Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. Deel 4: De zeventiende eeuw (2)

[p. 52]

III. Constantijn Huygens.

In Den Haag leefde terzelfder tijd nog een Dichter, die even als Cats eene zeer geletterde opvoeding had genoten, tot een hoog staatsambt was geklommen, en, gelijk deze, zich hoofdzakelijk op het gebied van huiselijke poëzie bewoog, ja, nog vele andere punten van overeenkomst met den eenmaal zoo gevierden zededichter had. En toch, grooter tegenstelling dan tusschen den ‘mann op Hofwyck’ en den Rijmer van Sorghvliet laat zich nauwelijks denken. Zoo weinig de tweede onze sympathie kon opwekken, zoo aantrekkelijk is de eerste, vooral als Mensch; maar ook als Dichter is hij zeer verdienstelijk. Ik bedoel Constantijn Huygens. Doch hoe vreemd is 's werelds loop! Ofschoon hij met de eerste letterkundigen en geleerden van geheel het beschaafd Europa gedurende zijn langdurig leven in drok verkeer stond; ofschoon hij in onderscheiden talen, vooral in 't Latijn en Hollandsch een tal van grooter en kleiner dichtstukken heeft nagelaten; ofschoon hij als Musicus en Componist een gevierden naam had; en eindelijk als ijverig en getrouw dienaar van drie opvolgende Oranjevorsten bijzonder veel invloed ook op 's Lands zaken heeft geoefend, toch is zijne nagedachtenis bij ons volk bijna onopgemerkt voorbijgegaan, terwijl Cats geruimen tijd de Volksdichter bij uitnemendheid is geweest.

De oorzaak van den geringen opgang, dien Huygens als Dichter buiten den kring zijner vrienden en persoonlijke bekenden heeft gemaakt, ligt gedeeltelijk aan den aard zijner pittige poëzie, en zeker ook wel aan de onloochenbare duisterheid, die hem aankleeft. Misschien ook daaraan, dat hij alleen in de hofkringen verkeerend, weinig met het volk, het groote publiek in aanraking kwam. Hoe dit ook zij, de man, dien wij reeds herhaaldelijk in

[p. 53]

zijne betrekking tot den Muiderkring hebben vermeld¹⁾, is èn om zijne persoonlijkheid, èn om zijn talent, onze aandacht overwaardig. Zijn merkwaardig leven begint meer bekend te worden. Prof. Jorissen zette voor achttien jaren eene grondige ‘studie’ daarvan op 't getouw, die hij toen niet heeft ten einde gebracht, maar die wij hopen, dat hij weder zal opvatten, als eene nieuwe volledige uitgave van Huygens' gedichten, het licht heeft gezien²⁾. Bij de onzekerheid des levens heb ik gemeend thans reeds uit die briefwisseling een aantal bijzonderheden in dit beknopt overzicht van zijn leven en letterkundig streven te mogen inlasschen.

Constantijn was de zoon van dien Christiaan Huygens, die als Secretaris van Willem den Zwijger, later van den Raad van State, zich verdienstelijk heeft gemaakt. De vader was te Ter Heyde bij Breda geboren, en zijne moeder uit het land van Turnhout afkomstig. Hijzelf was gehuwd met Susanna Hoefnagel, die tot een bemiddeld Antwerpsch geslacht behoorde³⁾.

Het lijdt dus geen twijfel, of onze Dichter was van Brabantsche afkomst. Meer is daaromtrent niet bekend.

Bestaat er geen reden om zich af te vragen, hoe het komt, dat eene zoo weinig bekende familie zóó in de gunst en het vertrouwen van het Huis van Nassau deelde als met de Huygensen het geval was? Christiaan wordt op zijn zeven-en-twintigste jaar Secretaris van Prins Willem I; over zijn oudsten zoon stond Prins Maurits als Peter, over den tweeden o.a. Justinus van Nassau. Constantijn was als knaap het troetelkind van Louise de Coligny⁴⁾, en toen hij in 1627 huwde, begaf zijn Peet zich ondanks zijne hooge jaren van Leiden naar Amsterdam om dat huwelijk bij te wonen⁵⁾. Toen

1) Zie XVII Eeuw, I D., bl. 10, 15, 16, 316, 320, 335, 345, 353, 355.

2) Over die, welke de Hollandsche Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen zou uitgeven, en waarvan slechts twee afleveringen zijn verschenen, leze men Penon's Bijdr. tot de Geschiedenis der Nederl. letterk. III, bl. 175 vlg.

3) Zie Th. Jorissen, Constantin Huygens, I D., bl. 329 en 5. Zie de geslachtslijst der familie Hoefnagel als bijlage in J.H.W. Unger's Dagboek van Constantijn Huygens, Amsterdam, 1885.

4) Jorissen, t.a. pl., bl. 20.

5) Zie den brief in Mr. G. Groen van Prinsterer, Archives, etc. Deuxième Serie, tome III, p. 16.

[p. 54]

hem twee jaar later een zoon geboren werd, verzocht hij de Gravin van Nassau diens meter te zijn¹⁾. Zelf was hij van 1625 af tot aan zijn dood toe Secretaris en Raad der verschillende Oranjevorsten.

Vanwaar al die onderscheidingen? Was er aanleiding toe in familiebetrekkingen, die wij niet kennen?

In 1666 schijnt de Prinses-Douairière onzen Huygens verweten te hebben, dat hij geen edelman was. Hij antwoordt haar in een brief van 5 December: ‘Il est vray que nous ne sommes pas nobles d'Hollande, mais dans la Province d'où nous venons, nous avons à dire des choses dont plusieurs d'Hollande n'oseroyent se vanter, je dis du costé de père et de mère.’

Veertien jaar vroeger schijnt hij belangrijke inlichtingen omtrent zijne afkomst ontvangen te hebben. In 1652 toch had de beruchte Madame de Lorraine²⁾, Beatrix de Cusance (eerst met den Prins van Cantecroix gehuwd en later met den Hertog van Lotharingen, niettegenstaande zijne vrouw nog leefde), met welke Huygens in drokke briefwisseling stond, hem een geschenk gegeven, dat betrekking had op zijne afstamming: misschien portretten, misschien ook familiepapieren³⁾. Zij schijnt er een commentaar bijgevoegd te

1) Brief van 7 October 1629 in de Correspondance de C. Huygens, in de Boekerij der K. Academie te Amsterdam.

2) Zie over haar de mededeeling van Em. de Borchgrave in de Bulletins de l'Académie, Royale de Belgique, 2e Série, Tom. XXXVI (1873), pag. 571 suiv.

3) In een brief van 9 December 1652 schrijft hij haar uit Den Haag: ‘Madame; V.A. a veu mon impuissance quand il n'a esté question que de luy rapporter les actions de grace qui m'avoyent esté dictées en chose qui ne me touchoit pas: Je la supplie tres-humblement de considerer, où j'en suis, maintenant que l'obligation que V.A. a daigné s'acquerir sur moy ne pese que sur mes espaules, et s'il est bien apparent que je respire soubs tant de faix pour m'acquiter un peu de bouche de ce que je doibs à V.A. d'un present qu'il luy a pleu me faire aveq une promptitude si noble et si genereuse, que la chose mesme, qui m'est chere en son espece, m'en est devenue inestimable. Il est vray, Madame, que j'ay esté bien ayse de rencontrer mes ayeuls dans la ville d'Anvers, où ils ont esté de quelque consideration anciennement; mais de les aveir trouvé logez au cabinet de V.A., de les avoir tirés de ceste illustre prison, quand j'ay voulu, de les en avoir veu sortir chargez de marques de vostre bienvueillance qu'ils ne quitteront, jamais, c'est une suitte de fortunes dont il importe que j'estudie chasque degré apart, comme j'espere que V.A. me fera la grace d'agreer que je mette peine à les reconnoistre en destail, à mesure que j'auray l'honneur d'en rencontrer les occasions, car, comme j'ay voulu dire d'entré'e, la somme totale m'accable et n'y a que la bonté de ma creanciere qui puisse sauver ma reputation.’

[p. 55]

hebben; en uit een lateren brief mag men opmaken, dat zij hem, hetzij in ernst of in boert, dit is niet duidelijk, een kleinzoon van haar overgrootvader had genoemd¹⁾. Want in een brief van 29 April 1659, aan den Heer van Obdam²⁾, noemt zij den Dichter ‘mon bon Parent en Adam et en Eve.’

Intusschen veel licht wordt ons hierdoor niet verschaft, en wij zullen ons moeten blijven vergenoegen met de wetenschap, dat de familie Huygens door toewijding aan de nieuwe orde van zaken naar boven is gekomen als zoovele andere zoogenoemde Oude-Geuzen.

Onze Constantijn werd den 4^en September 1596 in Den Haag geboren. Hij ontving eene zeer zorgvuldige opvoeding. Onder de leiding van J. Dedel werd al op zijn tiende jaar de studie van 't Latijn aangevangen³⁾, waarop het Grieksch volgde. Ook op de nieuwe talen legde hij zich met ijver toe: het Engelsch, Hoogduitsch, Spaansch, vooral het Italiaansch was hij weldra machtig, en dit heeft hem later niet weinig gediend om in de wereld vooruit te komen. Het Fransch was hij volkomen meester en dit

1) Brief van 30 Januari 1653: ‘Madame; j'accepte pour un second present la grace que me faict V.A. de recevoir en bonne part la liberté Burlesque dont j'ay usé en luy representant la proximité de sang dont j'ay l'honneur de luy apartenir. Il reste que mes comportemens me rendent digne de la gloire du parentage, et que je me guarde de faire la beste, puis que V.A. me reçoit au rang des hommes, et ne faict pas scrupule de me qualifier petit fils de son Ayeul. C est de quoy j'auray un soin tres-exact aux occasions que j'en rencontreray etc.’

2) Correspondance de Const. Huygens in de Boekerij der K. Academie te Amsterdam.

3) Vóór Dedel had de oude Christiaan als onderwijzer bij zijne kinderen Dominique, na dezen kwam in Mei 1604 Brouart, die in Augustus weer vertrok. In Nov. 1609 begon Constantijn onder Dedel met Latijn, maar reeds vroeger had Constantijn daaraan iets gedaan. In 't op de volgende bladzijde vermelde dagboek lezen we: 1603, Environ Octobre (ayant 7 ans et un moiz Dominique le françois 6 moiz (toen werd deze namelijk vervangen door Brouart). Verder teekent Constantijn aan: 1605 9 (jaar): En Jullet soubs Brouart je commencoy le Latin. In handschrift C (zie Jorissen, C. Huygens, bl. 342) zegt hij: A 8 ans et 8 mois je commencoy le Latijn.

[p. 56]

was noodig, daar het sedert geruimen tijd in den Haag de hoftaal was¹⁾. Zijne briefwisseling voerde hij zoowel met Hollanders als vreemdelingen doorgaans in die taal. De wiskunde beoefende hij met buitengewonen ijver. In bijna alle lichaamsoefeningen, die tot de opvoeding eens edelmans behoorden, als paardrijden, schermen, dansen, was hij spoedig bedreven²⁾. Maar hetgeen hij het vroegst en het gemakkelijkst zich eigen maakte, was de Muziek. De eerste beginselen dier kunst leerde hij van zijn vader, en den aanleg schijnt hij van zijne ouders geërfd te hebben. Op zijn vijfde jaar begon hij den zang te leeren³⁾: daarop volgde een jaar later de viool: op zijn zevende jaar begon hij met de luit, waarbij later het klavier en de theorbe gevoegd werden. Gedurende zijn geheele leven is Huygens een hartstochtelijk muziekliefhebber gebleven: hij zong, speelde en componeerde tot in zijn hoogen ouderdom, en wij zullen later gelegenheid hebben om te hooren, hoe groote

1) Hoe laag men in de hofkringen op het Hollandsch neerzag, blijkt uit het journaal eener reis in 1657-1658 naar Parijs, ondernomen, door twee neven van den Heer Van Sommelsdijk. Het geheele reisverhaal is in het Fransch geschreven, en in 1862 te Parijs onder den titel Journal d'un voyage à Paris en 1657-1658 uitgegeven door A.P. Faugère. Men leest daar o.a. p. 84, van de vrouw van den Ambassadeur Boreel: ‘C'est une bonne et grosse femme et une vraye Amsterdamsche Moer; elle n'est pas de grand entretien, et pour contenance elle a quantité de petits chiens avec lesquels elle ioue. Il la faut entretenir en flamand, car elle ne parle ny entend le françois, ce qui nous estoit desia une assez grande peine, nous estant desaccoustumés de nostre langue...... Nous fusmes traitez à la mode de Hollande, y ayants de la bierre, du beurre et du froumage, et le tout servy en plats de porcelaine, ce qui sent fort son Amsterdam.’
En niet minder karakteristiek is de volgende plaats, p. 377. ‘Il nous vint des visites de trois ou quatre provinces de nos quartiers, de Gueldre, de Hollande et de Zeelande.... On eust dit qu'ils s'estoient donné le mot pour se treuver tous ensemble chez nous: et afin que nous flamendissasions plus amplement, le Sr. Lamere y vint aussy. Ennuyés d'avoir si mal employé une partie de l'apresdinée nous en fusmes profiter l'autre chez madame de Saint-Armant.’

2) Alleen het zwemmen kon hij niet leeren.

3) In het door Unger uitgegeven Dagboek van Constantijn Huygens (Amst. 1885) staat: ‘Environ Decembre à l'aage de 2 ans et 3 moiz je chantay les X commandemens. 1601: En cet an ayant 5 ans j'ay apprins la musique: dancer’ (bl. 7).

[p. 57]

waarde hij aan die kunst hechtte. Die opvoeding ware echter door zijn vader als onvolledig beschouwd, zoo zich daaraan niet de noodige godsdienstige en kerkelijke opleiding gepaard had: hij werd dan ook gevormd tot een orthodox geloovig, schoon zelfstandig gereformeerd Christen, anti-paapsch, maar geen onverschillig Humanist als Hooft. Hij kwam daarvoor ook openlijk uit¹⁾.

Aldus toegerust, ging hij in 1616 naar de Leidsche Academie, waar hij slechts een jaar doorbracht met de studie der Rechten. Die korte tijd was te eer voldoende, omdat hij zich t'huis geruimen tijd in de theorie van het Recht, onder leiding van zijn oom, den Raadsheer Suerius, en waarschijnlijk in de praktijk bij den Procureur Boot geoefend had²⁾. Nog achtte men zijne studiën niet geheel voltooid. Althans den 15en Maart 1618 zond men hem op zijn verlangen naar Zierikzee³⁾, blijkbaar met het doel om er zich verder te ontwikkelen. Toch werd hij reeds tegen Paschen teruggeroepen, en wel tegen zijn zin⁴⁾. Zijn vader, die nog al op den penning

1) In zijn Gebruyck of Ongebruyck van 't Orgel, uitg. van 1641, bl. 49, erkende hij: ‘In openbaere partijschapp tegens de Roomsche gesintheid ben ick, God lof, geboren, gevoedt ende getucht, ende hope daerin dit leven te eindighen, ten ingangh van een beter.’

2) Zie Th. Jorissen, Constantin Huygens, I D., bl. 25.

3) In de Aanteekeningen van Const. Huygens, bij Jorissen, bl. 343, leest men: ‘15 Martii 1618. Je vay à Zierixzee.’ In een brief aan zijne moeder, den 18en uit die stad geschreven, heet het: ‘Je suis arrivé en ceste ville hier, qui fut Samedi, environ les six heures du soir, estant parti de Rotterdam le jour auparavant environ le mesme tempe...... Resteroit que je vous advisasse de mes besoignes de pardeça, mais n'y ayant estré que une nuict encores avec la moitié d'un sombre et melancholique dimanche, j'en trouveray les excuses en vostre discretion, en intention d'en faire scavoir les nouvelles à mon Père la prochaine fois, apres que la suite de quelques jours m'aura fait ouverture des apparences de ce que je pourray profiter en cette escole, ou au moins je puis juger d'estre le fort bien venu chez des gens qui me sont fort affectionnez et amiables, et avec cela vont en besoigne goet Zeeuwsch goet ront.’

4) Brief van 11 April 1618 aan zijne moeder: ‘Tres-chere Mere. Ce que je viens d'escrire à mon Pere vous pourra servir de responce sur ce qu'il vous a pleu me mander touchant mon retour à Pasques. Je ne scauroy m'imaginer pourquoy c'est qu'on me veut empecher de parachever ce qu'on n'a pas trouvé desraisonable de me faire commencer. Je voudroy que l'on creut que ce n'est pas quelque menu plaisir recherché qui me tient icy, mais bien une occasion propre et longtemps desirée, laquelle du regard de mon aage je ne voy pas comment r'attraper si une fois elle m'eschappe. Ce n'est pas non plus que je perde mon temps à me pourmener. Tout au contraire je suis souvent par deux ou trois jours sans bouger seulement du logis, et tache d'avancer mes estudes aussi dru que les affaires particulieres de mon petit Maitre et ma santé propre me le veulent permettre. De façon que ce m'est grande facherie de veoir que je ne scauroye me satisfaire à moy mesmes sans le desplaisir de ceux qui ont à me commander’ etc.

[p. 58]

schijnt geweest te zijn, had wel gewenscht, dat Constantijn van die gelegenheid gebruik maakte om naar een rijk Zeeuwsch meisje om te zien; maar de jonge man had daar geen ooren naar: hij toonde zich nog een bepaalde tegenstander van het huwelijk¹⁾. Misschien wel omdat hij eenmaal was bedrogen. In 1616, kort vóór dat hij naar Leiden ging, had Dorethea Van Dorp zich aan hem verloofd. Eerst onderhielden beiden eene drokke briefwisseling; maar weldra vergat zij hare belofte. Ofschoon dit hem diep schokte²⁾, bleef hij innig aan haar gehecht met

‘Een vruntschap sonder sorgh, een liefde sonder smert,
Twee herten in een siel, twee sielen in een hert,
Een twee-gemeynen wil, een eendracht van gepeynsen’³⁾.

