De dolle vaandrig. Eerste deel: Gerbrandt

[p. 201]

4

Dieuwertje kwam.

Zij was onrustig, keek aldoor angstig rond of zij niet gezien werd door kennissen. Zwijgend liep zij naast hem. Soms raakte haar arm even de zijne en dan voelde hij hoe ze beefde. Hoe kwam ze toch zo bang?...... Ze pleegden toch geen misdaad?...... Hij moest er zachtjes om lachen.

‘Dieuwertje,’ zei hij, ‘heb je mijn briefje gelezen?’

Ze keek hem even van terzijde aan met een ongelukkig gezicht en antwoordde bedrukt:

‘Ik kan toch niet lezen...... Ik mocht nooit naar school van vader.’

‘Waarom niet?’ vroeg hij teleurgesteld.

‘Meisjes hoeven niet te kunnen lezen en schrijven, zegt hij...... Dat brengt ze maar op verkeerde gedachten.’

Gerbrandt schoot in een lach, maar die klonk boosaardig.

‘Zo'n stomme kneukel!’ schold hij. ‘En nu heb je niet kunnen lezen wat ik je geschreven heb.’

‘Nee...... en ik dorst het niemand te vragen.’

‘Da's maar goed ook!’ riep hij met een kleur van schrik.

‘Wat staat er dan?’ vroeg ze wantrouwig.

‘O, niks bijzonders, maar 't was alleen voor jou bedoeld, zie je......’

Ze kwamen in een smal laantje. Aan weerszijden stonden knotwilgen in een brede grasband voor de sloot. De moestuinen daarachter lagen verlaten. Er was in geen velden of wegen iemand te zien.

‘Laten we hier wat gaan zitten.’

Gehoorzaam liet zij zich naast hem neer.

Hij trok haar dicht tegen zich aan, keek in haar beschaamde, groengrijze ogen, waarover aanstonds de wimpers zich neersloegen, lachte zacht en kuste haar op de mond. Zij wou zich dadelijk terugtrekken, maar hij hield haar lippen vast. Even verslapte zij in zijn arm, dan kropen haar armen om zijn hals, zij drukte hem vast tegen zich aan en gaf hem zijn kus hartstochtelijk terug. Toen zei ze, zwaar ademend:

‘O Gerbrandt!’

Haar gezicht veranderde. Alle vrees gleed eruit weg, haar ogen

[p. 202]

straalden, een bevend lachje trok haar mondhoeken omhoog. Een gelukkig gezicht was het.

‘Ben je niet nieuwsgierig, wat er op dat briefje stond?’

‘Wat stond er?’

Hij zei het, met vleiende stem, vlak bij haar mond.

Zij verbleekte licht.

‘Meen je dat, Gerbrandt?’

‘Dat mag je toch niet vragen!...... Geef liever antwoord: wat ben ik van jou?’

Zij sloeg weer haar armen om zijn hals, drukte zijn hoofd tegen haar schouder en fluisterde langs zijn oor:

‘Alles...... alles......’

Er klonk zo'n jagende hartstocht in haar stem, dat een verbazing in hem opsteeg.

‘Sinds gisteren?’ vroeg hij zacht.

‘O nee...... al zo lang, jongen...... al toen je nog bij ons in de buurt woonde...... altijd......’

Vreemd klonk dat. Vreemd en onwerkelijk. Kon dat dan? Een meisje dacht zo aan je, en je wist er niets van, je had het nooit opgemerkt......

‘Dieuwertje...... dat heb ik nooit geweten......’

‘Hoe zou je dat geweten hebben?......

‘Maar...... waarom?......

‘Waarom?’

Zij keek hem peinzend aan met een heimelijk, gelukkig lachje.

‘Ja, waarom?...... Wie kan dat zeggen?...... Dat weet je toch niet...... Zo maar......’

‘Dat ik daar nou nooit iets van heb geweten......’

Zij schoof nog dichter op hem toe.

