De dolle vaandrig. Eerste deel: Gerbrandt

[p. 72]

12

In de traag voorbijkruipende dagen vergleed de wilde opwinding tot een dof gevoel van verslagenheid. Zwijgzaam en somber sloop hij door het huis. Zijn oog was omkringd met een krans van regenboogachtige kleuren, een oor bijna zwart, er stond een forse buil gezwollen op zijn voorhoofd en op zijn rechterwang brandde een diepe, vurig ontstoken krab. Stijntje had geweldig met hem te doen en kwam af en toe haar koele handjes op zijn gezicht leggen, kinderlijke scheldwoorden kwetterend tegen de onverlaten, die hem zo hadden toegetakeld. Zij was de enige, die er af en toe in slaagde een glimlachje om zijn pijnlijke lippen te toveren.

Moeder Marrigje volgde met bezorgde ogen zijn lusteloos omdwalen. Wat mocht de jongen nu ineens weer hebben? Hij was de laatste tijd juist zo rustig en gezeggelijk geweest, soms te stil en afgetrokken naar haar zin met zijn boeken en paperassenrommel. En nu weer plotseling die wilde uitbarsting van baldadigheid, dolle drift en zucht tot boosdoenerij. Zij was verdrietig, omdat zij niet wist wat er in hem omging. De tijd, dat hij aan haar schoot zijn kinderverdriet kwam uitschreien of zijn jongenszonden biechten, bevreesd voor de gevolgen, was lang voorbij...... Hij werd zo groot. Spoedig zou hij een man zijn met een eigen leven, waaraan zij geen deel had, waarin hij haar geen blik meer gunde. Er zouden meisjes komen, vrouwen, een vrouw en hem van haar afnemen...... Wie weet of er nu al niet iets als een kalverliefde achter deze onstuimigheid gezeten had......

Het was bitter, dat de kinderen zo snel opgroeiden, en zich naar de wereld wendden, weg van het moederhart, dat hen koesteren wou en niet kon loslaten. Nauwelijks konden ze half op eigen benen staan of ze trokken om van je los te komen...... De vriendschap met Jonker Steven maakte haar zorgen. Het was niet goed voor haar jongen. Wat moest hij bij die rijke, voorname mensen waar hij toch altijd de mindere zou blijven, een kind uit een burgermansgezin. Hij zou er van allerlei zien, dat hier niet was en verlangen het ook zo te hebben, vervreemden van eigen omgeving en in de andere nooit thuisraken...... Beter het maar in je eigen stand te blijven zoeken. Maar Adriaan Cornelisz. moedigde het aan, was er trots op, zag voordeel in relaties met hogere kringen

[p. 73]

en sloot de ogen voor de gevaren, die zij zo duidelijk zag. Hij lachte haar uit, als zij er iets over losliet, noemde haar een overbezorgde klokhen, die haar kiekens niet onder de vleugels wou laten wegkomen en praatte haar bezwaren luchtig weg: Gerbrandt was een jongen en moest in de wereld vooruit...... Misschien had hij wel gelijk, was zij dom en kortzichtig. Wat wist een vrouw van het bezige en ingewikkelde leven der mannen, hun berekeningen en zorgen, hun weg door het leven...... Was het niet beter, het maar over te geven, te berusten en haar vertrouwen te stellen op God en haar man, die toch zo verstandig was en zich steeds verder in de wereld vooruit werkte?......

