Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. Deel 5: De twee laatste eeuwen (1)
(1891)–W.J.A. Jonckbloet–
Auteursrecht onbekend
[pagina 207]
| |
VI. Een blik op België.Eene geschiedenis onzer letterkunde zou al zeer onvolledig zijn, zoo daarin niet gevraagd werd, hoe het in dien tijd stond met de Nederlandsche Dichtkunst in België; al weet men ook, dat op die vraag een weinig troostrijk antwoord moet volgen. J.F. Willems klaagde terecht over haar ‘agterlyken staet’Ga naar voetnoot1); en geen wonder. ‘Onze Provintien bleéven voortduerend geregeerd worden als eene colonie: en het ligt in den aerd der zaeken, dat eene colonie geen Litteratuer kan bezitten. Onder het Oostenrijksch bestuur kwam het land tot verademing, en vooral Maria Theresia en haar Minister Cobenzl deden veel om den volksgeest weer op te beuren, maar Fransch was de taal, waarvan men zich bediende, geen Vlaamsch: dit werd aan de minder beschaafden overgelaten. De Nederlandsche Dichtkunst, of wat men daar voor hield, stamelde doorgaans alleen in de allerellendigste Rederijkers-kamers, en het waren voornamelijk Geestelijken, die haar beoefenden. Tal van rijmers braakte verzen, waarvan gelukkig het meerendeel in portefeuille is gebleven; en ook van het gedrukte kunnen wij volstaan met het noemen van één werk en nog wel een leerdicht, namelijk De Gramschap in dry boeken verdeelt, van den Jesuïet Livinus De Meyer, dat in 1725 te Leuven het licht zag, en waarin vaak dichterlijke voorstelling dichterlijke gedachten belichaamt. Maar wie denkt nog aan dit boek, dat in vorm ver bij de Noord-Nederlandsche lettergewrochten achterstond? Ik geef liever eene aanhaling uit de Verhandeling op d'onacht der moederlyke tael in de Nederlanden, die in 1788 te Maastricht het licht zag en aan den Brusselschen advocaat Verlooy wordt toegekendGa naar voetnoot2). Daar wordt | |
[pagina 208]
| |
de beklagelijke toestand, waarin de nationale letteren verkeerden, uiteengezet en de oorzaken daarvan aangegeven. ‘Wij vinden ons in de Nederlanden, byzonder hier in de Oostenryksche, in kunsten en weétenschappen verre beneden onze Nabueren. Het is niet noodig dit te bewyzen: want eenider houd zich, helaes! by ons hier zoo vast van overtuigd, dat men niet het minste twyffelt of het is aen eenen Nederlander volstrekt onmogelyk in eenige kunsten de Franschen te overtreffen. Deéze overtuygdheyd gaet zoo verre dat ons niets schoon noch groot dunkt of 't moet van Vrankryk zyn. En inderdaed wat zyn wy in de kunsten ten aenzien van de Franschen? Hoe weynig smaek, wat ongesierdheyd in onze tooneelstukken en gedichten! Wat gebrek van netheyd en welspreékenheyd in onze regtshoven en op den predikstoel! Wat verbasterde, veronachtzaemde tael- en uytdrukking!.... Waerby komt dit? Hoe zyn wy zoo verachterd? Zyn wy dan iets minder dan andere natien? Zekerlijk neen..... ‘En waervan komt nochtans dat wy met den mond wyd open staen, als wy eenen Linguet of andere vremdelingen hooren spreéken? Ons altyd willig achter den Franschman houden, en hem den toon boven ons laeten neémen? ‘Wij moeten deéze vernedering van onzen landaerd, en het afneémen onzer kunsten alleen wyten aan het Huys van Burgondie...... Door dit woelig en talryk hof, door zoo menige fransche opper- en onder-bedienden van de Raeden, die men moest uyt Vrankryk trekken, werd Brussel overstroomd van franschen, en nam, zoo veél mogelyk hunne tael aen. Die spraek dus welke die van het hof was, van de Gouverneurs, van de eerste Raeden, van den Adel, doór de hoofdstad aengenomen en vereerd, kon niet misschen het geheel land doór met eene blinde ingenomenheyd boven de onze in agting te komen....... ‘Toen alle natien hunne moedertael begonnen te oefenen, en bemerkten hoezeer de kunsten leden doór het gebruyk eener doode tael (het latyn) zyn wy, in plaets van ons aen het eygene gelegen te laeten, van vremd op vremd gevallen, of 't geén nog erger is, wy hebben het kwaed verdubbeld, het fransch genomen by 't latyn..... ‘Nooit is onzer taele eenige aendagt verleend van het hooggezag. Noch de hoogeschoól van Leuven noch de academie van Brussel | |
[pagina 209]
| |
hebben haer ooit meer gedaen, dan niet verworpen. Daer komt byna niets uyt in 't vlaemsch; byna alle onze nieuwsbladeren en andere voortbrengsels der pers, zijn fransch; en 't zyn de franschen alleen die daer van de eer hebben, zy zyn het die meest de secretarissen en pedagogen zyn der grooten, onze journalisten, onze gazettiers. ‘In deéze franschdolheid woelen wy nog tot op den dag van heden; ja, nu nog meer dan ooit......’ Nadat hij ‘den rykdom en voortreffelykheid onzer moedertael uyteen[ge]zet [heeft] en de nadeelige gevolgen aen[getoond], die er uyt zyner land- en tydgenoóten verslaefdheyd aen het fransch spruyten moesten,’ besluit hij met de volgende behartenswaardige opmerkingen, omtrent de letterkundige eenheid van Noord en Zuid: ‘Men ziet, dat ik de vereenigde Nederlanden aenzie als deelmaekende van ons land, en hun met ons als een volk achte. Immers wat onze Vaderlandsche Letterkunde aengaet, de zelve mag zonder twyffel niet gescheyden zyn van de hunne. Daer zy de moedertael tot grondslag heeft, daer onze en hunne tael dezelfde is, moet ook onze Letterkunde een en dezelfde zyn. En zekerlyk het is een gemeen goed van wederzyde ter bevordering der landspraek en der kunsten werkzaem te zijn. ‘Verders, wy zyn metterdaed hetzelfde volk, 't zelfde in tael, inborst, zeden en gebruyken. Daerom laet ons gezamentlijk als Nederlanders, schoon wy van staet gescheyden zyn, ons ten minste in de Nederlandsche Kunsten aenzien als landgenoóten, als broeders. Laet ons gezamentlyk ons Nederduytsch handhaeven, eeren en versieren: en dat eyndelyk de Tael der vryheyd ook eens de Tael der Kunsten zy.’ Zoo schreef men bijna eene eeuw geleden, en nog hebben die woorden niets van hunne actualiteit verloren. Wèl zijn wij het ideaal, dat dezen waarlijk nationalen schrijver voor oogen zweefde, wat dichterbij gekomen; maar aan de volkomen eenheid in de letterkunde mag nog wel wat gearbeid worden. Niet alleen door de auteurs en het lezend publiek, maar vooral ook door den Boekhandel van weerszijdenGa naar voetnoot1). |
|