Kint geer eur eige stad?

[p. 204]

Refuzjiehoezer.

Veur tot de kèrreke vaan Mestreech aon de bäört vaan behandeling komme mote veer iers nog bespreken 'n kattegorie vaan gebouwe, die wel neet rechstreeks tot de kluusters en kapelle gerekend mage weure, meh die toch in verband mèt hun bestumming e kèrrekelik karakter droge en daan ouch in et godsdeenstig leve vaan eus stad dèks 'n belangrieke rol höbbe gespäöld. Veer bedoele de refuzjiehoezer.

In de middeliewe naomelik, wie de landstreke boete de steij herhaolrouftochte vaan roondtrèkkende bende heurseldaote, wie de bregangs op et land vrij speul hadde en veur niks tröksjrikde, waore de kloestermoere, die dèks gans aofgelege aon hun eige lot waoren euvergelaote, miestal neet in staot um de minse, die daobinne woende, behurelik te besjerreme. En zoe zeukde de mieste kluusters oet d'n umtrèk vaan Mestreech binne de sterreke walle vaan de stad 'n woening, boe ze in tied vaan oorlog en aander noedtouwstande 'n touwvlöch kôste vinde. Daorum woorte die hoezer refuzjies geneump. Wijl ze miestal oet rejaol bäörs geboud waore, staoke ze gunstig aof tege de invoudige, oonsoliede en dèks erremeujetige woeninge vaan de börregers.

De ajtste refuzjie, die veer geneump vinde, is die vaan de abdij vaan Godsdal of Val-Dieu, de nog altied euveral bekinde, zoe sjèlderechtig gelegen abdij in de umstreke vaan Aubel. In 1393 al woort die refuzjie gestiech. Ze laog in de Bokstraot en wel in de rij hoezer, die in 1849 veur d'n aonlèk vaan et kanaal vaan Mestreech nao Luik is aofgebroke gewoorde, vlak neve de ierste kèrrek vaan de Augustijne, dus kort bij de Maosbrök. Aon d'n aandere kant grensde ze aon de aw Joedepoort. In 1662 is ze verkoch um de sjölde te betaole, die de abdij door d'n oorlog gemaak had.
delik bloetgestèld waoren aon et geweld vaan d'n oorlog en aon de

De adelikke abdij vaan Sint Gerlach oet Houthem heet in Mestreech twie refuzjiehoezer gehad. Et ajtste daovaan laog in de Stokstraot kort bij Slevrouweplein neven et hoes ‘In den Olifant’ (wat nog besteit). In 1564 woort door de magistraot vaan de stad aon de proos vaan dat kloester verlof gegeven um in et achterhoes vaan die refuzjie op de stadswal 'n inriechting te make veur de geudere, die veur et hoes bestump waore, vaan op et zoegenaomp Bat nao bove te kinne trèkke.

Dit hoes môs in et begin vaan de achtiende iew weges bouwvalligheid verlaote weure, boe-op de kloesterlinge ziech aon de Staote-Ginneraol riechde mèt et verzeuk, 'n nuij refuzjie te mage stiechte. Die vergunning woort hun in 1731 verliend, zoedat ze dalik 'n hoes op de Breuselestraot aonkochte, meh al in 1771 woort dees refuzjie opgeheve en et hoes veur 8500 Braobanse göldes verkoch aon Henri Martin Nypels, griffeer vaan de ‘Hooge Leenzaal’ vaan Sintervaos en getroud mèt Anna Ida vaan Heylerhoff. Later is dat pand euver-

[p. 205]

gedrage aon de familie de Stuers, die et nog in eigendom heet.

Zier bekind waor de Refuzjie vaan Hoch. In d'n umtrèk vaan Mestreech bevoont ziech al in hiel aw tijje e paoterskloester ‘Hocht’. Dit woort in 1131 nao de abdij Godsdal euvergebroch, boenao de bissjop vaan Luik. Hugo de Pierrepont, op ‘Hocht’ e vrouwekloester stiechde. Ouch dees rillezjeuze wiste ziech, persijs wie hun veurgengers, in Mestreech 'n touwvlöchsplaots te versjaffe. Wienie dat dat zjus gebäörd is, wèt me neet.

D'n eerste kier, dat veer melding devaan gemaak vinde, is in 1531, wie de magistraot vaan de stad aon de ‘Vrouwe van Hocht’ touwstumming gaof um de gievel vaan häör hoes op d'n ‘Holtmerckt’, zoe-es destijds de Bosstraot hèdde, e stökske veuroet te zètte.

In 1554 woort aon de ‘Abtdis van Hocht’ door et gemeintebestuur aofgestande e ‘rouwken’ of sträötsje, dat oetkaom in de Raomstraot en achter et ope terein vaan de refuzjie umleep.

Naodat veer ruim oonderhaaf iew laank vaan dees refuzjie niks mie vermeld vinde, leze veer in akte vaan et jaor 1704, dat toen et hoes op koste vaan de abdis in dreië is gedeild, wat häör 8700 Luiker göldes gekos heet. Ei deil bleef refuzjiehoes, terwijl de twie aandere aon parteklere verheurd woorte. Me had bliekbaar ruimte teväöl veur eige gebruuk.