Weldra werd voldaan aan 's jongen mans zucht om vreemde landen te zien. Den 8^en Juni 1618 vertrok hij onder de hoede van den Engelschen Gezant Carleton naar Engeland, en kwam den 11^en dier maand te Londen aan. Hij nam hier zijn intrek bij onzen Gezant Noel de Caron, ofschoon men hem zei, dat hij er weldra genoeg van zou hebben⁴⁾. Het nadeel van het verblijf te diens

1) In denzelfden brief heet het verder: ‘Le Mariage de Vande Weerde à ce qu'on tient, est asseuré; c'est une riche heritiere qu'il va espouser, au despit de beoucoup de Blauwscheen-Heeren qui n'avoyent point attendu leur cassade de ce costé là. Pour ce qui est de moy, je vous baise les mains pour le bon advis que me donnez, d'en chercher une ponr moy au mesme prix. Quand la potence vaudroit 100.000 francs, je n'ai pas envie de me faire pendre de si bonne henre.’

2) Zie het gedicht, getiteld Doris oft Herder-Clachte, in de Volledige Dichtwerken (1881), I D., bl. 7-13. Dr. H.J. Polak twijfelt er aan, dat met Doris bedoeld werd Dorothea Van Dorp. (Constantin Huygens, Gids, 1889 I, bl. 517 vlg.)

3) Aldaar, bl. 15.

4) Brief van 17 Juni aan zijne ouders: ‘A ce que l'un et l'autre me preadvertit j'auray bien tost mon saoul du mesnage de Caron.’ En werkelijk een paar dagen later (21 Juni) noemt hij hem: ‘fantasque, morne et facheux envers ses domestiques tout ce qui se peut.’

[p. 59]

huize mocht zijn, dat hij niet zooveel gelegenheid zou hebben om zich in het Engelsch te bekwamen, als hij wel wenschte¹⁾. Daarenboven woonde hij buiten, ver van de stad: het heen en weer trekken zou hem telkens wel zooveel kosten als eene reis van Den Haag naar Leiden. Hij had goede brieven van aanbeveling, en was zoodoende in de gelegenheid veel te zien: Londen, het land, het Hof en den Adel. Hij werd zelfs aan den Koning voorgesteld en aan Prins Karel. De Koning, die door Caron van zijn uitmuntend spel op de luit gehoord had, deed hem voor zich spelen²⁾.

1) Brief van 17 Juni.

2) Brief van 1 Sept. 1618 oude st.: ‘Monsieur Caron print occasion de ramentevoir à Sa Majesté ce qu'autrefois il luy avoit parlé en mon regard, avec beaucoup d'autres bonnes recommandations en ma faveur. Sur quoy Sa Majesté se resouvenant encor bien de ce que dessus, comme il estoit apres à se botter à la chasse, respondit qu'il me desiroit entendre sonner du luth à son retour. Mais le bon-heur fut qu'un orage de pluie et de vents extraordidaires.... l'empecherent de sortir, bien que desia il eut le pied dans la portiere pour monter en carosse. De façon que retiré dans sa chambre privée il s'amusa à passer le temps au cartes, avec son grand mignon le Lord Marquis de Buckingam et quelque autre Gentilhomme de la chambre. Quelques deux heures apres il se souvint de me mander dedans la Chambre de Monsieur Caron, lequel en cette occurence desirant specialement me tesmoigner combien il a mon honneur en recommandation, volontairement et sans que mesme je l'en priasse me favorisa de sa conduite a la présence de Sa Majesté, oú (je ne scay quo Daemone dextro qui m'encouragea à faire quelque chose digne de l'oreille d'un grand Roy) une petite demie heure je m'en acqitay si passablement bien que ce Prince, naturellement peu adonné à la Musique, fut tiré à interrompre par diverses fois son jeu à me donner audience; comme il fit fort debonnairement; sans espargner ses serments ordinaires, pour m'asseurer du contentement qu'il y prenoit; me faisant mesmes l'honneur de parler à moy avec un visage doux et soubsriant. Sur quoy luy ayant baisé la main je prins mon congé omni meliore modo; assez esjouï du bon succes des petites affaires.’
De Koning had reeds in Juli, bij de eerste voorstelling, beloofd hem te zullen hooren spelen. Caron zei bij die gelegenheid, dat zijn jonge vriend was ‘fils du premier Secretaire de nostre Estat, et qu'au reste j'avois acquis si bonne perfection sur le lut.’
De Koning ‘loüa beaucoup d'exceller en un si bel art (ce sont ses propres paroles) sans toutefois estre du mestier; comme Monsieur Caron (à ce que je l'en avoye prié) luy fit assez entendre que ce n'estoit nullement de ma profession.’ Brief van 4 Juli o.st.

[p. 60]

De tijd, hem door zijne ouders voor zijn uitstapje gegund, spoedde ten einde: zijn vader wilde, dat hij met Carleton zou terugkeeren; maar de jonge man scheen over dezen niet bijzonder tevreden en weigerde dat bij herhaling. Eindelijk vond hij gelegenheid om zich bij de Engelsche godgeleerden aan te sluiten, die de Synode van Dordt gingen bijwonen, en den 2^en November was hij in de ouderlijke woning teruggekeerd.

Deze reis was deels voor louter genoegen ondernomen, maar had tevens gediend om zijne weetgierigheid te bevredigen, en hem de gelegenheid geschonken zich in het Engelsch te oefenen. In het vaderland teruggekeerd, zien wij hem al spoedig aan het werk om naar eene openbare betrekking te dingen. Toen de Prins in de eerste dagen van het jaar 1619 naar Utrecht ging, zond de oude Huygens zijn zoon mee, niet bloot tot zijne verdere ontwikkeling¹⁾, maar wel degelijk om te solliciteeren bij de leden der Staten en den Griffier Van Hilten, ten einde begiftigd te worden met eene der vacante Commanderyen, die ter begeving van de Staten stonden. Ofschoon de Prins, Graaf Ernst en de Prinses Douairière daarbij zijne voorspraak waren, schijnt hij niet geslaagd te zijn. In Juli was hij met de Commissarissen uit de Staten Generaal te Utrecht, Harderwijk, Hasselt, Kampen, zonder dat is uit te maken in welke betrekking.

In Februari was hij met zijne moeder en zusters naar Amsterdam geweest op de bruiloft van Marcus de Vogelaer, en van dien tijd dagteekent de kennismaking met Hooft en de dochters van Roemer Visscher. Anna had hem zelfs met een vers ‘'t beleefde wellecom’ toegeroepen, en toen zij weigerde hem daarvan afschrift te laten, gaf dit aanleiding tot zijn eerste gedicht aan haar, dat 14 Febr. 1619 is gedagteekend²⁾. Hoe hoog hij met die kennismaking liep, blijkt daaruit, dat hij het in Den Haag aan iedereen vertelde, en voorts uit de vele verzen, die hij dat jaar aan de Amsterdamsche vrienden wijdde³⁾. Men ziet er uit, op hoe vriendschappelijken voet zij met elkander verkeerden. In hetzelfde jaar schijnt hij ook Zeeland te hebben bezocht en kennis te hebben gemaakt met Cats,

1) Verg. Th. Jorissen, Constantin Huygens, I D., bl. 40.

2) Volledige Dichtwerken, I D., bl. 17.

3) Aldaar, bl. 18-21; 24-25.

[p. 61]

met wien hij à la mode de Bretagne verwant was¹⁾. Weldra zou hij eene belangrijker reis ondernemen. In 't begin van 1620 werd de Heer van Sommelsdijk als Gezant naar Venetië gezonden, ter overbrenging van het met dien Staat gesloten tractaat. Hij, een vriend der familie Huygens, nam den jongen Constantijn op onder de aanzienlijke jongelieden, die tot zijn gevolg zouden behooren. Den 25^en April 1620 uit Den Haag vertrokken²⁾, kwam het Gezantschap den 11^en Juni te Venetië aan, en bleef er slechts tot 5 Juli. Reeds onderweg³⁾ had onze jonge man den Gezant verzocht hem tot zijn Secretaris aan te stellen, daar geen ander hem daartoe geschikt voorkwam; en Aerssen voldeed niet slechts aan dat verzoek, maar gaf hem den titel van Gezantschaps-Secretaris. Zijne kennis der Italiaansche taal maakte hem voor die betrekking uitnemend geschikt⁴⁾.

1) Margriet de Vogelaer, Huygens' achternicht, was de zuster van Cats' vrouw. Zie Th. Jorissen, t.a. pl., bl. 43, noot 1.

2) Hij hield van de Venetiaansche reis een journaal: hij zegt daarvan in een brief van 19 Mei uit Stuttgart aan zijne ouders:
‘Peut estre qu'en mon journal il se trouvera quelque chose de plus particulier, mais avec vostre permission je desire de reserver cela à mon retour. Je n'espargne point de peine à soigneusement tenir note de ce qui me semble le meriter: mais souvent aussi le loisir m'en defaut; et parmi une troupe confuse comme nous sommes quelque fois j'ay bien du mal à me tronver seul et à l'escart, toutefois je m'imagine de vous debvoir apporter quelque plaisir par ce peu qu'en auray peu rapsodier.’ De jonge Sommelsdijk had een lang relaas der reis aan zijne moeder gezonden.

3) Postscriptum van een brief van 19 Mei uit Stuttgart:
‘Conclusum aliquando apud me non esse de comitatu nostro cui Secretarii munus commode deferri posset: quo liberius ad Dominum Legatum accessi percontatus aperte ecquid eo me nomine cohonestatum vellet. Annuit ille protinus, atque opera manuque mea uti decrevisse jam ante sese asseruit,.... Porro non suum sed Legationis Secretarium nuncupandum fore me, quod magis ex dignitate cum meâ tum Reipublicae futurum ipse censebat. Non videtur abs re fore ut parum ista spargantur in vulgus nostrum, nimirum deligisse me Dominum Legatum ex omni comitatu cui illud oneris praecipue mandatum vellet.’

4) ‘Je demeure tousiours dans le titre di signore secretario par ici et ay prou moven de κρισος ἐριμεναι ἔλλων, à cause du langage dont il n'y a aucun de la suite qui en sache presque mot, ét tout est contraint de prendre l'avoine dans ma main [....] dont cette langue me devient familiere de plus en plus.

[p. 62]

Hij hoopte als zaakgelastigde of zelfs als Gezant te Venetië te kunnen blijven¹⁾ en verzocht zijn vader hem daartoe aan te bevelen. Maar ook daarvan kwam niets, evenmin als van zijn wensch om te Padua te promoveeren²⁾ of zijn bezoek aan Italië langer te rekken. Hij moest huiswaarts keeren.

Hij bleef echter niet lang in het vaderland: reeds in Januari 1621 ging hij weer op reis, en wel als Secretaris van het Gezantschap, dat naar Engeland gezonden werd om de belangen van het Protestantisme bij den Koning te bepleiten. Ook hier diende hem zijne taalkennis: de leden van het Gezantschap kenden ter nauwernood Fransch, en daardoor had de jonge Secretaris grooten invloed op den gang van zaken³⁾. De drukte, die daaruit voortsproot, was

1) In een biljet aan zijn vader heet het: ‘Je ne voy point que la ferons longue à Venise. Je supplie qu'on ne differe rien, et le tout meliori modo comme mon Pere sçaura le menager. Seulement qu'il y eut moyen de m'y laisser par petite provision comme Monsieur Carleton sçait qu'il y en a un pour le Roy d'Angleterre qui se nomme Secretaire de l'Ambassadeur, sede vacanti. Ce dit Sr. Ambassadeur y pourra donner les meilleurs advis comment on pourroit baptizer le fait..... Tant y a que Mon Pere y pourra avoir esgard, et dire librement qu'en tel evenement il seroit peu raisonable qu'aucun [autre] fut preferé?
In een anderen brief zegt hij, dat men te Venetië de keus zou laten ‘ou d'agent ou d'ambassadeur.’ Zij zouden echter het laatste wenschen. ‘Je feray encore quelques ouvertures à Mons. l'Ambassadeur par forme de discours, et je supplie mon Pere de m'aider à songer si en cas d'ambassadeur ordinaire il y auroit quelque apparence d'avancement ou profit pour l'une ou l'autre qualité. Je trouve que c'est une belle chose d'avoir la main à la paste.’
De jonge Pauw dong naar dezelfde betrekking.

2) Tijdsgebrek belette dat. ‘A tout le moins falloit il sejourner 8 ou 10 jours à l'academie comme a fait le fils du Sr. Schagen.’ Br. van 2 Juli 1620.

3) Brief van 3 Maart o. st.: ‘En mon particulier je loue Dieu de la bonne occasion que j'ay rencontré de me faire valoir auprès de ceux qui en pourront, et (si je ne me trompe) en vouldront, certes en debvront faire d'assez honorables rapports. Aussi certes comme j'espere que de mon service ils ont contentement, je n'en manque point de leur courtoisie. Joint qu'il y a fort à dire contre l'honesteté du reste de cette suite et celle de Venize, par ou je me trouve assez à mon aise et fort contenté de la continuelle suite d'affaires qui me talonne; comme j'ay tousiours dit que mon plaisir ne gist qu'en des occupations serieuses et d'importance.’
Brief van 3 April: ‘Jamais je ne peus mieux arriver borgne au païs des aveugles. Dictum sapienti. Ils n'entendent comme rien au françois, par ou je suis l'absolut censeur (souvent autheur) de touts leurs escrits, propositions, etc..... Au reste je leurs sers de bouche aupres de tant des grands par ici, en latin, françois, italien, anglois, souvent en mesme jour et heure.’
‘Je vay continuellement augmentant mon credit auprès de mes maistres: qui certes me sont fort debonaires et courtois. Dont aussi toute preference m'est donnée devant touts et par tout. Tanti erit de s'estre fait cognoistre à des Signori de si diverses villes et Provinces, qui peut estre un jour se voudront souvenir de ce que je vaux.’

[p. 63]

hem niet onwelkom, want in ernstige bezigheden had hij grooten lust. Hij durfde er dan ook bij zijn vader op aandringen, den Prins rondweg te verzoeken om hem aan zijn persoon te verbinden: hij had hem dit reeds herhaaldelijk gevraagd en hield er nu, gedurende zijn verblijf te Londen, in twee brieven op aan¹⁾.

Indien zijn vader voor hem in de bres sprong, dan bleef dit zonder gevolg. Evenwel zou een nieuw gezantschap wederom partij trekken van Huygens' talenten en ervaring. Reeds in December 1621 verzelde hij namelijk weder den ouden Aerssen, nu naar Engeland, en wederom als Legatie-Secretaris. Op deze reis vooral bleek het, hoe genegen de Heer Van Sommelsdijk hem was: hij was niet slechts zijn leermeester in het behandelen van zaken²⁾,

1) Brief van 3 Maart 1621, geheim, aan zijn vader, wien hij reeds herhaaldelijk had verzocht zijne voorspraak bij den Prins te zijn:
‘[Je r'ouvre ma lettre] pour vous dire, Mon Pere, qu' à mon adviz l'heure est née qu'il feroit bon de se descouvrir plattement à son Excellence en ma faveur, une fois pour toutes. Puis que le viel serviteur s'en va, et le jeune mesmes donne à entendre qu'il ne sçauroit suffire non plus à la qualité qu' à la quantité des affaires. Il ne faut point doubter que plusieurs oreilles ne se bandent à ce bruit, comme l'on en cognoist qui de longtemps s'y sont attendus. Et qu'est ce qui me faudroit d'avantage qu' à plusieurs autres? Il ne reste que de parler une fois clairement, car en vain se plaint du refus qui n'a jamais demandé. Et je porteray tousiours moins de regret d'estre refusé que d'avoir failli à requerir. Les moindres veulent estre recogneus non [moins] que les Princes.’
Mocht zijn vader het niet willen doen, dan zou hun Buerman (Duyck) zich daarmee wel belasten.

2) ‘Le Sr. de Sommelsdijck me continue tousiours la faveur de sa bonne adresse, comme en (sic) pere: m'introduict ès assemblées etc. Vous jugerez si je suis en escole mal a propos: pour boire l'air des negotiations d'Estat j'ay attrappé une occasion signalée, soubs une si belle conduitte. En fin je me ressemble à une masse de paste, qu'on roulle et touille sans dessus dessous, pour en former un pain. Si par ci apres un jour ma Patrie ne voudra manger de moy, le contentement d'avoir tout apporté à me rendre mengeable m'adoucira le regret de me veoir desgousté; laquelle toutefois je prognostique debvoir escheoir la moisson de mes debvoirs que Dieu sçait j'aymeroy mieulx veoir employer au bien public, qu' apres des chicaneries privées, tant puissent elles reussir lucratives; comme s'il faut se rompre la cervelle, mieux vaut il à ranger les trouppes d'une bataille que les pieces d'un eschequier.’ 18/8 Jan. 1622.
In een anderen brief zegt hij: ‘En ma vie ne pourray-je attrapper plus belle occasion pour l'apprentissage des manigeances publiques; car certes voy-ci un maistre escolle sans pair, qui se fait admirer d'un chascun.’
17/27 Augs. 1622: ‘Le sieur de Sommelsdijck poursuit tousiours de me traicter en Pere, me favorisant de la familiarité interieure de son entretien plus que personne, et ce non seulement sur le subjet des affaires publiques mais souvent aussi sur les considerations de mon avancement particulier, sans que de moy mesme j'aye besoin de l'y porter.’ S. wenschte hem tot opvolger van Caron te zien bestemd als deze kwam te sterven; ofschoon op minder kostbaren voet en een tractement van ‘deux ou trois mille francs.’
‘Ces premises considerées il ne sera plus à propos de demander cui bono le Sr. de Sommelsdijck a eu soing de me faire munir d'une qualité exterieure; il se contente si avant de mes enterieures, qu'il a estimé que, comme pour mettre en vente une bonne pierre, il n'y manquoit que la fueille, puisque tel est le monde aujourd'huy, que les bonnes viandes ne se sçauroient pres-ques priser sans sauce. Or est il par trop affiilé au train des avancements de cour, qu'on doibve faire difficulté de l'y croire. Ie l'y ai creu certes, et sans reserve.’

