De dolle vaandrig. Eerste deel: Gerbrandt

[p. 45]

7

In het begin van hun vertrouwelijke omgang liepen zij eens tegen het vallen van de avond samen langs de grachten. Het was in de lente. Er hing een loom licht over de bottende bomen en in het blanke water vergleden de kleuren van de rood-engouden avondlucht tot een wemelend spel van glanzend vuur. Er dreef een geur van vroege bloemen en honing. De binnenstad murmelde slaperig, de wimpels van de beurtschepen langs de kaden kronkelden traag in het labberkoeltje. In een tuin achter de huizen zong een opgewonden merel zijn stotende strofen, in wanhopige spanning. Een openstaand venster vlamde rood in de laatste gloed van de zinkende zon. Gerbrandt voelde zich diep bevangen van een wijd heimwee, een stemming, die hij zo wel kende en waarover hij allang niet meer durfde spreken, wetend, dat de woorden hem ontbraken en dat toch niemand hem begreep of wilde volgen. Toen zei Steven naast hem met zachte stem:

‘Wat een vreemde avond’......

Schuw keek Gerbrandt van terzijde haar hem op. Stevens gezicht leek hem nog blanker in het weifelende licht en zijn bleke ogen staarden als in droom verzonken naar de rozige wolkjes, die pluimig en onbewegelijk ergens saamgegroept in de hemel hingen. Gerbrandts hart klopte sneller. Een vreemde avond, had Steven gezegd. Hij voelde het dus ook!...... Een warmte welde in zijn borst. Zacht antwoordde hij:

‘Ja...... een vreemde avond...... Net of je over het water zou kunnen wandelen...... en dan de lucht in stappen, over de daken en de torens...... zo ver en hoog als je maar wilt...... Zoals je in een droom kunt doen’......

Steven keek hem aan met een opmerkzame blik en Gerbrandt verwonderde zich erover, dat hij nog nooit gezien had, hoe mooi zijn gezicht was; de glimlach gaf er een glans aan als een ver, stil licht.

‘Maar deze avond is toch een droom,’ zei Steven.

Gerbrandt knikte vaag. Het antwoord verbaasde hem niet, want het paste geheel bij zijn stemming, maar dat een ander het zei, ontroerde hem op ongekende wijze. Tranen drongen naar zijn ogen. Hij slikte driftig, beschaamd om de zonderlinge weekheid, die kropte in zijn keel...... Zo was het...... Uren als dit, zo

[p. 46]

gespannen en vol onuitsprekelijkheden waren als dromen in de slaap, als niets meer onmogelijk was en toch alles er vreemd en geheimzinnig uitzag. Hij wist dat allang voor zich alleen. Wist ook Steven ervan?...... Wat waren er een mooie woorden vol verborgenheid...... Vreemd...... een droom...... Beseften de mensen, als ze spraken, hoe mooi en vol verholen betekenis de woorden waren, die ze achteloos hun mond lieten ontvallen?...... Wist Steven het?...... Met licht uiliende stem vroeg hij het hem:

‘Zijn woorden niet wonderlijk, Steven?’

‘Soms Gerbrandt,’ antwoordde de ander glimlachend, ‘het hangt ervan af, wie ze gebruikt en hoe en wanneer.’

Gerbrandt schudde het hoofd.

‘Nee,’ zei hij zacht. ‘Woorden als vreemd en droom zijn mooi Als je ze uitspreekt, gaat er iets wonderlijks in je om.’

‘Als jij ze uitspreekt voor jezelf en op een ogenblik als dit, ja...... Maar als je vaders knecht ze morgenochtend onder het werken zegt, blijven ze dof en gesloten en er gaat niets wonderlijks van uit.’

Gerbrandt dacht erover na. Dof en gesloten...... Hoe wist die Steven dat zo precies te zeggen?...... Ja, ze waren nu glanzend en open, zodat je de verborgen inhoud vaag kon zien...... Misschien was al het andere ook wel juist. En dat maakte alles nog geheimzinniger.

‘Hoe komt dat dan?’ vroeg hij hulpeloos.

Jonker Steven lachte, een beetje spottend.

‘Dat moet je aan de dichters vragen,’ zei hij. ‘Die kennen het geheim.’

‘De dichters...... ja...... de dichters’......

