De dolle vaandrig. Eerste deel: Gerbrandt

[p. 208]

5

Beter gehumeurd dan in lange tijd kwam Meester Francisco Badens terug uit da stad en vond zijn leerling dromerig voor het venster staan, starend over de gracht, dis in de hete Meizon lag te blinken.

‘Hola! Gerbrandt!’ riep hij vrolijk. ‘Sta je te slapen of betreur je je pekelzonden?’

Opgeschrikt uit zijn gemijmer, keerde de jongen zich met een ruk om en verontschuldigde zich blozend:

‘Neem me niet kwalijk, meester...... ik hoorde u niet binnenkomen......’

‘Al goed, jonkman, al goed,’ lachte de schilder, wierp zijn lichte mantel en gepluimde hod nonchalant over de hoge rug van een gebeeldhouwde stoel en ontdeed zich van zijn lang rapier. ‘Ik ben ook achttien jaar geweest, hoor!..... De droom had zeker rokken aan?’

Hij schaterde toen Gerbrandts blos zich verdiepte en plaagde voort:

‘Bemoei je d'r niet te veel mee, knaap. 't Draait er toch altijd op uit, dat ze de noten opeten, die jij betaald hebt, en je nog de doppen om je oren smijten...... Laat es kijken hoever we gekomen zijn met de copie......’

Gerbrandt liep mee naar de ezel met het doek, waaraan hij werkte. Terzijde stond het origineel: een Italiaanse Madonna van een onbekend meester, die Badens voor een Tintoretto hield. Het fijne gezichtje glimlachte vaag, maar er was iets oneindig droefs in de peinzende ogen, als had de ziel een voorgevoel van groot onheil, waaraan de zinnen nog niet konden geloven.

Misprijzend schudde Badens het hoofd en riep tevreden:

‘Wat duivel heb je er mee uitgevoerd?...... 't Was gisteren veel beter...... Je hebt je dag niet, Gerbrandt, waar zijn je gedachten?...... De gelijkenis is er uit...... totaal...... Zie je niet, dat die meid van jou met haar ene oog lacht...... wat weerga, ze lonkt compleet!...... Zeg es, kijken de meisjes zo naar jou?...... Neem je in acht, vriendje, want dan hebben ze boze plannen......’

Gerbrandt keek aandachtig naar het oog, waar de meester zich zo vrolijk over maakte. Hij had gelijk. Het oog was heel anders geworden dan op het voorbeeld, niet zo droevig, het lachte werke-

[p. 209]

lijk, en eerst was het toch zo goed geweest...... Hoe had hij het zo kunnen bederven?...... Wat had hij ermee gedaan?...... Maar plotseling sloeg het bloed hem in golven naar het hoofd...... Zo had Dieuwertje hem gisteren aangekeken, toen ze bij het afscheid zijn hand nog even vastgehouden had...... Zijn hart had het zich herinnerd en zijn hand bestuurd...... Waarom had die Madonna ook dezelfde kleur ogen als Dieuwertje, zo blauwachtig groen, alsof je in diep, helder water keek. Verward wendde hij de ogen af en stamelde hulpeloos:

‘Ik begrijp 'et niet, meester...... ik...... eh......’

Badens schoot opnieuw in een lach, sloeg hem op de schouder en riep:

‘Hou toch op, lummel!...... Per baccho! een mens zou zich een ongeluk lachen!...... Ik wist je zo bedeesd niet, Gerbrandt!...... Maar ik ben er nu zeker van, dat je zo'n vergiftig pijltje van Amor in je karkas hebt zitten...... ik kan je alleen maar toewensen, dat er geen al te scherpe weerhaak aan zit...... De meisjes zijn een heel aardig vermaak, maar laat ze dat voorlopig voor je blijven, jongen, en maak er geen ernst van. Een kunstenaar moet zijn hoofd vrij houden en in zijn hart moeten de muzen wonen...... Onthou dat, als je wat worden wilt.’

Zijn stem had een ernstiger klank gekregen. Schuchter merkte de jongen op:

‘Maar kunstenaars trouwen toch ook, meester?’

Badens knikte, glimlachte en streek behaagziek zijn sierlijke blonde knevel op.

‘Zeker,’ zei hij dan bedachtzaam, ‘maar als ze verstandig zijn, trouwen ze laat...... en niet met de eerste de beste. Eerst als ze de wereld en de vrouwen kennen, goed genoeg om met oordeel een keuze te doen. Daar zijn allemachtig veel meisjes en vrouwen, Gerbrandt, en heel veel daarvan zijn de moeite van een avontuur waard. Maar tenslotte kun je er maar met één trouwen...... Vrij maar dapper toe, maatje, als je bloed begint te zingen...... En als je ontdekt hebt, dat er geen noemenswaard verschil is tussen de een en de ander, kies er dan een uit, die je past, die je goed wat meebrengt, die je eer aandoet en je waarde verhoogt in het oog van de wereld......’