[p. 64]

maar hij ging met hem om als met een zoon. Ook voor uiterlijke eereblijken zorgde hij. Den 25^en Juli 1622 schrijft Constantijn aan zijn vader, dat hij op het punt is om, op aanbeveling van Sommelsdijk, die er zich zeer veel aan gelegen had laten zijn, door den Koning Ridder geslagen te worden. Zijn begunstiger wachtte daarvan ‘avantages que je doibs esperer de ce lustre personnel.’ Hij zelf dacht er aldus over: ‘L'Eternel soit loué de tout, et le fasse redonder à la gloire de son nom, l'advancement du bien de ma patrie et le salut de mon ame, laquelle je vous proteste n'avoir en cecy esté chatouillée d'une folle vanité qui fust capable de l'enfler de ses propres mouvements, mais s'y estre laissé mener par tel, qui apres une suitte d'avancements si heureuse et signalée, à bon droict se doibt presumer d'entendre quelle sont les marches

[p. 65]

les plus avantageuses à quel colme d'honore virtuoso, où une ambition irreprochable nous meine.’

Op het eind van 1622 keerde de nieuwe Ridder in het vaderland terug, om in 't begin van 1624 nogmaals zijn beschermer Aerssen als Secretaris naar Engeland te vergezellen. Dit was zijne laatste reis als ondergeschikt diplomaat.

Hoeveel die reizen moesten bijdragen om den jongen man te vormen, springt in 't oog, als men weet, dat hij niet alleen door verkeer met den adel, maar vooral ook met geleerden en kunstenaars, zich trachtte te ontwikkelen.

Hij werd dan ook uitermate geschikt voor den post, die hem wachtte. Zijn vader was in 1624 overleden, en de oudste zoon, Maurits, werd in diens plaats tot Secretaris van den Raad van State benoemd. Toen Prins ‘Mouring’, de trouwe ‘schipper’ het roer van Staat had laten glippen, was het met vaste hand door ‘moy Heintgje’ aangegrepen, en deze haastte zich Constantijn Huygens tot een post van vertrouwen te roepen. In 1625 werd hij aangesteld tot Secretaris en weldra ook tot Raad van den Prins; na diens dood bleef hij in dezelfde hooge betrekking bij Willem II en Willem III. Gedurende eene reeks van twee-en-zestig jaren was hij een trouw dienaar van het Vorstenhuis.

't Ligt niet in ons bestek, hem in zijne drokke ambtsbezigheden te bespieden, noch hem op zijne tochten met het leger of zijne veelvuldige grooter en kleiner reizen, in 't belang van 't Huis van Nassau volbracht, te volgen. Het zij genoeg te vermelden, dat hij, als pennevoerder, raadsman of onderhandelaar van wege zijne meesters, dagelijks betrokken was in de vele en velerlei gewichtige gebeurtenissen van die zoozeer bewogen jaren, om te doen inzien, dat zijne ambtsbezigheden hem weinig tijds moesten overlaten voor zijne lievelingsuitspanningen: dicht- en toonkunst. Maar ook daarvoor wist hij ruimte te vinden of te maken, wanneer, naar Vondel's uitdrukking¹⁾:

‘Wanneer sijn' goude Phoenixveder

Had 's Vorsten last vernoeght en 't harte speelsieck weder
Naer dicht en snaerspel joockte.’

1) Geboorteklock van Willem van Nassau, Werken, II D., bl. 532.

[p. 66]

Want zoo iemand, dan wist Huygens te woekeren met zijn tijd. Hij heeft ons zelf verteld, hoe hij, van zijne eerste reis af, zich gewend had geen oogenblik verloren te laten gaan, en niet slechts te huis, maar op weg, te voet en te paard, op te teekenen wat er in zijn geest omging¹⁾. Zoo kwam menig gedicht tot stand, in tal van talen, voornamelijk in 't Hollandsch en Latijn. In 1625 (en 1634) verzamelde hij ze in zijn eersten bundel, dien hij onder den zedigen titel van Otia, Ledighe uren, op ‘de krachtige begeerten van eenighe (z)ijner vrienden’ in het licht gaf²⁾. Sedert werden de Latijnsche gedichten (met eene voorrede van zijn vriend Barlaeus) afzonderlijk uitgegeven onder den titel Momenta desultoria (1644, 1655), terwijl de Nederlandsche zangen aangroeiden tot die breeder reeks, die hij onder den naam van Korenbloemen het licht deed zien. Het werk, in het belang van Vorst en Land volbracht, noemde hij het koren door hem gezaaid: daartusschen waren de korenbloemen opgeschoten, dat schoone, liefelijke onkruid, dat ‘de tarwe een glans’ geeft.

Alvorens ons nader met zijne poëtische werken bekend te maken, moeten wij een oogenblik bij den mensch en enkele bijzonderheden van zijn huiselijk leven stilstaan. Niet lang na zijne benoeming tot Secretaris van den Prins begon hij aan trouwen te denken. In Amsterdam woonde de ouderlooze, aan zijn geslacht vermaagschapte Susanna Van Baerle, met een broeder en twee zusters samen³⁾. Zij was een mooi meisje, bijna even veelzijdig begaafd als Roemer's dochters⁴⁾, en had dan ook geen gebrek aan vrijers gehad. In de eerste plaats moet Constantijn's broeder Maurits genoemd worden,

1) Vele zijner gedichten werden ‘te velde, te schepe, te waghen, te paerde meest geboren’, zooals hij van zijne vertaling van Donne getuigt in een brief aan Hooft. Zie diens Brieven, II D., bl. 354. In een brief van 9 Jan. 1622 aan zijne ouders uit Londen geschreven, zegt hij van de verzen, die zijne vrienden van hem vroegen: ‘I'y ay desia quelques commencements bien avancez. Ce sont mes heures de cheval ou de carosse par cette longue ville, car il n'y a gueres moins de 3 lieues d'icy à la Cour en Whitehall.’ Dit bleef zoo zijn geheele leven door.

2) Hooft's Brieven, I D., bl. 433.

3) Zie over de beide Susanna's Van Baerle - de vrouw van Huygens en die van Brandt - het door J.G. Frederiks medegedeelde in De Bibliotheek van Noord en Zuid IX, 167 vlg.

4) Verg. boven, XVII Eeuw, I D., bl. 57.

[p. 67]

wiens aanzoek echter afgeslagen werd, ondanks den vriendelijken aandrang van Vader Huygens. Voorts dong de Muider Drost naar hare hand, en wie weet hoeveel anderen nog, die zij allen afsloeg. Ook Constantijn schijnt al vroeg zijn hart aan haar gehangen te hebben¹⁾. Maar voor het aanzoek zijns broeders heeft hij zich toen blijkbaar teruggetrokken, en wellicht heeft de coquette ook met hemzelf als met zoovele anderen gespeeld. Althans in het najaar van 1623 sloeg hij het oog op eene andere schoone, de blonde Machtelt van Kampen, en hij vroeg aan hare nicht Tesselschade, of hij eenige kans had hare hand te winnen. 't Schijnt echter, dat een ander Machtelt's hart gewonnen had: trouwens, van het voorgenomen huwelijk zou toch niets gekomen zijn, daar het meisje reeds in Mei 1624 overleed. Twee jaar later ontwaakte bij hem de oude genegenheid voor zijne Susanna weder, en deze liet zich nu, na hem eenigen tijd in het onzekere gelaten te hebben, overhalen hem het jawoord te geven. Den 6^en April 1627 werd zij zijne vrouw.

Het huiselijk leven was voor Constantijn eene bron van genot. Rijk met middelen gezegend, leefde hij geacht en bemind aan de zijde van zijne geliefde gade, die hem echter reeds in 1637 ontviel. Zij had hem in hun tienjarig huwelijk ééne dochter en vier zonen geschonken, van welke wij alleen den beroemden wiskunstenaar Christiaan Huygens noemen.

1) Zijne vriendin Dorothea Van Dorp, die later zijne ernstige voorspraak bij haar werd, schreef hem eens: ‘Den Trello doet u groeten, en het schoone kint oock’ (Bij Th. Jorissen, Constantin Huygens, I D., bl. 385). De uitgever plaatst dien brief in het jaar 1624, maar hij schijnt twee jaar ouder te zijn. Immers een andere van Huygens aan haar, uit Londen gedagteekend ‘le 11 de mon mois’, dus niet van 1624 maar van 1622, toen hij in September nog te Londen was, schijnt een weerslag op den haren te bevatten. Zij had hem geschreven ‘overmorgen gaen ick naer Amsterdam toe naer de feest’; en in een anderen brief, die dan ook niet van 't jaar 24 kan zijn, had zij gewaagd van haar ‘dry vriers maer soo leelyck, dat niet noembaer en sijn’ (t.a.p., bl. 172), en hij antwoordt: ‘Mes baisemans à Mad. vostre hostesse avec tous les siens. 't Schoone kint devant tous. Je m'attends à la promesse que me faictes de m'aviser des amours de mon bon frère. Il me contente infiniment d'entendre l'heureux estat auquel à présent se rencontrent touts les trois vostres.’
Het schoone kint schijnt niemand anders dan Susanna Van Baerle geweest te zijn.

[p. 68]

Met de innigste liefde was hij voor die kinderen bezield en onvermoeid wijdde hij zich eerst aan hunne opvoeding, later aan de zorg voor hunne toekomst. Dit heeft hem waarschijnlijk weerhouden een nieuw huwelijk aan te gaan¹⁾, ofschoon op het eind van 1638 het praatje aan het Hof ging, dat hij zou hertrouwen, waarschijnlijk met Juff. Van Dorp. Maar Susanna's dood had hem eene diepe wonde geslagen, zooals hij aan zijne vrienden schreef, ofschoon hij met gelatenheid in Gods wil berustte²⁾.

's-Gravenhage was Constantijn's geliefkoosd verblijf,

‘(Z)ijn noyt volpresen, noyt half uytgepresen Haegh.’

't Is bekend, wat hij voor de verfraaiing der stad deed, en hoe

1) In een brief aan Graaf Maurits Van Nassau, van 1 April 1638, lezen wij:‘.... Voila des paroles qui sierroyent fort à un homme amoureux: mais je proteste à V. Exce. que je ne le suis en aucune sorte.... Pour moy, je le suis et deviens de plus en plus de mes enfants; et quand un jour nous aurons l'honneur de veoir V. Exce. de retour, je pense qu'ils luy rendront bon compte du soin de leur Pere, et feront paroistre que l'amour qu'il a eu pour eux a devoré toute autre passion.’

2) Brief aan D. Nijs, 7 Juni 1637: ‘.... Dieu m'a voulu frapper d'une griefve playe, qui est la perte de ma chère moitié arrivé d'aujourdhuy un mois passé. Je m'en console par ce que c'est sa main tout puissante qui l'a faict; mais vous pouvez juger, selon les faiblesses humaines, oú j'en suis,’
Brief van 21 Nov. 1637: ‘Il me vient sur ce propos en fantasie de vous dire qu'un tourbillon plus furieux encor m'a frappé l'esté passé. En dix ans que j'ay esté marié Dieu m'a donné et laissez quatre fils et une fille, et de quoy les nourrir largement. Au fort de ces prosperitez, la mere, la vertu mesme, et animae dimidium meae, m'a esté ravie. Le monde sçaict ce que j'ay perdu, et l'Esternel ce que j'ay pati. At ego tacui, quia Ipse fecit. Si personne n'a prins la peine de vous advertir de mon extreme affliction, souffrez mon cher monsieur, que je me soye arraché l'appareil du temps et de la raison, pour vous faire veoir moy mesme la playe, que m'a laissée au fonds du coeur quelle ch'al ciel se ne portò le chiavi.’
En nog den 1 en April 1640 schreef hij aan zijn ouden vriend Calandrini, hoe gelukkig hem zijne veelbelovende kinderen maakten; maar ‘tant de félicité seulement me fut interrompue, il y a trois ans par le triste decès d'une incomparahle Mere de ces enfants, et n'y a jour, Monsieur, que je ne doibve regretter une si extreme perte; mais que voulons nous? Ipse fecit et tacui. Je veux me taire icy aussi, pour n'entrer en un discours que j'ayme et dont j'ay tant de peine à sortir qu'il n'est pas raisonnable que j'en charge mes amis.’

[p. 69]

ze aan zijne taaie inspanning hare Zeestraat te danken heeft, dien heerlijk belommerden straatweg, die naar Scheveningen voert. En wil men zich overtuigen, hoe hij de bekoorlijkheden van de plaats zijner inwoning waardeerde, men leze dat geestige lofdicht ter eere der liefelijke ‘Linde-ly’, die hij boven de aantrekkelijkheden der meest beroemde wereldsteden stelde.

Hij bouwde er zich een smaakvol huis op een erf, hem in 1634 door den Prins geschonken¹⁾. Eerst na den dood zijner vrouw

1) In een brief van 11 April 1634 schrijft hij; ‘Monseigneur et maistre vient de rendre un signalé tesmoignage de l'honneur de sa bienveillance tres particuliere en mon endroict, par la concession gratuite d'une tres-belle piece d'heritage, longue de 360 pieds, et large de 80-90 et moins vers l'un des bouts, située le long de ce que nous nommons icy l'ackerland, en la Heronniere, derriere ceste Cour, et s'estendant ainsi depuis le logis que va batir M. le Comte Maurice, jusques au Sr. Vosbergen. Place vrayment digne d'un beau batiment, comme anssi j'y en desseigne un de 90 pieds de front, aveq la basse-cour, galeries, et autres appartemens: le tout à l'instance de S. Exce qui, par affection naturelle qu'il porte à l'architecture, ne cesse d'animer un chascun à l'embellissement de la Haye, et à mesme intention m'a honoré de ce beau présent.’
Den 17en Nov. 1637 schreef hij aan Graaf Maurits: ‘Pour ce qui regarde les contemplations particulieres, Monsieur van Campen et mor, nous joignons journellement noz regrets aux vostres de ce que des Chrestiens ayent peu resoudre à ravager une si belle ville que vostre Olinda: mais il nous consolera d'en veoir arriver le debris que vous pormettez pour l'embellissement de vostre bastiment. Et à bien considerer les beaux materiaux que vous specifiez à cest effect, tant en bois qu'en pierre, il nous est advis qu'un petit Temple de Salomon doibt resusciter. Mais, Monseigneur, cestuy-la fut eslevé sans bruyt de scie ni marteau: obligez nous de croire, que cestuy-ci ne s'eslevera pas ainsi, et, humeurs nouvellieres, de donner quelqu' ordre à y travailler peu à peu. - Je sçay bien que vous y avez toutes les inclinations, mais si vous aviez veu la belle rue, et le magnifique carrefour où vous estes logé, il ne vous seroit possible d'en retirer la main. En effect, maintenant que le pavé est achevé de tous costés, les ordures dehors, le Pooten en la juste et splendide largeur, et (j'ose adjouster ceste sottise) ma maison assez honestement reussie, les arbres grandelets, la plaine verte, horsmis une belle croix pavée, et en fin touts desordres reglez, il y a de quoy amuser la veuë des curieux, et ne m'en puis-je fort saouler, quoy que je le voye tous les jours. Que si V.E. daigne encor entrer chez moy, je continueray de luy dire que je me trouve grandement satisfaict du devis de mes appartements. La Bassecour paroist belle et spatieuse à merveilles, aux prix (sic) de l'apparence d'autrefois; celle vers le jardin, en forme de terasse (où on descend par une sorte de degrez insensibles) encor plus. Les chambres et sales de grandeur assez ample et proportionnée: point de cheminée qui fume et semblables petits succez, qui n'arrivent pas tous les jours..... De tout ce superbe Palais Post me marque des portraits en diverses veuës et ententes: sur son dessein je les feray graver d'eau forte, pour en envoyer des copies à mes amiz, et V.E. n'en eschappera pas l'importunité à son tour. Au dedans tout est honestement meublé et adjousté, reservée la piece capitale que Dieu m'a enlevée, premier que j'y entrasse. Sa volonté soit faicte mais il sçait à quel point ceste playe m'a touché. En fin ceste bonne moitié du logis, qu'une si chere moitié devoit occuper sert à present à ce qui me reste d'elle le plus cher au monde, ce sont quatre fils et une fille de six moiz.’
Bij de toezending der platen aan Rnbbens, schreef hij, 2 Juli 1639:
‘Je pense m'acquitter dune vielle debte, en vous offrant ces tailles douces. Au moins ma memoire me semond d'un peu de mention que je vous ay faict autrefois de ce Bastiment. Soit obligation ancienne ou nouvelle importunité, voicy le monceau de brique que j'ay eslevé à la Haye, en un lieu que j'ose bien nommer des plus illustres du village. Quand je l'entamay, la main de l'Eternel ne s'estoit encor appesantie sur moy; je vivoy doublement, dans la saincte compagnie di lei ch'e salita a tanta pace, et m' ha lasciato in guerra, et d'où je ne puis sino haver l'alma trista, Humidi gl'occhi sempre e'l viso chino. C'est ce qui me porta à ceste egalité reguliere de part et d'autre, que vous trouverez en ces departemens, et que vous sçavez avoir tant pleu au Anciens, et que les bons Italiens d'aujourdhuy recerchent encor aveq tant de soin: distribuant les quartiers des deux chefs de ma familie en deux Sales, deux Chambres, deux Garderobes, deux Cabinets, et autant de Galeries. Le tout separé par une Sale d'entrée, ou vestibule, et couplé sur le derriere par la communication d'un passage privé. Aujourd' huy, ce qui estoit destiné pour la Mere, sert aux Enfants, et à ceux qui les gouvernent; ma portion est du costé du jardin, que je decouvre à gauche: à droicte tout ce qui sort et entre par la Bassecour; et sur le devant une excellente Plaine, ceinte de Bastimens que grands, que mediocres; close de deux rangs de Tilieux au croissant de leur aâge; et rebordée d'un pavé de Rue de 36 pieds, dont le costé que flanquent les saillies de mes Galeries s'estend en ligne droicte à quelques mil pas.’
Niet minder dan vijftien brieven hebben betrekking op dit huis.

[p. 70]

kon hij het betrekken. Het was een van de sieraden van de stad; en hij was er zoo mee ingenomen, dat hij er afbeeldingen van liet graveeren, die hij aan vrienden en bekenden toezond.

Dat de hoveling, de man van de wereld, zich daar wèl voelde,

[p. 71]

zal niemand verwonderen¹⁾. Toch had ook hij behoefte om zich te verpoozen, en daartoe begon hij in 1639, in de onmiddellijke nabijheid der stad, aan den Vliet, het buitengoed Hofwyck aan te leggen, dat hij in 1641 voltooide. Dáár verwijlde hij het liefst; maar eerst na den dood van Willem II was het hem gegund er nu en dan eenige dagen achtereen te vertoeven: eerst toen zijn zoon Constantijn hem als vorstelijk geheimschrijver was opgevolgd, kon hij er zijn zomerverblijf vestigen. Hoe hij er mee ingenomen was, blijkt uit het gedicht, waarmee hij het in 1651 bezong²⁾, en het is aandoenlijk te zien, hoe hij bij uitersten wil ook nog na zijn dood voor zijne geliefde aanplantingen zorgde³⁾.