Dat was ook zo'n geheimzinnig woord vol flonkering en raadselachtige betekenis. Mensen, die konden spelen en toveren met de taal en de wonderbaarste beelden voor je ogen konden doen leven, je hart konden doen volstromen met alle ontroeringen. Het moest iets heerlijks wezen een dichter te zijn...... Hij zuchtte diep van onbestemd verlangen en het wijde heimwee woog zwaarder over zijn hart.

Steven nam hem mee naar zijn huis in de Kalverstraat, dicht bij de Heilige Stee. Gerbrandt voelde zich verschuchterd en klein tegenover de statige pracht, waarmee het was ingericht, de zware, gebeeldhouwde meubelen, het goudleren behang, de geschilderde

[p. 47]

portretten van krijgshaftige mannen in wapenrusting, met trotse ogen en zelfverzekerde houding, en vrouwen met hoogmoedige gezichten in glanzende zijde en zwaar plooiend brokaat. Steven bracht hem in een stemmige kleine kamer, wier vensters van glas in lood uitzagen op de schemerige tuin, waar bomen en struiken in het duister begonnen te vervagen. Er stond een kast vol boeken, en op de tafel lagen papieren en schrijfgerei verward dooreen. Steven stak de kaarsen in de zware kandelaars aan en toen zag Gerbrandt dat tegen de zijwand het portret hing van een mooie, blonde vrouw in een blauw zijden kleed. Om de ver ontblote hals hing een snoer van glanzende paarlen. Ze hield een ivoren waaiertje in de hand. Haar gezicht leek sprekend op dat van Steven, maar zij had bruine ogen.

‘Dat is mijn moeder,’ zei de jonker.

Gerbrandt knikte bevangen. Hij wist, dat die moeder jong gestorven was. Steven had haar nooit gekend. Hoe wreed......

‘Ga daar zitten,’ noodde Steven en wees hem een hoge eiken stoel, in welks rugleuning hetzelfde wapen gesneden stond, dat ook in de linker bovenhoek van het portret geschilderd was......

Het werd de opwindendste avond, die Gerbrandt ooit beleefd had. Steven las hem voor, oude liederen en verzen van nieuwere dichters. Hij vertelde van Franse en Italiaanse kunstenaars, die geheel nieuwe wegen gingen, vrij en frank, geïnspireerd op de klassieke werken van de Grieken en Romeinen. Hij las voor met een wat matte, eentonige stem, die toch, naar het Gerbrandt voorkwam, bij elk gedicht anders klonk en door zijn andere trilling aan de woorden een dieper betekenis gaf. Soms onderbrak hij zich om op bepaalde woorden of regels te wijzen, hij herhaalde ze met een aandachtig gezicht en half gesloten ogen, alsof hij de klanken op de tong proefde en voor zich uitkeek naar de beelden, die zij opriepen. Toen begon Gerbrandt te begrijpen, waarom een dichter ook wel een zanger genoemd wordt...... in gedichten ruist muziek, elk gedicht zingt op zijn eigen wijze, ook al wordt het met gewone stem gezegd...... Een grote verbazing kwam over hem om den nieuwen Steven, die zich aan hem openbaarde. Hij voelde zich vol bewondering en eerbied voor den jongen, die nog geen twee jaar ouder was dan hij en die zoveel meer wist en begrepen had. Grote dankbaarheid ook, omdat hij van diens rijkdom meegedeeld kreeg.

[p. 48]

Toen hij alleen naar huis liep door de stille straten, waar het maanlicht als glanzend water van de geveltoppen droop, voelde hij zich duizelen van een nooit gekend geluk. Zijn hoofd gloeide en gonsde van de versregels, die vol flonkerende juwelen staken. Een nieuwe wereld, die hij sinds vele maanden al vaag vermoed had, was plotseling wijd voor hem opengeslagen en een overweldigende blijdschap doorstroomde hem. Zo vol heerlijkheid en schoonheid was het leven...... Hij kon er nog maar een sprankeitje van begrijpen, maar het zou hem alles duidelijk worden...... hij zou die hele wereld veroveren!...... Hoe alles tot een verrukking kon worden! Als een dichter er maar zijn toverwoord over sprak...... Wanneer een dichter zong van de smart, die hem ‘als een zwaard doorstraalde’, en zijn hart dreigde te splijten, kwam dat leed ook over jou, het benauwde je door zijn geweld en toch was het tegelijkertijd een verrukking...... Het leek onmogelijk, het klonk als waanzin, maar Steven had gelijk: het was zo...... Zo machtig kon het woord van een dichter je aangrijpen, dat je in de vreselijkste dingen huiverend de schoonheid herkende...... Steven, zijn vriend Steven had het hem vanavond leren begrijpen. Met weinig uitleg, maar met vele verbazingwekkende voorbeelden...... Het was zo duidelijk en eigenlijk zo eenvoudig. Hij had het met één slag begrepen......

