De dolle vaandrig. Eerste deel: Gerbrandt

[p. 41]

6

Steven was de zoon van den Heer van Vredesteyn en werd jonker genoemd. Hij ging op de Latijnse school en zou in de rechten gaan studeren. Adriaan Cornelisz. wist te vertellen, dat de jonker bestemd was voor diplomaat en de hoogste ambten. Hij kende de familie goed, leverde er schoenen en laarzen zolang zijn zaak in de Nes bestond. Hij verkeerde zelfs met den ouden Heer van Vredesteyn, die een groot kunstminnaar was, een maecenas en een zeer geletterd man, sinds lang op vriendschappelijke voet, zeer eerbiedig van zijn kant, uiterst gemoedelijk, belangstellend en hoffelijk van de andere.

Van Vredesteyn was een ruim denkend edelman, die de kracht voelde van de opkomende burgerstand en geen afgunst koesterde om zijn steeds groeiende invloed. Hij was een beschouwende natuur, een geleerd humanist, maar te bescheiden en gemakzuchtig om zich naar voren te dringen. Hij had achting en genegenheid voor alles wat naar hoger streefde, vooral wanneer, gelijk met Adriaan Cornelisz. het geval was, dit streven zich niet uitsluitend op het materiële richtte, maar ook het geestelijke in zijn drang betrok en een zekere hang naar schoonheid toonde. Hij keuvelde graag met den schranderen schoenmaker, die steeds groter zaken deed en de palen van zijn leven al wijder zocht uit te zetten. Vaak zat hij met hem in de ruime, rustige achterkamer bij een kan bier of wijn en sprak met hem over boeken en schilderkunst, over het toneel, de toekomst van het onstuimig uit de kluiten wassende Amsterdam en het verloop van de oorlog, de Europese politiek en de werelddrang der moderne mensheid; die hardnekkig aarde en hemel afsnuffelde, begerig om hun alle geheimen te ontfutselen. Adriaan Cornelisz. luisterde aandachtig naar de altijd voornaam gestyleerde betogen van deze fijne en universele geest, spande zich tot het uiterste in om hem te volgen en sprak zelf weinig; maar dikwijls glimlachte Van Vredesteyn bij zijn schaarse repliek, waarin hij een grote scherpzinnigheid en weldadige frisheid van oordeel opmerkte. Hij hield van deze gesprekken, waarin hij gemakkelijk de meerdere bleef, maar toch een intelligentie tegenover zich voelde, die hij waardeerde en hoge achting toedroeg.

De Heer van Vredesteyn was weduwnaar en zeer rijk. Hij had een Franse vrouw getrouwd, een Hugenootse van voornaam geslacht.

[p. 42]

Zij had hem een zoon geschonken en was kort daarop aan even hevige als onverklaarbare koortsen gestorven. Hij was verdoofd geweest van de slag en had er nooit aan gedacht te hertrouwen, wijdde zich geheel aan zijn studies en de opvoeding van zijn zoontje, in wien hij een ongemeen scherpe en snelle geest meende op te merken en hoopte hem te zien opgroeien tot een sieraad van de humanistische kunsten en wetenschappen en, misschien, een der belangrijkste mannen van zijn land. Voor zichzelf had hij geen eerzucht. Buiten zijn omgang met enkele geleerden en kunstenaars verkeerde hij bijna met niemand, maar hij correspondeerde in bloemrijk en sierlijk gewonden Latijn met vele van de grootste geleerden, die, door heel Europa verspreid, overal hun licht deden schijnen over nieuwe uitvindingen en ontdekkingen, welke voorbestemd leken om het aangezicht der wereld grondig te veranderen.

Soms bracht hij zijn zoon Steven mee. Deze en Gerbrandt kenden elkaar al jaren, maar hadden nooit toenadering gezocht. Gerbrandt was wat schuw tegenover den vreemd beleefden en fraai gekleden jonker, en hij had ook een beetje minachting voor zijn fijn besneden, te blank gezicht boven de kanten kraag, omzwierd van golvend, goudblond haar, zijn stille, bleekblauwe ogen en kleine, witte handen, die nooit eens vol vuil of krabben zaten. Hij vond hem een slap, wezenloos en verwaand soort jongen zonder pit in zijn lijf, net een meid eigenlijk, de moeite niet waard om je mee bezig te houden.

