|
| |
De aw kapelle vaan Mestreech.
Nao de besjrijving gegeve te höbbe vaan al de ein en twintig kluusters, die veur de Franse Revolusie in Mestreech zien opgeriech, zölle veer noe euvergoon tot de behandeling vaan de aw kapelle, die in vreuger jaore in eus stad bestanden höbbe.
Vaan alle die kapelle is helaas gein ein mie euvergebleve en alle spore vaan hun bestoon zien verdwene. Allein in sommige straotnaome leve inkele vaan hun nog veurt. Neettemin achte veer et vaan belang hun vreuger aonwezigheid in herinnering te bringe, umtot ze neet allein us hellepe kinne um 'n dutelik beeld te kriege vaan et godsdeenstig leve vaan eus veurawwers, meh ouch wijl zij vaan invlood zien gewees op en 'n veurnaom rol höbbe gespäöld in et openbaar leve vaan vreugeren tied.
Tot 1796 naomelik waor Mestreech, wie veer ouch al vreuger gesjreven höbbe, verdeild in veertien wieke of ‘kerspelen’, terwijl eder ‘kerspel’ de naom droog vaan de kapel, die dao-in laog.
Dees kapelle te bespreke in de vollegorde, die euvereinkump mèt d'n tied vaan hun oontstoon, is neet te doen um de invoudige reije, dat deen tied bij väöl hiel meuielik vas te stèllen is. Veer weite vaan eus aw kapelle betrèkkelik wienig, vaan sommige zoe good es niks. Inkele weure door de historiesjrijvers terloups geneump zoonder dat ze naoder bezunderhede devaan mètdeile.
Wienie me de Sint Maternuskapel neet mètrekent (boe-euver veer et bij de behandeling vaan Sintervaoskèrrek nog wel naoder zöllen höbbe), is zeker ein vaan de ajtste kapelle, zoeneet de ajtste, die vaan sint vicentius gewees.
De bekinden historiesjrijver pastoer Willemsen zaoliger neump es stiechter vaan dees kapel d'n Hèllige Perpetuus, bissjop vaan Mestreech in de zevende iew. In et jaor 1206 vinde veer ze vermeld bij gelegenheid dat 'ne benefisiant vaan die kapel, Henricus, in Sintervaos e solemneel fies t'r iere vaan d'n Hèllige Vincentius stiechde. De kapel ressorteerde daan ouch onder et kapittel vaan Sintervaos. Euver de
| |
| |
plaots, boe ze gelegen heet, is väöl stried geveurd. Volleges de kaart vaan de Bellomonte, die veer bij de behandeling vaan et Zjezwietekloester besjreven höbbe, laog ze op d'n hook vaan de Breijstraot en Slevrouweplein.
Vaan hoegen awwerdom sjijnt ouch de kapel vaan sint amor gewees te zien. Dezen hèllige storref in de achste iew in Mestreech op z'n pellegrimsreis nao et graaf vaan Sintervaos en woort in de nao häöm geneumde kapel begraove. In 850 zien z'n euverbliefsele euvergebroch nao de abdij vaan Munsterbèlze, boe heer nog es patroen verierd weurd.
Sommige stèllen et oontstoon vaan dees kapel in de achste iew. Ze laog op et plein, dat vreuger Moosmerret hèdde en noe nao Sint Amor geneump weurd. Wijl dat plein zellef al gaar neet groet is, moot die kapel wel vaan zier besjeije aofmetinge gewees zien. In 1274 vinde veer häör in 'n ak vermeld. Wijer wete v'r, dat ze in 1406 verboud en daonao obbenuijts gewijd woort. Al in 1603 is ze aofgebroke. De vrijgekomme plaots woort toen veur greuntemerret bestump: daovaandan de vreugere naom.