‘O Gerbrandt, ik schrok zo, toen ik Zaterdag hoorde, dat jij ook meegevraagd was...... Ik was zo blij en doodongelukkig ook...... Ik heb de hele nacht haast niet geslapen...... Ik moest met Dirk mee van vader...... En toen jij me kuste op de brug, dacht ik, dat ik flauw zou vallen...... en later, toen je naast me kwam zitten en zo lief was...... o jongen, ik kon het gewoon niet geloven...... Ik kan 'et nou ook nog niet geloven......’

‘Toch is 'et waar, Dieuwertje......’

‘Ja......'t is waar...... zolang je bij me bent is 'et waar...... maar straks...... morgen...... later......’

[p. 203]

‘'t Zal altijd waar blijven, Dieuwertje......’

‘Nee, Gerbrandt, dat zal 'et niet......’

‘Maar lieve meid, je weet niet wat je zegt...... Je weet niet, hoe ik van je hou...... Ik ben helemaal stikvol van je en ik heb me nog nooit zo gelukkig gevoeld...... Weet je, dat ik gisteravond een liedje voor je gemaakt heb?’

‘Voor mij?...... Echt waar?’

‘Ja, luister maar......’

Hij zei het voor haar op, ontroering en liefde maakten zijn stem week. Aan haar lippen zag hij, dat ze woord voor woord nasprak. Verbazing kwam in haar ogen, ongeloof, verrukking.

‘Voor mij, Gerbrandt?...... Echt voor mij?......

‘Voor jou alleen...... Begrijp je nou, dat ik echt van je hou?...... Anders zou ik toch zo'n lied niet voor je kunnen maken!’

Tranen liepen over haar wangen.

‘Zeg 'et nog es op, Gerbrandt?’......

Hij deed wat ze vroeg en weer prevelden haar lippen de woorden mee.

Toen zei ze zelf het gedicht. Zij maakte geen enkele fout.

‘Knap!’ lachte hij bewonderend. ‘Maar morgen ben je 't vergeten.’

‘O nee...... nooit...... dat staat nu hier,’ zei ze en drukte zijn hand op haar hart, ‘en ik kan het horen en nazeggen, al word ik honderd jaar.’

‘Maar ik zal nog honderd gedichten voor je schrijven.’

‘Dan zal ik er honderd onthouden.’

‘Ik zal je leren lezen en schrijven, Dieuwertje, dan hoef je ze niet te onthouden.’

‘En hoe zou ik ze kunnen vergeten?’

Hij kuste haar ontroerd. Wat een engel was ze. Wat een gelukskind was hij, dat zo'n meisje van hem houden kon. Ze was zo eenvoudig en doorzichtig als helder water. Opnieuw steeg de verbazing in hem aan: hoe het mogelijk was, dat Dieuwertje al lang van hem hield en dat hij er nooit iets van vermoed had...... Nu waren ze toevallig in een tentwagen bij elkaar gekomen...... Het leek wel een bestiering...... ja...... zoiets noemde je een bestiering......

Zij hielden elkaar omsloten en konden er niet genoeg van krijgen elkaar te kussen en in de ogen te kijken, elkaars naam te zeggen

[p. 204]

en te glimlachen bij de klank ervan...... Wat zo'n naam heel iets anders was, als er een geliefd wezen mee genoemd werd......

‘Nu moet ik gaan,’ zei Dieuwertje, op haar knieën overeind komend. ‘'t Is al laat.’

‘Blijf nog wat, Dieuwertje...... 't is zo heerlijk samen.’

‘Vraag 'et me niet, Gerbrandt, want dan moet ik 'et doen, en 't is verkeerd, gevaarlijk......’

Aarzelend bleef zij zitten. Verwonderd vroeg hij:

‘Waarom zou je blijven, als het verkeerd en gevaarlijk is?’

Zij schudde even het hoofd en sloot de ogen. Met iets smartelijks in haar stem zei ze:

‘Dat is 'et juist, Gerbrandt, dat weet ik ook niet...... Ik ben nu eenmaal zo...... Ik hou van je, en nou jij ook van mij houdt, moet ik alles doen, wat je van me vraagt...... Begrijp je dat niet? Al is het nog zo verkeerd en nog zo gevaarlijk...... ik zou je nooit iets kunnen weigeren......’