Maar op een middag hadden ze allebei een opvoering in de Oude Kamer bijgewoond en toen Steven kort daarop weer met zijn vader in de Nes kwam, hadden de jongens daarover een gesprek aangeknoopt, en er ruzie om gekregen. Gerbrandt had de spelers mateloos bewonderd om hun brede gebaren, hun galmende manier van de verzen te declameeren, hun statige gang en de vervaarlijk rollende ogen, waarmee ze klachten en dreigementen nadruk bijzetten. Steven glimlachte om zijn tomeloze geestdrift en stak onomwonden den draak met de gezwollen onnatuur van de vertoning; het brallende pathos van de hoofdrol, waarbij Gerbrandt dikke tranen vergoten had, had Steven doen krimpen van het lachen, hij vond de verzen plomp, gebrekkig en hol, vals en rammelend, en het hele spel om bij te bezwijken van verveling, de stompzinnige en breedsprakige braafheid van de enen maakte hem aan

[p. 43]

het geeuwen en de bodemloze slechtheid van de anderen deed hem ongelovig grinniken...... Bleek van verontwaardiging had Gerbrandt spel en vertoners verdedigd, maar de geduldige en spottende glimlach van den jonker had hem in verwarring gebracht, hij was in zijn woede aan 't stamelen gegaan, zijn handen hadden compleet gejeukt om los te slaan op den verwaten kwant, die zeker meende een hele bram te zijn als hij uitlachte wat iedereen prachtig vond. Het was een echt krakeel geworden, althans van Gerbrandts kant, want Steven bleef kalm spreken met zijn ietwat nasale stem en trage uitspraak. Doch tot zijn verbazing bleken ze het dan roerend eens te zijn over de klucht, die op het plechtige spel gevolgd was, een dolle zotternij met boeven en vagebonden, een onnozele waard en zijn loze vrouw, die iedereen bij de neus nam en ontzettende verwarringen stichtte, waaruit een algemene vechtpartij was voortgekomen. Het verwonderde Gerbrandt niet weinig, dat die kieskeurige jongeheer zo'n onbeperkt en onomwonden behagen schepte in de gepeperde taal van deze ruige klucht en sommige van de kernachtige uitdrukkingen met kennelijk genoegen herhaalde. Ook Gerbrandt had er pleizier genoeg in gehad, maar hìj kende dit taaltje door en door en eigenlijk vond hij het een beetje ongepast het van een toneel, waar zoëven nog edellieden, engelen en koninginnen in verheven zinnen over verheven gevoelens psalmodiëerden, de zaal in te bulken. Steven hield echter stijf en strak vol, dat de malle cluyte meer waard was dan al de stuntelige verhevenheid, die barstte van opgeblazen onnatuur, domheid en belachelijke huichelarij. En hij was verrukt, toen Gerbrandt hem een reeks potige en ongezouten termen herhaalde, die hij zich niet goed meer herinneren kon. Zij lachten samen als gekken, en dat was het begin van hun kameraadschappelijke toenadering.

Van die dag af kwam Steven vaker met zijn vader mee en soms zocht hij Gerbrandt alleen op en haalde hem over tot een zwerftocht langs de markten en door de ruchtige stegen van de oude zijde. En nooit had hij meer pleizier dan wanneer er bedenkelijke vriendjes van den schoenmakerszoon zich bij hen aansloten, met hun baldadige streken opschudding veroorzaakten en in uitgelezen straattermen over mensen en dingen hun mening te kennen gaven. Hij had altijd geld in zijn zakken en tracteerde de bengels op wat ze maar wilden. Hij was dol op hun omgang, hun brutale spraak en schaamteloze straatschenderij; maar het kwam nooit tot enige

[p. 44]

vertrouwelijkheid van zijn kant. Gerbrandt vond, dat hij ongeveer met hen omsprong zoals hij zich voorstelde, dat een koning met zijn narren deed, en dat ergerde hem soms, hij wist zelf niet waarom. Toen eens een van de ergste rekels brutaal werd tegen Steven, gaf deze hem zonder zich een ogenblik te bedenken een klinkende muilpeer, en Gerbrandt, die een woedende vechtpartij verwachtte, was uiterst verbaasd den belhamel verlegen druipstaartend te zien terugwijken, mompelend, dat het niet zo erg gemeend was. Het verhoogde Gerbrandts achting voor Steven niet weinig en meer en meer kwam hij tot de overtuiging, dat hij zich in den jonker vergist had: er leefde in dezen luien en verwijfd lijkenden jongen een onverschillige roekeloosheid, die niemand in hem kon vermoeden. En hij begon een warmer vriendschap voor hem te voelen, die blijkbaar even warm beantwoord werd.