In de Groete Staat laog veuriers de kapel vaan d'n helligen geis op de plaots, boe later et hoes van de familie Thys gestanden heet en boe noe ziech de maggezijne vaan Wolf & Hertzdahl bevinde. Volleges de bekinden Dominikaner-paoter de Heer, aon wee veer väöl bezunderhede euver de aw historie vaan Mestreech te daanken höbbe, woort dees kapel geboud in 1230. Aandere zien vaan meining, dat häör oontstoon al in de twellefde iew moot weure gestèld. Ze behuurde bij de Erremetaofel vaan d'n Hèlligen Geis, 'n stiechting, die veer in de jaore 1316 en 1324 aongehaold vinde bij gelegenheid dat ze door legate mèt landerije en rinte woort begiftig. Dees Erremetaofel woort naomes de magistraot vaan de stad geadministreerd door e kollezje, de ‘heyligen-geystmeisteren’ geneump, boevaan de lede door de ambachte woorte gekoze. In 1378 bepaolde de raod zier oetveurig, wie dat kollezje te wèrreken had en boetouw et bevoeg waor. Vaan de administrasie môste registers in duplo gehawwe weure; vas good moch neet verkoch of bezwuurd weure zoonder touwstumming vaan de raod. Et veurnaomste doel vaan dees stiechting waor de bedeiling ‘in natura’ aon errem börregers vaan de stad. Behalleve door gifte woorten häör inkomste nog verstèrrek door de boetes, die in sommige gevalle ten veurdeile vaan de Erremetaofel opgelag woorte. Ouch vervelen aon häör de oonbeheerde naolaotensjappe vaan in Mestreech gestorreve persoene, boevaan de errefgenaome neet ontdèk kôste weure.
De kapel, die in d'n iersten tied oetslutend ten deenste stoont vaan de Erremetaofel, woort in 1471 veur et publiek opegestèld.
In 1731 deende dees kapel aofwisselend veur kattelieke en protestante godsdeensoefeninge in verband mèt de Sjotse tróppe, die destijds
| |
| |
heij in garnizoen laoge. In 1803 is ze aofgebroke en woort op häör plaots e partekleer woenhoes opgeriech.
Tot et jaor 1870 bestoont neve dat hoes e gengske, dat de verbinding vaan de Groete Staat mèt de Hèlligengeisstraot oonderheel. Aon et bestoon vaan de Erremetaofel rappeleerde nog in et begin vaan de negetiende iew e zevetal huiskes in d'n Hèlligen Geis, die deende veur gratis oonderdaak aon e stök of twintig aw luikes, door et Börregerlik Errembestuur daoveur aongeweze.
Op d'n honk vaan de Groete Staat en de Spèlstraot laog de kapel vaan sint joris, boe de straot tot in de zestiende iew nao geheiten heet. Wie veer al ieder gezeen höbbe, grensde die kapel direk aon de terreine vaan et Dominikanerkloester. De verder bezunderhede vaan dees kapel bespraoke veer al bij de behandeling vaan dat kloester.
De kapel vaan maria ten oever, boenao de Merriejestraot (Mariastraat) geneump is, weurd in aw akte al in 1281 vermeld. Et sjijnt, dat ze in verband mèt de plaots, boe ze laog, veural door de Maossjippers bezeuk woort. Veer höbbe vreuger al gezeen, dat heij in et begin et mirakuleus Slevrouwebeeld, dat iers later de naom vaan ‘Sterre der Zee’ gekregen heet, bewaord en verierd woort, veurdat et euvergebroch is nao de Minnebreurekèrrek op de Pieterstraot.
Op 3 november 1563 had dees kapel 'ne zwoeren aonval vaan de beeldestörremers te doorstoon en hiel lang heet ze die gebäörtenis neet euverleef. In 1611 jummers is ze mèt de groond geliek gemaak veur et bouwe vaan de nuij Augustijnekèrrek.