Daar, in ‘dat kluysje’, leefde hij geheel voor de gezelligheid en voor zijne lievelingsuitspanningen; daar leeren wij hem kennen in al zijne beminnelijkheid. Hijzelf levert ons de bouwstoffen voor zijn beeld; want hij heeft ons herhaaldelijk een blik in zijn gemoed zoowel als in zijn handel en wandel gegund: nu eens in zijn Hofwyck, dan weer in zijne eigen levensschets in Latijnsche verzen, eindelijk en vooral in dat Cluys-werck, dat hij op vier-en-tachtig-jarigen leeftijd schreef, in zoo keurige lettertrekken, dat niemand daarin de hand eens grijsaards zou vermoeden.

Men moet Huygens achten en liefhebben als mensch. Fier zonder laatdunkendheid, begaafd met een ruimen blik en een helder verstand, geleerd, beschaafd, aesthetisch ontwikkeld; eerlijk

1) Dat hij evenwel voor de gebreken der hofstad niet blind was, blijkt uit zoo menige plaats, waar hij de zeden en dwaasheden zijner stadgenooten gispt. In 't algemeen karakterizeert hij in zijn Hofwyck de stad als

‘Den Haegh, die doornen Haegh, daer eer en deught en reden
Veel tijden werdt betaelt met vuyl' ondanckbaerheden,
Daer weldoen werdt beloont met laster of gheweld.’

2) Zie de mededeeling door prof. Moltzer van Huygens' aanteekening in het handschrift van Hofwyck (Tijdschr. v. Nederl. taal- en letterkunde V, 306) en de aanteekening van J.G. Frederiks daarop (t.a.p. VI, 70).

3) De hofstede moest volgens zijne testamentaire beschikking in het gemeenschappelijk bezit zijner zonen blijven; en, voegt hij er bij, ‘sal den prosesseur in der tyd het Bosch op Hofwijck ende insonderheyt de Eiken Boomen sorgvuldigh hebben te cultiveren ende onderhouden, ende tot haere volkomen perfectie laten opwassen.’ Zie Schinkel, Nadere Bijzonderheden betrekkelijk Constantijn Huygens, I Stuk. bl. 41.

[p. 72]

en rechtvaardig¹⁾, godsdienstig zonder pralerij; sterk aan de Hervormde Kerk gehecht, maar zonder dweepzucht; huiselijk en eenvoudig ondanks zijne hofbetrekking, schoon niet zonder zekere ijdelheid; Hollandsch van zin ondanks zijne Latijnsche, Fransche en Italiaansche verzen; trouw aan zijne ‘meesters’ en met rusteloozen ijver hunne belangen behartigend²⁾: werkzaam zooals weinigen, geestig als schaarsch een Hollander met geest bedeeld was, - ziedaar eigenschappen, die hem tot eene der aantrekkelijkste gestalten uit onze geschiedenis maken.

Tot in zijn hoogen ouderdom bleef hij dezelfde. ‘Er zijn menschen’, zegt Fruin, ‘en zij behooren tot de edelste, die met het klimmen der jaren steeds zachter van inborst en beminnelijker worden: het komt mij voor, dat Constantijn Huygens er zoo een was. Dien indruk maken de talrijke brieven uit zijne laatste levensjaren althans op mij’³⁾.

Het verwondert ons dan ook niet, dat de reizigers, die zijne kluis voorbijvoeren, het gewone schuitepraatje afwisselden met de opmerking, dat de ‘Mann op Hofwyck’ ‘wijsselick gedaen’ had met daar eene rustplaats te kiezen ‘van lange slaverny’, en er bijvoegden:

‘Hy heeft'er voor geploeght,

En, als hy ploegende sijn' Vorsten had vernoeght,
En 't Vaderland voldaen, en niemant uyt gesopen,
En niemands voordeelen met listen onderkropen;

1) Den 7en Juli 1645 schreef hij aan Cartesius: ‘J'ayme passionnement la justice.’

2) Dit belette niet, dat de nijd soms zijne verdiensten en toewijding in de schaduw wist te stellen. (Verg. noot 1 op de vorige pag.).
Hij beklaagt zich bij de Prinses in eene zeer lijvige memorie van 6 Feb. 1647, dat hij in ongenade was bij den Prins, die hem verweet ‘que je neglige le service, que l'on ne me void jamais et que je ne prends que mes plaisirs à coeur.
Waarschijnlijk werd hij belasterd door F. Van der Lee, requestmeester van Z.H. ‘aux gages de 1500 Livres par an, qui est justement le triple de ce que S.A. me donne.’ Deze werd belast met het werk, dat Huygens behoorde opgedragen te worden. Zie het geheele stuk in Jorissen, Mémoires de C. Huygens, La Have, 1873, p. 50 suivant.

3) Aanteekeningen op C. Droste, bl. 332.

[p. 73]

 

Den vromen voorgestaen, beschoncken en gevoedt,

 

Den boosen 't hoofd gebo'en, een Christelick gemoed

 

In 't Christeloos gewoel van Haegh en Hof behouden.’

Daarmee gaven zij hem zeker niet meer lofs dan hem toekwam.

Wat ons in zijn ouderdom het meest aantrekt, 't is zijne blijmoedige tevredenheid, zijne opgeruimde bezigheid; nooit klagende, nooit femelende, nooit met zijne dankbaarheid jegens den goeden God te koop loopende, hoe duidelijk zijne innige vroomheid ook uit alles spreke. Wij vinden hem na den afloop zijner beroepsbezigheden

(‘Twee uren draeit dit rad voor noen en na twee and're’)

hetzij in vriendschappelijken kout luisterende naar ‘spraeck van waerde’, of wel tot diep in den nacht te midden zijner boeken.

Binnen- en buitenlandsche letteren hielden hem evenzeer bezig en trokken hem tot op hoogen ouderdom aan. De Fransche letterkundige beweging hield hij zooveel mogelijk bij. In 1644 was Corneille's Menteur in het licht verschenen, en reeds den 6^en Januari 1645 zond hij het stuk aan eene vriendin ter lezing¹⁾. Corneille zelf zond hem zijne Medée, waarover Huygens hem den 31^en Mei 1649 een brief, overvloeiende van lof, toezond²⁾. Wederkeerig stuurde hij hem in 1650 ‘une chartée de vers burlesques que des amis françois, adonnez à ce passetemps là, m'ont arrachez.’ (5 Oct. 1650). Eindelijk deel ik in de noot een uittreksel mede uit een brief aan Conrard van 29 Jan. 1660, waaruit blijkt, hoeveel belang hij stelde in al wat de Fransche letterkunde betrof³⁾.

1) Br. van 6 Jan. 1645 ‘A Madle d'Orsmael, à Pasgeld. - Je me haste à vous envoyer le Menteur de Corneille, de peur de passer pour luy mesme.’

2) ‘Il y a rien dans ceste Medée incomparable qui ne surpasse les derniers efforts de qui que ce puisse estre..... C'est mon sentiment, et Vous auriez subject de le mespriser, mais la voix d'un grand peuple m'advoue, et je vous entretiens du discours de toute la Hollande..... [M. Floridor] ne se lassera jamais de vous reciter: quel a esté l'applaudissement de nos theatres, quand il vous y a recité, ou, si tele phrase est permise, quand il y a parlé Corneille!’ etc.

3) Hij deed Conrard toen o.a. de volgende vragen:
‘En quel estat est ceste fameuse Academie, comment composée, qu'est ce qu'on y traicte, que c'est qu'elle produit, et si ce certain dictionaire a veu ou verra jamais le jour?....
Si ces illustres amis, de Montausier, de Grasse, d'Ablancourt, de Scuderi, masle et femelle, sont tousiours en vie et en vigueur? Ce qu'il y a de nouveau à veoir de leurs productions? Quel est le charactère de chascun d'eux en abregé, et si M. Conrart pourroit bien se resoudre à leur tesmoigner par occassion qu'entre tout ce que leur doibt toute la Republique des belles lettres, et tout ce que la posterité leur devra, il y a un Hollandois à la Haye qui ne se dit pas leur tres-humble serviteur, (car de quoy cela leur serviroit-il?) mais qui les revère, chascun au sanctuaire de sa vertu, avec tout le culte qui se peut rendre à des divinitez mortelles, et les supplie d'aggréer le zele de sa tres-humble devotion?’

[p. 74]

Hoezeer hij met het Spaansch vertrouwd was, leert het XI^e Boek zijner Korenbloemen. Uit zijne brieven blijkt, dat hij Lope de Vega las¹⁾, en dat hij geene gelegenheid verzuimde om zich Spaansche boeken te verschaffen.

Gelijk al zijne tijdgenooten was hij een minnaar der Italiaansche Muze: vooral met Petrarcha was hij ingenomen. Zijne verzen op het vernielen van diens graftombe zijn bekend, en het zal dan ook niemand verwonderen, dat hij tijdens zijn kort verblijf in de stad Oranje tot tweemalen toe Vaucluse bezocht²⁾. En toen hij, bijna negentig jaar oud, met een slapeloozen nacht werd gekweld, maakte hij daar gebruik van om een gedichtje van Guarini te vertalen³⁾.

1) In een brief aan Ayala van 16 Dec. 1637, heet het: ‘Je me descharge par ce porteur de tout ce qui s'est trouvé au pacquet de don Jusepe pour vostre compte..... Excusez moy, s'il vous plaist, de ce que j'aye tardé à vous mettre en possession des largesses de Castille. Ce n'est pas qu'il m'ayt prins envie d'avaller ceste derniere douzaine de Lope de Vega Carpio, avant que vous la goutassiez. J'en trouve par trop d'autres dans ma Bibliotheque qui doibvent passer devant, par ordre de naissance.’

2) In een P.S. van een brief aan Lionne van den laatsten dag des jaars 1665 zegt hij: ‘Les deux visites que j'ay faictes à la merveilleuse fontaine de Vaucluse et la terre de Cabrieres, sejour de Mess. Francesco Petrarcha et de madonna Laura, mes chers amis d'amoureuse mémoire, ont tiré de certaines Elegies de ceste mauvaise veine Latine qui vous a parfois donné à rire..... Je n'ay pû m'empescher de passer le temps à quelque ravauderie à cheval ou en litiere, sciut meus est mos.’

3) Een brief van 23 Mei 1686, zonder adres, luidt aldus:
‘Mijn Heer, Dese komt noch uyt het bedde daer V.E. my in gelaten heeft. De meeste Pynen zijn, God danck, over: Maer de swackheit blijft noch over, insonderheyt aen de Handt die meest geleden heeft. Soo dat ick my met een geleende behelpe. In mijne moeyelijcke en slaepeloose Nachten heb ick my somtijdts soecken besigh te maecken met yets van ons Ambacht op het papier te brengen. Onder anderen heb ick gesocht in Nederlandsch ende in Fransch te kleeden een Madrigaeltien van Marino of Guarino, waer van ick de memorie hadde behouden; Doordien ick het altoos voor aerdigh hadde aengesien. Sulcx eenigsints hebbe te wege gebragt, dan noch staet te oversien. Hier neffens gaet de Copie, daer mede ick VE. geern wilde gaende maecken, om oock inde voors. twee talen een proeve daer op te doen. Ick pretendere dat VE. my danck wete voor de besigheyt daer aen ick VE. trachtte te koppelen. VE. heeft wel gelesen negotia Tiberius pro solatio habuit. Daer is niet beter om quellingen te vergeten, als de sinnen werck te geven; al soudemen, seyde de Drost van Muyden, niet als gecijfferde lange Reeckeningen optellen.
Tuwer beste gelegentheyt sal ick hier antwoord ende bescheydt op verwachten, blyvende altoos,’ enz.

Aen de Italiaense namen
van Batto ende Licori en sijn
wy niet gehouden maer mogense
verdoopen naer welgevallen.

25 May 86
Post date.
De l' Italien de Guarino.

Thyrsis eut une Rose en don de sa Cloris,
Une Rose, ie croy, cuellië en Paradis:
Et comme elle en rougit, ce ne fut autre chose
Qu'une Rose donnant, ce sembloit, une Rose.
Le Berger ne pouvent si bien s'en rejouir
Qu'il n'en poussast du coeur un amoureux soupir.
Dieux, dit il, fust il vray, que digne ie me visse
De recevoir en don la Rose donatrice.

22 May 86 noctu.
Het selve.

Tijs wierd een' versche Roos gegeven van sijn Lijs,
Een Roos, gelove ick schier, gepluckt in 't Paradijs:
En Lijs, in 't geven kreegh daer sulcken soeten bloos af,
Dat het niet anders scheen als dat een Roos een Roos gaf.
Doe suchte Tijsje en sprack och Lijsje wierd het waer
Dat ick het gevend roosje eens waerd gevonden waer!

Eerst stond er;

Lauw wierd een versche Roos gegeven van sijn Lijs,
Een Roos, gelove ick wel gepluckt in't Paradijs:
En Lijs al gevende bequamer sulck een bloos af,
Dat het niet anders scheen, als dat een Roos een Roos gaf.
Doe sey Lauw met een sucht, o Hemel wierd het waer
Dat ick eens eijgenaer van 't gevend Roosje waer!

anders.

Dat ik het gevend roosje als dit eens waerdigh waer.

Herders vrijery, door Guarino dus gedicht:

Donò Licori à Batto
Una Rosa, credo io, di Paradiso;
E vermiglia in viso
Donandola si fece e si vezzosa,
Che parea Rosa che donasse Rosa.
Alhor disse il Pastore
Con un sospir dolcissimo d'amore,
Perchè degno non sono
D'haver la Rosa donatrice in dono?

Hij had het vóór 1624 al eens vertaald, maar toen niet uitgegeven; zie Otia (1625, bl. 126; 1634, bl. 451). Voor 't eerst staat het Korenbloemen, XXVII B., bl. 531.

[p. 75]

Men ziet, dat hij zich wist bezig te houden. Viel hem over dag ‘'t lezen bang’, dan was de Muziek zijne gezelschapster. Op zijn vier-en-tachtigste jaar (in zijn Cluys-werck) ziet hij met welgevallen terug op den tijd, dien hij aan de beoefening dier kunst besteed had. Zijne ouders hadden hem leeren zingen

[p. 76]

 

‘Met meerder moeijte niet als van sess weken lang.

 

Tot d'Engelsche viool noch andere sess weken;

 

Doe quam de luyt: daer viel wat langer mé te spreken

 

Voor korte vingeren op sterck en stracker snaer.

 

Van seven duerde dat tot aen myn negenst' jaer:

 

Uijt was de leerery, en ick swom sonder biesen

 

Op eigen houtje, schip en goed, winst en verliesen.

 

Waer toe 't gekomen is, en hoe die ball van snee

 

In 't rollen is gegroeit, brengt de ondervinding mé.

 

Een boogh, een vinger-werck en kost my niet versaden,

 

Mijn' heete toon-lust moest in wijder weelde baden,

 

Clavier op yser en op coper-draed', op tinn

 

Tot pypen uijtgesmeedt, tot wonderlick versin,

 

Theorbes lang gedarmt, en uyt der Mooren landen

 

Guittarre, bastard luijt, vermanden ick met handen

 

Die 'k alles machtigh vond, na dat het jong gewricht

 

Luijt-machtigh was gemaeckt, daer 't altemael voor swicht.

 

Noch bleef ick niet voldaen: 't verveelde my copye

 

Van mijns gelijck te zijn: en, als ick 't recht belije,

[p. 77]

 

Ick hiel mijn' hand te goed, ja voelde my te sterck

 

Om niet als aep te zijn van ander luijden werck.

 

Soo volgde drift op drift, soo baerden vonden vonden,

 

Soo pluckt' ick vruchten uijt mijn vyfderhande gronden,

 

En hebber sachtjens soo mijn' schuere mé gevult,

 

Dat, klaegd' ick van gebreck, het waer mijn' eigen schuld,

 

Wat isser? 'k staeder meer beschaemt in als verwondert,

 

Den hoop is weynigh min als by dry mael dry hondert.’

Hij bespeelde dus niet alleen verschillende instrumenten, maar hij was ook toonzetter en heeft tal van stukken voor zang en accompagnement geschreven. In 1676 had hij, naar eigen getuigenis, meer dan achthonderd nummers gecomponeerd¹⁾. Slechts zeer weinige daarvan zijn bewaard gebleven: die, welke hij in 1647 te Parijs in het licht heeft gegeven²⁾. Uit zijne briefwisseling blijkt te over, dat hij zich nog meer door de toon- dan door de dichtkunst van ernstigen arbeid ontspande: de Muziek was zijn heul en troost in moeielijke oogenblikken, en hij ging zoover van te beweren, dat zij had meegewerkt om zijne dagen te verlengen³⁾.

1) In een brief van 19 Maart 1676 aan St. Luc te Brussel leest men: ‘Depuis que nous ne nous sommes veus, le Theorbe m'est devenu si familier, qu'en revoyant ces jours passez mes livres, j'y trouve d'y avoir produit jusqu' au nombre de 75 Pieces de toutes sortes. Que cela ne vous estonne pas: voyci bien une plus effroyable liste de ce que j'ay forgé de plus sur les deux sortes de Luths, le Clavecin, la Viole de Gambe, et s'il plaist à Dieu sur la Guitarre, le tout montant à 769 Pieces: cerchez moy un autre fou de ma Condition, et occupé comme j'ay esté toute ma vie, qui en ayt tant faict, et me l'envoyez parler à moy. Autres productions y a, pour la Voix et le Theorbe qui ont esté imprimées à Paris, pour plusieurs Violes, et nommément pour trois Violes Basses en unison, qui sont d'un bel effect, et j'en ay pris le modele en Angleterre.’

2) Over Huygens' composities, zijne beoefening der toonkunst in hare verschillende deelen en zijne muzikale briefwisseling, zie men vooral W.J.A. Jonckbloet et J.P.N. Land, Correspondance et oeuvres musicales de Constantin Huygens. Leiden, 1882.