‘Is dat liefde, meester Badens?’

De schilder keek zijn leerling verwonderd aan. Bij alle eerbied

[p. 210]

had er een soort driftige verontwaardiging in zijn toon geklonken en er was een vage droefenis gekomen in zijn verdroomde oogen. Half geërgerd, half geamuseerd oreerde hij:

‘Liefde?...... Wat is liefde?...... De dichters delireren er dag en nacht over...... 't Zal er wel net mee zijn als met God: de een gelooft er in en de ander niet en allebei houen ze elkaar voor idioten...... Maar ik weet wel, Gerbrandt, dat het leven van een kunstenaar vervloekt moeilijk is, en dat een vrouw in zijn jonge jaren een blok aan zijn been kan zijn. Daar zijn d'r genoeg aan ten gronde gedaan voor ze tijd hadden iets te bereiken...... Pas jij maar op voor de Trijntjes en Stijntjes en Mijntjes!...... Ze loeren op je om je in te zwelgen. Blijf ze de baas. Snoep ervan als je de kans krijgt, maar struikel niet in de val......’

Dan moest hij eensklaps weer lachen om de gespannen aandacht in het jonge gezicht tegenover hem en de wrevelige trek om de vastgesloten mond. Hij schudde hem aan de schouder en riep: ‘Verspil je wijsheid aan de onbezonnen jeugd!...... Als dank zul je gevierendeeld worden!...... Weet je wat?...... Ga maar eens wat rondkuieren, 't is veel te mooi weer voor een verliefde brak om binnen te zitten, en bovendien verwacht ik bezoek, waar ik alleen mee moet spreken...... Neem Pietje Morsebel maar mee de weg op. Die kreukel z'n oren zijn vuurrood geworden en twee maal zo lang door het luisteren naar onze mannengesprekken. Vooruit! trek er van onder!’

Pietje, de leer- en loopjongen en duvelstoejager van het atelier, die bij de werkbank verf stond te wrijven, veegde snel zijn vette handen af aan een onnoemelijk vuile morslap, en rende na een haastige groet de deur uit. Beneden stond hij te wachten op de stoep. Hij was een ongelofelijk lelijk en armoedig jongetje van een jaar of veertien, veel te klein voor zijn leeftijd, met steil, geel piekhaar, scheel om er duizelig van te worden, een brutale wipneus, een mond als een scheur, met dikke vlezige lippen, afstaande oren en een gezicht vol zomersproeten. Hij grijnsde breed en knipoogde afschuwelijk.

‘Je ken wel zien, dat de meester een grote vis aan de haak heeft,’ zei hij. ‘De Sinjeur Repelaer komt.’

‘Hoe weet jij dat?’

‘Ik weet nog veul meer!...... Hij heb een dochter, die Hendrikje hiet!’

[p. 211]

‘En als jij je brutale waffel niet houdt, zal ik je een klap om je oren geven, die Hans hiet!’

‘Jij wel!’ snoof Pietje, ‘ik had je allang geschept voor je zover was.’

En toen hij zag, dat de ander lachte, vroeg hij gauw:

‘Gerbrandt, leen me-n-een stoter?’

‘Waarvoor?’

‘Ik ga op 't Ouwekerksplein husselen met de jongens...... ik heb er een voorgevoel van, dat ik vandaag geluk zal hebben.’

‘Jij komt nog es in 't Rasphuis, Pietje!...... Weet je niet, dat dobbelen op straat bij keur van de Heren verboden is?’

Pietje verdraaide zijn schele ogen op erbarmelijke wijze en riep klagend:

‘Maar ik heb toch geen zak vol daalders om naar 't Herenlogement te gaan!...... Geef me nou een stoter, Gerbrandt...... as ik win, krijg je d'r twee terug...... drie!’

Lachend om Pietjes ademloze begerigheid gaf Gerbrandt hem een stoter, zeggend:

‘Hier...... en koop van je winst liever een paar hozen...... Je loopt er weer bij als een voddenzak...... schaam je je niet?’

‘Je mallemoersnicht!’ riep Pietje grijnzend en holde weg, de stoter vast in zijn kleine, vuile hand geklemd, het opwindende avontuur tegemoet.