Op de Breuselestraot bij d'n ingaank vaan de Kommel stoont in d'n awwen tied 'n kapel touwgewijd aon sinterklaos. Wienie die is geboud höbbe veer neet kinnen achterhole. Veer vinden häör vermeld in akte vaan de jaore 1324 en 1328, wie 'ne zekere Johannes de Woelbeke es keplaon devaan geneump woort. Wie in 1612 de ganse zuidkant vaan de Breuselestraot, naomelik fieftig hoezer vaan de Ekerstraot tot de Kommel door 'ne geweldige brand d'raon góng (de hoezer waoren in deen tied nog miestendeils vaan hout), môs ouch de Sinterklaoskapel d'raon geluive. Ze is neet mie opgeboud.
Bij dees kapel behuurden e gashoes, et ‘Sint-Nicolaes-Gasthuys’, dat al in et jaor 1263 in 'n testamint veurkump en dao geneump weurd: ‘het nieuwe gasthuys te Tweebergen’. Ouch in stökker vaan de jaore 1302 en 1325 weurd melding devaan gemaak. Et gaof z'ne naom aon 'n stadspoort, gelege tösse de nuij ‘Tweebergen’- of Breuselepoort en de nuij ‘Lenculen’- of Toongersepoort en die gestande moot höbbe bij d'n ‘Haeckenkamertoren’, boe-in op 21 december 1761 die geweldige pollefer-oontploffing heet plaots gehad en boevaan de plaots later ‘Abramslook’ geneump is.
Dat Sinterklaosgashoes waor in 1584 zoedaonig in bouwvallige staot, dat et is opgeheve, boenao z'n bezittinge, zjus wie later die vaan de kapel, zien touwgeweze gewoorde aon et Sint Katrijne-hospitaol.
| |
| |
Ouch bij dit hospitaol behuurde 'n kapel, de sint katrijnekapel, dèks ouch Sint Katrijnekèrrek geneump, zoewel weges häöre groeteren umvaank es weges de deenste, die zij miejer es ins bewezen heet. Aon häör bestoon rappeleerde nog tot einige jaore trök et Sint-Katrijnegengske, dat in alle opziechte, veural ouch in lètterlikke zin, in 'ne slechte reuk stoont en dat laog neven et prachtig hierehoes, geboud door d'n awwen hier Louis Rego op de Merret bij et begin vaan de Bosstraot.
Dees kapel woort geboud in 1453, terwijl häör doupregister begint mèt et jaor 1500.
Wie in 1632 Frederik Hendrik Mestreech had ingenome en Sint Mattijskèrrek in han vaan de protstante veel, woort de prochie euvergebroch nao de Sint Katrijnekèrrek. En es zoedaonig heet ze ein en veertig jaor laank deens gedoon, want naodat Lodewijk XIV in 1673 meister waor gewoorde vaan de stad, heet z'ne groet-aalmoezenier, de kardinaal de Bouillon, dees kapel in de plaots vaan Sint Mattijs aofgestande aon de ‘Nederduytsch Hervormde Gemeente’, um dao-in mèt de Waolse gemeinte um bäörte godsdeensoefeninge te hawwe. Dat doorde evel mer tot 1678, want nao de ‘Vrede van Nijmegen’ kraoge de protestante werum Sint Mattijs en góng de prochie weer nao de kapel euver, boe-in ze tot de Fransen tied gebleven is.
Et Sint Katrijnegashoes vinde veer veur d'n ierste kier geneump in 1556. Et woort opgeheven in 1610, terwijl de gebouwe geveug woorte bij et ‘Hotel de Turenne’, dat deneve laog. Op de plaots vaan dat hotel stoon noe twie woenhoezer, boevaan eint hiel lang is bewoend gewees door juffrouw Castel en et aandert nog bewoend weurd door de familie Rutten-Wolters.
