De dolle vaandrig. Eerste deel: Gerbrandt

[p. 55]

9

Een zuster van Van Vredesteyn was getrouwd met den Heer van Bredevoort, en zij woonden op een kasteel in het Gelderse. Voor de afwikkeling van een erfeniskwestie waren zij in Amsterdam, waar zij verbleven ten huize van Van Bredevoorts broer, die op de Gelderse kade woonde. Maar zij kwamen vaak het noenmaal gebruiken in de Kalverstraat en altijd was hun dochtertje, de vijftienjarige Anne Marie, bij hen.

Gerbrandt vond haar op een middag bij Steven in de kamer en bleef stokstijf staan als bij de aanschouwing van een wonder. Zij stond in het volle zonlicht, dat schuin door het open venster over haar viel. Zij droeg een goudkleurig kleed van zware, glanzende zijde, een romige kraag van ragfijne kant lag langs haar slanke hals over haar schouders. Langs haar ovaal, glad en rozig gezichtje hingen goudblonde krullen neer, waar de zonnestralen verliefd mee speelden. Zij was als de verschijning uit een droom, omstraald van gulden licht. Zij leek zelf van gulden licht gemaakt, als was ze doorschijnend en zou zo kunnen opzweven langs een zonnestraal, het venster door, de blauwe hemel in. Zo had hij zich de prinsessen voorgesteld uit de ridderromans en aanstonds noemde hij haar De Gulden Jonkvrouw. Haar zachtblauwe ogen keken hem recht in het gezicht, aandachtig en een beetje verbaasd, een onzeker glimlachje beefde in de hoeken van haar kleine, rode mond...... Van heel uit de verte kwam Stevens stem:

‘Dit is mijn vriend Gerbrandt van Brederode...... mijn nichtje Anne Marie van Bredevoort’......

En toen was er een lach als een zilveren klokje en een stem, die zong:

‘Hoe grappig!...... Wij heten bijna net eender!’......

Ze maakte er een kleine buiging bij. Hij zag alleen, dat haar krullen naar voren vielen, en even de zon in de welving van haar hals. Hij wist niet wat hij doen of zeggen moest. Het bloed steeg hem in golven naar het hoofd. Hij kwam een stap naar voren en stotterde een onsamenhangende groet. Haar lach tintelde weer in zijn oren, een zoete pijn. Steven wendde zich om, boog zich het raam uit en riep iets naar den tuinman, die met de rozen bezig was. Gerbrandt stond nu dicht bij haar. De gloed, die van haar uitstraalde, verblindde zijn ogen, het bloed gloeide in zijn wangen, klopte in

[p. 56]

zijn slapen, drong een grote benauwdheid naar zijn keel, die hij tevergeefs trachtte weg te slikken. Haar lachje klonk wat spottend, maar niet onvriendelijk. Zij vroeg:

‘Is hij van de Kennemer Brederodes?’

Hij hoorde de vraag nauwelijks, de betekenis ervan drong niet tot hem door. Hij bleef haar star en dom aankijken, niet in staat de ogen weg te wenden van het ovale gezichtje, dat bewaard leek als een rijpe perzik.

Steven keerde zich schielijk naar haar om en antwoordde:

‘Nee, hij is van de Amsterdamse Brederodes uit de Nes.’

Het klonk wat bars, met een bijgeluid van lichte hoon, dat Gerbrandt ontging.

‘O ja?...... Ach, ik wist niet......’

‘Daar zijn nog wel een paar dingen, die ze in Gelderland niet weten, nichtje...... Kom, laten we naar de tuin gaan, 't is hier om te stikken......’

Ze gingen naar de tuin. Gerbrandt kon zich nooit herinneren, hoe ze daar gekomen waren. Hij wist alleen, dat de gulden verschijning voor hem uit zweefde en dat hij zelf zich plomp en loodzwaar bewoog zonder noemenswaard vooruit te komen, als had hij klompvoeten en woog duizend pond. Goudvonkende krullen dansten voor zijn ogen. Gesponnen zonnegloed, een kleedje glansde als een vlam in de zon, een helle stem lachte en zei onverstaanbare woorden...... Zeker had de hemel open gestaan en was er een engel uit weg gevlogen...... zo zou hij het in een gedicht zeggen...... Steven praatte er tussen door. Zijn stem klonk verveeld en geprikkeld, als ergerde hij zich. Hij kon beter zijn mond houden. Als Anne Marie van Bredevoort lachte en praatte kon heel de wereld beter zijn mond houden om Gerbrandt niet te hinderen in zijn ademloos genieten van deze kostbare minuten......

Hij kreeg een raket in zijn hand geduwd. Maar hoe kon hij de ballen kaatsen, als daar tegenover hem op het grasveld die gouden vlam dansend bewoog en sissende vonken naar hem sloeg, die hij immers nooit raken kon?...... Hij zwaaide zijn raket als een blinde, sloeg vervaarlijke gaten in de lucht, maar de gevederde ballen snorden hem voorbij en Anne Marie schaterde om zijn onhandigheid. Hij lachte mee, verheerlijkt...... hij wou nooit meer een bal raken, als zij maar zo uitbundig schaterde......