3) Aan d'Estrade schreef hij 24 Sept. 1676: ‘Comme ces jours passez il m'est arrivé ce qui plusieurs souhaittent de se veoir arriver, et personne ne voudroit qu'il le fust (c'est d'avoir atteint ma 80e année;). Je suis persuadé, que beaucoup d'Harmonie joint à quelque regime de vie ont fort contribué à me mener à tant d'aage où je me trouve, graces à Dieu, en telle disposition que le monde semble me juger peu changé depuis une douzaine d'années ou deux.’
En aan Maurits Van Nassau 2 Oct. 1679: ‘V.A. peut remarquer en cecy, comme apparemment mon affection pour la Musique ne me quiterra qu'avec le dernier soupir: et je ne le dissimule point: au contraire je m'en veux quelque bien, dans la ferme croyance que j'ay, que l'Harmonie ne sert pas de peu à l'entretien d'une longue santé. Vous entendez parler un homme, Monseigneur, qui, à son propre estonnement, se trouve avoir composé plus de 800 pieces de Musique, sur divers instrumens, outre une quarantaine de livres de Poesie en plusieurs langues, tous imprimez, et V.A. se peut souvenir, si elle ne l'a veu dans un employ d'assez d'occupation pour n'avoir affaire d'en cercher.’

[p. 78]

Ofschoon hij van zijne jeugd af aan door hoofdpijnen en duizelingen gekweld werd¹⁾, en een paar malen lang en zwaar ziek geweest was (in 1633 en 1658) verheugde hij zich in een ouderdom, zoo krachtig als men zich voor durft stellen. Bij de uitvaart van De Ruyter, waarbij hij den Prins vertegenwoordigde, was hij, ondanks zijne tachtig jaren, bijna vijf uur op de been geweest²⁾, en men zal het den ouden man zeker niet ten kwade duiden, dat hij gaarne van zijn krassen ouderdom sprak³⁾, en met groote

1) Blijkens een brief aan den Graaf van Dona, van 21 Maart 1667, leed hy ‘l'incommodité de frequentes migraines, et, bien pis, d'un tournement de teste qui m'a souvent saisy à l'impourveue. C'est un mal auquel je me suis trouvé un peu sujet des mon enfance: mais l'aage en rend les accez plus violens.’

2) Brief van 8 April 1677 aan den Heer De Beringhen: ‘S.A. partant pour l'armée me demanda si ma santé pourroit me permettre de representer sa personne à la grande pompe funebre que l'Estat a trouvé convenir de faire à feu nostre Hercule marin de Ruyter, dans Amsterdam, et j'ai respondu que s'il avoit besoin de ma santé jusqu' à Orange, je feroy aussi peu de difficulté d'y aller, qu'il y a 15 et 16 ans. Notez s'il vous plaist, qu' à ceste action, illustrée selon le genie de la nation d'un concours de monde estranger des villes voisines augmentant l'énorme quantité de celuy de ceste villette, j'ay esté obligé d'y faire, en grand manteau, un tour de 4½ bonnes heures d'une haleine, et que de plus de 50 personnes qui me sont venu tesmoigner au retour de la promenade la pitié qu'ils avoyent, il m'a semblé que la plus part s'en trouvoit plus fatiguée que moy. Si vous prenez la peine de parler de ceste mienne prouesse, n'oubliez pas d'y mentionner le cruel pavé d'Amsterdam pour une, et pour autre, que ce beau pieton est creature du dernier siecle et nasquit le 4^e Sept. 1596.’

3) Aan Maurits Van Nassau, van eene zware ziekte hersteld, schreef hij den 2^en Oct. 1679: ‘J'en louë Dieu de tout mon coeur, et le prie, Monseigneur, de multiplier vos années fort au dela des mienes, mais dans la mesme vigueur où je me trouve; entré depuis Septembre dernier dans la 83^e de mon sage, et à ce qu'on me dit, tout tel que V.A. m'a veu il y en a plus de vingt.’
Aan de Beringhen, 16 Sept. 1683: ‘.... que le 4^e de ce mois.... on m'a veu accomplir ma 87^e année..... Avant que cesser, il me reste à vous dire, que dans ceste benoiste année où je viens d'entrer, je fay ma Cour et ma function Presidiale en nostre Conseil, que j'estudie, que je me promene, que j'entretiens de ma main cinq sortes diverses d'instrumens et qu'au besoin je les accompagne de la voix tout de mesme qu'il y a quarante ans, et qu' après tout ceux qui me conversent et m'ont veu en France osent me dire, qu'ils me trouvent tel que j'estois en partant de Paris vers Orange. C'est icy, Monsieur, mon triomphe apres la victoire que Dieu m'a faict obtenir sur feu Monsr de Renswoude que vous avez connu aux Etats Generaulx de par Utrecht, et le vieux Medecin Verstraten, enterrez il y a quelques 2 ou 3 Ans. Car nous estions un Trio de Barbons, qui fournissions de la matiere à des gageures en attendant qui de nous trois se laisseroit mourir le premier et le dernier.’
Aan denzelfden, 30 Jan. 1686. Na hem herinnerd te hebben, dat zij waren ‘deux veritables amis de depuis plus de cinquante ans,’ vervolgt hij: ‘Si vous daignez vous enquerir de ma disposition, Dieu me faict la grace de vous pouvoir dire, que tout ayeul que je suis depuis un an du second enfant de la Fille de ma Fille unique de St. Anneland je me trouve en autant de santé que jamais, à un peu de Goutte près qui dans ma dixaine de 80 s'est avisée de me tastonner. Mais, pour dire tout, elle est de cette espece de Gouttes que j'apelle plus tost les modestes que des molestes, m'empechant bien de dancer, mais ne mordant pas si je ne l'irrite, ni n'interrompant guere le repos de mes nuicts, comme font la plus part de ces cruelles à d'autres.’

[p. 79]

genoegdoening op zijn bedrijvig leven terugziet. In zijn Cluyswerck zingt hij:

‘Telt daer de besigheit van mijnen hof-dienst toe,
Die 'k by de zestigh jaer betracht heb, en noch doe;
Telt Nederlandsch gedicht omtrent de dertigh boecken,
(Behalven datter light en schimmelt in veel' hoecken),
Telt een Latynsch dozijn van over lang in 't licht,
En denckt of ick gehoor, en handen en gesicht
Gespaert heb, om yets meer van waerden uit te rechten,
Dan ick betrachten sie by veel' onnutter knechten,
Die 'ck, tusschen spel en wijn, all' eer en deugd te spijt,
Sie slijten, en, het best van all', haer' besten tyd.’

En in zijne brieven komt hij daar gedurig op terug.

Toch vond hij tijd genoeg om zich aan gezelligen kout te

[p. 80]

wijden, steeds - ofschoon hij van nature melancholisch was¹⁾ -, gekruid met vroolijke scherts; want zijne zinspreuk was:

‘Uyt de wegh ontijdigh pruylen!
't Leven is soo korten span.’

Maar wat hij bovenal uit zijn huiselijken kring weerde, was 't krakeel over Staat en Kerk; ‘het gemelick verhael van staetsche vodderyen,’ de politieke ‘achter-klapp,’ die Haag en Hof met ‘eeck en alssem’ vulde. Vooral ‘het bits vermaen van Kercken-spertelingh’ was hem een gruwel, en vol vuur schreef hij in zijn Hofwyck:

‘Staet uyt, Arminiaen,

Die op den Gomarist uw' tanden meent te slijpen;
En staet uyt, Gomarist, die desen meent te grijpen
En krabben d'oude roov' van 't seer van Achtien op:
All' die u sulcken gall voelt steken in den kropp,
Ick bid u, staet van verr, en laet de vuyle luchten
Van sulcke poelen hier d'onnoosele geruchten
Van beter onderhout niet smetten met verdriet:
Vergalt ons' eenigheit met sulcken alssem niet.’

Zijne verdraagzaamheid ging nog verder. Hoe streng Gereformeerd ook voor zichzelf, hoe ijverig om althans in ‘'t murwe hart van Tesseltjen’ de zaden van hetzelfde geloof te strooien, toch was hij alles behalve een bekrompen kettermeester. Hij had eene diepe godsdienstige overtuiging, maar wist evenwel, althans op later leeftijd, die van anderen te eerbiedigen, al behoorden ze ook tot de Roomsch-Catholieke Kerk; want

‘Het scheel en smaeckt geen' twist; ick haet mijn' broeder niet,
Om dat ick liever groen, hy liever purper siet:
't En is geen menschen werck; 't zijn stege beest'lickheden,
Eens anders met geweld te binden aen mijn' reden,
En maken plotselick een vyand van een' vrind,
Om dat hy sijn geloof in 't mijne niet en vindt,
Om dat hy niet en voelt dat ick meen wel te voelen.

1) In een brief van 26 Juni 1618 aan zijne ouders, zegt hij: ‘Dieu sçait la resolution que j'ay prise de bon heure, de faire teste aux plus violents assauts de la melancholie, à la quelle naturellement je me trouve fort enclin, quelque mine exterieure que je face devant le monde.’

[p. 81]

 

Laegh dat vuyl over boord, wat waerd'er min te woelen,

 

Wat waerd'er min gespoocks, wat waerd'er min gedruys,

 

Wat waerd'er koele kalmt' in Kerck, in Huys en kluys!’

Een man van die richting moest wel sympathie gevoelen voor de Amsterdamsche liberale dichterschool, die hem bovendien door geest en talent aantrok. Wij vonden hem dan ook al vroeg in betrekking tot de dochters van Roemer Visscher, tot Hooft, Baeck, Reael en andere leden van den Muiderkring. In 1620 zond hij een gedicht aan de dochters van Visscher, ter gelegenheid van 't overlijden haars vaders, en daarin roemde hij den Drost als

‘Geluckigh Hooft-Poeet van all' die Holland baerde
En Holland baren sal. O! onder de vermaerde
Vermaerste Sophoclist!’

In 1621 wedijverde hij met dezen en sommige zijner vrienden in eenige geestige stukjes. In dat van Anna Roemers, aan Hooft en Huygens gericht, heet het:

‘Gelijck mint sijns gelijck, bei zijt ghy door u dicht

Vermaert, en beide in geleertheit afgericht;

Oock beid uytmuntend in verstand en brave zeden.

Waer vintmen sulcke twee in 't gansche Nederland,

Want soo de eene speelt, soo gaet den aer sijn trant,

Dat ghy dan vrienden zijt is (dunkt my) meer als reden.’

Zij sprak de waarheid: beide mannen voelden zich tot elkander aangetrokken en stonden weldra in innig verkeer. Herhaaldelijk bezocht Huygens den Drost te Muiden en wederkeerig bezongen beiden elkanders lief en leed. Bij Hooft stond aan die vriendschap zeker niet in den weg, dat de aanstaande Heer van Zuylichem de zoon was van een aanzienlijk man; en later, dat hij eene schitterende en invloedrijke betrekking aan het Hof bekleedde. Het blijkt, dunkt mij, uit den toon, welken hij aanslaat in zijne brieven aan den man, dien hij in zijn bruiloftsvers zelfs op ‘adelijken toon’ meende te moeten aanspreken¹⁾. Dit verklaart ons ook den

1) Zie Hooft's Gedichten, uitg. van Leendertz, I D., bl. 281. - In 1634 schrijft hij hem: ‘Gelukkigh moet ik achten ende kan niet te vollen zeghenen de sterre eener geboorte, die 't waerdste mijner eere niet alleen, maer ook een groot deel mijner fortuyne schijnt verknocht te hebben aen de gunst Uwer Ed. Gestr.’ (Brieven, III D., bl. 5-6).

[p. 82]

overdreven lof, dien hij Constanter's ‘rechtschaepen werken’ meer dan eens toezwaait¹⁾.

Wederkeerig zocht men partij te trekken van elkanders kunst-broederschap. Huygens had in 1627 uit eigen beweging een Hollandsch gedicht op Henrick den Groote geschreven²⁾. Zes jaar later vraagt Hooft zijn Haagschen vriend een Fransch vers op hetzelfde werk³⁾. Deze voldeed, na eenige aarzeling, aan dit verlangen; en hoe overvleiend dit gedicht was, dat in de uitgave der Ledige Uren van 1644 gedrukt werd, ziet men uit dit slotcouplet:

‘Et tardez vous encor à fouiller ces Memoires,
Pour y estudier le plus grand de vos Roiz?
Et ne suez vous pas à comprendre, François,
Les beaux mots qu'a choisi le Prince des Histoires?’

Omgekeerd bond Huygens zich den ‘bedelkorf op zijde’ en verzocht Hooft ‘ende andere’, van welke hij Reael bij name noemt, voor de uitgave zijner Ledige Uren ‘wat staets te maken’ dat is ‘een stuck dozijn’ eeredichten te schrijven. 't Schijnt, dat hij ook nog door zijn neef Van Baerle de vrienden daartoe liet ‘porren’. Hooft was bereid; hij zond hem een gedicht en schreef er bij: ‘indien U Ed. gedient waer met iets van anderen slagh, 't heeft haer maer een woord te kosten, en ick zal my verpijnen te doen blijken, hoe handelbaer mijn hart is in zoo hoogh eene handt, als die van U Ed.’ Hij had Reael en Vondel al ‘te werke geholpen’⁴⁾, en Van Baerle had reeds een Latijnsch gedicht gezonden.

Ook later verzuimde Huygens niet de vrienden op de hoogte te houden van zijn dichterlijken arbeid, en wij hebben er reeds de aandacht op gevestigd, hoe hij hun bij herhaling gedichten ter keuring zond. Nu eens zijn Daghwerck, dan proefjes zijner vertaling van Donne, eindelijk het geheel, opdat het buiten Hooft ook met ‘de heeren Reael, Barlaeus, Baek, Vondelen, of anderen, die 't verder lusten en gebeuren moghe, kennis make.’ Dan weer waren het losse stukken in velerlei taal⁵⁾.

1) Verg. Hooft's Brieven, I D., bl. 259, II D., bl. 67, 122, 125, 356 enz.

2) Verg. Aldaar, I D., bl. 301.

3) Aldaar, II D., bl. 296, 297, 307.

4) Hooft's Brieven, II D., bl. 454, en I D., bl. 449.

5) Zie aldaar, III D., bl. 276; II D., bl. 59, 65, 66, 354; III D., bl. 156; I D., bl. 330; II D., bl. 140; III D., bl. 191; IV D., bl. 53, 77, 86; II D., bl. 125.

[p. 83]

't Schijnt, dat hij aan Van Baerle, met wien hij reeds sedert 1625 uit Leiden bekend was, bij voorkeur proefjes zijner puntdichten zond¹⁾; en de Amsterdamsche Professor, die er zeer hoog mee liep²⁾, noodigde hem bij herhaling uit ze in het licht te geven³⁾. De Feestdagen, waarmee hij zeer was ingenomen⁴⁾, bezorgde hij in 1645 zelf ter perse.

Hooft van zijn kant onderwierp eenige malen een ‘stael van die deftighe Historie’ aan 't oordeel van Huygens, die reeds in 1633, dus tien jaar vóór de uitgave, den schrijver ‘te bedencken (gaf) of 't niet raedzaemer ware ettlicke stucken voor uyt te laten draven, die 't veld ontdeckten, ende U E. kondschap doen mochten van wijsheit en viesheit, die hedensdaeghs soo veel in swang gaet’⁵⁾.

En hoe hoog de Muider vrienden den Haagschen Maeceen en kunstbroeder schatten, blijkt uit Van der Burgh's opdracht van Hooft's gedichten aan den Heer Van Zuylichem.

Dit over en weer zenden, die onderlinge critiek, die wel wat te vaak in loftuiterij ontaardde, diende tot kuisching van den vorm en zeker ook tot prikkel der natuurlijke aandrift. Trouwens, wij merkten reeds op, dat Huygens zoodanigen prikkel niet behoefde.

Behalve met de Amsterdamsche kunstvrienden stond Huygens al vroeg in letterkundig verkeer met Cats. Had hij met de eersten nu en dan een wedstrijd van vernuft gehouden, de laatste werd zijn patroon, toen hij zijn eerste gedicht van wat grooter omvang, het Voorhout, had vervaardigd. Het was in den zomer van 1621 voltooid, en hij had het vóór zijn vertrek naar Engeland op het einde van dat jaar aan Cats medegedeeld. De Zeeuwsche vrienden deden het in Zeeland drukken, onder toevoeging van eenige platen, waarmee de dichter niet zeer ingenomen was om

1) Aldaar, IV D., bl. 297, 305.

2) Zie Hooft's Brieven IV, bl. 318.

3) In 1642, zie Hooft's Brieven, IV D., bl. 305, 307. In 1645 drong hij op de uitgave van Huygens' gezamenlijke gedichten aan, zie Epistolae, pag. 923.

4) Hooft's Brieven, IV D., bl. 314.

5) Aldaar, II D., bl. 306, verg. 349; III D., bl. 235.

[p. 84]

het oponthoud, dat er door veroorzaakt werd¹⁾. Terwijl Hooft en de zijnen den poetischen wedstrijd met hem voortzetten, verzocht Cats hem om een nieuw stuk, en hij begon zijn Costelick Mal, dat den Zeeuwschen Dichter werd toegezongen²⁾. Beide gedichten zagen in hetzelfde jaar te Middelburg het licht.

1) Ziehier wat wij daaromtrent in zijne briefwisseling van het jaar 1622 uit Londen vinden:
Brief van 3 Jan.: ‘Je ne sçay pourquoy Mon Frere à demande à Catz la minute de mes vers asteure qu'ils les impriment en Zelande; Je desire plus tost qu'ils se les gardent, de peur qu'en les doublant ils encourent des fautes.’
In een ongedateerden brief aan zijn broeder Maurits: ‘Recepi literas a Catzio nuper admodum, quibus acceptum imprimis et gratissimum Poema nostrum Mathiacis fuisse testatur sed et admirationi et stupori, si fas est. De iis autem quas ad te dedit mentionem injiciens, videtur nescio quid polliceri sibi de quatuor anni tempestatibus aeri incidendis. Cave morem gesseris praeter quod in mandatis a me habes: si quid postmodum deesse censebunt penes ipsos arbitrium sit, et expens careo. Non tanti nobis abortiva nostra, ut et cultus rationem habendam censeamus. Deinde, nisi valent inculta placere per me quidem ut simul ornatu atque favore lectorum destituantur. Adde, ne quidem commode satis diversam Anni faciem in sylvula isthac nostra exprimi posse: quam causam adferre poteris cur amplius unâ tabella incidendam non putaverim. Vale.’
In een brief van 8 Juni heet het: ‘Asteure que le Voorhout est en fusille, il seroit fort à propos que mes vers y fussent. Cats n'attend rien que les tailles douces pour tout mettre en lumière à la fois: mon frere vous dira ce que par cy devant je luy en ay mandé....... Si trouvez à propos que mon frere escrive un mot à Cats, il vous pourra envoyer une copie ou deux de mes folies sans tailles douces.’
Vergelijk intusschen den brief van zijn broeder Maurits van 17 Juni, bij Th. Jorissen, Constantin Huygens, I D., bl. 110.

