De dolle vaandrig. Tweede deel: Breero

[p. 5]

Tweede deel
Breero

[p. 6]

Venusberg

Wat baat dat u verstant soo wijs is en gheleert
Dat al de wereld dit verwondert acht en eert?
En dat de Fame u onsterflijckheydt aendoet,
Als ghy des nachts alleen in 't bedde slapen moet?

Behalven al de vreucht, soo slaept men soet en warm,
Ick wensch geen meerder schat, als mijn Lief in den arm:
Ghy syt de armste mensch, al sydy rijck van goet,
Als ghy des nachts alleen in 't bedde slapen moet.

[p. 7]

1

Margriet Keyzer was een groter wonder, dan hij zich dromend had voorgesteld.

Zij gedroeg zich tegenover hem met een eigenaardige, bewonderende nederigheid, die hem totaal in de war bracht, temeer omdat er soms in het gesprek een zweem van ironie doorschemerde, die hiermee ten enenmale in tegenspraak was. Zij had veel gelezen en met kennis des onderscheids. Zij beoordeelde een gedicht niet alleen naar de inhoud en gevoelsintensiteit, maar ook naar de vorm en werd gehinderd door elke onvolkomenheid in rhythme, rijm of strofenbouw. Verwonderd luisterde hij naar wat ze zei met haar heldere melodieuze stem en vroeg zich af, hoe al deze dingen in dat mooie hoofdje gevaren waren...... Ze was een verrukking voor het oog zowel als voor de geest. Zo door en door vrouwelijk was ze met haar rijzig en welgevuld figuur, haar welige blanke hals, door geen kapje of muts te bedwingen en in een zware vlecht op het achterhoofd bijeengerold. Alles aan haar was rond en zacht, voorbestemd de verliefde weelde van een man uit te maken. Maar zij had geen vrouwelijke geest, zij kon denken, spreken en oordelen als een scherpzinnig en helder man met een geschoold verstand...... Toen ze spoedig vertrouwelijker werden en elkaar bij de naam noemden, begon zij hem voorzichtig op fouten en onvolkomenheden in zijn verzen te wijzen. Hij verdroeg dit slecht van anderen, werd driftiger naarmate hij meer voelde, dat zij gelijk hadden, maar van haar nam hij het glimlachend aan, verbeterde wat haar stuitte, volgde soms letterlijk haar aanwijzingen en voorstellen op en het vers werd hem liever, omdat het voorgoeds iets van haar in zijn soepeler wending meedroeg, als zag hij er de zachte wiegeling in van haar slanke en toch zo welig geronde heupen...... Hij wist, dat hij in het ongeduld van zijn scheppingsdrift vaak te lichtvaardig met de vorm omsprong, maar later had hij geen lust meer er veel aan te vijlen...... wat eenmaal geschreven was, boezemde hem weinig belangstelling meer in, dat was afgedaan en achter den rug...... het komende alleen, het nieuwe, interesseerde hem hevig. Maar Margriet nam geen genoegen met zijn luie uitvluchten, zij beknorde hem om zijn laksheid en beweerde, dat hij niet het recht had zo onverschillig te doen tegenover zijn arme, slecht gebakerde

[p. 8]

geesteskindertjes. En hij ging er vrolijk op in, lusterde naar haar raad, verbaasde zich om haar fijne taalgevoeligheid en haar vindingrijkheid bij de verbetering, met een enkele verplaatsing van woorden, een kleine andere wending in een regel vloeide een hele strofe vlotter, kreeg meer kracht en spanning...... Maar niet altijd spraken zij over de technische dingen van zijn kunst. Ze waren beiden jong en sterk, met warm bloed en spoedig ontvlammend hart. Rondom plooide de lente haar verliefde jonge pracht uit. Zoele winden woeien aan uit het Zuiden, de lucht stond over de stad gekoepeld als een tent van bleek glanzend satijn, de eerste bloemen in de tuinen sprongen open, wolkig groen hing in de bomen, de merels en vinken riepen hun liefdesverlangen uit. Gerbrandts onstuimig hart vloog in lichte laaie en zo hij al geen woord durfde zeggen, zijn ogen spraken duidelijke taal en Margriet bleef er niet doof voor.

Hij leefde niet meer, als hij niet in haar nabijheid was. Buiten haar aanwezigheid viel een doffe duisternis over alle dingen en eerst als hij over haar praten kon, kwam er weer een beetje glans en warmte. Charles Quina was er het slachtoffer van, moest aanhoren, hoe hij de loftrompet over haar stak, hoe volmaakt zij was, hoe de kleinste beweging van haar pink een gratie betekende, waar hij zich geen voorstelling van kon vormen, hoe vanmiddag haar gouden haar in de zonneschijn een aureool om haar hoofd had gevormd, tot zij een Italiaanse madonna leek, weggelopen van een Titiano. Hoe duizend belletjes klonken in haar lach en een licht bronzen klokje in haar stem, als ze een versregel zei...... Dat haar hals een mooiere buiging had dan die van een zwaan...... Dat een blik van haar helderbruine ogen meer uitdrukte dan de vurigste gedichten van heel de gezamelijke wereldlitteratuur...... Dat hij nu eerst wist wat vrouwenschoonheid was en wat het veel misbruikte woord liefde betekende...... Alles wat hij op dat gebied had menen te beleven was lamentabele waan geweest, lege ijdelheid, kunstmatige opwinding van geest en zinnen. Eerst nu hij Margriet liefhad, wist hij, dat liefde een storm was in de ziel, maar zo hevig, dat je er sprakeloos van werd.

‘Dat merk ik,’ zuchtte de ongelukkige Charles, half verdoofd door Gerbrandts woordenstroom. Maar deze doorzag zijn sarcasme niet eens en verklaarde:

‘Ik bedoel tegenover het voorwerp van die liefde...... Ach, hoe

[p. 9]

makkelijk vond ik altijd complimentjes en tedere woordjes, als ik een verliefde vlaag had en een meisje vrijde...... Het kwam zo vanzelf, je voelde, dat erop gewacht werd...... het was een aardig spel, een aangename verpozing, een ietwat opwindend tijdverdrijf...... En als het uit was, verbeeldde je je, dat je verdrietig was, en je maakte wat versjes met verwijten aan de wispelturigheid van van Chlorinde of Amarillis of van de minne zelf of je ongestadig hart...... Woorden, niet meer dan wind...... Een vage afspiegeling, een verbeelding van de liefde...... maar de liefde zelf, de grote, de ware, de hoogste liefde, dat, zie je, wat nu met Margriet gekomen is, dat kende ik niet, daarvan vermoedde ik het bestaan niet eens...... Als ik een woord van liefde tegen haar wil zeggen, besterft het op mijn lippen. Al was het alleen uit vrees: het mocht het eerste en het laatste zijn...... Elk woord zou ook te banaal klinken om te kunnen uitdrukken wat er in mij omgaat...... Je begrijpt dat natuurlijk niet, arme Charles...... omdat je niet lief-hebt zoals ik...... Je denkt, dat ik de ridders uit de avonturen-romans napraat en mijn gevoelens opblaas om je een smart voor te spelen, die je verbluffen moet...... Nee, dat is 't juist...... ik voel helemaal geen smart...... Ik ben zo gelukkig als nooit tevoren...... Het zou waanzin zijn haar te willen bezitten......’

‘Waarom?’

‘Waarom?...... Omdat ik haar niet waard ben’......

‘Jij niet?...... Een dichter is elke vrouw waard, al was ze een koningin’......

‘Een koningin, ja...... Maar Margriet?...... Je begrijpt 't niet, Charles...... Als ik haar aankijk, zie ik de Schoonheid...... Je kunt knielen voor een mooie vrouw...... maar de Schoonheid zelf maakt je bang...... Ken je dat gevoel niet?...... Het is te groot, te overweldigend...... Een dichter dient en aanbidt de Schoonheid, maar hij is niet vermetel genoeg haar te willen bezitten...... Zo voel ik mij tegenover Margriet’......

‘Je vergoddelijkt haar teveel, Gerbrandt! Ze is tenslotte ook een mens van vlees en bloed’......

Nadenkend keek de ander hem aan. Langzaam knikte hij.

‘Ja, dat is ze,’ zei hij huiverend. ‘Dat is juist het geheimzinnige in dit alles...... Als schilder ken ik het vrouwenlijf goed genoeg en als ik durfde, zou ik me Margriet best naakt kunnen voorstellen...... Maar ik ben overtuigd, dat ik dood zou neervallen, als ze

[p. 10]

zich zo aan me zou vertonen...... Ik zou het niet kunnen verdragen’......

Zijn ogen werden wijd van ontzetting bij de gedachte.

Charles keek langs hem heen en zei zacht:

‘Ik ken die gedachte...... Ik kan precies zo denken aan het meisje, dat ik liefheb’......

Verrast keek Gerbrandt hem aan.

‘Je hebt een meisje lief?...... Daar wist ik niets van!’

‘Nee,’ antwoordde Quine niet zonder bitterheid, ‘je bent waarschijnlijk als alle dichters...... Je zweeft te hoog om te zien, wat er vlak bij je gebeurt...... en je eigen geschiedenis is te belangrijk om die van anderen te volgen...... Neem me niet kwalijk, Gerbrandt...... ik bedoel geen verwijt...... 't is alleen zo’......

Breêro was rood geworden van ergenis en schaamte beide. Stug zei hij:

‘Misschien heb je gelijk...... En wie is het meisje...... of is dat een geheim?’

Charles lachte, nog steeds met dezelfde bedwongen bitterheid.

‘Een geheim,’ zei hij zuchtend. ‘Als je maar uit een hoekje van je oog naar me gekeken had, zou je 't allang weten...... Ik hou immers van Stijntje’......

Gerbrandt sprong op en keek hem aan of hij uit de lucht viel.

‘Wat?’ riep hij, gapend van verbazing, ‘dat kleine ding?’

‘Kleine ding?’ herhaalde Charles, op zijn beurt verbaasd.