Het was een lome, late middag in het begin van September. Over

[p. 57]

alles hing een rijpe, goudige gloed, maar hij wist niet of die van de zon kwam of van het meisje met haar vlammende kleedje en vlammende krullen...... Was het werkelijk waar, dat hij haar hand had vastgehouden, toen zij op een bankje klom om perziken te plukken van de leiboom tegen het tuinhuis en dat ze hem de eerste gegeven had, de mooiste, bijna zo donzig zacht en warm van zonneschijn als haar wang moest zijn?...... De bomen wuifden in de zoele wind om haar koelte toe te waaien, de zon scheen alleen om Anne Marie te strelen met haar gloed, de vogels zongen hun mooiste lied om haar te behagen, de rozen negen zich verlangend naar haar handen, de vruchten hingen zwaar over om door haar geplukt te mogen worden...... Alles was er alleen om haar, niets was ooit zo wonderbaarlijk mooi geweest, er hing een bedwelming in de lucht, die zijn hoofd zwaar maakte...... Zijn vingers, die de hare omvat gehouden hadden, tintelden zoals hij zich kon herinneren uit uren van kloppende koortsen...... Toen hij heenging had hij zeker nog geen tien woorden gezegd. Nu liep hij door het rumoer der straten met enkel haar lach in zijn oren, haar stralend beeld voor zijn ogen, een jagende onrust in zijn hart, een onmetelijke blijheid naast een schreiend verdriet en een dwaas verlangen in zijn ziel, waarvoor geen naam bestond...... Vaag als schimmen zag hij de mensen voorbijgaan...... Ze waren ook maar schimmen, ze leefden niet werkelijk, want ze kenden Anne Marie van Bredevoort niet en ze hadden haar handje niet mogen vasthouden!

Hij was veertien jaar, niet groot voor zijn leeftijd, maar breed en sterk gebouwd. Hij begon een man te worden zonder enig besef van wat dit betekende, want hij was nog kuis en onontwaakt, wilde nooit luisteren naar de vuil-beluste praat van zijn straatvriendjes, en de dubbelzinnigheden in de gesprekken der volwassenen gleden hem voorbij zonder aan de lust te roeren. De wijze, waarop de meisjes hem bekoorden, was zuiver als kristal en de zachte beweging der rijpende zinnen onderging hij nog volkomen onbewust van hun betekenis. Hij was de donkere schoonheid van de kapiteinsvrouw niet vergeten, noch de prille visioenen van Mijntjes poezige aanhaligheid, maar nog nooit was hij met zo'n geweld en zo diep aangegrepen door de verbijstering tegenover het andere geslacht als bij het aanschouwen van de wonderbare verschijning, die deze middag plotseling voor hem gestaan had. Hij was als

[p. 58]

weggerukt van de wereld en in zwevende staat gebracht, gelijk in de schoonste aller dromen.

Bij het stille licht van de kaars zat hij die avond in zijn kamertje en spande zijn krachten in om een gedicht te maken, waarin hij haar bezong zoals zij het verdiende. Er boven stond geschreven: ‘De Gulden Jonkvrouw’. Het moest een klinkdicht worden. De Heer van Vredesteyn had hem pas geleden uitgelegd, hoe een klinkdicht gebouwd moest zijn en waarom het de mooiste, maar moeilijkste versvorm was. Het bleek lang niet gemakkelijk. Bovendien had het maar veertien regels en wat waren veertien regels, als je hart zo vol was, als er zo veel dingen te zeggen vielen over haar gezicht en handen alleen al en als hij daarbij ook nog uit moest spreken wat er in hem omgegaan was toen hij haar zag en wat er nu allemaal in hem woelde bij het herdenken van elke minuut in haar tegenwoordigheid doorgebracht. Het moest dan maar een rondeel worden of een lied, waaraan je zoveel strofen kon geven als je zelf maar wou. Doch waar, lieve God, waren de woorden, die de glans van haar verschijning konden uitbeelden? De vlammende pracht van haar gouden kleedje in de zon, de dans van haar blonde krullen, de blauwe zachtheid van haar ogen, de wazige donzigheid van haar wangen, de blankheid van haar ronde voorhoofd, al die verwarrende bekoorlijkheden, de warmte van haar handje, de sierlijkheid van haar voetjes, die af en toe schelms uitpiepten onder de zoom van haar gouden rok?...... Nee, zulke woorden waren er niet. Er waren geen woorden voor de verrukkingen en de angsten, die hem doorstroomd hadden sinds hij haar had gezien. Al wat hij nog hoopvol neerschreef krabde hij een ogenblik later weer door. Zodra hij een glanzend gevoel met woorden aanroerde, werd het dof en vlak en dood, zonder de spanning, zonder het golvende leven, dat het juist zo heerlijk maakte...... Als hij iets van haar verschijning in woorden wilde natekenen, werd het hoekig en grof, alledaags en ook nog onduidelijk, zonder iets van de bekoorlijkheid, die hem in haar ban geslagen had...... Er wáren geen woorden, die deze dingen zouden kunnen uitspreken...... Waren die er werkelijk niet?...... Ze móesten er zijn!...... Dichterwoorden kunnen alles uitzeggen...... Dat zei Steven en hij had het hem bewezen door gedichten voor te lezen, waarbij je huiverde van telkens weer andere en nieuwe ontsteltenissen...... Een dichter kon met woorden schilderen en

[p. 59]

muziek maken en alles zeggen...... O, waarom wilden hem zulke toverwoorden nu niet invallen?...... Zachtjes mompelde hij een krachtige karremansvloek tussen de tanden en begon opnieuw......

Tegen middernacht werd hij wakker. Hij was in slaap gevallen boven zijn bekrabbelde en bekraste papieren. De kaars brandde met een lange, walmende pit in de pijp en stonk. Na een laatste krampachtige flikkering doofde sissend het rosse vlammetje. Huiverend ontkleedde hij zich in het donker en kroop op de tast met een zwaar hoofd de bedstee in.

Nog even zag hij in het zwarte duister de zachte goudgloed van Anne Maries wonderbare verschijning. Het gedicht was niets geworden, maar hij kon haar precies zien, zoals zij 's middags geweest was...... Zij keek naar hem met een olijk lachje van verstandhouding...... Warm van een zacht geluk gleed hij weg in de slaap......