Veer moten aonnumme, dat op de plaots vaan de in 1458 geboude Sint Katrijnekèrrek in vreugeren tied ouch 'n kapel gestanden heet. Want in de daartiende iew is al spraoke vaan 'n kapel die dao stoont en die geheite woort ‘Sinte Catharina in 't veld’. Dees benaoming wijs d'rop, dat in deen tied op de plaots vaan de tegeswoordige Bosstraot nog niks es veld waor. De stad heel op bij de aw umwalling, die vaan de Groete Grach dweers euver wat noe de Merret is in de riechting vaan de Kleine Grach leep.
Op d'n hook vaan de Taofelstraot en de Pieterstraot laog de kapel vaan sint hilaruis, boevaan de naom nog veurtleef in et Sint-Hilariussträötsje achter de kèrrek vaan de Waolse Gemeinte, die op de plaots vaan de kapel geboud is. Veer vinden häör al aongehaold in et jaor 1218. Ouch wete veer, dat ze in 1490 woort herboud. In et begin vaan de zevetiende iew is ze evel al boete deens gestèld en toen gebruuk gewoorden es pollefermaggezijn. In 1680 is ze veur good aon de kattelieke oontnome en aon de Franse protestante aofgestande, die dao in 1686 hun eige gemeinte vestigde, terwijl ze in et jaor 1732 zien begós mèt de bouw vaan de kèrrek, die veer noe nog dao kinne. De Taofel- | |
| |
straot heet tot in de zevetiende iew Sint Agathastraot (Sint Aechtenstraet) geheite. Dat kaom, wijl in die straot kort bij de Sint Hilariuskapel et hospitaol vaan Sint Agatha gelege waor. Dit hospitaol sjijnt al te zien opgeheve tösse de jaore 1628 en 1650, boenao de gebouwe in 1717 veur de som vaan 6000 gölde in han vaan parteklere zien euvergegaange. D'n ierste kier, dat me dit hospitaol geneump vind, is in 'n ak oet et jaor 1387.
Eindelik moot in diezellefde Taofelstraot nog 'n sint-gregoruiskapel bestande höbbe. Väöl is us dao-euver neet bekind, allein, dat ze al veur 1610 in 'nen touwstand vaan verval moot gewees zien. Want in dat jaor woort in 'n ak et hospitaol vaan Sint Agatha umsjreve es gelege te zien kort bij de euverbliefsele vaan de aw Sint-Gregoriuskapel.
Vlak bij de Maosbrök laoge nog twie klein kapelle: die vaan sint everardus op de Vèssermaos, in 1281 geboud en in 1619 aofgebroke en die vaan sint evergislus of Sint Evert ('ne lierling vaan Sintervaos, wie gezag weurd) in de Mestreechter Brökstraot kort bij de vreuger Bokstraot. Ze bestoont al in 1316 en weurd ouch nog aongehaold in 1322, wie 'ne zekere Mathias Parvus rektor vaan dees kapel waor. In ein vaan de hoezer vaan de Brökstraot, links es me nao de Brök geit, bevind ziech nog 'ne gievelstein, veurstèllende 'n kèrrek mèt es ondersjrif: ‘In het Kerxken’. Dee stein bewaort nog de herinnering aon et bestoon vaan die kapel en wijs teves oongeveer de plaots aon, boe ze moot gestanden höbbe.
Wijjer heet Mestreech nog gekind 'n kapel touwgewijd aon de Hèllige maria magdalena en agnes, boevaan veer allein weite, dat ze laog binnen et gebied vaan de hierlikheid ‘Tweebergen’, dus in de umgeving vaan de Breuselestraot. Veer vinde vaan häör bestoon mer twiemaol melding gemaak, naomelik in de jaore 1358 en 1404.
In d'n hoof vaan de ‘Poort van Reymborg’, vreuger ‘'t huys van Groesselt’ (Groonsveld) geheite, dat al ter spraoke is gekomme bij de behandeling vaan de Zjezwiete, laog de kapel vaan sint amandus. Dao weurd beweerd, dat die ‘Poort van Reymborg’ ins gedeend had es woening veur de bissjoppe Monulphus. Gondulphus, Amandus en Remaclus. Wie de Zjezwiete dat gebouwe-kompleks in eigendom hadde gekrege, höbbe ze die kapel gans gerèstoreerd en opgeknap en in 1596 door de wijbissjop vaan Luik, Andreas Stregnaert, obbenuijts laote wijje.
