kleurde licht en haalde de schouders op.

‘Nog geen bruiloft in zicht?’

‘Poeh!...... waar denk je aan?’

De ander keek hem opmerkzaam aan, zei dan lachend:

‘Je kunt nog steeds niet liegen, Gerbrandt...... Je bent zo verliefd als een kater in Maart...... Zeg maar niks...... Ik ga weg, vier en twintig uur slapen...... dan luister ik even naar het gemurmel van Amsterdam en vóór ik je weerzie weet ik al je geheimen...... Addio, caro mio, buona notte’......

Weg was hij, na een plagende klap met zijn lange ruiterhandschoenen op Gerbrandts hoofd. Het rapier kletterde tegen zijn laarzen, zijn sporen rinkelden met een zilverig geluid...... Wat een man was hij geworden!......

Gerbrandt dacht na over hun gesprek in verband met Galileï. Zelden had hij Steven zo ernstig gezien, zo vol diepe belangstelling voor iemand of iets, en deze brandende geestdrift had hij alleen getoond voor de allerschoonste verzen of kunstwerken...... Zou hij veranderd zijn? Was hij meer van de mensen gaan houden, die hij glimlachend placht te beschouwen als niet veel zaaks en de moeite niet waard om zich druk voor te maken?...... Hij leek wel verouderd in die jaren, maar dat kwam misschien door de vermoeienis van de reis. In ieder geval was hij weer hier en dat was goed. Gerbrandt voelde nu eerst hoezeer hij hem gemist had. Charles Quina was een dierbaar vriend, maar wat ging er ontzaglijk veel meer van Steven uit...... Charles was als een goed brandend haardvuur, gestadig verwarmend, goed verzorgd en binnen de perken gehouden...... Maar Steven was als een vuur in het open veld, verrassend door plots opschietende vlammen, hoog uitzwierende vonken en wild geknetter, onberekenbaar en misschien gevaarlijk, maar hoe boeiend en schitterend!...... Het was heerlijk, dat hij terug was...... Margriet en Steven, Charles en Amsterdam, zijn goed huis en zijn familie...... neen, het was niet de moeite waard op reis te gaan en ver weg te zoeken wat zo nabij voor het grijpen lag...... Tijd genoeg, later......