Verbazing stond groot in zijn ogen. Maar voor hij iets zeggen kon, had ze de armen om hem heen geslagen en kuste hem, dat de adem hem verging. Hij voelde haar tranen op zijn gezicht. Toch hoorde hij haar gelukkig lachje. Dan sprong ze overeind, streelde nog met haar handen zijn wangen, als kon ze niet van hem loskomen.

‘Nou ga ik...... Dag!’

Snel liep ze het laantje uit, de weg naar de stad op.

Recht zittend keek hij haar na. Zijn verbazing was zo groot, dat hij vergat haar achterna te lopen, en toen hij daaraan dacht was het te laat, ze was nog maar een verdwijnend donker figuurtje op de landweg in de verte...... Hij zuchtte diep en liet zich achterover vallen in het gras. Was dat het bedeesde, vreesachtige Dieuwertje van gisteren, dat niet uit haar woorden kon komen en nauwelijks de ogen durfde opslaan?...... Wat een vuur leefde er in dat stille meisje...... Wat zei ze?...... Ik hou van je en nou moet ik alles doen wat je van mij vraagt...... Toen had ze hem gekust en tegelijk gelachen en geschreid...... Arme Dieuwertje!...... Die hield al heel lang van hem, en als meisje mocht ze niets zeggen of vragen...... was dat eigenlijk niet mallotig?...... En onrechtvaardig ook?......

Dieuwertje...... Lieve hemel! wat een geschenk was hem daar in de schoot gevallen!...... Een gewoon meisje, de dochter van een timmerman uit de Halsteeg...... ze kon niet eens lezen en schrij-

[p. 205]

ven...... maar hoe onuitsprekelijk lief was ze!...... Wat straalde er een zachte warmte van haar uit...... Een mooie stem had ze ook...... En hoe verstandig ze praatte...... en zonder grofheid of rauw accent, als een welopgevoede burgersdochter...... ze was wel een heel bizonder meisje...... En die was op hem verliefd geworden...... Hoe was het mogelijk?...... Wat was er aan hem?...... Hij was toch geen mooie jongen met z'n vierkante kop, z'n stompe neus, z'n dikke, stugge haarbos...... Best mogelijk! Maar al was hij zo lelijk als de droes, het mooiste, het liefste meisje hield van hem...... of je de hemel verdiende of niet...... als je d'r maar in was! O zo!...... Van pure gelukzaligheid duikelde hij een paar keer over z'n kop in het gras, tot hij met zijn beide voeten in de sloot belandde en een schreeuw gaf van schrik, die weer overging in een luide lach om zijn eigen gelukkige dwaasheid.

Op zijn kamer zat hij mijmerend bij het open venster, zonder licht. De nacht was helder, zonder maan, maar vol van het sprankelende licht der sterren, die als juwelen in de hemel hingen. Een zoele wind fluisterde tedere dingen in de jonge blaren van de bomen op de gracht. De stappen van een late wandelaar klonken hard op het plaveisel...... Hij glimlachte tegen de duisternis, die vol was van zijn overstromende liefde, gelijk zijn hart vol was van stromende muziek, zijn hoofd van gedichten, die geschreven wilden worden. Dit was de gelukkigste avond van zijn leven...... En waarom zou het nu niet altijd zo blijven?......'t Was zonde om naar bed te gaan en de bewustheid van dit grote gluk in de slaap te verliezen......

De volgende dagen zag hij Dieuwertje nu en dan even, kon een enkel woord met haar wisselen op straat, maar tot een vertrouwelijk gesprek kwamen zij niet: haar vader, blijkbaar op de hoogte gebracht door Dirk, was wantrouwig geworden en liet haar niet lang onder zijn ogen uit. Gerbrandt vond het zelf vreemd, dat hij niet ongeduldiger was en woest verlangde haar bij zich te hebben, ergens voor zich alleen. Maar hij was tevreden met deze schaarse, vluchtige ontmoetingen. In hem lag zo'n schat van stil geluk om het weten van deze grote, heimelijke liefde, dat hij niet meer verlangde dan haar even te ontmoeten en in haar ogen de bevestiging te zien, dat hij niet droomde, aan haar korte handdruk te voelen hoe alles in haar naar hem uitging...... Ze had brede handen, te groot en sterk voor een meisje, maar het waren goede,

[p. 206]

beschermende handen, waaraan je je veilig kon toevertrouwen.