2) Brief van 9 Jan.: ‘Parmi tant d'occupations sans entremise encor m'assault on de poësies. Si à la prochaine fois j'ay loisir, je vous feray veoir comment j'en pare les coups. Puis le Sr. Catz m'a comme obligé de sa requeste à jondre une autre piece des mienes dans leur racolle.[ De Zeeuwsche Nachtegael?] J'y ay desia quelques commencements bien avancez.’
Br. van 30 Maart 1622: ‘Parmy tant de destourbiers, encore ay-je eu soin de complaire à Catz d'un autre Poëme Flamen d'assez d'estendue, sur un sujet qui ne vous desplaira point, ni ne sera mal à propos d'estre veu à la Haye.’
Br. van 18 Maart: ‘Voyci la copie des vers que m'a envoyés le Sr. Hooft passé quelque temps, avec la responce que soudainement j'ay formée dessuz. Pensez si je n'ay pas bien secessum scribentis, et otia. Si ne souffre je pourtant volontiers d'estre defié sans remordre. Le jour m'y defaillant, à nocte consilium sumpsi, dont peut-estre cette composition sentira un peu sa chandelle. Encor que j'ose me presumer que la responce vault sa demande, notamment celle ci venant de Hooft, celle la de Constanter. Vous en jugerez s'il vous plait, et envoyerez ce mot devers Anna Roemers à la première commodité.’
23 Juni: ‘Je m'estonne de ce que je ne reçoy aucune responce de ces Poësies d'Amsterdam.’

[p. 85]

Natuurlijk was Huygens niet bloot met de reeds genoemden bevriend. Zijne briefwisseling leert, dat hij met de vermaardste mannen van zijn tijd, zoowel binnen als buiten 's lands, voortdurend in betrekking stond en van gedachten wisselde. Daarbij treft ons vooral de veelzijdigheid van den man, die in de meest uiteenloopende zaken belang stelde. Cunaeus en vooral D. Heinsius¹⁾ behoorden te Leiden tot zijne oudste vrienden: voorts correspondeerde hij drok met Rivet, Wicquefort, Sommelsdijk, Graaf Maurits Van Nassau; onder de buitenlanders noem ik slechts Descartes, Père Mersenne, Balzac, P. Corneille, Conrard, de Beringhen, Rubbens, Mad. de Lorraine, Calendrini, Diodati.

Waar een man van dat karakter en zoodanige ontwikkeling als Dichter optreedt, kan het niet missen, of hij moet werk leveren van buitengewoon gehalte. Wij vernamen reeds uit zijn eigen mond, hoeveel hij door zijne ongeëvenaarde werkzaamheid heeft kunnen tot stand brengen; alvorens dat werk nader te beschouwen stippen wij de uitgaven aan, die het aan de vergetelheid hebben onttrokken.

De eerste verzameling der verspreide gedichten uit zijne jeugd gaf hij in Mei 1625 in het licht, met eene opdracht aan zijn ouden leermeester Daniël Heinsius, ‘quem stuporem Orbis literati agnoscimus.’ Deze bundel was in zes boeken verdeeld. Het eerste bevatte, onder den titel van Farrago Latina, Latijnsche gedichten; het tweede: Efforts François et Italiens, twaalf stukjes met eene opdracht aan zijne zusters; het derde: Bibel-stoff, aan zijne moeder gewijd; het vierde: 't Kostelick Mal ende 't Voorhout; het vijfde

1) Den 16^en April 1654 schreef hij aan Conrard: ‘Nous n'avons plus de Saumaise, plus de Barlaeus, plus de Boxhornius. Tout cela nous a esté ravi en peu d'années. Heinsius respire, mais Dieu a voulu que depuis quelque temps en çà ce grand genie souffre ce que Festus osa reprocher à St. Paul, et n'exerce plus que la pitié de ses amis.’

[p. 86]

De stemmen eeniger Steden ende Dorpen van Holland, Mitsgaders syne Characteres oft Printen, de laatsten opgedragen aan zijn broeder Maurits, de Dorpen aan zijne vriendin Dorothea Van Dorp; eindelijk het zesde Van Als, opgedragen aen (z)ijne Vrienden in Zeeland. Verscheiden oplagen zagen van dit werk het licht, dat hij doopte: Otia, Ledige Uren.

In 1644 gaf Barlaeus al de toen bekende Latijnsche gedichten van Huygens uit onder den titel Momenta desultoria. Constanter oogstte met die bundels meer lof dan hij beweerde verdiend te hebben¹⁾. Den laatsten noemde hij wel ‘mes folies ramassées par le Sr. Barlaeus,’ of wel ‘le sot volume de mes Poëmes latins,’ maar hij zond ze toch links en rechts ten geschenke. In 1655 verscheen een tweede, vermeerderde druk.

Intusschen had hij al in 1641 een klein werkje over het Orgel-gebruick in de Kerken uitgegeven, naar aanleiding van een gesprek met Hunne Hoogheden²⁾, en waarin hij het gebruik aanbeval. Het is zeker merkwaardig, dat hij er in Holland niet om verketterd werd. Ik sta aan het slot van dit hoofdstuk wat langer bij dit werkje stil.

Nu en dan gaf hij enkele gedichten van zekeren omvang afzon-

1) Den 17^en Oct. 1634 schreef hij aan Wicquefort (?): ‘La fadesse de mes poesies ne merite nullement la mention que vous en dicte vostre bon naturel. Aussi mon ambition ne tend pas à en pourchasser de la louange: si je me rends tolerable par devant des jugemens comme le vostre, et que je puisse remuer des plames (sic) comme celle du Sr. Barlaeus, voti compos sum.’

2) In een brief aan L. Calendrini van 12 Maart 1641, zegt hij:
‘Il y a un an et plus que par occasion d'un discours que j'eus aveq leurs Altesses sur le mauvais et scandaleux usage de noz Orgues d'Eglise, je comprins en peu de fueilles ce qui me sembloit venir en consideration sur ce subject. Et en fin, par cest hiver, les Imprimeurs me l'ont arraché. En voy-ci un Exemplaire pour une heure de passetemps. Si vous l'y employez, je vous demande en grace d'en exposer la substance à quelques uns de voz grands Theologiens, pour en scavoir leurs sentiments: les plus celebres de nostre Academie et de noz Eglises me tesmoignent tous les jours par de fort doctes lettres, qu'ils sont des miens, sans exception, et qu'il convient de sanctifier les choses profanes ou indifferentes dans l'Eglise par leur fin, qui ne tendant point à ce qui est du debvoir de la creature envers le Createur, n'y scauroit estre souffert sans offense. - Vous me direz à loisir, et en trois lignes, s'il vous plaist, si je sens plus le fagot à Genève qu'en Hollande.’

[p. 87]

derlijk uit. In 1658 vereenigde hij al zijne Hollandsche gedichten tot op dien tijd in éénen bundel, die, onder den titel van Korenbloemen, in-4^o. het licht zag en in 1672 werd herdrukt.

Hij had sedert niet stil gezeten. Gedurende zijne vierjarige reis naar Frankrijk in 1661-1665, ‘un exil qui n'a duré que deux jours moins que quatre ans’, ter onderhandeling over de teruggave van het Prinsdom Oranje ondernomen, had hij een aantal Latijnsche en Fransche verzen gemaakt: in 1667 dacht hij er aan die uit te geven, onder den titel van Parerga peregrina; maar daarvan is niet gekomen¹⁾. Daarentegen gaf hij ten zelven jare zijne Zeestraat uit, het gedicht, waarmede hij de kroon zette op de langdurige pogingen, die hij had aangewend, om de verbinding van Den Haag met Scheveningen tot stand te brengen.

In zijne slapelooze nachten verkortte hij zich, zooals wij reeds zagen (bl. 74), den tijd met het maken van verzen, vooral epigrammen. In 1677 had hij, van de jicht geplaagd, een Epithalamium voor den Prins gemaakt ‘un enfant de deux nuits... les ignorans

1) Den 28^en Maart 1667 schreef hij aan den Graaf Van Dona: ‘Pour des vers de ma façon.... je delibere de mettre ensemble ceux que j'ay enfantez in quadrennio exilio, pour estre joints aux premieres editions Latines, soubs le Tiltre de Parerga Peregrina, M. de Lionne m'en ayant tousiours poussé pour y en avoir beaucoup qui le regardent, et au moyen des quels il a aggreé mes negociations familieres avec quelque plaisir.... Item je menace la Presse d'un Poeme Flamen d'environ mille vers, que j'ay produit depuis mon retour sur le sujet du beau chemin que j'ai trouvé pavé d'icy à Schevening, qui est bien le plus magnifique ouvrage qui se puisse veoir, et comme les Escrits que j'en ay faicts il y a plus de 15 ans font assez connoistre et advouer à Mess. de la Chambre des Comptes que je suis assez le premier auteur et promoteur, j'ay pensé que je n'auroy pas mauvaise grace d'y ajouster encor ceste piece de mon ancien mestier, s'entend en me promenant, en m'habillant etc. sans m'asseoir comme pour estude d'importance, ce que je n'ay jamais faict en ceste sorte d'exercice, qui en effect ne peut passer que pour bagatelle. Icy cependant vous trouverez meslé l'utile dulci, et parmi les moralitez un peu serieuses, des petits divertissemens, et mesme quelques censures gaiglardes sur les vanitez de nostre jeunesse.... Je ne scay quand c'est que tout se pourra executer (car beaucoup d'autres occupations reculent souvent ces fadaises), mais soyez bien asseuré, qu'elles ne paroistront à la Haye, qu'on n'en sache parler ad Lemannum, où, apres tout, on en sera plus tost saoul et degousté qu'on ne pense.’

[p. 88]

de pardeçà ont la complaisance d'en tesmoigner quelque satisfaction’¹⁾, en op last van den Koning van Frankrijk was het door een vermaard Poëet in het Fransch vertaald, terwijl het ook in het Engelsch werd overgebracht²⁾. Deze waardeering van zijne twee-en-tachtigjarige Muze gaf hem den moed een ander gedicht op touw te zetten betrekkelijk zijn eigen leven. Maar toen hij weer op de been was, raakte het eerst ‘achter de kist’ en werd eerst allengs weer opgevat. Toen dijde het tot twee boeken uit, waaraan hij den titel gaf: Constantini Hugenii De Vita Propria, Sermonum inter liberos Libri II. Dit gedicht, van geheel vertrouwelijken aard, was alleen voor zijne kinderen en niet voor de pers bestemd³⁾. Eerst in onze eeuw werd het door Peerlkamp uitgegeven, begeleid met eene vertaling van Loosjes.

Zijn bezige ouderdom gaf nog nieuwe vruchten: onder anderen schreef hij op vier-en-tachtigjarigen leeftijd eene nieuwe levensnabetrachting, maar nu in Hollandsche verzen, die hij Cluys-Werck

1) Brief van 27 Dec. 1677 aan den Engelschen Ambassadeur.

2) Brief van 20 April 1678 aan den Prins: ‘Il semble que les sçavans en France ont voulu faire bruict d'un Epithalame Latin que je m'estois avisé de faire sur le mariage de V.A. dans quelqu' heure de loisir qu'un peu de Goutte aux pieds m'avoit causée à mon regret. Un de leurs plus celebres Poetes en a faict une traduction par ordre du Roy qui est belle et polie et approchante du sens de l'original autant que la disparité des langues l'a pu permettre avec grace, la majesté de la Latine rapportant tousiours quelque chose de plus nerveux et plus trousté. Une autre version a esté faicte de ceste chetive piece en Angleterre, mais qui n'approche nullement de ladite premiere, que Zeelhem aura l'honneur de monstrer à V.A. si elle daigne jetter la veue sur la foible production d'un auteur de si peu.’

3) Den 25^en Nov. 1678 schreef hij aan Oudart, ‘Secretaire du Roy [de France] en langue Latine’: ‘Sachez, s'il vous plaist, que voyant mon stile decrepit accueilly avec quelque goust, et ce pauvre Epithalame Latin, que deux ou trois nuicts goutteuses m'avoyent fait enfanter, eodem impetu, j'entamay un Poeme, au quel je destinay deux fueilles de papier, commençant de cest air cy:

Quod fuerim Terrae pondus, quàm vivere dignus,
Quam non dignus eram, versu memorare Latino
Fert animus, longumque metris includere Vitae
Curriculum; heroâ, de non heroe, Poesi, etc.

Quand j'ay esté sur pied, cela est demeuré, ce que nous appelons achter de kist. Cependant en m'habillant, en me promenant etc. ceste boule de neige se trouve crue à une masse de 1950 vers et vient d'estre intitulé
Constantini Hugenii
de vita propria
Sermonum inter liberos
Libri II.
car il y en a trop pro libro singulari. Si vostre Voisin illustre Monsieur van Beuningen sçavoit cecy, ne me prendroit-il pas pour un faineant, un trascarato, trahissant le service de son maistre, et ne songeant plus qu'à finir sa vie en bagatelle.... [mais] je n'ay jamais plié le genouil, pour escrire ou mediter un seul vers de toute ceste grande rattelée, comme, graces à Dieu, je n'ay jamais faict pour aucun morceau de tant de pieces de ma façon qui courrent le monde. Celle-cy, apres tout, ne le fera nullement; n'estant vouée qu'à mes trois fils et un Gendre, quique mares nascentur ab illis, sans que l'Imprimeur en use ses matrices. Car qu'est ce qu'il importe au monde de sçavoir comment j'ay esté né, nourri, employé, marié, démarié, etc. Bref tout est domestique et le doibt estre.’

[p. 89]

betitelde¹⁾. En zelfs nog zes jaar later, toen hij zijn negentigste jaar vervuld had, dacht hij er aan om gevolg te geven aan den aandrang zijner vrienden, die hem wilden nopen, zijne nog niet uitgegeven gedichten ter perse te leggen²⁾.

Maar het wordt meer dan tijd, dat wij ons eenigszins nader met den inhoud en de waarde zijner Nederlandsche gedichten bekend maken.

De verzameling zijner Hollandsche gedichten, onder den titel van Korenbloemen, in 1658 uitgegeven, besloeg negentien boeken,

1) Het laatst uitgegeven door prof. J. Verdam, C. Huygens' Costelick Mal en Voorhout, 2e, geheel herziene en met het Cluyswerck, vermeerderde druk. Leeuwarden, 1885.

2) Den 13^en December 1686 schreef hij aan ‘Joffr. G. Gordon geseght Graeuwe tot Hulst’, na dankzegging voor toegezonden dichtwerk:
‘In den kortsten tijt mijnes levens die my overigh is, werde ick wat moeyelijck geperst, om de reste mijnder vodderijen met de voorste aenden dagh te laten komen, ende langer weet ick 't niet te weeren. Kome ick het uyt te voeren, met soo slechte munt sal ick UE. beleeftheyt voor alle andere poogen te voldoen.’

[p. 90]

die in de tweede uitgave, van 1672, tot zeven-en-twintig boeken¹⁾, in twee deelen, waren uitgedijd,

‘Behalven datter light en schimmelt in veel' hoecken.’

Het eerste boek bevat, onder den naam van Bibel-stof en Godtsdienst, een aantal korte stukken uit vroeger en later tijd, die wel zijn godsdienstig gemoed eer aandoen, maar den grooten lof van Barlaeus niet verdienen. In de tweede uitgaaf is dit boek aanzienlijk uitgebreid, door het opnemen der stukken, die vroeger het vijfde boek uitmaakten.

Het tweede boek brengt de twee gedichten uit zijne jeugd, zoo verscheiden van vorm als van inhoud: 't Kostelick Mal en Batava Tempe, 't Voorhout van 's Gravenhage. Zij behooren tot het beste, wat hij ooit geschreven heeft, en hebben zeker zijn naam gevestigd. Met het eerste zet hij een scherp mes in het zeer van zijn tijd, de dwaze en kostbare modezucht. Hijzelf had steeds een afkeer van dat ‘kostelick vermallen’, van ‘den Franschen dwangh’ (Dagh-werck), en hij stelt hier met scherpe kleuren de overdaad en de snelle afwisseling der mode ten toon in 't optooien en elkander naäpen. Het tafereel, dat hij schildert, lokt vaak een glimlach op de lippen van wie den wel wat gezochten ‘taelschik’ en de soms duistere woordenkeus en woordkoppeling terstond kan vatten. De duisterheid werd hem al van den beginne verweten. In een brief van 8 Juni 1622 aan zijne ouders heeft hij zich daaromtrent trachten te verdedigen²⁾, evenals hij tegen het verwijt zijns vaders omtrent zijn

1) De zeven-en-twintig boeken der tweede uitgaaf staan tot de negentien der eerste in deze verhouding:
I = I en V. II = II. III = III. IV = VI. V = VII. VI = VIII. VII nieuw. VIII = IV en XVIIa. IX nieuw. X = XIX. XI = XVIII. XII = XIII. XIII = XIV (met 21 toevoegsels). XIV = XV. XV = XVI. XVI - XXVI 2310 nieuwe sneldichten. XXVII = XVIIb, het slot van IV en geringe bijvoegsels.

2) ‘Je me ris de la difficulté qu'on trouve en mes compositions: jamais je n'affiche l'obscurité; mais des paroles inusitées et ensemble energetiques; si que mon lecteur s'amusant à penetrer ma conception, ne se trouve frustré de son attente. Sans cette diligence c'est chose grandement fade que la Rime, qui desormais passe par la cervelle des plus escervelez.’

[p. 91]

‘stile affetté’ in zijne brieven, opkwam¹⁾; maar vrijgepleit heeft hij zich toch niet.

