Kint geer eur eige stad?

(1968)–E. Jaspar– rechtenstatus

I. De kluusters.

Et sprik vaan zellef, dat de vestiging vaan de versjèllende kluusters in Mestreech zier geleidelik heet plaots gehad. Hoonderde jaore zien daomèt gemeuid gewees, en wienie veer et Wittevrouwekloester, et ajtste vaan allemaol, boete besjouwing laote, lik et oontstoon vaan de Mestreechter kluusters tösse de jaore 1200 en 1674. In dit lèste jaor waor et maksimum aontal kluusters bereik en bestoonte d'r binne de mör vaan Mestreech ein en twintig, boevaan t'rs èllef aon vrouweordes en tien aon maander-ordes touwbehuurde, die zoe good es allemaol, op einige oetzonderinge nao, höbbe bestande tot et lèste vaan de achtiende iew.

De Franse wèt vaan 15 Fructidor An IV (1 september 1796) heet aon et leve vaan alle Mestreechter kluusters 'n ind gemaak. Mer drei hadde, wie veer later zölle zien, al ieder opgehawwe te bestoon.

Veer wèlle de historie vaan de kluusters bespreke in de vollegorde, boe-in ze heij zien oontstande. En, es veer dao-op lètte, vèlt et us al dadelik op, dat dao drei periode zien te oondersjeije.

Es veer et Wittevrouwekloester weerum apaart hawwe, vinde veer veuriers d'n tied tösse de jaore 1200 en 1280, boe-in de vestiging plaots had vaan de kluusters vaan St. Andrees, vaan de Dominikane, Franciskaone en Minnebreure, Antoniete, Augustijne, Begaorde en vaan de Ridders vaan de Duitse Orde.

Daan volleg 'nen tied vaan 1280 tot 1434, boe-in, veur zoeveer altans bekind is, gein inkel kloester ziech heij gevestig heet.

D'n tied tösse de jaore 1434 en 1484 broch us weer de kluusters vaan de Kruushiere, Cellebroeders, Zusters vaan St. Annadal, Faliezusters, vaan de Beijert en de Nieuwenhof.

Ouch daonao kump 'nen tied vaan stèlstand, totdat in 1575 de derde periood begint, die löp tot 1674 en boe-in veer zien komme de kluusters vaan de Zjezwiete, Kappesijne, Annunsiate, Sepulchrijne of Bonnefante, vaan Kalvarieberreg, vaan de Penitente en eindelik de Grauwzusters.

Wie vaan zellef lik noe de vraog veur de hand, wat veur verklaoring te geve aon dat aofwissele vaan die zoezier versjèllende periode, vaan, es veer et zoe neume mage, vètte en mager jaore.

'n Aofdoend antwoord dao-op höbbe veer nog nörreges gevoonde.

Veur de ‘mageren’ tied tösse 1280 en 1434 zal mesjiens de verklaoring mote gezeuk weuren in de oonröstige tijje, die Mestreech toen doorleefde en die e verblief heij binne de vestingmör alles behalleve aonlokkelik maakde. Veer höbbe jummers vreuger gezeen, dat Mestreech in deen tied veer kiere door de Luikeneers belegerd is gewoorde; in 1296 weges de verhajding tösse de bissjop vaan Luik en d'n hertog vaan Braobant, in 1304 tengevollege vaan de aofguns vaan de breurs vaan de bissjop op et gezag vaan d'n hertog euver Mestreech, in 1334 door bissjop Adolf de la Marck, umtot de Mestreechtenere aon de tróppe vaan d'n hertog doortoch hadde verliend en eindelik in 1407, wie de rebelse Luikeneers hunnen eige bissjop Jan vaan Beijere binne Mestreech belegerde.

Mèt et aon de regering komme vaan philips de goede, dee in 1431 es hertog vaan Braobant z'n ‘blijde inkomste’ in Mestreech doog, braok 'ne röstigeren tied aon en woorte de touwstande op politiek gebied heij minder oonzeker. Gaw daonao, in 1434 jummers, zien veer daan ouch al e nuij kloester oontstoon, dat vaan de Kruushiere.

Wat de twiede periood vaan stèlstand betröf, dus tösse 1484 en 1575, dao-op heet hoegswoersjienlik invlood gehad et besluut vaan de Mestreechter magistraot vaan 12 juli 1497, dat gein geistelikke orde binne Mestreech mie vas good of rintes moch aonkoupe. Euverigens zien, behalleve nog e paar knebbelerije mèt de Luikeneers in 1487 en 1489, veur die periood in de historie vaan de stad gein bepaolde feite aon te wieze, die op et vestige vaan nuij kluusters naodeilig zouwen höbbe kinne wèrreke. Mesjiens heet et touwval daobij ouch wel 'n rol gespsäöld.

Neve dat alles is et zier opvallend, dat nao 1674 en tot 1794 gein inkel kloester mie in Mestreech is bijgekomme. Dat zal wel veur 'n deil et gevolleg zien gewees vaan et groet aontal, wat d'r al waor. Veer weite bijveurbeeld, dat in 1673 de Penitente al groete meuite hadde um vaan de magistraot touwstumming te verkriege, ziech heij te vestige. Meh veurnaomelik meine v'r, moot heijbij gelèt weuren op et feit, dat in 1678 bij et slete vaan de ‘Vrede van Nijmegen’ tösse Lodewijk XIV en de Hollanse Rippebliek, Mestreech aon de Staote-Ginneraol woort trökgegeve en daodoor de protestantse Staotse regering 'n groete en blievende influensie op et bestuur vaan de stad heet goon oetoefene. Door et aontal vaan gerifformeerde amtenare en veural ouch door et hoofzakelik oet protestante bestaond garnizoen woort et neet-katteliek illemint vaan de bevolleking aonzeenlik versterrek. En al wete veer noe wel, dat de kluusters, die d'r ins waore, kôste blieve veurtbestoon, zoe is toch te begriepe, dat et vestige vaan nuije op ze mins neet zal zien in de hand gewèrrek.

De Franse wèt vaan 1 september 1796 verklaorde alle geistelikke

ordes en konkregasies, kluusters, abdije, priorate, regeleer kanunnike en kanunnikesse veur oontboonden en opgeheve. Allein heel artikel 20 'n eksepsie in veur de vrouwelikke ordes, die tot doel hadden et geve vaan oonderwies en et verzörrege vaan kraanke. Door die bepaoling mochte de Sepulchrijne en de Penitente veurluipig in Mestreech blieve. Lang höbbe ze evel vaan die gunstige bepaoling gei plezeer gehad, want bij de wèt vaan 5 Frimaire An VI (26 november 1797) woorte zie ouch es opgeheve verklaord.

Wienie veer lètte op de plaotse, boe de kluusters ziech in Mestreech höbbe neergezat, daan konstatere veer, dat in et sentrum vaan de aw stad zien terech gekomme twie vaan de ajtste vaan allemaol, naomelik: de Witte Vrouwe en de Dominikane en veurts de Begaorde, et kloester vaan Sint Annadal en de Zjezwiete.

Wat de twie iersgeneumde aongeit, is et te begriepe, dat in d'n tied vaan de koms vaan de Witte Vrouwe in et sentrum vaan de stad nog genóg ope terreine mote te vinde zien gewees, zellefs langs et Vrietof. De vestiging vaan de Dominikane veel oongeveer same mèt et begin vaan d'n aonlèk vaan de ierste umwalling, die jummers dateert vaan 1228, zoedat die ouch nog midden in Mestreech plaots kôste vinde, alhoewel hun dat, wie v'r later zölle zien, bezunder gemekelik is gemaak.

Et kloester vaan Sint Annadal, gelegen in de Kapoenstraot, waor neet groet vaan umvaank en had dus neet väöl plaots nudig, terwijl de Begaorde zien begôs mèt in de Witmekerstraot neet 'n eigelik kloester, meh 'n weverij op te riechte, die ziech laanksamerhand oetbreide.

Et merrekwierdigste is, dat de Zjezwiete nog in 1575 en vollegende jaore kans höbbe gezeen in et hart vaan de stad, in de Breijstraot, zoe bezunder oetgestrèk terrein in han te kriege. Wie dat in ze werrek is gegaange, zal later oetveurig blieke.

Al de aander kluusters höbbe ziech gevestig op plaotse, die destijds tot de zellefkant vaan de beboude stad kôste gerekend weure en wel: in et westelik gedeilte de Kruushiere, Cellebroeders, de Beijert en Kalvarieberreg, in et zuidelik deil de Franciskaone, Faliezusters, Sepulchrijne, de Nieuwenhof en de Grauwzusters, in et noordelik stadsdeil et Sint-Andrees-kloester, de Kappesijne en de Penitente, en aon d'n ooskant, bij de Maos, de Antoniete, Augustijne en de Duitse Orde.

Eigenaordig is et wel, dat in Wiek mer ei kloester is terechte gekomme, dat vaan de Annunciate.

De ligking vaan de mieste vaan die kluusters is te verklaore door et veurraodig zien vaan väöl nog oonbebouwde ruimte tösse de twie umwallinge, boe de groond naturelik neet deur waor en boe me veilig binne de vestingwalle laog.

Veer zölle dus noe in tiedsorde vaan vestiging de historie vaan eus 21 kluusters behandele, die waore (et jaortal is dat, boe-in ze gekomme zien);

	1. De Witte Vrouwe ontrint	635

7. {	2. Sint-Andrees-kloester	1200
7. {	3. de Dominikane	1231
7. {	4. de Franciskaone	1234
7. {	5. de Antoniete	1241
7. {	6. de Augustijne	1254
7. {	7. de Begaorde	1258
7. {	8. de Duitse Orde	1280

6. {	9. de Kruushiere	1434
6. {	10. de Cellebroeders	1436
6. {	11. 't Kloester vaan St. Annadal	1441
6. {	12. de Faliezusters	1470
6. {	13. de Beijert	1476
6. {	14. de Nieuwenhof	1484

7. {	15. de Zjezwiete	1575
7. {	16. de Kappesijne	1609
7. {	17. de Annunsiate	1615
7. {	18. de Sepulchrijne	1627
7. {	19. Kalvarieberreg	1628
7. {	20. de Penitente	1673
7. {	21. de Grauwzusters	1674

1. De Witte Vrouwe.

Et kloester vaan de Witte Vrouwe is wied eweg et ajtste vaan Mestreech en hoegswoersjienelik ouch vaan eus gans land. Ofsjoen d'n historiesjrijver Pélerin in z'n ‘Essais historiques et critiques sur le Département de la Meuse inférieure’ d'n hoegen awwerdom vaan dat kloester tegesprik en 'nen aandere bekinde sjrijver, De Lenarts, de stiechting daovan touwsjrijf aon 'ne zekere priester. Bozo geheite, in d'n tied vaan bissjop Notgerus vaan Luik, op et lèste vaan de tiende en et begin vaan de èllefde iew, weurd toch door de mies gezaghöbbende historiekinners aongenome, dat et gestiech is door de Mestreechse bissjop Johannes, gewoenlik geneump johannes agnus (‘Het Lam’) tösse de jaore 624 en 646, in d'n tied, wie keuning dagobert regeerde. Dee zou in 637, wie heer in de Palts langs et Vrietof verbleef, de käös vaan Johannes Agnus höbbe bekrachtig es bissjop vaan Mestreech en de opriechting vaan et Witte Vrouwekloester höbbe goodgekäörd.

Et stiechte vaan e kloester waor zellefs in deen hielen awwen tied ouch veur dees streke gaar gein bezunderheid. Et is naomelik oet de historie bekind, dat in et jaor 670 de hèllige Gertrudis, de dochter vaan

Pepijn vaan Lande, vrouwekluusters opriechde in de plaotse Nivelles en Munsterbèlze en dat in 677 in et pläötske Andenne ouch e vrouwekloester verrees door touwdoen vaan de hèllige Begga, de mojer vaan Pepijn vaan Herstal.

Boe noe veur dergelieke stiechtinge zoe'n klein plaotse es de dao-eve geneumde woorten oetgezeuk, hove veer us wel neet d'reuver te verwoondere, dat 'n bissjopsstad wie Mestreech daoveur in aonmèrreking kaom.

Et bewies, dat et Witte Vrouwekloester wel hiel aajt moot zien gewees, weurd gelieverd door et feit, dat - zoe es later dèkser is gekonstateerd - de vloer vaan de kapel vaan dat kloester aonzeenlik lieger laog es de begaone groond vaan de umgeving en wel oongeveer twie èlle. Et is neet aon te numme, dat die kapel, wie ze geboud is gewoorde, neet geliekvloers mèt de straot zouw zien gelag: zoe'n meneer vaan bouwe woort nörreges touwgepas en zouw ouch trouwens tot niks gedeend höbbe. Wel weite veer, dat de grond langs et Vrietof, zjus wie op zoeväöl aander plaotse, ziech in de loup vaan de iewe geleidelik heet opgehuug. Opgraovinge dao en ouch in de umgeving höbbe dat dutelik aongetuind. En es me ziech noe ins indink, wieväöl tied dao nudig is gewees um dee begaone groond twie èlle op te huge, daan moot me wel tot de gevollegtrèkking komme, dat de bouw vaan die kapel tot zier aw tijje is trök te bringe.

'n Aander argumint veur d'n hoegen awwerdom vaan et kloester is - wie oet de ajtste arsjleve vaan et kapittel vaan Sintervaos is gebleke - et vollegende: de kloesterlinge, die et in et begin bewoende, vollegde gaans en al dezelfde regel es de ierste vrouwekluusters in et weste, die de regel vaan St. Benediktus aongenomen hadde. Die kloesterlinge noe waore neet oonderworrepe aon et streng sloot, ze waore zellefs verpliech de deenste in de kattedraal of de prochiekèrrek gezamelik bij te woene. En wat vinde veer noe in de arsjieve vaan Sintervaos? Dat de Witte Vrouwe edere zoondag in die kèrrek de hoegmès môste bijwoene, boe in et middelsjeep hun plaotse aongeweze waore, terwijl nao aofloup vaan de mès door de kanunnik, dee de zörreg veur de reefter had, aon eder vaan hun es bewies vaan hun tegenwoordigheid e wittebroed woort oetgedeild. Ouch aon de groete persessies, die in deen tied door de stad gehawwe woorte, môste ze deil numme.

De Witte Vrouwe waore 'n zuver kontemplatief orde. In 1254 naome ze de regel vaan d'n hèlligen Augustinus aon.

Ze droge in de loup vaan d'n tied versjèllende naome, wie: ‘de Penitenten der H. Magdalena’: et vollek hèdde hun: ‘de vrome weduwen en dochters’ en ouch ‘de bekeerde zondaressen’.

De euverste vaan et kloester veurde d'n titel vaan ‘Mevrouw’, boeoet me gemeind heet te moten aofleije, dat in et begin allein adelikke persoene d'rin opgenome woorte.

MANEEZJE-EKERSTRAOT EN KALVARIESTRAOT (blz. 93)

KLOESTER VAAN ST. ANDREES (blz. 114)

TWIEDE MINNEBREURE-KLOESTER (blz. 127)

In 1268 brande et aajt kloester groetendeils aof, meh de toenmaolige euverste heet d'n opbouw zoe krachtig aongepak, dat in 1280 e zoe good es gehiel nuij kloester kôs weure betrokke.

De eigendomme vaan de Witte Vrouwe beslogen 'n groete oetgestrèkheid. De kapel laog langs de straot aon de noordkant vaan et Vrietof op de plaots, die noe door et zoegenaomp ‘Kommendantshoes’ weurd ingenome, boe-in allewijl et hoofburo vaan polisie en aander gemeintedeenste zien oondergebroch. Dao achter laoge de kloestergebouwe mèt groete häöf, die aon d'n ooskant oetkaome in et destijds nog hiel smal Hellemesträötsje, in et weste grensde aon et toen ouch nog smal Staotesträötsje en in et noorde laoge tege d'n awwe walmoer achter de hoezer vaan de Groete Grach.

Behalleve die eigendomme bezaote de Witte Vrouwe nog väöl terrein aon d'n aandere kant vaan de Maos oonder Sjaan, kort bij de Sjaanderweeg, mèt 'ne pachhoof, e zomerverblief en fruitweije. Aon die bezittinge rappeleert us nog de benaoming ‘Wittevrouwenveld’ achter et Wiekerveld.

In de kapel vaan dit kloester woort et mirakuleus Kristusbeeld bewaord, wat noe in de kèrrek vaan Wiek es et ‘Hèllig Kruus’ verierd weurd en dat vollegens de legende zouw gegreuid zien oet 'n neut, die 'nen adelikken hier oet et dörrep Riemps umstreeks 1300 vaan z'n reis nao et Hèllig Land veur z'n dochter had mètgebroch, en die door die dochter in häören hoof waor geplant. Dat dat kruus in et Witte Vrouwekloester is gekomme, weurd op dees meneer verklaord, dat dat meitske bij de Witte Vrouwe is ingetrooie en toen et kruus aon et kloester kado heet gedoon. Wie de Franse in 1795 de kloesterlinge verjaogde, is et kruus nao de kèrrek vaan Wiek euvergebroch.

In die kapel mote ziech veurts nog drei sjoen sjèlderije höbbe bevoonde, veurstèllende de aofnumming vaan Kristus vaan et kruus, de Kruusvinding en de Kruusverheffing. De ierste verseerde d'n hoegen altaor en woort veur 'n zier gooi kopie vaan vaan Dyck gehawwe, de twie aandere waore vaan J. Maes.

Tot groete bleui kaom et kloester in d'n tied vaan de regering vaan Karel de Groete, dee, es heer vaan oet z'n rizzedensie Aoke nao Mestreech kaom en daan in de keuninklikke Palts z'nen intrèk naom, aon de Witte Vrouwe allerhande gunste verliende, terwijl ouch door zienen invlood väöl adelikke vrouwe ziech in de orde leten opnumme.

Bij de opheffing en de oontbinding vaan dees kommunauteit bevoonte ziech nog in et kloester de priorin Mevrouw Nootstock, vieftien rillezjeuse en vief wèrrekzusters. De gebouwe woorte veur vief en twintig doezend frang verkoch aon de geweze Cellebroeder Jacques vaan Riempst en ingeriech tot maggezijne.

Vollegens sommige aajtheidkundige zouw et teurensje, dat ziech nog op de binneplaots vaan de buro vaan polisie verhief, 'n euverblief-

sel vaan dit kloester zien, etgeen door aandere weer in twiefel weurd getrokke.

De bezittinge bij de Sjaanderweeg zien in 1797 door de Franse tot nasionaal domein verklaord en verkoch gewoorde aon partiklere.

2. Et kloester vaan Sint Andrees.

Nao et Witte Vrouwekloester is, veur zoeveer bekind, dat vaan Sint Andrees et ajtste vaan Mestreech. Wel weurd allewijl twiefel geopperd of et neet iers oontstande is tösse de jaore 1326 en 1352 en of neet mèt de Sint Andreeskapel, die al in awwer stökke geneump weurd, 'n aander bedoeld is, naomelik ein, die op d'n Aldenhoof oonder Sint Pieter laog. Meh de bekinde sjrijvers vaan Heylerhoff en Colette veuren et oontstoon trök tot ontrint et jaor 1200 en hawwe vol, dat in deen tied al einige godsdeenstige vrouwe ziech vereinigde tot e soort vaan konkregasie mèt et doel um, zoonder 'ne bepaolde kloesterregel of 'n vaste kloesterdrach aon te numme, ziech aon d'n deens vaan Slivvenier te wijje.

Die vrouwe vestigde ziech op 'n oonbeboud stök groond 'n hiel ind boeten et destijds bewoend gedeilte vaan de stad, die toen, wie de lezer wel wèt, nog gein umwalling had. Zoe'n terrein braok land woort en weurd nog wel ‘driesch’, in et Middel-nederlands persijs wie in et Mestreechs ‘drees(ch)’ geneump. In et ‘Middelnederlandsch Handwoordenboek’ vaan prof. Verdam leze veer: ‘Driesch, dreesch, dries, driesacker, braakland, onvruchtbare plek’. Veer vinde dat woord oonder aandere nog in Aoke trök in de benaominge ‘Pontdrisch’ en ‘Bergdrisch’.

Door de aonwezigheid vaan dat vrouwekonvent kraog de plaots, boet et stoont en boe de kèrrek noe nog steit, de naom vaan ‘maagdendries’ of, wie veer ze neume, ‘d'n drees’.

Al veurdat die vrouwe ziech dao vestigde sjijnt dao die plaots ‘Driesch’ of ‘Saxdriesch’ geheite te höbbe, mesjiens wel nao 'n familie Sac of Sax, die nog in 1304 dao gewoend of teminste eigendomme moot gehad höbbe.

Dees benaoming heet dus abseluut niks te make mèt et feit, dat later in 1470 de bij et hoes behurende kapel, tot kèrrek verheve, is touwgewijd aon Sint Andrees. De naom vaan deen hèllige en de benaoming ‘d'n Drees’, zien aanders wel gesjik um de minse in de war te bringe, temie, wijl veur dee persoonsnaom in et Mestreechs zoewel es in et Hollans miestal ‘Dries’ weurd gezag. Heij höbbe veer evel mer te doen mèt e loeter touwval.

Ouch mote veer dees Sint Andreeskèrrek neet verwissele mèt ein aon dezellefden hèllige touwgewijde kapel, boevaan in de sjepebreve oet de daartiende en veertiende iew melding weurd gemaak en die, wie v'r al gezag höbbe, behuurde tot et kloester vaan d'n Aldenhoof op et

groondgebied vaan Sint Pieter, boe-op veer later bij de behandeling vaan de Nieuwenhof zölle trökkomme.

In de veertiende iew woort de kommunauteit op d'n Drees tot kloester verheve door de bissjop vaan Luik, naodat de bewoensters de regel vaan Sint Fransiskus aongenomen hadde.

Wie de kèrrek in 1471 door bissjop Lodewijk vaan Bourbon plechtig gekonsakreerd waor, woort ze ouch veur d'n openbaren deens opgestèld, terwijl et kloester toen d'n offisjele naom kraog vaan: ‘Convent van Sint Andries’. In die kèrrek woort in 1485 de bekinde Luikse bissjop Jan vaan Horne tot priester gewijd.

Neettegenstaonde et bestoon vaan et kloester en kèrrek bleef ‘d'n Drees’ nog langen tied 'nen aofgelegen hook, boe wienig gôsting veur te bouwe bestoont.

Et kloester kaam in de vieftiende iew en later tot groete bleui en tèlde langen tied mie es feertig kloesterlinge. In later tijje verveel et evel tot erremooi, veural door de herhaolde belegeringe vaan de stad en d'n daodoor oontstanden elend en de deurte vaan levensmiddele. Et aontal bewoensters leep gestiedig trök, zoedat bij de opheffing vaan et kloester in 1795 nog mer de euverste, zeve kloesterzusters en ein wèrrekzuster mie euver waore.

Naoderhand woorte de kèrrek en 'n deil vaan de kloestergebouwe ingeriech es maggezijn vaan de zjenie, die, ouch naodat in 1820 et kloester waor aofgebroke, nog langen tied de kèrrek bleef behawwe. Iers väöl later is de zjenie d'roet weggetrokke en woort de kèrrek weer aon d'n ieredeens trökgegeven es höllepkèrrek vaan de prochie vaan Sint Mattijs.

'nen Tied laank höbbe vreuger tege de moer vaan et kloester stallinge gestande veur de peerd vaan et garnizoen, boevaan de mansjappe kort debij in brakke oondergebroch waore. Daovan höbbe veer nog euver de plaotsnaom ‘Achter de Barakken’.

3. De Dominikane of Preekhiere.

De orde vaan de Dominikane of Preekhiere woort in 1215 gestiech door d'n hèlligen dominikus, 'ne Spanjaard en had in et begin tot veurnaomste doel et bestrijje vaan de ketterij vaan de Waldenze en Albigenze, die veural et priesteramb, de sakkerminte en de aoflaote aonvelen en verworrepe. Iers woort door de orde es groondslaag aongenome de regel vaan d'n hèlligen augustinus, meh korten tied later al is dee regel door de stiechter zellef versjerrep door te bepaole, dat de lede vaan de orde gein vaste geudere mochte bezitte of es sjinking aonnumme boete diegene, die veur hun kloester abseluut nudig waore en dat ze allein mochte leve vaan giften en aalmoeze. Ze waoren 'n zoegenaomde ‘beijende’ orde en hadde bij de mieste vaan hun kluusters 'n ‘praedicatie’, dat is e gebied, boebinne ze ten

deenste vaan de prochie-geistelikke priesterlikke höllep en bedening verliende. Veur Mestreech is dat gebied gewees: alle dörrepe tössen eus stad en Toongere en aon d'n aandere kant vaan de Maos alle plaotse vaan Breus-Eisde tot Vaols touw.

Dees orde breide ziech al hiel gaw oet ouch boete Spaanje, boe ze gestiech waor, en Italië, veurnaomelik in Duitsland, boe de versjèllende kluusters nao korten tied al 'n provinsie kôste vörreme.

De oetbreijing vaan de Dominikaner-orde in versjèllende lande broch de Luikeneers detouw aon d'n Duitse provinsiaal te verzeuke, ouch e kloester in Luik te stiechte. Dat verzeuk veel bij dee provinsiaal in gooi eerd en heer sjikde daan ouch in 1231 einige paoters veur dat doel op Luik aon. Die maakden hun reis euver Mestreech en profiteerde vaan de gelegenheid um heij veur et vollek einige predikasies te hawwe, die zoe'ne bezunderen indrök maakde en de minse zoe wiste te stiechte, dat de Mestreechteneers hun vroge, te blieve en ouch heij e kloester op te riechte.

En et touwval wèlde, dat ziech al dalik 'n gunstige gelegenheid daoveur aonbooi. Ridder Adam vaan Hare, ‘voogd’ of mèt aander wäörd e soort vaan siviel goevernör euver Mestreech, dee dao-in krachtig gesteund woort door Aleidis, de vrouw vaan de Braobansen hertog Hendrik III, verliende aon de paoters oonderdaak en gasvrijheid in z'n woening gelege oonder aon de Spèlstraot, toen nog Hochterpoortstraot geheite, kort bij de Merret en de aw Hochter- of Gevaangepoort. Dat hoes, bekind oonder de naom vaan ‘de Poort van Haren’, stoont ontrint op de plaots, boe allewijl et zjimmenaslokaal en e gedeilte vaan de vreuger stadsjaol ziech bevinde.

Dee ridder vaan Hare bezaot bij die woening oetgebreide terreine en aonhurighede, die tot aon de Hellemestraot lepe en al nao korten tied door d'n eigeneer aon de paoters kado woorte gegeve.

In 1261 waore de in Mestreech verblievende Dominikane door de goodgeefsheid vaan de börregerij al in staot um op die terreine en de plaots, die de bijgebouwe besloge, 'n eigelik kloester mèt e kèrrekske te bouwe. D'n touwluip vaan lui greuide evel zoe aon, dat dat kèrrekske al hiel gaw te klein woort en planne môste gemaak weuren um 'n nuij groete kèrrek te bouwe en tegeliekertied et kloester te vergrute.

In verband daomèt doge de paoters aon et kapittel vaan Sintervaos et verzeuk, hun veur de bouw vaan de nuij kèrrek aof te stoon de kapel vaan Sint Joris op d'n hook vaan de Spèlstraot en de Groete Staat, dee toen nog nao die kapel St. Jorisstraot hèdde.

Meh dat kapittel waor daotouw tot geine pries te bewege, neettegenstaonde al de meuite, die de Magistraot vaan de stad ziech getruusde. Zellefs de paus woort deveur in d'n errem genome, meh ouch zoonder rizzeltaot.

Toen bleef veur de Dominikane niks aanders euver es vaan hun plan, de kèrrek aon de straot te bouwe, aof te zien en ze neer te zètte

op de plaots, boe veer ze noe nog kinne. Mierdere groete sjinkinge höbbe de paoters tot dee bouw in staot gestèld. Zoe kraog in et jaor 1263 Gerardus Hilberg, dee toen prior waor, vaan 'ne zekere Regnerus Koek e groet hoes mèt ope terrein in de Spèlstraot neven et kèrrekhof, wat bij de Sint-Joriskapel huurde en korten tied later gaof ridder Hendrik vaan Hijseren weer 'n aander hoes, wat neve dat vaan Koek laog. Op zoe'n meneer kôste de paoters al in 1267 mèt de bouw beginne en ze höbbe daomèt ouch regelmaotig kinne doorgoon, zoedat in 1280 de kèrrek al gedeiltelik veerdig waor en in 1294 door paoter Fransiskus, bissjop vaan Solumbrië, daotouw door de bissjop vaan Luik gedelegeerd, plechtig kôs weure gekonsakreerd en aon d'n apostel Paulus touwgewijd.

In dees prachtige kèrrek die veer noe nog um häöre zuvere stiel en häör slaanke lijne zoezier bewoondere, bevoont ziech rechs vaan de koer 'n kapel t'r iere vaan Slevrouw. In 1309 leet de Mestreechter familie vaan Neuss die kapel vergroete en aon de linkerkant vaan de koer 'n nuij kapel bijveuge, die touwgewijd woort aon Sint Katrijn. Later is die kapel aon d'n hèllige Marculphus, of, wie veer 'm neume, Sint markoen, touwgewijd en de devosie tot dezen hèllige is nao de sleting vaan de Dominikanerkèrrek euvergegaange nao Sintervaos, boe me nog eder jaor op d'n ierste mei väöl boerelui bij de kapel vaan Sint Markoen kin zien bijeinkomme um ziech te laoten ‘euverleze’ en de rillekwie te veriere.

In die kapelle vaan de Dominikanerkèrrek voont me destijds väöl graaftombe, oonder aandere vaan de al geneumde familie vaan Neuss, vaan Jacobus de Lannoy, oppersjinker vaan Karel de Stoute, dee in 1468 bij et belèk vaan Luik sneuvelde en eindelik et groet monumint vaan de generaol graof vaan den Berch 's Heerenbergh en z'n vrouw, dat in 1804 nao Sintervaos is euvergebroch, boe et allewijl neve d'n ingaank vaan de sakkerstei is opgestèld.

In de kèrrek vaan de Dominikane is destijds ouch begraove d'n al te good bekinde Willem de la Marck (‘het Zwijn der Ardennen’). Heer woort in 1485 heij in Mestreech gevaange genome en opgeslote in et hoes geneump ‘den Winckel’ aon de noord-ooskant vaan et Vrietof op d'n hook vaan de Hellemestraot. D'n achtiende juni vaan datzellefde jaor woort häöm op et Luiker sjavot dat, wie al dèkser gezag is, op d'n hook vaan et Vrietof bij de Groete Staat stoont, de kop aofgehouwe. Door de zörreg vaan de prior vaan de Dominikane, Arnoldus Proemen, woort et liek oet respek veur et aajt-adelik geslach vaan de la Marck in hun kèrrek begraove. Wie me dao in et jaor 1674 in verband mèt et opstèlle vaan 'ne nuijen hoegen altaor opgraovinge doog, heet me dat graaf trökgevoonde; me ontdèkde toen e gereemsel, boevaan de kop neven et liechaam laog en in 'ne roeje zijjen dook gewindeld waor.

Wie al ieder gezag is, waore de Dominikane op et stök vaan et

bezit vaan vaste eigendomme en vaan et leve vaan aalmoeze aon hiel streng regels geboonde. Op d'n doer evel bleke die regels in de praktiek neet vol te hawwe, veuriers umtot dat gestiedig gebedels et respek veur de orde bij et publiek ondermijnde en daan ouch wijl de kluusters ziech zoe dusdaonig oetbreide, dat zellefs de aonzeenlikste gifte en bijdrage in geld neet volstoon kôste um de kloesterlinge en de gebouwe in et leven en in stand te hawwe. Daorum höbbe mierdere pause later de regels in dee geis veranderd, dat aon de orde touwgestande woort vas good te koupe en, es et nudig waor, ouch te verkoupe.

In 1330 woort heij in et kloester e ginneraol kapittel gehawwe. Wie et gekommen is, dat Mestreech daoveur in aonmèrreking kaom, is intressant genóg um et nao te vertèlle.

Nao d'n doed vaan keizer Hendrik vaan Luxemburg waor in Duitsland ene fèlle stried oetgebroke um de keizerskroen tösse Lodewijk vaan Beijere en Frederik vaan Oostenriek. In dee stried koze de Dominikane op et veurbeeld vaan paus Johannes XXII pertij veur Frederik, wat hun door de tegepartij naturelik geweldig koelik genome woort. Wie noe et ginneraol kapittel vaan de orde in Kölle vergaderd waor, sjikde Lodewijk tróppe dao-op aof um de Dominikane te euvervalle, meh veur dat et zoewied kaom, waarsjouwde hun 'ne werelse geistelik en vertèlden hun, dat heer e vizioen had gehad, boe-in Sintervaos häöm vaan Lodewijk z'n planne op de huugde had gebroch. De paoters, die dao-aon gelouf sloge, naome toen de vlöch nao Mestreech, boe et kapittel oongesteurd kôs gehawwe weure. Oet daankbaarheid beslote de Dominikane daonao, dat in et vervolleg op de fiesdaag vaan Sintervaos et offisie vaan deen hèllige in alle kèrreke vaan hun orde zouw weure gevierd.

Naodat de regel vaan de orde umtrint et bezit vaan vas good losser waor gewoorde, breide et kloester vaan Mestreech z'n eigendomme laanksamerhand oet. In 1525 kraoge de Dominikane vaan keizer Karel V d'n awwe stadsmoer mèt de dao-achter gelege grach, die aon et kloester grensde. Dat is de moer, boevaan noe nog e stök op de speulplaots vaan de H.B.S. in de Hellemestraot te zien is. Die grach is later door de paoters gedemp en mèt 'n rij hoezer beboud, die allewijl de zuidkant vaan de Groete Grach tösse de Hellemestraot en de Merret vörreme, en door de paoters aon parteklere woorte verheurd.

Zoe leefde de Dominikane heij röstig en oongesteurd veurt tot in de twiede hèllef vaan de zestiende iew, wie tengevollege vaan de godsdeenstige tróbbele hun vreij et môs oontgelde. Et respek veur de lede vaan de orde waor bij et vollek laanksamerhand verzwaak en op et lèste zellefs bij väöl tot haat euvergeslage, umtot in versjèllende len nao et oetbreke vaan de rifformasie door Dominikane de rol vaan ‘Inquisiteurs’ (onderzeukers nao et gelouf vaan degene, die vaan ketterij verdach woorte) waor vervöld. En hoewel et bekind waor, dat geine vaan de Mestreechter Dominikane ziech daotouw geliend had,

ginneralizeerde et publiek, zoe-es dat miestal geit, en môs et kloester vaan Mestreech mèt daoveur boete.

Op twie november 1566 woort et kloester door de gerifformeerde aongevalle, die evel door de börregerwachte vaan de stad verdreve woorte. Meh wie nao de ‘Pacificatie van Gent’ de Spanjaarde de stad aon de tróppe vaan de Hollanse Rippebliek hadden euvergegeve, woort et kloester en de kèrrek geplunderd en veur 'n deil verwoes. Alle zake vaan weerde woorte mètgenome en zellefs de graver neet mèt rös gelaote. Et kosbaar arsjief en de belangrieke bibeljeteek verbrande. Es preteks veur al dat vandalewerrek woort nota bene aongeveurd, dat me 'n oonderzeuk wouw instèlle nao de aonwezigheid vaan salpieter.

Naodat de Dominikane oet hun kloester verdreve waore, woort dao 'n kanonnegeterij in opgeriech, boedoor later brand ontstoont, die e groet deil vaan de gebouwe in de vlamme doog opgoon.

Mèt et jaor 1579 braok veur de Dominikane weer 'ne beteren tied aon. Naodat de Spanjaarde oonder d'n hertog vaan Parma Mestreech weerum in hun mach hadde gekrege woort et kloester mèt kèrrek en al de bijbehurende terreine aon de paoters trökgegeve. De verwoesting waor evel zoe groet, dat ze mer mèt hiel väöl meuite e klei gedeilte vaan hun kloester bewoenbaar kôste make. Zellef waore ze te errem um väöl, laot stoon alles te kinne ripperere en de börregerij, die, wie veer vreuger gezeen höbbe, door de belegering en wat daonao kaom geweldig geleijen had, waor mèt de bèste wèl neet bij machte um hun finansjeel behurelik te hellepe. Zoe lijde de Dominikane 'nen tied laank 'n erremeuietig en ellendig bestoon; ze môste vaan deur tot deur goon bedele veur hun dageliks oonderhaajt.

Gelökkig veur hun woort in 1605 op koste vaan de stad hun kèrrek gerèstoreerd en et kloester in ze gehiel weer bewoenbaar gemaak, terwijl de gifte ouch weer ruimer begôste touw te struime. Daodoor woort de prior Dominicus nullens, dee ouch nog zellef vaan zier gefortuneerde familie waor, in staot gestèld, in 1617 apaarte celle veur de kloesterlinge, 'ne zomerreefter en 'n porteerswoening te laote bouwe en in de kèrrek nuij altaore en 'ne prachtige gebeeldhoude preekstoel te laote plaotse. Behalleve dat kraog de kèrrek nog 'ne nuijen iksaol, dee later is vervaange door 'ne gansen eikenhoute. Deze lèste is in 1804 mèt d'n ölleger euvergebroch nao Sintervaos, boe ze later weer allebei veur aandere höbbe plaots gemaak.

Eindelik kraoge de Dominikane in datzellefde jaor 1617 de kapel vaan Sint Joris, boe ze zoe lang op geloerd hadde. Dat waor te daanken aon de proos vaan Sintervaos, engelbertus boonen, en de verklaoring vaan de rejaol bui vaan dee proos is dees, dat de kapel door de beeldestörrem benkelik verinneweerd waor en de proos et neet de kosten en de meuite weerd voont, ze in häöre vreugeren touwstand te laoten herstèlle. De Dominikane höbbe de kapel daan ouch mer direk aofgebroken en et vrijgekomme terrein bij hunne kloesterhoof geveug.

In 1635 woorte de primitief kloestergebouwe en et aajt woenhoes ‘de Poort vaan Haren’ weges bouwvalligheid aofgebroke en de terreine, die daodoor vrij kaome, gebruuk veur et bestaonde kloester oet te breije. Et aajt ierste kèrrekske evel leet me bestoon; et woort ingeriech tot reefter en et is deze reefter, dee tot euver einige tientalle jaore, naomelik totdat de nuij gemeintelikke H.B.S. is geboud, heet deens gedoon es natuurkundig kabinèt en klaslokaal veur de naturelikke historie. Väöl Mestreechteneers vaan riepere leeftied, die op de H.B.S. en et Gymnasium höbbe gezete en lès höbbe gehad vaan d'n awwen hier Fassbender, zölle ziech die lokaliteite nog wel rappelere, evezoegood es d'n awwe kloestergaank, die kellige en vochtige portieke mèt hun dikke grijs mör en hun altied oetgeslage blauw vloerstein.

In 1660 kraog de kèrrek de prachtige oetgestoke eike beechsteul, die veer noe nog es groete meisterstökke in de zijkapelle vaan Sintervaos kinne bewoondere, boe ze helaas te zier in d'n haven duuster stoon um behurelik tot hun rech te kinne komme.

In 1695 bleke weerum groete herstèllinge aon de kèrrek en et kloester nudig te zien. Ze woorte oetgeveurd mèt et geld, dat door eine vaan de paoters, Winandus winands, aon et kloester vermaak waor en kosde de veur deen tied importante som vaan 16.000 gölde.

Väöl höbbe de gebouwe later oet te stoon gehad vaan de belegeringe vaan de stad door de Franse in 1793 en 1794 en de aongeriechde sjaoi waor nog op gein stökke nao herstèld, wie in 1796 de kluusters woorten opgeheve en de kommunauteit nao e bestoon vaan 565 jaor woort oontbonde.

Bij de opheffing waor et kloester bewoend door de prior Vincentius huntjens, 22 paoters en 9 broeders.

In 1797 woort de prochie vaan d'n hèllige Johannes d'n Duiper in de Dominikanerkèrrek euvergebroch, boe ze is gebleve tot in 1804, wie Sintervaos es parochiekèrrek is in deens gestèld. Kloester en kèrrekgebouw zien in dat lèste jaor door de Franse regering euvergedrage aon de stad, die et kloester iers gebruuk heet es ‘école centrale’, daonao es ‘école secondaire’ mèt dao-aon verboonde kossjaol, daonao weer es ‘Athenaeum’ en eindelik es Gymnasium en H.B.S. De kèrrek is direk gebruuk gewoorde es stadsrommelkamer of, deftiger oetgedrök, es stadsmaggezijn vaan Publieke Werreke, zoe-es hiel väöl awwer Mestreechteneers et gebouw nog gekind höbbe.

Et arsjief vaan et kloester góng aon et Frans Goevernemint euver en bevind ziech noe in eus Rieksarsjief. De rieke bibeljeteek vaan oongeveer daartig doezend deile, boe-oonder väöl foliante en kwartijne, woort door de Franse mèt ganse stapele veur 'ne struisnuis verkoch en brach et sjendaolig lieg bedraag vaan 2334 frangs en 45 centiemen op.

Eine vaan de mies bekinde kloesterlinge vaan de Dominikane vaan

KAART VAAN MESTREECH VAAN 1587 (blz. 175)

Mestreech is gewees broeder franciscus romanus. Heer had door et oontwerrepe en neerzètte vaan gebouwe veur z'n eige orde de attensie op ziech getrokke, wie de Magistraot 'm opdroog, d'n ierste baog vaan de Maosbrök aon de kant vaan Mestreech te vernuije, wat gebäörde in 1684. Door dit en aander werreke kraog de Franse keuning Lodewijk XIV 'm in de gate, dee 'm nao Paries leet komme in verband mèt et bouwe vaan de ‘Pont Royal’ euver de Seine. Dao voldoog heer zoezier, dat de keuning 'm tot z'ne vaste bouwmeister aonstèlde en häöm nog väöl aander bouwwerreke leet oetveure; mèt et geld, wat heer dao verdeende leet heer in et kloester vaan Mestreech allerlei verbeteringe en versjoeninge aonbringe en gaof heer oonder aandere et houtwerrek veur de massief bokekaste, die nog allewijl in de gemeintebibeljeteek langs et Vrietof deens doen.

'nen Aandere bekinden Dominikaan oet et kloester heij waor petrus wellens, d'n ierste vaan z'n orde dee d'n titel vaan doctor in de godgelierdheid behaolde. Heer doseerde iers in Leuve en woort tot provinciaol veur dees streke gekoze, 'n funksie, die heer twintig jaor laank heet bekleid. In 1455 wis heer groete geldsomme bijein te kriege veur de herstèllinge vaan et kloester en de kèrrek vaan Mestreech. Heer is in 1469 gestorreve.

henrikus hechtermans, gebore in Munsterbèlze in 1606, bekind veur z'n studies in de godgelierdheid, is dreimaol heij prior gewees. Ouch waor heer 'ne zier fijnen diplomaat. D'n aartsbissjop en ‘keurvorst’ vaan Kölle, Maximiliaan Hendrik, sjikde häöm nao Philips IV, keuning vaan Spaanje mèt 'n hiel delikate opdrach, die heer tot groete sattisfaksie vaan die twie vorstelikke persoene wis oet te veure. In et Mestreechter kloester riechde heer veur d'n ierste kier e verblief veur vreemdelinge en eint veur kraanken op. In 1679 storref heer heij in de stad.

Eindelik neume veer nog paoter thomas de heer, dee naom heet gemaak door z'n historiese aonteikeninge en studies euver Mestreech.

Aon et bestoon vaan et Dominikanerkloester vaan dees stad is nog 'n legende verboonde, die veer heij in et kort wèlle weergeve.