Op een middag kwam hij haar tegen, toen hij met Steven over de Dam liep. Hij liet zijn vriend staan en ging op haar toe. Ze was nerveus en terneergeslagen: haar vader maakte haar heftige verwijten. Dirk wou met haar trouwen, hij had gespaard en kon voor zichzelf beginnen in het nieuwe gedeelte van de stad achter de Koningsgracht, en vader wou, dat ze ja zei.

‘En wat heb je gezegd?’

‘Dat weet je wel.’

Zij glimlachte triest. Hij greep haar hand en drukte die vast in de zijne.

‘Dank je, Dieuwertje...... Hou maar vol...... Wanneer gaan we weer wandelen?’

‘Ik weet 'et niet. Vader laat me niet gaan.’

‘Dat zien we wel......’

Met stralende ogen kwam hij bij Steven terug. Deze keek hem lachend aan.

‘Compliment,’ zei hij met een hoofse buiging. ‘Doet je schildersoog eer aan...... Een knappe meid.’

Gerbrandts gezicht verduisterde.

‘Praat niet zo over haar,’ zei hij ontstemd. ‘Ze is 'et prachtigste en het liefste wat er op de wereld bestaat.’

‘Neem me niet kwalijk,’ verontschuldigde Steven zich met ironische hoffelijkheid. ‘Ik dacht dat je met het vrouwelijk geslacht afgerekend had...... Heb je me zoiets niet eens plechtig verzekerd?’

Gerbrandt lachte.

‘Dat kan wel, ja...... Maar Dieuwertje heeft me tot andere gedachten gebracht.’

‘Dieuwertje...... wat een aardige naam......’

‘Ja, vind je ook niet?...... Maar zijzelf, man......’

En hij begon geestdriftig haar lof te zingen. Steven luisterde zonder hem in de rede te vallen. Hij keek naar zijn stralend gezicht. Hij dacht aan de grappige geschiedenis met Lijsje uit Vinkeveen en de tragi-comedie met Joffer Fijtsma en voelde iets als medelijden, gemengd met een onverklaarbare bewondering voor zijn vriend. Hoe dodelijk ernstig die zich onmiddellijk aan zijn gevoel verloren gaf...... Hij was wel heel echt wat hij allang in hem gezien had: een geboren dichter, een onstuimig hart, dat blinde-

[p. 207]

lings op het noodlot instormde, gedragen door passies, die hij, Steven, misschien ook wel kennen zou, maar nooit gehoorzamen. Het was ook onbegonnen werk te proberen hem te remmen...... Hij zou altijd doorrennen tot hij zijn driftige kop stuk stiet tegen de harde onoverkomelijkheid...... Dieuwertje...... nu heette de hele wereld Dieuwertje...... Wie was die Dieuwertje...... de dochter van een timmerman...... als het ooit ernst werd, een blok aan zijn been, z'n ondergang misschien...... Maar het zou geen ernst worden, daar was hij niet bang voor...... Een lentevlaag...... een Meidroom, die in September zou wegdorren en in December vergeten zijn...... Ach...... had ze dàf gezegd en dìt gedaan?...... Niet slecht gespeeld voor een eenvoudig deerntje, dat de zoon van Adriaan Cornelisz., aan de haak wou slaan...... Verbazend eigenlijk...... Niet onbedenkelijk...... En als het allemaal eens echt was en net zo mooi als de dichter ons voorzong...... dan was ieder mens een dichter en het ganse leven een bedwelmend poëem...... Arme Gerbrandt...... En toch...... er waren een paar dingen, die hem nieuwsgierig maakten naar dit meisje......