In de Fransen tied woort et gans gebouw op 24 september 1797 es domeingood veur 175500 frangs verkoch aon de familie Hupkens. In 1851 góng et in eigendom euver aon Petrus Rego, de stiechter vaan et groet febrik, dee iers drei, later twellef woeninge devaan maakde, totdat in 1877 et hiel kompleks is aongekoch door de ‘Zusters van het Arme Kind Jezus’, die door de ‘Kulturkampf’ oet Duitsland verdreve waore.

Et is dees refuzjie, die bij de Mestreechteneers nog etlangste häöre naom heet gehawwe, want veer rappeleren et us nog good, dat vaan kinder, die bij de zoegenaomde ‘Duitse Zusters’ op sjaol gónge, gezag woort: ‘ze zitten op de refuzjie vaan Hoch’.

Ouch de kanunnikesse vaan de abdij vaan Munsterbèlze hadde hun refuzjiehoes binne Mestreech. Dat laog aon e klei sträötsje, dat vaan de Groete Grach nao de stadswal leep, in e stök vaan 1536 ‘Her Aert Craichs stroetgien’ geneump weurd en in 1598 de ‘Hardemans rouwe’ hèdde. In dit lèste jaor woort op verzeuk vaan de euverste vaan et kloester vaan Munsterbèlze dat sträötsje door et gemeintebestuur aon d'n openbaren deens oonttrokke en aon de eigeneersters vaan et refuzjiehoes aofgestande.

Wienie dees refuzjie is gestiech en tot wielang ze es zoedaonig gedeend heet, is tot vaandaog d'n daag nog neet gebleke. Wel wete veer, dat de graof vaan Tilly umstreeks 1720 op et terrein daovaan e prachtig ‘hôtel’ heet laote bouwe, wat heer priffereerde bove de woening in et goevernemintsgebouw. Bij z'n tèstamint stèlde heer dat gebouw ter besjikking vaan de ‘Commissarissen Deciseurs’ vaan de bissjop vaan

[p. 206]

Luik um dao-in te verblieve tijdens hun twiejaoreliks bezeuk aon de stad. Later hele de Staot evaan de ‘Landen van Overmaeze’ dao-in eder jaor hun vergaderinge, terwijl ouch dèks bals en konzaers d'rin gegeve woorte. Eindelik is et gebouw mèt al de groete terrein, die debij huurde, verkoch aon et riek, dat dao de bekinde ‘Rijks Lagere School’ in gevestig heet. De benaoming ‘Refuzjie van Munsterbèlze’ is al lang verdwene, meh die vaan ‘Hof van Tèllie’ heet e zier tej leve gehad en weurd door awwer lui nog wel gebruuk.

Op de Kommel laog vreuger nog de Refuzjie vaan Herkenrode, 'n abdij, in 1182 gestiech door Gerard, graof vaan Loon. Et gebouw lik noe in d'n hoof vaan et kloester vaan de Zusters vaan Liefde en is bewoend door kosdames. In de vreugeren traptore bevind ziech nog 'ne stein, dee et jaortal 1574 dreug, woersjienlik dat vaan de stiechting, terwijl in de zuidelikken hoofmoer 'ne stein aonwezig is, boe-in et waopesjèld vaan de abdis Barbara vaan Hinnesdael en et jaortal 1645 is oetgebeiteld.

In 1774 is dees refuzjie door de kloesterlinge vaan Herkenrode aon parteklere verkoch, terwijl ze in 1873 in han is gekomme vaan de Zusters vaan Liefde.

De abdij vaan Sint Sjaak in Luik had e refuzjiehoes in de Papestraot in et gebouw, boe langen tied et bankeershoes Hering. Vrijthof & Co is gevestig gewees en boe noe de familie Dassen woent. Bezunderhede euver die refuzjie zien wijjer neet bekind.

'n Hiel important kloester in de umstreke vaan Mestreech waor nog de Proosdij vaan Meerse. Die waor gestiech in 939 door de Abdij vaan d'n Hèllige Remigius in Reims, naodat keuningin Gerberga in datzellefde jaor d'n awwe keuninklikke palts vaan Meerse aon die abdij gesjoonken had.

Ouch die proosdij had e refuzjiehoes in Mestreech en wel in de Hoegbrökstraot (of ‘de Aw straot’, wie de Mestreechteneers ze neumde) rech tegeneuver de Grachstraot. De zwoere gievel vaan blauwe stein steit nog altied dao en maak nog 'n impressie vaan veurnaomheid. Heer dreug ouch nog in 'ne stein de waopes vaan de proosdij en vaan et Duits keizerriek.

Wienie dat refuzjiehoes is geboud wete veer neet. In 1797 woort et door de Franse ouch es domeingood verkoch aon 'n zeker juffrouw Geelen. 'n geweze kloesterlinge oet Mestreech. In 1834 is et gebouw ingeriech tot febrik vaan gekleurd glaas door de gebreurs Cartissier, die kèrrekvinsters maakde en oonder aandere de sjoen vinsters achter in de koer vaan Sintervaoskèrrek höbbe gelieverd.