Zij hadden het ruimer, dan zij ooit had durven dromen, zij hoefde niet op geld te kijken, er was vrolijk vertier in huis, er kwamen deftige mensen en los zich bewegende kunstenaars over de vloer, wier namen een goede klank hadden. Het was zeker dwaas van haar dat haar hart dit alles niet vol en blij aanvaarden kon, gelijk Adriaan deed, die gul en breed genoot van al het goede, dat hij met ijverig streven had weten te verwerven. Zij durfde hem niet bekennen, dat zij diep in haar ziel vaak terugverlangde naar de eerste, stille, bescheidener jaren, toen het leven zo veel eenvoudiger was en intiemer, dicht bijeen in samen gedragen zorg en zuinig beheer der inkomende verdiensten. De deftige aanloop van kooplui, notarissen, makelaars en schilders overweldigde haar een beetje, zij voelde zich beklemd tegenover de enen, verontrust door de libertijnse toon en uitbundige manieren van de anderen en er werd veel, en heftig soms, geredekaveld over dingen, waar zij met haar verstand niet bij kon, waar ze zin nog belang van begreep. Maar Adriaan genoot, straalde van opgewektheid en levenslust. Hoe kon zij anders dan een opgeruimd gezicht tonen en meedoen in dit al luider bestaan, haar waardigheid als gastvrouw ophouden, al had haar stille, beschouwende en wat zwaartillende aard het gaarne anders gewild? Het zou ondankbaar en liefdeloos geweest zijn, haar man, die in harde strijd en met schrander inzicht dit alles voor hen verworven had, te verhinderen er volop van te genieten...... Haar vrome ziel kon het er alleen met zichzelf niet over eens worden of dit genieten van het goede der aarde niet te ver ging, een te grote plaats innam in hun leven en tot zonde werd. Ook en vooral maakte zij zich zorgen om de kinderen: was het goed, dat zij opgroeiden in deze overvloed, zonder te leren be-

[p. 74]

seffen, hoe een mens zijn Schepper dankbaar moet zijn voor elke kleine weldaad, die hem toeviel?...... Omtrent Pieter kon zij gerust zijn...... die was de eenvoud zelf, altijd verdiept in de practische dingen van het werk, met een scherp oog voor de tekortkomingen van de ondergeschikten en nu al met de droge toon van autoriteit, die niet naliet indruk te maken. Maar ging Hilletje niet te graag en te geestig in op de fraai gedraaide complimenten van de jolige, loszinnige schilders en had ze voor het ijdele schoon van hun werk niet al te veel aandacht, meer dan voor de huishoudelijke aangelegenheden? Waarom vond Adriaan Cornelisz. goed, dat zij de luit leerde bespelen en er wereldse liedjes bij zong nog beter, maar was dit de bestemming voor een eerbare jongedochter van burgermensen?...... Stijntje was nog maar een kind, doch zij toonde een buitengewone levendigheid en een aanvallig schalkse aard; zij werd door iedereen verwend; hoe zou zij zich straks ontwikkelen in deze omgeving, die zo duidelijk en onrustbarend naar het wufte neigde?

En sprak Adriaan er de laatste tijd niet telkens over, dat hij van Gerbrandt misschien een schilder wou maken?...... Soms wenste zij, dat de jongen minder begaafd en geestig mocht zijn...... hij zou meer kans hebben op een leven in rustige en goede wegen...... Wat zou er met zijn onstuimig en moeilijk te beheersen karakter van hem terecht komen in die gevaarlijke en loszinnige wereld van de schilders, die zich niet ontzagen schaamteloos te disputeren over de vormen van vrouwenlichamen?...... Die, als zij niet op hun atelier, werkten, steevast op de bierbank zaten of achter een kan wijn, kind aan huis waren in alle taveernen en omgingen met gemeen vrouwvolk, dat zich naakt aan hen vertoonde voor hun lasterlijke schilderijen?...... Kon men daarbij vroom blijven en als een goed christen leven?......

Zij zuchtte onder haar bezwaarlijke gepeinzen en zocht troost bij Gods heilig woord, dat hier in huis wel eens minder in tel leek dan de boeken der oude heidenen met hun verdorven afgoden, waar Adriaan Cornelisz. veel te hoog mee wegliep...... Maar toch...... zij waren allen toch mensen, waar geen ernstig kwaad in school...... De Heere zou het wel ten goede keren......