Gerbrandt keek hem na. Hij moest altijd lachen om dien aalvluggen straatjongen vol apenstreken en ondeugden. Meester Badens, anders zo kieskeurig op alles, had hem in onberedeneerde sympathie half verhongerd van de straat meegebracht, hem eten en kleren gegeven en hem tenslotte op het atelier gehouden, bewerend, dat er wat in hem zat en dat hij een origineel talent was. Hij had een mateloos plezier in zijn radde straattaal en niets ontziende overmoed. Pietje kon een potje bij hem breken en maakte daar vaak een meer dan vrijmoedig gebruik van. Maar daartegenover amuseerde hij Badens met zijn kleurige en gepekelde verhalen over ruzies en vechtpartijen in hun buurtje en zong met zijn schelle jongensstem alle nieuwe straatdeunen en oude, wilde geuzenliederen, waarvan hij er veel kende. Een vader had hij nooit gehad, zijn moeder heette in de wandeling Mottige Neel, had een kroegje, dat de aantrekkelijke naam droeg van ‘De Vuile Vaatdoek’, was onbeperkt gastvrij voor rondzwalkend zeevolk en andere rabauwen, en kon de rauwste

[p. 212]

matroos sprakeloos vloeken of onder de tafel drinken. Zij was berucht en gevreesd bij oud en jong, maar Pietje had haar onversaagde aard geërfd, liet zich niet door haar overbluffen, schold venijnig tegen haar gekrijs in, slipte onder haar wild grijpende handen weg en schopte haar de schenen stuk, als ze hem toevallig te pakken kreeg en afranselde. Toch hield hij op zijn manier van haar en wou van vreemden geen kwaad woord van haar horen; de straatbengels wisten het en waren voorzichtig, want in Pietjes magere karkas groeide een angstwekkende kracht, als de drift in hem begon te razen; hij vocht als een boskat met nagels en tanden, ongevoelig voor pijn, het gezicht van bloed schrikte hem niet af, scheen integendeel zijn opwinding en wrede vechtwoede nog te prikkelen. Een ietwat beangstigend kereltje, dat opgroeide voor galg en rad. Toch was hij goedhartig ook en zeer toegankelijk voor een vriendelijk woord of gebaar. Voor meester Badens ging hij door het vuur, hoewel hij brutaal genoeg de draak met hem durfde steken, als hij het in de zin had. Hij had een wonderlijk scherpe neus voor de zwakke stee in de mensen om hem heen, voelde met een vreemd instinct waar ze kwetsbaar waren en prikte ze daar met schaamteloos welbehagen. Een duivel van een jongen, maar die je altijd weer ontwapende door zijn onweerstaanbare humor en dolle invallen. Hij had de vinnige schranderheid van een fret en pok diens zenuwachtige bewegelijkheid. En Gerbrandt, die hem een paar maal bij een vechtpartij betrapt had en hem een keer van zijn bloedend slachtoffer losgescheurd, bang dat hij hem vermoorden zou, dacht soms, dat Pietje op de een of andere manier een beetje krankzinnig moest zijn. Hij wist ook, dat de snaak links en rechts kaapte wat hij maar grijpen kon; hij blufte zelfs op zijn handigheid in dit opzicht. Maar hij wist even zeker, dat Pietje op het atelier nooit iets zou wegnemen en zich vermoedelijk dood zou vechten, als er ooit een dief binnensloop om zijn slag te slaan. Een roekeloos en onbegrijpelijk wezen vol tegenstrijdigheden, levend als een wilde naar de invallen van zijn bandeloze en grillige natuur. Eigenlijk een afschuwelijke, ongebonden opgroeiende heiden, die god noch gebod kende, alleen grinnikte, als iemand hem een hoeredop noemde en geen schaamte kende, waarvoor dan ook. Een gauwdief en straatrabauw, die onvermijdelijk vandaag of morgen de rakkers van den schout in handen zou vallen......

[p. 213]

Maar Gerbrandt kon er niets aan doen: hij was als Badens en mocht den kleinen spitsboef lijden, luisterde vol aandacht naar zijn dolle verhalen, waar ieder ogenblik woorden en uitdrukkingen in voorkwamen, die hij nog nooit gehoord had en waarvan hij smulde om hun sappigheid en kracht......

Arme kleine verschoppeling......

Dan moest hij weer lachen om zijn eigen medelijden: Pietje was de vrolijkste luchthart-treurniet, die iemand zich kon voorstellen, de zorgeloosheid zelf......

Gerbrandt haalde de schouders op, stak de handen in de zakken van zijn wijde broek en stapte fluitend de gracht op.