Tot de kapelle mote veer ouch nog rekene die vaan sint jaokob, ouch wel Sint Jaokobskèrrek geheite, gelegen op d'n hook vaan de Breijstraot en de nao häör geneumde Sint Jaokobstraot. Ze waor vaan awwen datum en bestoont al in 1316. Nao de innumming vaan Mestreech door Frederik Hendrik in 1632 woort veur te beginne dees kapel mèt die vaan Sint Hilarius en de kèrrek vaan Sint Mattijs aon de gerifformeerde aofgestande, meh, wijl bij de kapitulasie vaan de stad
| |
| |
bepaold waor, dat, wienie die gebouwe te klein zouwe blieke, aander kèrreke zouwe mote gegeve weure, is de Sint Jaokobskapel nao korten tied al umgetoesj tege de kèrrek vaan Sint Jaan. En, wijl Sint Jaan de prochiekèrrek waor, die bij de kollegiaal Sintervaoskèrrek huurde, woort die prochie toen euvergebroch nao de kapel vaan Sint Jaokob, boe ze gebleve is tot 1797, wie, zoe-es veer vreuger al gezeen höbbe, de Dominikanerkèrrek veur prochie woort aongeweze en in gebruuk gestèld.
De kapel vaan Sint Jaokob heet, veer zaogen et al bij de behandeling vaan de orde vaan de Minnebreure, ouch einigen tied onderdaak verliend aon et beeld vaan de ‘Sterre der Zee’, wie dat op las vaan de magistraot vaan de stad in 1675 vaan Toongere nao Mestreech woort trökgebroch. Et beeld is in dees kapel gebleve tot in et jaor 1678.
In 1803 vollegde de kapel et lot vaan zoeväöl aandere en is ze weges häöre bouwvallige staot aofgebroke.
Bij dees kapel behuurde ouch weer e gashoes, dat bestump waor um onderdaak te versjaffen aon de lui, die Mestreech passeerde op hunne beijweeg nao San Jago di Compostella in Spaanje.
Veer mage de bespreking vaan de kapelle en vaan de bij sommige behurende gashoezer neet eindige zoonder stèl te stoon bij de historie vaan et bereump sintervaosgashoes, dat oongeveer 650 jaor laank bestanden heet aon d'n ooskant vaan et Vrietof op de plaots vaan de blok hoezer tösse de Breijstraot en de Platielstraot.
Meh neet allein weges de belangrieke rol, die dat gashoes in de loup vaan d'n tied gespäöld heet, wèlle veer dit bespreke, ouch weges de zoe bezunder historiese plaots, boe-op et is opgeriech, is dat vaan belang.
Vreuger höbbe veer al bezunderhede mètgedeild euver de palts, dee op die plaots gestanden heet. Ouch höbbe veer dao gezag, dat die terreine vaan dee Palts in et jaor 967 zien gesjoonke aon de abdij vaan Sintervaos.
In 1171 heet et kapittel vaan Sintervaos op die terreine et gashoes mèt kapel laote bouwe, boe-euver veer et noe höbbe.
Et veurfroont vaan dat gebouw laog neet in dezellefde lijn es de aander hoezer aon d'n ooskant vaan et Vrietof, meh spróng 'n hiel stök veuroet, zoedat et plein toen neet dat regelmaotig veerkant vörremde wie noe.