In 1254 woort in de Dominikanerkèrrek e groet fies gevierd t'r iere vaan d'n hèllige Petrus, 'ne marteleer, dee in 1252 gestorreve waor. D'n touwluip vaan minse waor geweldig. Dat gaof aon einige vroului, die op de stóp veur hun hoezer in de Hochterpoortstraot zaote te spinne, aonleiding tot sjókkere. Ze repe tot de lui, die nao de kèrrek gónge: ‘Dat zien slummerikke, die paoters; um de minsen et geld oet hun tes te kloppe höbbe ze weer 'ne nuijen hèllige oetgevoonde en vaan die sent kinne zij ziech weer lekker te good doen’. Terwijl ze zoe doorgónge woorte obbins de dräöi, boemèt ze zaote spinne, roed vaan et blood en hun vingers ouch. Ze veegde en loerde, of dèks iemes ziech gesnooien had, meh ze kôste neet et kleinste wönsje vinde. Toen kraoge ze d'n angs in. ‘Da's tot straof veur eus spotte’, zachte ze en ze

lepe wat ze kôste nao et kloester, boe ze aon de prior vertèlde, wat gebäörd waor en häöm de dräöi vol blood lete zien. Wie de prior dat gehuurd en gezeen had, heel dee 'n plechtige aonspraok tot et vollek, boe-in heer mètdeilde, wat heer vernomen had; heer trok vaan et geval partij door aon et vollek zoe'nen draod te tuine es waarsjouwing, wie de spotternij dèks door Slivvenier gestraof weurd. De lui kaomen ech oonder d'n indrök, behalleve 'ne sjaolmeister, dee et beter meinde te wete. ‘Noe zeet toch ins’, zag er tege z'n naobers, ‘wie zoe'ne paoter die oonnuzel lui beetnump. Da's allemaol aofgesproke werrek en mèt die wiever bekoonkeld. Die höbbe gaw 'nen draod get roed gemaak en noe is et mirakel veerdig’. Heer waor nog neet oetgesproke of er woort euvervalle door 'n hevige koors, die 'm zoe beroerd maakde, dat z'n vrun 'm môste nao hoes touw drage.

Toen begôs et dat mensje te pitse. Heer leet de prior rope en vertèlde dee alles ierelik; heer verklaorde spiet te höbbe vaan wat 'r gezag had en belaofde, es er beter woort, de nuijen hèllige bezunder te zölle veriere en noets mie zoe'ne kazel te vertèlle. Op etzellefde momint heel de koors op en waor euze sjaolmeister weer d'n awwe.

Dat veurval had tot gevolleg, dat de Hochterpoortstraot woort umgeduip in Spèlstraot, nao de spèlle, boemèt die vroului hadde zitte te spinne.

4. De Franciskaone.

Gein ein vaan al de kloesterordes vaan Mestreech heet zoe'n intressante en wisselvallige historie gehad es die vaan de Franciskaone of Minnebreure of, wie et vollek heij zeet, ‘de Broun Paoters’ of nog korter. ‘de Broune’.

Gein ein orde häör leve in Mestreech is zoe ing samegeweef mèt dat vaan de stad zellef, gein ein heet zoezier d'n trökslaag oondervoonde vaan etgeen ziech heij in de loup vaan d'n tied heet aofgespäöld, gein ein orde heet vaan d'n aandere kant zoe tej aon de stad vasgehawwe, gein ein heet ziech zoezier mèt häör ein geveuld, gein aander kin daan ouch d'rop wieze, dat ze op vaandaog d'n daag in Mestreech al aon häör derde kloester touw is. In wienig plaotse zal dees orde daan ouch drei kèrreke en kluusters kinnen aonwieze, die et tegeswoordig geslach es et woere in staot stèlle, häöre levensluip voot veur voot te vollege.

Trouwens, de straotnaome: ‘Achter de Aw Minnebreure’ (Oude Minderbroedersstraat), de ‘Minnebreureberreg’ en de ‘Paotersbaon’ wieze kompleet de lijn aon, boelangs ziech dee levensluip heet beweeg. Ouch kinne veer oet die straotnaome de gevollegtrèkking make, dat de oetdrökking ‘de Minnebreureberreg opgoon’ veur et jaor 1796 alles behalleve zoe'n oongunstige beteikenis had es allewijl.

Veer mage dus veroonderstèlle, dat et eus lezers bezunder zal intressere, es veer de levensluip zoe oetveurig meugelik behandele.

De Franciskaonerorde woort in 1210 door d'n hèllige Franciskus vaan Assizië mèt goodkäöring vaan paus Innocentius III gestiech en in 1223 door paus Honorius III bevestig. In 1211 kraog Sint Franciskus vaan de Benediktijne e kèrrekske in gebruuk, dat Portiuncula hèdde. Dat latijns woord beteikent ‘klein stökskes’, in dit geval klein stökskes groond, boe-op dat kèrrekske geboud waor. De paus verliende later 'ne vollen aoflaot aon al degene, die op d'n twieden augustus, d'n daag vaan de konsekrasie vaan dat kèrrekske, et zouwe bezeuke. Dat is d'n oersprong vaan d'n aoflaot vaan ‘Persjoonkele’.

De stiechting vaan et ierste kloester in Mestreech had plaots in 1234, wie ziech al miejer kluusters vaan dees orde in versjèllende steij in d'n umtrèk, onder aandere Hoei, Namur, Dinant en Tirlemont, gevestig hadde.

De ierste kloesterlinge, die heij kaome, betrokke einige hoezer op de Pieterstraot, die hun door welwèllende ingezetene gesjoonke waore. Binne korten tied kraoge ze al zoeväöl aongrenzend terrein, dat ze mèt de bouw vaan 'n eigelik kloester kôste beginne. Iers oongeveer hoonderd jaor later boude ze hun ierste kèrrek, die veer noe nog es ein vaan de seerraode vaan Mestreech kinne. De meining is wel ins verkondig, dat dao veur dees kèrrek nog 'n aander moot bestanden höbbe, umtot m'n et oonaonnummelik vind, dat de Minnebreure et zoe get hoonderd jaor laank zoonder kèrrekgebouw zouwen höbbe kinne stèlle, meb euver die kwestie is niks bekind en zien ouch nog gein aonwiezinge veur of euverbliefsele vaan 'n awwer kèrrek gevoonde.

Zoe wie veer de kèrrek, boe-in noe et Rieksarsjief is oondergebroch, allewijl kinne, is ze in d'n iersten tied neet gewees. De zwoer koonterforte, die ziech noe aon weerskante tegen et middelsjeep bevinde, höbbe de Minnebreure iers aongebroch in et jaor 1485, wie de kèrrek al zoe bouwvallig waor gewoorde, dat ze, zoe-es d'n historiesjrijver Herbenus verklaort, gevaar leep, in te valle. Ouch bevoont ziech in d'n iersten tied aon de rechterkant vaan de koer nog neet de kapel vaan Slevrouw, die pas later is bijgeboud. De kèrrek moot vreuger prachtige moersjèlderinge höbbe gehad en ouch 'n rieke houte lambrizering mèt väöl steekwerrek aon en daan nog 'ne groete broonze kandelaber mèt zeve errem, gegote door de bekinde Mestreechter ‘geelsmelter’ of kopersleger aert vaan tricht, dezellefde, dee de bereumden doupvoont veur de kattedraal vaan Sint Jaan in D'n Bosch heet gemaak.

In 1624 gaof de Magistraot vaan de stad aon de Minnebreurekèrrek 'ne rieke Slevrouwen-altaor kado, dee later nao de kapel vaan de Nieuwenhof is euvergebroch en dao nao verloup vaan tied weer heet mote plaots make veur 'ne nuije. Vaan d'n awwe zien in de Nieuwenhof nog einige fragminte te zien.