Dit gedicht karakteriseert reeds terstond Huygens' trant volkomen, al is het, dat zijne eigenaardigheden hier scherper uitkomen dan wel later het geval was. Zelden verheft hij zich boven hetgeen men wel huiselijke poëzie genoemd heeft; en zijne door pittigheid van gedachte en uitdrukking soms duistere verzen zijn meer het voertuig van verstandige opmerking en bespiegeling, van geest en luim - want hij brengt steeds zijne stelling in practijk:

‘Ernst wil getempert zijn, Jock wild' er onder wesen.’ -

dan van verheven dichtvuur. Hijzelf erkende reeds in 1623, in het vers aan Tesselscha:

‘'t Water dat de Rijmers maeckt
Heeft mijn lippen noyt geraeckt;’

en dikwijls schertst hijzelf met zijn zwak voor uitweidingen en redeneeringen, met zijn ‘langhwijligh preken’, zooals hij 't ergens noemt (Hofwyck).

Met dat al is hij ‘minder dan iemand vervelend in het didaktische’ (Hofdijk), deels door den geest, die zijne redeneering kruidt, deels door het weinig pretentieuse zijner wijsheid of gemoedelijkheid, vooral omdat hij nooit zijn onderwerp uitput.

't Voorhout, een jaar vroeger geschreven, ontsluiert ons eene andere zijde van Huygens' talent. Gemakkelijker trant is wel nooit gevonden dan dier achtregelige coupletten, waarin het loflied op de puikwarande van Den Haag gesteld is.

Hij durft haar gerust stellen nevens het schoonste, dat Europe's hoofdsteden, Rome, Parijs, Londen of Antwerpen bevatten. Hoeveel merkwaardigs zij ook opleveren,

1) Brief van 3 Jan. 1622: ‘Je ne considere point sur quoy se fonde le reproche de mon stile affeté. Certes, quand l'envie m'en prendroit, le loisir m'en reculeroit bien. C'est une vanité que jay tousiours detestée en autruy, evitée en moy mesme. Aussy n'est ce point devers mes parens que je presumeroys d'en user..... d'affiquets, ou de fard, ne croyez pas que je m'y mette. Ce seroit me frizer les cheveux, où à grand peine ay-je loisir à me les peigner.’

[p. 92]

 

‘Noch en vind' ick niet in allen

 

Dat mijn Linde-laen genaeck.’

Daarom wil hij ze bezingen en ze door zijn gedicht onsterfelijk maken. Met groote levendigheid schildert hij ze ons in elk jaargetijde en op ieder uur van den dag, terwijl het waargenomene hem nu eens tot eene ernstige, dan weer tot eene schalksche opmerking noopt. Vooral de zomer geeft tot schitterende en soms ondeugende schetsen aanleiding, als hij b.v. den ‘vroechtijdt’ schildert en er ons op wijst, hoe veel schoons de schoone meisjes aan haar toilet te danken hadden, tot waarschuwing van de ‘hersse-looze maets,’ die zich door het uiterlijk sieraad dikwijls lieten verleiden. Vooral de avond wordt in al zijne mysteriën bespied. Ziehier een paar vrijerijtjes door hem afgeluisterd:

‘Trijntgie, seydt daer somtijdts eenen,
By men eer, ick hebbje lieff,
Van de cruyn aff tot de teenen
Staen ick onder jou belieff;
Laet me draven, doet me loopen,
Heet me stappen as een Tel,
Doet me schencken, hiet me coopen,
Siet wat ickje weyghre sel.’

‘Dirckgien (hoor ick strack een ander)
Sel't dan nummer wese, kindt?
Smackje staech een oogh op Sander,
En mijn woortgies in de windt?
Staet sijn mutsgie zoo veul trotser,
Zoo veul vlugger as het mijn,
Hangt mijn rokje zoo veul schotser,
Zoo veul loomer as het sijn?’

Weer een ander van ter zyen:
‘Nouw, men Troosgie, stoor je niet,
Liever as ick Griet souw vryen,
Liever as ick jou verliett,
Lach ick levendich bedolven
Daer ick jegenwoordich treê,
Liever in de groene golven
Van de Schevelingher zee.’

Weer een ander: ‘Wel Agnietgie,
Wel men hartgie, wel men long,

[p. 93]

 

Hoe bevielje 't leste liedtgie

 

Dat ick gister avendt song?

 

Heer! wat stond ick nat bedropen

 

Voor je deurtgien in dat weer,

 

Daer jy dichgies laegt ecropen

 

In de lodderlicke Veer.’

 

 

 

Noch een ander, op een banckgie:

 

‘Wel eseyt, mijn soete Moer,

 

Jouwenthalven ick bedanckje,

 

Maer hoe ist met vaer en moer?

 

Wat! se mochte zoo lang grollen,

 

'k Sou ons raeye met ons tween

 

Op een wagentgie t'ontrollen

 

Al dit moeyelicke Neen.’

 

 

 

Weer een ander aen een Boompgie:

 

‘Dat's nouw all men Moertgies goet,

 

Maer dan hebb' ick noch een Oompgie,

 

O wat ist en rijcken bloet!

 

Met sen bogert, met sen weuningh,

 

Met sen Coren, met sen Ooft;

 

Claer, je Vryer is en Keuningh,

 

Al dit hangt hem boven 't hooft.’

 

 

 

Doch een ander van 't gebroetsel

 

Dat off Penn' of Degen voert:

 

‘Mijn soulas, mijn vreuchden-voetsel,

 

Ah! quitteert V.E. la Court?

 

Sult ghy eeuwich absenteren?’

 

('k Schat de Meyt naer Leyden voer)

 

‘Wilt mijn flames obligeren

 

Met een expedit retour.’

 

 

 

En noch een van sulcke Veeren:

 

‘Wel bizearre van humeur,

 

Sult ghy my sans fin traineren,

 

Met ideën van faveur?

 

Neen revesche, neen volage,

 

Dus en macht niet langer zijn,

 

Mespriseert ghy myn servage

 

Aussi fay-je ton desdain.’

 

 

 

Deze zijn de soete vruchten

 

Van de Vrye Vrydoms vreucht,

[p. 94]

 

Deze zijn de puyck-genuchten

 

Van een ongebonden jeught;

 

All dit wonderlick vertellen

 

Volgh ick met een vrolick oor;

 

En wie souder derven stellen

 

't Selver seggen voor 't gehoor?

Het geheel, met zooveel verscheidenheid, en toch niet zonder eenheid, is een uitmuntend staaltje van Huygens' dichttrant; en terecht heeft Jorissen naast de ‘frissche en geestige schetsen,’ waaraan het zoo rijk is, gewezen¹⁾ op ‘de gespierdheid der dictie, die dikwerf in eene enkele uitdrukking of gelukkige tegenstelling doet zamenvatten, wat een rijker schilder tot breeder teekening zou verleiden, bijv.:

Waer sach men ooyt bewoonen
Soo veel Stadts, in zoo veel wouts,

zonder nogtans te schaden aan de losse levendigheid der teekening.’

Het valt in 't oog, dat ook Huygens zich hier beweegt binnen het gebied, dat wij als het beperkt domein der Hollandsche kunstenaars zullen leeren kennen. Hij overschrijdt de grenzen niet van het realisme, doch hij schikt en verlicht zijne groepen met den tact eens kunstenaars. Ook elders geeft hij blijk van dienzelfden schalkschen geest van waarneming. Maar dat de kring, waarin hij rondkeek, tamelijk eng was, blijkt uit zijne herhaalde schildering eener afgeluisterde boerenvrijerij: zoo in de Zedeprint van den Boer en vooral in Hofwyck, welke tafereeltjes van denzelfden geest tintelen, en evenzeer besloten worden met de terechtwijzing van Haagsche ijdelheid en hoofsch bastaard-parlage.

Huygens was blijkbaar met zijne schitterende eerstelingen zeer ingenomen, want hij zinspeelt er later bij herhaling op in zijne brieven en gedichten; en men moet bekennen, dat, hoeveel hij ook geschreven hebbe, en hoezeer de richting van zijn geest dezelfde bleef, geen zijner stukken van langer adem het bij die frissche eerstelingen haalt.

De Zedeprinten, die het derde boek der Korenbloemen uitmaken, en reeds van 't begin van 1624 dagteekenen, zijn ‘kleine schilderingen van een kunstrijke hand, door levenswijsheid gericht en

1) Constantin Huygens, I D., bl. 90.

[p. 95]

bestierd’¹⁾; schetsen van typen, achttien in getal, waarvan ieder trek doorgaans eene eigenschap door middel van beeldspraak aanduidt.

‘(Haer) opper oogh-merck is profijtelick vermaeck;’

maar soms staat het profijt te veel in de deftige bespiegeling op den voorgrond, terwijl van den anderen kant doorgaans het vermaeck beoogd wordt door geestigheid, al te gezocht om ons nog te bevallen. Het best geslaagd zijn die prenten, waarin geschilderd wordt. Ik wijs slechts op de reeds vermelde boerenvrijerij en op het consult van den kwakzalver (Een onwetend medicyn).

Een wijs Hoveling is het onderwerp van een der uitvoerigste printen. ‘Het is blijkbaar de schets van hetgeen hij zelf wenschte te worden, van het ideaal dat hij zich voor oogen stelde’ (Jorissen), al was hij zich ook bewust, dat het niet te bereiken was.

Hoe scherpzinnig de opmerkingen van den dichter zijn, toch moet men erkennen, dat de gewrongenheid, de gekunsteldheid der tegenstellingen, de gezochtheid van menigen trek, welk alles hij aan navolging van Donne te wijten had, maar al te zeer het genoegen der lezing temperen.

In de Stede-stemmen, waarmee het derde boek besloten wordt, bazuinen de achttien steden van Holland en enkele dorpen, waaronder Den Haag, eigen lof uit op eene voor ons niet aantrekkelijke wijze.

Dagh-werck, dat het vierde boek vult, is een onafgewerkt bespiegelend gedicht: hij was daarin door den dood zijner vrouw, voor en aan wie het geschreven was, ‘voor halfwegh blijven steken.’ Hij stelde zich voor, het beloop van zijn dagwerk te schilderen. De dag wordt begonnen met gebed, dan steken zij zich

‘In (het) noodigh ongemack
't Linnen, 't wollen, 't zijden pack;’

maar zonder overdaad: geen ‘kostelick vermallen.’ Daarop volgt dan het spreekuur met allerlei lieden, dien hoop

‘Van begeerers, van beklagers,
Van verdedigers, van vragers,
Die op 's Vorsten goedigheit,
Door my hebben toe geleit.’

1) Theod. Jorissen, t.a. pl., bl. 184.

[p. 96]

Voorts komt het uur van gehoor bij den Prins, waar hij volbrengt, hetgeen hij aan de sollicitanten beloofd heeft; want hij had den vasten wil om goed en eerlijk tegenover allen te zijn. Te huis komende laat hij de zorgen aan de deur: met een rustig gemoed, zegt hij tot zijne Sterre:

‘Sal ick voor uw oogh verschijnen,
En mijn' sorgen doen verdwijnen
Tusschen straet en stoep en poort:
Daer sal een voor een vermoort
Tot den naesten uytgangh smachten
Om mijn hoofd we'er op te wachten,
Met als 't onder zeil, op straet,
Wederom te Zeewaert gaet.’

Het oogenblik van den maaltijd is daar, er behoeven geene uitgezochte spijzen opgedischt te worden, maar

‘Voedsel soo, dat bors en maegh
Onbeklaegelick verdraegh';
Voedsel daer ghy sonder schroomen
My en yemand op siet komen,
Yemand dien ons dagh-licks deel,
Noch verhonger' noch verveel'.’

Daarna is hij liefst bij zijne boeken, die hem in allerlei zaken onderwijzen. Hij begint daarover uit te weiden - maar op eens ontvalt hem de ster, die zijn pad verlichtte, zij, voor wie hij leefde en schreef; en daarbij valt hem ook de pen uit de hand en het gedicht bleef onafgewerkt liggen. Ik deel in de noot zijn plan van hetgeen volgen moest mee, omdat het zijne dagelijksche bedrijvigheid en zijn karakter in het licht stelt¹⁾.

1) ‘Mijn voornemen,’ zoo zegt hij aan het eind (bl. 250), ‘was op den selven voet als tot hier toe dwers door de Boeck-Kamer te wandelen, ende by den wegh op allerhande Wetenschappen mijn eigen gevoelen aengewesen te hebben, soo naer de Waerheit, ende soo verre van 't gemeene pad, als my doenlick ware geweest.
‘Daer aen meende ick te melden andere mindere besigheden van gestolen uren binnens huys, als daer zijn den Hof, de Musike, het Schilderen, Teeckenen, Boetseren, Gieten, Draeyen, ende diergelijcke veel, yeder oock met ondagelicksche opmerckingen min of meer gelenght.
Tegens het ontallige tijdverslijten in konstigh of onkonstigh spel, als Schaecken, Verkeeren, Dammen, enz. wilde ick wat uytgevaeren hebben, by vergelijckinge van betere, emmers my aengenaemere oeffeningen des lichaems, naementlick in Peerden, in Geweer van verscheiden slagh, Ball, Boll ende Boll-Tafel, met diergelijcke: oock in Danssen, welcks gebruyck, ongebruyck ende misbruyck, ick hier mede, op mijn' maniere, meende aengeroert te hebben: hoewelder mijn groenste Jeughd noyt mede verruckt noch verlockt en is geweest.
Naer sulcke Achter-middagh uren, waere ick wederom tot de Hoofsche besigheden gekeert, dien den Avond eigen is: aenwijsende hoe verr het van de gulde Vryheit is, op tijdige ende ontijdige uren ten beroepe van 't Hof te staen.
Daer op waer een licht Avontmael aengeroert, ende mijn gebruyck van het Huys-gesin ten gehoore van Gods woord ende een gemeen Gebed te versamelen, met wat vermaens over eenige misslagen, die sommige Christenen, mijns bedunckens, in de maniere van bidden begaen.
De ontledinge van desen eenen dagh had ick voor, met algemeener lessen, bedenckingen ende voor-raed te besluyten: daer toe ick, (om meest alles in 't korte ende in 't beste te begrijpen) een groot gedeelte uyt het 12 Capittel tot de Romeinen te baete gekoren hadde.
d'Opvoedinge der kinderen waere my een' versche baen geweest, daer wel wat adems toe behoort hadde; maer ick meende met minder omspraecks daer over te gaen, ende handelen 't stuck krachtigh; doch als bywerck.
Uyt alles en wist ick niet gevoegelicker te scheiden dan met den wensch van, vele ende lange sulcke dagen beleeft hebbende, wel gereet en geern uyt de Wereld te mogen gaen: doch met eenen voorwensch, van noch eens al levendigh de ydelheden van 't Hof te mogen ontsterven; te landwaert in stilte geseten, ende aldaer in volle rust ende eenpaerigheit van gemoed afwachtende des Heeren toekomste, den heiligen weg ter woonstede der Gerechtigheyt.’

[p. 97]

Dit gedicht is bij tusschenpoozen geschreven. Het werd vóór 10 Maart 1628 begonnen, den dag, waarop zijn oudste geboren is; want het blijkt, dat hij, toen hij het eerste gedeelte opstelde, nog geen kinderen had (bl. 193). Jorissen heeft het zeer aannemelijk gemaakt, dat het grootste gedeelte in 1630 te boek gesteld werd¹⁾. In 1637 viel hem de pen uit de hand.

't Is een van de minst aantrekkelijke van Huygens' gedichten. De schildering zijner idealen gaat gepaard met eindelooze uitweidingen: hij had alles ‘met ondagelicksche opmerckingen min of meer gelenght’ (bl. 250). Het geheel is in gedrongen vorm vervat,

1) Constantin Huygens, I D., bl. 231-232.

[p. 98]

maar toch gerekt; doorgaans gezocht en niet zelden duister van voorstelling. Hij was van dit laatste zelf zoo overtuigd, dat hij het noodig rekende aan den voet der pagina zijne bedoeling in doorloopend nuchter proza te verduidelijken, terwijl hij daarenboven enkele woorden soms met eene Latijnsche kantteekening verklaart (b.v. bl. 214, 229). Wij hoorden reeds, hoe hij zijn overpittigen stijl verdedigt: hij wist, dat men er niet van gediend was, maar hoopte beter van een toekomend geslacht; want, zegt hij, (bl. 226):

‘Mog'lick of de nijd sal lijden
Dat sich, verr van dese tijden,
(Men beleeft die gunsten niet)
Yemand half genoeght geliet,
Half gedwongen vond te seggen,
Waer magh nu die Dichter leggen,
Die soo noo 't vertreden pad
Van 't gemeen gerijm betrad,
Die soo walghde van de woorden
Die men maer in 't oor en hoorden
Van het flauw en lauw geluyt
Van een' al te gladden fluyt?
Sterr', onschuldight mijn vermeten,
'k Ben onsoenelick gebeten
Tegen 't lamme laffe lijm
Van den dagelicksen Rijm;
En bestae het leed te wreken.’

Omtrent den inhoud zei Jorissen¹⁾, en niet ten onrechte: ‘Geen van Huygens' grootere gedichten is zoo arm aan poëzie, en zoo rijk aan gekunsteldheid, geleerdheidsvertoon.’ Hij schrijft dat toe aan den invloed van haar, voor wie het gedicht geschreven was, en meent, dat men geen hoog denkbeeld kan hebben van Susanna Van Baerle's ‘eenvoudigen en gezonden smaak.’

Dit oordeel steekt heel wat af bij dat van 's Dichters zwager Doublet, die in geestvervoering uitriep:

‘Wat is mijn ziel verruckt door 't hooch-stijgh van een Dicht,
't Geen uyt een Hemelsch breyn met Wijsheit voortgebaert is!’

Dat ‘hooch-stijgh’ openbaart zich zoo zeldzaam, dat men zelfs

1) Constantin Huygens, I D., bl. 233.

[p. 99]

genoopt wordt tot eene vergelijking met Cats. Maar ofschoon de laatste niet zoo besmet is met wat Beets ‘Marinomanie’ heeft genoemd, staat toch zelfs dit werk van Huygens op vrij wat hooger peil; en men voelt terstond, dat, zoo de gedachten hier maar zelden eene dichterlijke vlucht nemen, men met tintelender vernuft te doen heeft, hetwelk maar al te bevreesd was om door uitrafeling van gedachten tot dat alledaagsche af te dalen, dat doorgaans de eigenlijke sfeer van Cats is.