Veur et gashoes bevoont ziech in de ierste iewe vaan ze bestoon 'ne groete waterpool, dee môs dene veur et laote drinke vaan et vie, meh ouch um water bij de hand te höbben es brand oetbraok. Heer bestoont nog in de twiede hèllef vaan de veertiende iew, meh is daonao laanksamerhand gevöld mèt d'n aofval, dee de naoberlui geregeld d'rin goeide, die 'm es e soort ginneraolen drekbak gebruukde. In 1673 waor heer in alle geval verdwene, want de teikeninge vaan dat jaor geven op die plaots al hoeg opgewasse buim te zien. De bekinde pastoer Mulleners zaoliger hèlt dee pool veur 'n euverbliefsel vaan de grachte,
| |
| |
die de allerierste versterrekinge vaan de stad, in alle geval vaan de palts, moten umgeven höbbe. Aandere bewere, zoe-es veer al ieder aongehaold höbbe, dat langs d'n ooskant vaan et Vrietof, dus vaan de Sint Jaokobstraot nao de Groete Staat, 'nen errem vaan d'n Eker zouw geloupen höbbe. Wat daovaan ouch aon maag zien, et is zeker, dat me in de Kapoenstraot en ouch in et begin vaan de Groete Staat bij et doen vaan depe opgraovinge aonwijzingen heet gevoonde veur de aonwezigheid vaan water in hielen awwen tied.
De allerierste bestumming vaan et Sintervaosgashoes waor, oonderdaak te verliene aon 'n deil vaan de massa's lui, die beijweeg kaome doen nao et graaf vaan euze stadspatroen. Veural bij gelegenheid vaan de hèlligdomsvaarte waor d'n touwloup geweldig groet. Bij die gelegenhede is et langen tied et gebruuk gewees, edere pelgrim drei daog laank gratis oonderdaak en de kos te geve. Op d'n doer waor dat evel neet vol te hawwe. Et gaof dèks aonleijing tot groete ruizing en kloppartije tösse de leefhöbbers. Eindelik heet umstreeks 1750 de militaere goevernör baron vaan Aylva et kapittel verzeuk aon die aw hospitaliteit 'n ind te make, wat ouch gebäörd is. Et kapittel zaog in, dat et ze geld beter kôs bestije aon de errem lui oonder de eige börregers es aon vreemde.
Sins deen tied heet et gashoes deens gedoon veur et oppasse vaan kraanke oonder de leijing vaan de hospitaolzusters vaan St. Elisabeth oet Tirlemont, die al in 1615, dus lang veurdat et Sintervaosgashoes vaan bestumming veranderde, nao Mestreech waore gekomme.
Wie de stad in han vtan de Franse revolusionnaere veel, woort ouch dit gashoes geslote.
Vaan 1801 tot 1814 is et gebruuk gewoorde es siviel en militaer hospitaol, terwijl et in 1821, dus 650 jaor naodat et opgeriech waor, is aofgebroke. Daodoor kôs me toen detouw euvergoon aon et Vrietof z'ne regelmaotige vörrem te geve, zoe-es heer noe nog is.
Wie me nao dat aofbreke góng graove um de fondeminte te bouwe veur de blok hoezer, die veer allewijl nog dao kinne, stoedde me op mör vaan hiel aw konstruksie en voont m'n ouch 'n breij en depe laog sliek, boe allerlei veurwerrepe oet opgehaold woorte, wie: fragminte vaan beelde, kapitele vaan kolomme, kroeke en aander eerdewerrek, hoofiezers, spaore en 'n massa eikehoute pallesaote. Wijjer oontdèkde me de underste fondeminte vaan 'ne ronnen tore en euverwöllefde ruimtes, boevaan de vloere oet tamelik regelmaotige plavuize bestoonte.
Dat alles wijs mèt zekerheid d'rop, dat me te doen had mèt de euverbliefsele vaan het Frankies verstèrrek kastiel of palts mèt z'n grach en versjansing en zoe woort daan ouch door dees ontdèkking de zjusheid vaan väöl oonderstèlling oet vreugeren tied beweze.
De kapel, die bij dit gashoes behuurde en op d'n hook vaan de Platielstraot laog, woort in 1773 weges bouwvalligheid aofgebroke en door 'n nuij vervaange.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd