De dolle vaandrig. Eerste deel: Gerbrandt

[p. 244]

10

Dieuwertje was geheel van streek en ook uit Gerbrandt was alle jolijt, heel de tuimelende roes als weggeslagen. Hij trachtte haar met zoete woordjes tot bedaren te brengen, maar zij beefde aan zijn arm, haar ontsteltenis was zo groot, dat zij lange tijd niet spreken kon. Eindelijk zei hij:

‘Kom nou, lieve kind...... zet 't van je af...... die dingen gebeuren zo vaak op boerenkermissen...... Je kent toch die hele vent niet......’

Hij voelde haar arm schokken.

‘Ken je hem wel?’ vroeg hij ontdaan.

Zij schudde het hoofd, slikte, zei dan met half verstikte stem:

‘Nee...... maar......’

‘Nou, wat dan?’

‘O, Gerbrandt...... ik moet telkens denken, dat jij misschien die steek had kunnen krijgen...... Je hebt je d'r toch ook mee bemoeid...... En hoe ik jou dan ineens had zien neervallen...... Mijn hart zou stil gestaan hebben.’

Hij lachte zijn ontroering weg en zei, haar arm stijver tegen zich aandrukkend:

‘Maar, Dieuwke...... ik loop toch levend naast je, zonder een schram...... Kijk me nou es aan en lach eens tegen me......’

Hij keerde haar gezicht haar haar toe. Zij zuchtte diep, keek hem in de ogen en glimlachte bevangen. Dan sloeg ze de arm om zijn hals, kuste hem met gesloten ogen, zuchtte weer en zei:

‘Je hebt gelijk, ik ben een mal schaap...... Waarom zouden we ons die korte tijd laten bederven?...... 't Wordt al avond...... Wil je me tot bij tante brengen?’

‘Natuurlijk, mal schaap, wat dacht je dan?’

Zij lachte alweer. En in de vallende schemer liepen zij langs de Watering, die gevuld leek met bloed in de laatste gloeiïng van het avondrood. Snel viel het licht van de westerhemel, de avondster sprong open als een bloem van vuur...... dan hier, dan daar prikte een schitterend vonkje in het verdoffend blauw...... Andere jonge mensen zagen ze, als zij, met de armen om elkaar heen, de hoofden naar elkaar toegebogen in zoet gefluister, de wereld vergeten in de betoveringen van juist ontloken liefde...... O, zo door te kunnen lopen tot het einde der wereld, samen, naar waar

[p. 245]

geen mensen zijn, geen steden en dorpen, geen twist en moord, geen oorlog, geen verschil in rang en rijkdom, niets dat het leven beklemt en verengt, alleen de liefde in twee jonge harten...... Een rosse manesikkel stak zijn horens boven de verre kim......

Een flauw verlicht venster glansde zacht tussen een groepje bomen aan de overzijde van de brede sloot naast de weg.

‘Hier moet ik zijn.’

Zij stonden stil, de armen om elkaar heen, bevangen in de weemoed van het scheiden.

‘Kon ik maar bij je blijven, Dieuwke......’

Zij trilde in zijn armen.

‘Ik zou altijd bij je willen blijven, Dieuwke, altijd......’

‘Ja......’

Hij keek naar het huis onder zijn lage rieten dak gehurkt.

‘Waar slaap je?’

Zij wees naar het venstertje, flauw glanzend in het schemerige schijnsel van de maan. Er stond een ladder dicht naast tegen de muur. Een invallende gedachte deed hem huiveren. Eer hij het wist had het haar toegefluisterd:

‘Als ik straks aan je venster tik, laat je me dan binnen?’

Hij zag de ogen groot in het lichte ovaal van haar gelaat, dat hem zeer bleek scheen in het onzekere licht. Langzaam liet zij het hoofd tegen zijn borst zakken en zacht zei ze:

‘Hoe zou ik anders kunnen?’

Het klonk droef en hulpeloos.

‘Dieuwke......’

‘Ja......’

‘Als je niet durft...... als je liever......’

Haar hoofd ging omhoog. Hoe fier het op haar blanke hals stond...... Nu leek haar gezicht veel donkerder, haar ogen blonken als sterren, haar mond lachte en vlak bij de zijne zei ze:

‘Kom maar, Gerbrandt, ik zal op je wachten al duurt het tot de morgen......’

Toen kuste zij hem en liep weg, het smalle, gebogen bruggetje over, naar het huis. Hij keek haar slanke, rijzige figuur na tot zij de deur was binnen gegaan. Wild sloeg zijn hart. Het plots opgevlogen verlangen bonsde door zijn bloed en sidderend van opwinding lunde hij tegen de wilg, waaronder zij gestaan hadden.

Langzaam liep hij terug. Er was een grote verwarring in zijn

[p. 246]

gedachten, een benauwende verheuging van zijn gevoelens voor Dieuwertje maakte hem het ademhalen moeilijk. Hij had de gewaarwording, dat hij tot barstens toe vol van haar was. Hij had haar zo ontzettend lief. Niets ter wereld was zo groot als zijn liefde voor Dieuwke. Alles zou hij haar willen geven, z'n hele lijf, z'n ziel, alles wat hij had, en het zou nog maar een armzalig beetje zijn, vergeleken bij wat hij haar gunde......

Ach, wat moest het heerlijk wezen rijk te zijn, onmetelijk rijk, een prins te zijn, een vorst, een koning, en al je rijkdommen uit te spreiden voor de voeten van een geliefde vrouw en tegen haar te zeggen: neem...... 't is allemaal voor jou...... en vergeef me, dat het zo ontoereikend is om mijn liefde uit te drukken...... Wat was een koninkrijk vergeleken bij Dieuwke?......

Dieuwke...... Dieuwke...... Dieuwke...... Hij zei zachtjes haar naam, vele malen achter elkaar...... dat bracht haar zo dicht bij hem...... Wat zou ze doen nu? Zat ze nog te praten aan het avondmaal met haar oom en tante of was ze al boven op haar kamertje en wachtte op zijn klopje aan haar venster?

Een vrijend paartje kwam hem tegemoet: Arend met Klaartje...... Ze liepen met de arm om elkaar heen zoals hij gelopen had met Dieuwertje...... Wat was het leven vreemd, vol onbegrijpelijke dingen...... Pas nog had die driftige Arend in dolle woede het mes over de gezichten van een paar jongens getrokken en was vol moordwoede als een tijger op anderen losgesprongen...... nu liep hij hier zoetjes te fluisteren tegen een meisje...... een lam geworden, getemd door de liefde...... Hij sprak hem aan, vroeg Arend naar den neergestoken man van de Vecht...... O, die was niet dood...... de kwakzalver van de kermis had hem verbonden, het bloeden gestelpt en gezworen, dat hij hem door zijn onvergelijkelijke kunst in het leven zou houden...... Als Gerbrandt hier een beetje aan de kant wou wachten, konden ze samen terug gaan, nadat hij Klaartje had thuisgebracht......

Zacht en zoel was de avond met de flauwe schemering van de langzaam de hemel invarende manesikkel. Gerbrandt zat in de diepe schaduw van een ruige knotwilg, kauwde op een grashalm en keek over het vage landschap...... Het zou moeilijk te schilderen zijn. De nacht was moeilijk te schilderen. Maar Meester Badens kon het. Zijn nachtmommerijen met de gemaskerde en verklede figuren in fakkellicht waren terecht beroemd. Je zag er de nacht liggen

[p. 247]

over straat of plein en in het duister de schimmen van huizen en mensen, met hier en daar een wak van fakkelgloed...... Zoiets was een wonder van knapheid...... Zou hij ooit zo'n landschap kunnen schilderen in de flauwe schijn van de maan? Je zag eigenlijk alles, wegdonkerend naar de verte, hier en daar een even verlicht venster, alles oversluierd door een web van doorzichtige duisternis...... Hoe moest je dat doen?...... Hij wou het precies overdenken om zijn ongeduld te paaien en de ondragelijk spannende gedachte aan Diewertje naar de achtergrond te dwingen......

Weer kwam een paartje aanwandelen. Maar het waren twee meisjes, zonder vrijer op weg naar huis. Zonder hem te zien gingen ze in het gras zitten, geen tien passen bij hem vandaan. Zij praatten over de kermis, room eten, het dansen en de bloedige vechtpartij, en onderwijl aten ze uit een papieren tuit grote suikerperen, hij hoorde het knappen, als de grage tanden een nieuw stuk afbeten. Dan strekte een van de meisjes zich lui in het gras op haar rug, de handen onder het hoofd. De ander waarschuwde:

‘Fijtje, het gras wordt nat van de dauw, ga niet zo liggen.’

‘Ach,’ zei de eerste, ‘wat hindert dat?’......

Zij zuchtte diep en vervolgde met een stem vol verlangen:

‘Hè, ik wou, dat Michieltje hier was...... dat is zo'n stoeise knecht, Jaapje!...... Gort, ik weet niet, wat ik wel met hem doen zou als ik hem bij me had’......

‘Ja, hij is hups genoeg om er verliefd op te worden, dat is zeker’...... Fijtje lachte.

‘Dat zou ik maar laten, Jaapje, want Michieltje is mijn eigen goedje......’

‘Michieltje?...... jouw eigen goedje?’

‘Ja, waarom dacht je, dat ik vandaag geen kermisvrijer hebben wou?...... Michieltje moest naar stad.’

‘En ik dan? Wou ik een kermisvrijer? We zijn toch heel de middag bij elkaar gebleven!...... Michieltje wil met me trouwen. Hij heeft me een nieuwe bouwen beloofd, en schortedoek en eén lakens jak.’

‘Jou?...... En mij heeft hij trouw beloofd!...... Hij wou bij me slapen en dat heeft hij gedaan ook...... Zeg nou eens, dat ie mij niet bemint?’

‘En mij dan?...... Nee, Fijtje, je zult 'em niet hebben, al was je nog eens zo fel als je bent...... Hij is mijn’......

[p. 248]

Het bleef even stil. Dan zei Fijtje, overeind komend.

‘Weet je wat?...... Hier heb ik een zesthalf. We zullen er om opschieten, kruis of munt...... Wat raad jij?’

‘Kruis.’

Het zilverstukje draaide flikkerend in het maanlicht en viel terug op Fijtjes schoot. Ze bogen zich erover.

‘Kruis!’ juichte Jaapje. ‘Je hebt 'em verloren, Fij’......

‘Dat zullen we zien!’ riep Fijtje spijtig.

Toen kon Gerbrandt zich niet langer inhouden en schoot in een luide lach.

Verschrikt sprongen de meisjes op, met een gilletje renden zij weg, af en toe omkijkend of ze niet gevolgd werden.

Gerbrandt lachte stilletjes voort...... Wat een klucht!...... Dat was waarachtig iets om een lustig liedje op te maken....... Zo'n Michieltje!...... Zo'n olijk fieltje!...... En dat noemden ze dan ook al liefde!...... Goeie genade, de mensen maakten er toch wat van!...... Die vrijde twee meisjes tegelijk, beloofde ze allebei te trouwen, en als ze het ontdekten, dobbelden ze om zijn bezit met een zesthalf...... Hij zat er nog om te grinniken, toen Arend Pieter fluitend kwam aanstappen.

Samen liepen ze terug, levendig pratend over de gebeurtenissen van de dag.

‘Hoe haalde ik mijn knijfje over de smoelen van die Vechtbaarzen?’ vroeg Arend trots.

‘Machtig mooi!’ prees Gerbrandt trillend. Maar ik was toch blij, dat Dieuwertje je je mes afnam. Je zag er uit of je ging moorden’..... ‘Best mogelijk...... Zie je, Gerbrandt,’ vervolgde hij peinzend, ‘ik ben een goeie vent...... je ken om zo te zeggen over me lopen, maar as de drift me te pakken krijgt, wor ik net gek...... Dan wil ik hakken en steken, en as ik bloed gezien heb, wordt het nog veel erger...... Heb jij dat nou nooit?’