Dan volgt Oogen-Troost, in 1647 aan Lucretia Van Trello, ter gelegenheid van 't verlies van een harer oogen, toegezongen¹⁾. Dit leerdicht, dat haar tot berusting moest stemmen, betoogt, min of meer in den trant der Zedeprinten, de stelling, dat de meeste menschen zedelijk blind zijn.

Het gedicht is voor korte ontleding minder geschikt²⁾, maar ik zeg het Jorissen gaarne na: ‘Er is geen werk van Huygens, waarin hij den rijken schat van zijne menschenkennis en levenservaring met zoo gulle hand heeft uitgestrooid als in deze blinden-galery.’ En wat de wijze van behandeling betreft: ‘Welk een vooruitgang sinds de Zedeprinten! Daar is de tegenstelling maar al te dikwerf het kleed, waarachter het onvermogen zich verbergt, om het waargenomene juist te verklaren en te bepalen. Hier is iedere gedachte in den kernachtigen, korten term van zinnelijke uitdrukking geperst: met volkomen meesterschap over het idee, dat geheel afgewerkt is.’ Ik stip een paar bijzonderheden aan. Zijn tegenzin tegen de Parijsche modes lucht hij, als hij van de dansers zegt (bl. 282):

‘Sy sien niet dat de man

Die haer in 't ronde ruckt niet anders leven kan;
Sy zijn genoeghlick blindt; sy sien niet dat hy heden
De gangen tegen spreeckt, die 't gisteren te treden
De schoonste mode was; sy sien niet dat hy staegh
Op Niewigheden droomt, en yet dat weer behaegh’,

1) Over Lucretia's vader en hare vriendschapsbetrekking tot Huygens leze men vooral 't stuk van J.F.M. Sterck: Charles de Trello en zijne dochter Lucretia, de ‘Parthenine’ van C. Huygens (Oud-Holland V, bl. 275-295) en H.J. Eymael in Noord en Zuid VIII, 278.

2) Zie overigens Jorissen, t.a. pl., bl. 295-302. In zijn geheel is het o.a. afgedrukt in Penon, Nederl. Dicht- en Prozawerken IV, bl. 253-281.

[p. 100]

 

Om dat het noyt en was.... Heel onlanks ging men holl,

 

Gelijck de Noordzee gaet; nu is men droomigh doll:

 

De voet kleeft aen den vloer, men magh se nau ontlijmen:

 

De man draeyt spitsgewijs, de vrouwen schijnt dat swijmen,

 

Soo deftigh is de mode; en hoe sal 't mergen zijn?

 

De Duyvel en sijn Moer studeren op een' schijn,

 

Van niew bevalligheyt: daer sal wat soets uyt broeyen,

 

Wat niews, om man en vrouw heel av'rechts te vermoeyen,

 

En, of ons' Duyvelen niet langer wisten hoe,

 

De heele Fransche Hell, die stadigh op en toe

 

Niew' ydelheden braeckt, sal by den and'ren schraepen

 

Daer onse blinden sich bevalligh aen vergaepen:

 

Wegh met den ouden trant; daer komt een and're swier,

 

Versleten te Parijs, en van de nieuwste hier.’

Ik haal nog de volgende regels aan, waarin hij zijne onbegrensde drift voor de toonkunst schildert (bl. 282):

‘Daer stont voor op mijn hoofd, al in de wiegh, geschreven,
Ick soude speel-sieck zijn, keelblind en snaeren-blind.
Men heeft my opgequeeckt tot hooger onderwint:
Maer ingeboren aerd gaet allen dwangh te boven:
Ick sie noch huys-bestier, noch Heerendienst, noch Hoven,
Noch Nood, noch Oorboor aen; ick sie geen' tijd te kort,
Daer Veel, of Keel, of Luyt, of Fluyt versleten wordt.’

Het daaraanvolgende, zesde, boek bevat Hofwyck¹⁾, d.i. de beschrijving van zijn geliefkoosd buitenverblijf; daarop volgt in 't zevende boek de Zee-straet (van 1666, die dus niet in de vorige uitgave kon voorkomen) die hij meende, dat zijn ‘swanesangh’ zou zijn²⁾. In beide gedichten keuvelt hij aangenaam en geestig, en houdt den lezer door allerlei uitweidingen bezig. Van de boerenvrijerij in het eerste gewaagden wij reeds: in het tweede wijzen wij op het vertoog over de Fransche mode, de lange slepen en het valsche haar der joffers, de pruiken en ‘plaastervlieghjens’

1) Afzonderlijk uitgegeven door H.J. Eymael (Culemborg, 1888) die in zijne Huygens-Studiën (aldaar, 1886), nalezingen met critische aanteekeningen gaf op de uitgaven van Huygens' werken door Verwijs, Verdam, Bilderdijk, Van Vloten en Stellwagen.

2) De Zeestraet is afzonderlijk uitgegeven door Stellwagen, die ook Huygens' Oogentroost uitgaf. Zie evenwel over deze laatste uitgave 't oordeel van H.J. Eymael (Noord en Zuid XI, bl. 193).

[p. 101]

der jonkers; of het vroolijk met kussen en dansen besloten visch-maaltje in ‘Soetenburgh.’

De Mengelingh, die het achtste en negende boek met ‘van als’ vult, bevat stukken van allerlei inhoud, maar altijd van huiselijken aard. Het elfde geeft onder den titel van Spaensche Wysheit ruim 1300 uit de taal der Hidalgo's vertaalde spreekwoorden.

Het tiende boek bevat de Klucht van Tryntje Cornelis. Hij beschouwde haar als eene ‘vodderye’, die hij ‘op de menighvuldige aenporringen’ van ‘all te goede vrienden’ in het licht gaf. Zij had hem ‘geene dry volle dagen tijds gekost’, en hij had haar nooit voor een openbaar tooneel bestemd: hij hoopte, dat ze ‘mochte een Camer-spel onder de vrienden, ende in hare Cameren blijven.’ Het onderwerp is dan ook tamelijk netelig.

Claes Gerritsz, een schipper ‘van Saerdam’ voor zaken naar Antwerpen varende, had zijne jonge vrouw Trijntje Cornelis meegenomen. Terwijl hij bezig was met lossen, ging de vrouw in haar rijk ‘bruyds-pack’, en met welgevulde beurs, de merkwaardigheden der stad eens opnemen. Komende door

‘De noble Lepel-straet, het steeghjen van der minnen,
Daer niet als vreughd en woont en vriendlicke Godinnen’,

valt ze in handen van ‘een' van de snedighste’ dier nymfen, welke met behulp van haar minnaar de onnozele dronken maakt en uitplundert. Het gelukt evenwel het kordate wijf ten slotte ongedeerd uit de klauwen van het gespuis te raken.

In toon en taal is deze ‘vodderye’ niet veel kiescher dan de meeste onzer Kluchten. De tegenstelling der eenvoudige Noord-Hollandsche met de grootspraak der geslepen Brabantsche vogelgrijpen, wier karakter en brabbel-dialect terstond aan onze oude kennis Jonker Jerolimo doen denken, maakt het comische van den toestand uit. Wanneer een fijn hoveling als Huygens zulke stukken kon schrijven en doen drukken, dan zal men Bredero, den man des volks, ruim eene kwart eeuw vroeger, daarover niet al te hard mogen vallen, al moet men toestemmen, dat deze nog wat losser in den mond is dan de Heer van Zuylichem. Maar dat het publiek, waartoe deze behoorde en waarvoor hij schreef, evenmin overkieskeurig was als het ‘klootjes-volck’, waarop Bredero het oog had, blijkt ook daaruit, dat eene eerzame juffer het stuk ter lezing

[p. 102]

vroeg, en dat Huygens het haar op zijn ouden dag zonder eenig gemoedsbezwaar toezond¹⁾. Trouwens het verschil van het kiesch-heidsgevoel van toen en nu komt niet slechts uit in deze Klucht, maar evenzeer in honderderlei uitdrukkingen en vergelijkingen, die in de meest ernstige gedichten van Huygens voorkomen, zoowel als uit een tal van aardigheden in zijn Snel-dicht, die er heden niet meer doorkunnen.

Dit Snel-dicht, dat de stof leverde voor de volgende vijftien boeken, is eene verzameling van 2868 puntdichten, deels oorspronkelijk, deels naar 't Engelsch en Hoogduitsch bewerkt. Jorissen zegt zeer juist²⁾: ‘Het spelevaren op het gebied der invallende gedachten is in oogenblikken van moeheid en afgematheid eene ontspanning en eene behoefte. Naarmate de stemming van den waarnemer somberder was of opgeruimder, was de opvatting van het waargenomene ernstiger of lustiger. Sneldichten noemde hij de

1) Den 30en Juli 1673 schrijft hij aan Mej. Magdeleine Marie Pergens: ‘J'avoy esté curieux de veoir, comment vos Auteurs d'Amsterdam se seroyent advisez de traicter un sujet ridicule, sur lequel autrefois, quoyque très-occupé, je me suis diverti dans l'espace seulement de deux jours et demy; mais loin estoit-ce de ma pensée, Madle, qu'on vous donnast la peine de me faire cercher ceste piece. Puis que toutefois vous avez eu la bonté de vous y employer, et pour comble de mon bonheur aveq demonstration de quelque plaisir que vous ayez eu à me gratifier de ceste civilité, souffrez, s'il vous plaist, que j'en pretende une autre de vos beaux yeux en vous demandant la grace de conferer, en passant, ces deux ouvrages Burlesques, pour m'apprendre en quoy vostre Poete peut m'avoir enseigné mes defaults, que je seray tousiours bien ayse de corriger sur vostre censure. C'est à ceste intention, Mnd^le, que j'use de la liberté de vous envoyer ce gros volume, chargé de tant d'autres faidaises que je ne puis n'empecher de protester que vous m'obligerez de n'y parler qu'à Treintje Cornelis, et de vous souvenir, que celuy qui l'a faict parler, fera tousiours gloire d'estre creu etc.’
Den 24en Maart 1658 schrijft Van der Burgh uit Amsterdam aan Huygens, ter gelegenheid van zijne Korenbloemen: ‘.... combien qu'il y en ait qui font les scandalisez de la comédie; à cause qu'ils ne vous ont veu qu'en vostre humeur serieuse, ils ont creu que vous ne changiez iamais de visage. Pour moy, ie ne veux pas qu'un homme sage ne rie iamais, et se prive d'une faculté qui luy est propre, en tant qu'il est homme, et refusée au reste des créatures.’

2) Constantin Huygens, I D., bl. 213.

[p. 103]

meesten van deze kortere gedichten.’ Zij geven, in beknopten vorm, ‘'t mergh van langen Sinn’; ze zijn meestal, wat epigrammen zijn moeten, puntig en geestig. 't Valt niet te ontkennen, dat ze soms op al te gezochte woordspelingen berusten, of dat de pointe ons wat al te onkiesch in de overkiesche ooren klinkt; maar het een zoowel als het ander viel juist in den smaak des tijds¹⁾, en ondanks dit alles zijn ze over 't algemeen ook voor onze dagen nog zeer aantrekkelijk. Ze handhaven bij uitnemendheid Huygens' aanspraak op den naam van pittig, puntig en geestig schrijver.

Zegt nog iemand met de bedillers van Huygens' tijd:

‘Siet wat al papiers verloren!’

hij verdedige zich thans als toen, door er op te wijzen, dat men ze moet nemen voor hetgeen ze zijn: spruiten alleen van verloren oogenblikken:

‘Hebb ick wat papiers versleten,
Tijd en hebb ick niet verseten,
Dat's my veel te dieren waer;....
Soud ick sulcke kostlickheden
Aen onnoodlickheit besteden?
Niemand sie my daer voor aen:
Tijd verlegen, tijd verstaen,
Tijd vertreden, tijd verreden
Is alleen hier aengegaen.

Kijft niet, Leser, 't zijn geen dingen

Daerm'u tijd voor af will dringen:
Siet wat ghy my schuldigh zijt;
'k Geef u brockelingh van tijd,
Brockelingh van brockelingen
Geefter tegen, wy zijn quijt.’

Het laatste of zeven-en-twintigste boek der Korenbloemen bevat vertalingen.

Huygens stierf in 1687 op Hofwyck, in den ouderdom van een-

1) Barlaeus schreef hem in 1645 (Hooft's Brieven, IV D., bl. 318): ‘Me iis lectoribus accense, qui Epigrammata tua aiunt desinere in pyramydem, in cuspidem, in stylos, frameas, hastas, acus et aciculas, spicula et sicas, uncos etiam et hamos, et quidquid praepilatum est et ingeniose acutum.’

[p. 104]

en-negentig jaar, in dezelfde stemming, die hem reeds drie jaar te voren had doen zeggen: ‘Komt, Heere, 'tis genoegh’¹⁾.

1) Zie het extemporé bij Jorissen, Const. Huygens, I D., bl. 401.
Ik voeg hier ten besluit eenige uittreksels bij uit het Gebruyck of ongebruyck van 't Orgel inde Kercken der Vereenigde Nederlanden, om het doel van dit werkje aan te wijzen.
Hij veroordeelt ten stelligste het bloot zinnestreelend orgelspel, en daarom het naspel van het orgel na de preek, het phantaseeren van den orgelist: ‘eens menschen droom, door pijpen uytgeblasen’ (bl. 10); en vooral de muziekoefening des avonds om zes uur, die tot allerlei onheilig bedrijf aanleiding gaf (bl. 31). - Daarom veeleer ‘den yver van de Fransche kercken in te volgen, de Pijpen uyt de Kerck te keuren, als aenhitsingen tot quaed: ende het gebruyck daer af niet meer onder de Gemeente te laten melden.’ (bl. 38-39). Men zou de orgels kunnen laten staan, doch ze niet bespelen; maar neen, zegt hij (bl. 41), 't ware toch beter dat we ‘de Orgelen gansch sloopten, ende uyt der herten, als uyt der oogen, brachten; schoon het maer en waere, om ons niet te laten beduchten, als oft wy blijde waeren de witte muren onser Tempelen, dier beste cieraed d'eenvoudigheid is, met onnutte, maer beschilderde panneelen ende vergulde Fluyten kinderachtigh op te proncken.’
Zoo had hij uit het Geneefsche oogpunt geredeneerd. Maar ‘in Engeland heeft men voor 't beste aengesien, neffens andere uytwendigheden het Orgel ende sijn kerckelick gebruyck staende te houden’ (bl. 8); en hij komt op bl. 47 onverwachts tot de met al het vorige zeer strijdige meening, dat men het oog behoorde te slaan op den weg, in Engeland bewandeld, en ‘dat wy dien voor allen anderen behooren te kiesen en in te gaen; dat is, de Orgelen niet alleen behouden, maer oock nieuwe te maken, tot het dagelicksche gebruyck onser Kercken.’
Maer het geschiede niet om de muziek, alleen om God te eeren en te loven met hart en mond en hand.
Men verwijte hem niet, dat dit zou zijn ‘de gesuyverde Kercke van niews met d'aenstootelicke ydelheden van 't Pausdom vervullen ende vervuylen’ (bl. 49). Augustinus achtte, dat wij moeten navolgen wat niet tegen 't geloof of goede zeden is, waar wij dit ook vinden. De Catholieken zeggen ‘het Orgel tot Gods eere te gebruycken. Daeraen, seggick, (alle misbruyck uytgesloten) doen sy dat recht is, ende wy behooren 't nae te doen’ (bl. 55). Hij bewijst dan uit Kerkvaders en Bijbel-teksten, dat men God met lofzangen mag eeren, met harp en luit ‘oft soomense noemen will’ (bl. 63). Daarbij heeft hij zelfs Calvijn aan zijne zijde (bl. 73-74).
Ziehier, hoe hij het gebruik geregeld zou willen hebben (bl. 76):
‘Mijne meeninghe dan soude wesen, dat wy, voor een gedeelte, het ooghe sloegen op sommige onser naburighe Steden, ende dat wy, volgens haere nu eenighe jaeren gewoonlicke Wijze, den dagelixen Kerck-sang der Gemeente met het Orgel vergeselschapten: dat is, soo voor als nae de Predike, met den Psalm beginnende ende daermede eindigende.
Mocht ick wat verder gaen, ick soude voor stellen, niet dat wy het einde vanden gesongen Psalm met eenigh Orgel-geluyd vervolghden; want dat houd ick rond uyt voor ydel ende ondienstigh; maer dat de Psalm verkondight zijnde; het Orgel thien oft twintich, min ofte meer Maten voor uyt, een statighe inleidinghe tot het Gesangh maeckte, ende niet de stemmen der gemeente alleen maer selfs hare herten holp bereiden tot die zedighe ende eerbiedighe aendacht, die in 't uyt-spreken van d'aenstaende heilighe woorden werdt vereischt.’
Maar hij waarschuwt (bl. 95), ‘dat ick voornamentlick alle konstighe dertelheden vanden Orgelist.... uyt ons Kerck-gesang ghekeurt verstae te hebben.’
Hij dringt voornamelijk op de begeleiding van het orgel aan om daardoor het valsch en verward gezang te bekampen der gemeente, die ‘eene onlydelicke onachtsaemheid blijcken laet in 't singen van die gebeden ende Lofsangen, die ons de heilige Dichters derselve met soo sorgvuldighen geregeltheid voorgestelt ende naghelaten hebben’ (bl. 114).
Het werkje werd hevig aangevallen door J.J. Calckman, in zijn Antidotum, Tegen-gift vant gebruyck of on-gebruyck vant Orgel (1641). Maar daar staat tegenover het boeksken, getiteld: Korte Aen-wijsinge dat het tegen-gift van den Orgel-bestormer ongesont is, Door W.S. (1641); voorts de Responsa Prudentium ad Autorem Dissertationis de Organo in Ecclesiis Coenfoed. Belgii (1641), bevattende de instemming van verscheiden beroemde mannen, waarop Huygens in den brief aan Calendrini van 12 Maart 1641 (boven, bl. 86) wijst, en dat besloten wordt met het ‘Extract uyt de Resolutien des Kercken-Raeds van 's Graven-hage, gehouden den 20 Decemb. 1641’, en waarin het antidotum veroordeeld wordt.