De lof der aalbessen

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: G 1648 10

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De lof der aalbessen van Gert-Jan Johannes uit 1997.

 

redactionele ingrepen

p. 99-114: de noten zijn bij de bijbehorende nootverwijzingen op de betreffende pagina's geplaatst. De genoemde pagina's zijn hierdoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. VIII, XII, 14, 90 en 98) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

 

[pagina I]

De lof der aalbessen

 

[pagina II]

Nederlandse cultuur in Europese context; monografieën en studies, 10

 

Deze reeks verschijnt in het kader van het door nwo mogelijk gemaakte Prioriteitsprogramma: ‘Nederlandse cultuur in Europese context’. In dit programma wordt vanuit verschillende cultuurwetenschappelijke disciplines onderzoek verricht naar de plaats en de functie van de Nederlandse cultuur in internationaal, met name Europees verband. Het onderzoek concentreert zich op vier ijkpunten: de jaren rond 1650, 1800, 1900 en 1950-1970.

De resultaten van een aantal deelonderzoeken worden in deze reeks gepubliceerd. Daarnaast zullen de resultaten van het gehele project in vijf boekdelen toegankelijk worden gemaakt.

 

[pagina III]

NEDERLANDSE CULTUUR IN EUROPESE CONTEXT

G.J. Johannes

De lof der aalbessen

Over (Noord-)Nederlandse literatuurtheorie, literatuur en de consequenties van kleinschaligheid 1770-1830

Sdu Uitgevers, Den Haag

 

[pagina IV]

Illustratie omslag: ‘Ribes Rubrum / Roode Aalbessenboom / Gemeine Johannisbeere [...]’ uit: J.C. Krauss, Afbeeldingen der fraaiste, meest uitheemsche Boomen en Heesters [...]. Amsterdam 1802-1808. [Foto KB, Den Haag; met dank aan drs. E. Koolhaas-Grosfeld]

Vormgeving: Wim Zaat, Moerkapelle

Zetwerk: Wil van Dam, Utrecht

Druk en afwerking: Ten Brink Meppel b.v., Meppel

 

© G.J. Johannes, Amsterdam 1997

 

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

 

isbn 90 12 08516 0

 

[pagina V]

Inhoudsopgave

Voorwoord van de redacteuren			IX
Woord vooraf			XI
1	‘Sieraad van der burgren disch!’		1
1.1	Inleiding		1
1.2	Nationaal gevoel en lof der schepping		4
1.3	De aalbes en de eenvoud		7
1.4	Het verhevene		8
1.5	‘Zwakheid en suffend onvermogen’		9
1.6	Crisis en kleinschaligheid		11
2	‘Eene omwenteling op onzen zangberg.’ Kunsttheorie rond 1800		15
2.1	Van Alphen en de anderen		15
2.2	Van Goens en de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde		16
2.3	Kenmerken van de vroege esthetica in Nederland		18
2.3.1		Letterkundig karakter	18
2.3.2		Incidenteel karakter	19
2.3.3		Dilettantisme	19
2.3.4		Eclecticisme	20
2.3.5		Stagnatie	21
2.3.6		Vervlakking	22
2.3.7		Consensus	22
2.3.8		Evenwicht	23
2.3.9		Herhalingsdwang	24
2.3.10		Wantrouwen tegen de esthetica	26
3	De esthetica en het verval		27
3.1	Twee tegenstellingen		29

 

 

[pagina VI]

3.1.1		Kosmopolitisme of nationalisme?	29
3.1.2		Verdieping of verbreding?	29
3.2	De wetenschap en de regels		30
3.3	Theorie en praktisch nut		31
4	‘Eén kan niet alles doen.’ Infrastructuur en kleinschaligheid		33
4.1	Universiteiten		33
4.1.1		Universitaire kunsttheorie	34
4.1.2		Het geleerde Latijn	35
4.1.3		Herleving der klassieken	37
4.1.4		Een ‘onoverschrijdbare grenspaal’	38
4.2	Een geleerd genootschap?		39
4.3	Mecenaat		42
4.4	Tijdschriften		45
4.5	Kritiek		47
4.6	Consequenties: verbreding en verbreiding		50
5	‘Bij ons is het noodlot zeker.’ Literatuur rond 1800		55
5.1	Tijdschriften		56
5.2	Genootschappen		57
5.2.1		Leesgezelschappen	58
5.3	Kritiek		59
5.4	Commercialisering en professionalisering		60
5.5	Vertalingen		62
5.6	Mecenaat		65
5.7	Een ‘dichtkundige martelaars-historie’		67
6	Het eenvoudige en de ‘wezenlijke nationaliteit’		69
6.1	‘Het klein begrip des lands’		70
6.2	Volkskarakter en volksverlichting		71
6.3	‘Een wereldburger ben ik niet’		73
6.4	Katholieke duisternis		75
7	De lof der eenvoudigheid		79
7.1	Opwaardering van het eenvoudige		79
7.1.1		De ‘belagchelijke idealen der overalpische volken’	80
7.1.2		Eenvoudigheid als echt-vaderlandse deugd	81
7.2	Het eenvoudige als grondprincipe		82
7.3	Domineespoëzie of nationale dichtkunst?		85

 

 

[pagina VII]

7.3.1		Vorm en inhoud	86
8	Conclusies: kunst, cultuur en haringkaken		91
8.1	‘Wij zijn Nederlanders’		92
8.2	De ‘ware volksverlichting’ en het ‘hooghartig exclusivisme’		95
Noten			99
Literatuur			115
Namenregister			125