De taal was een wonder. In elk woord school een wonder. Elk gevoel was een nog groter wonder. Maar het grootste wonder was de gave van den dichter. De gave, die hem de macht verleende de taal van alle stervelingen te gebruiken zo, dat alle wonderen er uit opsprongen en zichtbaar werden voor iedereen. Steven had gezegd: voor iedereen die er gevoelig voor is en dat waren er waarachtig zo velen niet...... Dat kon niet waar zijn! Daarin moest hij zich vergissen. Wie was zo bot en dom, dat hij blind kon blijven voor wat zo duidelijk zichtbaar en stralend voor hem stond...... Gerbrandt was waarlijk geen geleerde en hij had het aanstonds begrepen...... In ieder geval was hij er dan toch gevoelig voor en dat was een groot geluk...... Hij beefde nog onder het geweld van de openbaring...... Zijn hoofd duizelde. Een ontzaglijke vermoeienis verloomde zijn leden. Maar het was een blijde, een heerlijke vermoeienis. In zijn hart was het licht en warm. Nooit tevoren had hij zich zo gelukkig gevoeld, zo vrij en zwevend, zo zeker van de wereld en haar bezit.

[p. 49]

Steven van Vredesteyn was eensklaps een wezen van hoger orde voor hem geworden. Het leek bijna ondenkbaar, dat hij als vriend met hem mocht omgaan. Wie was hij? De zoon van een schoenmaker, een doodgewone burgerjongen. En Steven had hem toegelaten in de wonderbare wereld van licht, waarin wezens als hij thuis waren. Dankbaarheid en geestdrift golfden over zijn ziel. Hij zou het nooit vergeten en Steven zijn levenlang vereren als zijn weldoener. Zo'n vriend te hebben, was het grootste voorrecht, dat iemand kon worden toegeworpen. Hij was een gelukskind...... Maar hij zou zorgen, dit voorrecht waardig te zijn......

Hij zou dichter worden!......

Hij zou het leren. Hij wist zeker, dat hij het zou kunnen. Hij kon onmogelijk alles zo duidelijk en heerlijk begrepen hebben, als hij zelf niet iets van de gave in zich had. Natuurlijk was het moeilijk. Hij zou nog ontzettend veel moeten leren, maar dichter zou hij worden. Hij wist nu al, waar het zo ongeveer op aankwam en hij zou zich oefenen tot hij er een meester in was......

Thuis kreeg hij een schrobbering, omdat hij zo laat kwam. Hij sprak niet tegen. Zijn mededeling, dat hij op bezoek geweest was bij Steven van Vredesteyn en dat hij met hem gedichten gelezen had, werkte aanstonds kalmerend op vaders gemoed, zodat hij toch nog het avond-bier-en-brood kreeg, dat hij eigenlijk door zijn losbandigheid verbeurd had......

Op zijn kamertje zat hij nog lang bij de kaars en beproefde zijn krachten op een lofzang aan de dichtkunst en den vriend, die hem de ogen geopend had voor haar schoonheid, maar de taal bleek lang zo gewillig niet als hij zich in zijn laaiende geestdrift had voorgesteld. Toen zijn ogen dreigden dicht te vallen, hield hij op en verscheurde langzaam en spijtig de vellen, die hij volgekrabbeld had met zijn spits en driftig jongensschrift. Maar hij wanhoopte niet. Er waren mooie regels geweest en sommige woorden hadden hem glanzend geleken van een wonderlijk licht. Dichter zou hij worden, de taal dwingen en grote dingen doen.

Glimlachend sliep hij in, het hart vervuld van een dwepende liefde voor zijn vriend, en toen hij 's morgens wakker werd, lag het grote geluk nog ongeschonden in zijn ziel.