Breêro streek zich over het voorhoofd...... Stijntje, zijn kleine zusje...... Charles was verliefd op zijn kleine zusje, zijn speelnootje...... Het klonk zo vervloekt gek, dat hij het hem bijna kwalijk nam...... Daarna rekende hij...... ze was waarachtig een en twintig...... een volwassen vrouw...... sommige hadden al kinderen op die leeftijd......

Charles schudde treurig het hoofd.

‘Ze wil me niet...... Ze is erg op me gesteld, maar niet op die manier, zegt ze.’

‘Wel sacrament!’ vloekte Gerbrandt verbaasd. ‘Zegt ze dat?...... Zo'n wicht!...... Zo'n nest!...... Ik zal wel es met haar praten, Charles......dat komt best in orde......wij worden zwagers!’......

Quina zat verwonderd te kijken naar zijn vrolijk-grimmig gezicht.

‘Wat ben je toch een dwaas, Gerbrandt,’ zei hij toen met een

[p. 11]

trieste glimlach. ‘Je lijkt wel een jongen van twaalf jaar!...... Stijntje weet heel goed wat ze wil...... ze is geen kind meer.’

‘Wat wil ze dan?’

‘Dat weet ik niet...... Ik weet alleen, dat ze mij niet wil.’

‘Zo?...... dat zullen we dan nog es zien’......

‘Om Godswil, Gerbrandt, bemoei je d'r niet mee...... Als er nog een straaltje hoop voor me is, en ik denk dat graag...... bederf het niet door onbekookt ingrijpen’......

De ander zat donker voor zich te kijken...... Arme bliksem van een Charles!...... Hij zou een geknipte man zijn voor dat wicht!...... Wat kon ze beter verlangen?...... Was ze gek om die fijne jongen met zijn zachte aard en eerlijk gemoed een blauwe scheen te geven?...... In zichzelf grommend liep hij heen en weer door de kamer, schopte nijdig een blokje hout in de haard.

‘Die verdomde meiden,’ bromde hij. ‘Altijd brengen ze onrust door het omgekeerde te doen als wat van ze verwacht wordt...... Stijntje...... hm!...... drie turven hoog en dat wijst de vrind van haar broer af...... Ze moest een pak voor d'r blote kadet hebben, da's alles’......

Driftig nu viel Charles hem in de rede:

‘Maar goeie God, man, begrijp dan toch eindelijk, dat je kleine zusje een volwassen mens geworden is, en bemoei je niet met de dingen van haar hart...... Als ze me nam onder jouw invloed, zou ik haar niet eens meer willen’......

‘Goed! goed! laten wij geen ruzie maken om dat malle schaap...... Ze zal zonder mij toch wel tot beter inzicht komen, wacht maar...... Geef de moed niet op, Charles...... Meisjes weten zelden wat ze willen...... Vandaag of morgen vliegt ze je zo aan de hals’......

‘Dat geve God,’ zuchtte Charles. ‘Maar in mijn verbeelding zie ik jou eerder getrouwd met Margriet Keyzer dan mijzelf met Stijntje.’

Breêro verbleekte.

‘Je bent gek,’ snauwde hij grof. ‘Noem die twee niet in een adem asjeblieft...... Je kunt net zo goed Venus vergelijken met een kleine bosnymph.’

Quina haalde beledigd de schouders op. Toen begonnen zij over iets anders te praten. Eerst ging het gesprek nog wat stroef, maar zij scheidden als goede vrienden.

Het verrassende bleef toch door Gerbrandts hoofd spelen. En toen

[p. 12]

Stijntje hem de volgende avond nieuwe kaarsen op zijn kamer bracht, vroeg hij haar onverwacht:

‘Hoe vind jij Charles Quina, Stijntje?’

Dadelijk vroeg ze terug.

‘Heeft hij verteld, dat ik hem afgewezen heb?’

‘Ja...... Waarom deed je dat?’

Stijntje lachte om zijn strenge toon en antwoordde:

‘Omdat ik zó niet van hem hou.’

‘En van wie hou je dan wel zó?’

Een donkere blos steeg haar naar de wangen.

‘Van geen mens.’

‘Je jokt’.

‘Zo?...... Nou, en ik zeg je: van geen mens...... Ik heb de tijd. Als er iemand komt, waar ik zin in heb, zal ik je wel waarschuwen.’

De tranen sprongen haar in de ogen en haastig liep ze de kamer uit...... Verbaasd keek hij haar na...... Stijntje...... z'n kleine zusje...... Ze liep ook al rond met haar geheimen...... Wonderlijk stroomde toch het leven...... en zo snel...... Ze wou hem niets vertellen...... Misschien zou hij haar kunnen helpen...... Charles kon hij niet helpen...... Kon hij zichzelf helpen?...... Konden mensen elkaar helpen?...... Een grote ontmoediging viel over hem, een gevoel van bodemloze eenzaamheid...... Zou Margriet nu aan hem denken zoals hij aan haar dacht?...... Zou ze zich ook eenzaam voelen, en verlangen bij hem te zijn en kracht te putten uit zijn aanwezigheid?... Zij niet...... Ze had genoeg aan zichzelf...... Zij was een heelal alleen...... Aarzelend nam hij de pen op.