‘Jawel, maar daar kun je je toch tegen verzetten.’

‘Ik niet...... Misschien heb ik 't van m'n grootvader. Dat was een West-Friese watergeus en hij heeft heel wat Spanjolen om zeep geholpen. In de slag tegen de Armada is hij gesneuveld...... een kanjer van een kerel...... Nou, die kon tenminste zijn drift uitleven,’ besloot hij met een zucht van jaloezie.

Gerbrandt moest er even om lachen. Ze waren nu vlak bij de boerderij. Hij bleef staan.

[p. 249]

‘Ga jij maar door, Arend...... Ik heb onderweg een landschap gezien, dat ik nog eens bekijken wou...... Ik wil 't thuis proberen te schilderen bij maanlicht, begrijp je?...... Ik kom wel door de achterdeur binnen, die is toch altijd open.’

Wantrouwig keek Arend hem aan.

‘Je bent toch een rare kneukel, Garbrande,’ zei hij. ‘Als ik 't niet beter wist, zou ik denken, dat je uit nachtvrijen ging...... Een raar vak heb je maar, as je 't mijn vraagt.’

Bevangen lachend sloeg Gerbrandt hem op de schouders. Toen keerde hij zich om en liep fluitend weg. Arend haalde de schouders op en ging naar binnen.

Dieuwertje!...... zong het in Gerbrandt......

Haastig repte hij zich terug naar de weg langs de vaart. Nu zou zeker alles veilig te bed en in slaap zijn...... Behalve Dieuwertje, die op hem wachtte...... Wat had het eindeloos lang geduurd! Wat duurde het nog lang!...... Wat kroop die weg traag onder zijn voeten door, of hij weerstreefde en hem niet gunde, dat hij bij zijn lief zou komen...... Lopen was een lamme manier van vooruitkomen...... Waarom had hij geen vleugels of althans een vurig paard?...... Hij begon hard te lopen, door ongeduld gespoord...... Er was niemand meer op de weg. De wereld lag stil en verlaten, geen venster was meer verlicht in heel de wijde omtrek. Het geklap van zijn voeten op de harde grintweg verschrikte hem. Hij ging op de grasberm lopen...... Daar doken de bomen rond het hoefje van Diewertjes tante op...... Zijn hart klopte als razend. Hijgend stond hij stil. Plotseling had hij geen haast meer...... Er pierde een klein streepje rozig licht tussen de gordijntjes van Dieuwkes venster...... Daar was ze en wachtte, zijn lief, zijn hart, zijn alles...... Dieuwertje...... zijn engel, uit den hemel gevallen om hem eindelijk te leren wat echte liefde was...... Minutenlang bleef hij staan en keek naar het kleine venster op, zijn hart kromp samen van een pijn, die louter zaligheid was, een verlangen, dat schreeuwde naar bevrediging en toch wist, dat dit ogenblik van wachten nog kostbaarder was...... Eindelijk sloop hij het bruggetje over en liep op zijn tenen naar het huis...... Geruisloos verzette hij de ladder...... Toen hij zacht tegen het venstertje klopte, merkte hij, dat het los stond. Hij duwde het open en zag bij het licht van de flakkerende kaars, dat Dieuwertje in bed lag. Haar ogen straalden hem groot tegen, lichtend als sterren...... Hij stapte het venster

[p. 250]

binnen en sloot het voorzichtig achter zich. Verlangend strekten twee blanke, naakte armen zich naar hem uit...... Alles werd gloed en vuur voor zijn ogen en met een onderdrukte juichkreet vloog hij op haar toe, knielde voor het bed en voelde de gladde, warme armen om zijn hals glijden, hoorde als uit een andere, betoverde wereld de woorden, dicht aan zijn oor gefluisterd:

‘Lieve Gerbrandt, waarom heb je me zo lang laten wachten?’......