In de Slevrouwe-kapel bevoont ziech et mirakuleus beeld van ‘o.l. vrouw, Sterre der Zee’. Dit beeld had vreuger 'n plaots gehad in de aw kapel vaan ‘Maria ten Oever’, 'n kapel, boevaan door sommige de bouw aon Sint Maternus weurd touwgesjreve en die stoont op de plaots boe later de kèrrek van ‘d'n Awwestiene’, noe Sint Zjozefkèrrek, is gekomme. De veriering vaan Slevrouw oonder deen titel, die al in de kapel langs et kanaal (vreuger de Bokstraot) zier levetig waor gewees, veural vaan de kant vaan de Maossjippers, naom nao de euverbringing vaan et beeld nao de kèrrek vaan de Minnebreure geweldig touw. Veurnaomelik op Paosmaondag struimde 'n groete massa vollek daonaotouw en had 'n persessie plaots, boe-in et beeld woort mètgedrage en boe-aon de Magistraot en de meisters vaan de ambachte ouch deilnaome. In die persessie zaog me dèks lui bloetskops in lang losse kleijer gestoke mèt loupe; dat waore de boetelinge, die daotouw veroordeild waore weges vergriepe of 'n ergerlik gedrag. Nao aofloup vaan de persessie had in et kloester 'ne groete ‘middag’ plaots, boe de Magistraot mèt aonzaot. In de aw stadsrekeninge is nog trökgevoonde gewoorde, wat veur dee ‘middag’ door de stad aon et kloester woort gegeve. Op ein vaan die rekeninge vinde veer genoteerd: twie aome wien, twie kaver, twie sjäöp en twie lemkes. Et sjijnt, dat nao zoe'n plechtigheid de hiere nogal gooien hoonger en doors hadde.

Vrij algemein weurd aongenome, dat die Paosmaondag-persessie door de weeg, dee ze vollegde, de aonleijing is gewees tot d'n euveral bekinde beijweeg, de ‘Slevrouweweeg’.

Zoe-es veer al gezag höbbe, hadde de Minnebreure heij e zier wisselvallig leve. Ouch zij ondervoonte, persijs wie de Dominikane, de gevollege vaan de ‘Pacificatie van Gent’ en de daodoor in de stad veranderde touwstande. In 1578 woorte ze gedwonge Mestreech te verlaote; hun kloester woort verwoes en de kèrrek door de bevelhöbber Willem vaan Horne tot kazerne ingeriech. Wie ze nao de innumming vaan de stad door de Spanjaarde oonder Parma et jaor d'rop, dus in 1579, weer trök mochte komme, voonte ze hun kloester in zoe'ne versjrikkelikke staot, dat ze daartig jaor nudig höbbe gehad um et weer op te bouwe. Behalleve einige klein restante vaan d'n awwe kruusgaank is vaan et orizjineel kloester niks mie euvergebleve.

In deen tied woort Mestreech herhaoldelik geplaog door zwoer besmettelikke krenkdes, die et vollek mèt d'n algemeine naom vaan ‘pes’ aonduide. Um de geweldige massa kraanke behurelik te kinnen oonder daak bringe en verzörrege, riechde et stadsbestuur op versjèllende plaotse in de stad kraankehoezer, zoegenaomde ‘pesthuizen’, op, zoe ouch bij d'n Eker achter et Minnebreurekloester en daovaan allein mer door d'n awwe walmoer vaan de ierste umwalling aofgesjeijje, zoe oongeveer op de plaots, boe in later tied et aajt slachhoes gestanden heet. In Mestreech waor me nog al neet erreg veis gevalle um op

de plaots vaan et peshoes e slachhoes te bouwe, meh dat sjijnt de lui toch gei koed te höbbe gedoon.

De plaotsing vaan dat peshoes zoe vlak bij woort veur et kloester gevierelik. De besmetting sloog al gaw euver en maakde oonder de kloesterlinge versjeije slachoffers. Toen doge de Minnebreure bij de Magistraot hun beklaag en verzeukde et peshoes te verplaotse en hun touw te stoon, de gebouwe daovaan bij hun kloester te veuge. Dat verzeuk woort touwgestande op kondisie, dat, ingeval et abseluut nudig zouw blieke, et peshoes weer veur de kraanke aon de stad zouw weuren aofgestande.

De paoters sjijne ziech evel aon die kondisie neet gesteurd te höbbe. Ze braoke d'n awwe walmoer aof en pallemde ziech et peshoes in, ezzof et veur good waor. Dao-op woort hun vaan wege de stad aongezag, dat dees de geslote euvereinkoms es vervalle besjoude, zoedat et peshoes per saldo toch nog aon de gemeinte bleef.

Al die oonaongenaomhede hadde evel niks te beteikene in vergelieking mèt etgeen et jaor 1638 aon de Franciskaone zouw bringe. Dat waor et oongelökkig jaor vaan et zoegenaomp verraod vaan paoter Vink, boe-euver veer vreuger al oetveurig gesjreven höbbe. Wie veer toen al höbbe gezag, is vaan de betiechting vaan dee paoter en de aander geistelikke, die me dao-in had betrokke, al bezunder wienig euvergebleve. Neettemin zouwe de oongelökkige kloesterlinge vaan die tristige historie nog mie hure.

Et waor neet genóg, dat in 1638 versjeije geistelikke es slachoffers vaan dat zoegenaomp verraod hun leve hadde mote laote. Dao woort nog wijjer gesteuk en achterbaks gewèrrek en de zaak woort zoe wied gedreve, dat op 24 juli 1639 de Minnebreure vaan regeringswege aongezag kraoge, dat ze es staotsgevierelikke börregers hun kloester en de stad direk môste verlaote.

De vollegenden daag al trokke de paoters in persessie oonder et lojje vaan de klokke mèt hunne reisstek in de hand de stad oet nao et kloester vaan leechtenberg op Sint Pietersberreg, dat gelege waor op et groondgebied vaan de bissjop vaan Luik.

Dit kloester, ‘ter observanten’ geheite, 'n benaoming die later door et vollek is verbasterd tot ‘slavante’, waor in et begin, naomelik in de vieftiende iew, mer 'n simpel kluizeneerswoening gewees. Laanksamerhand waore ziech bij dee kluizeneer miejer persoene komme veuge, um same vollegens de regel vaan Sint Franciskus te leve. Die kommunauteit is in 1456 door de Paus erkind gewoorde. In 1489 leet de Luiker bissjop Jan vaan Horne dao e kloester en 'n kèrrek bouwe, boe-aon de naom gegeve woort vaan et kloester vaan de ‘Franciskanen-Observanten’. Dee bissjop zellef is dao in 1505 gestorreve en in de kèrrek begraove.

De naom ‘Observante’ kump vaan et woord ‘observere’: et beteikent et strenger in ach numme vaan de regels vaan de orde, in tege-

stèlling mèt de ‘Konventuele’, die nao de minder strenge regel leefde.

In 1578 trof ouch de paoters vaan Slavante, persijs wie hun ordebroeders in Mestreech, et leid, dat ze verjaog woorte, terwijl hun kloester toen in brand is gestoke. Woersjienelik zien ze et jaor d'rop, wie de Minnebreure weer nao Mestreech mochte trökkomme, mèt heijnaotouw gekomme en höbbe ze in et kloester op de Pieterstraot 'n oonderdaak gevoonde.

Wie noe de Mestreechter paoters in 1639 oetgeweke waore nao et kloester vaan Slavante, wat nog gedeiltelik in verwoeste staot verkierde, begôste ze dalik mèt et weer opbouwe vaan de kèrrek, die al in 1640 weer veur d'n deens kôs in gebruuk genome weure. Drei jaor later höbbe ze dao e nuij kloester beginne te bouwe, dat ze bewoend höbbe tot et jaor 1673.

Wie in dit lèste jaor Mestreech, nao ziech zoe dapper geweerd te höbbe, in han vaan Lodewijk XIV waor gevalle, leet de Franse keuning op verzeuk vaan de börregerij de Minnebreure in de stad trökkiere. Heer stoont hun zellefs touw, hun aajt kloester weer te betrèkke. Zoe hèdden et teminste. Meh aon die sjoen wäörd hadde de paoters neet väöl. Et liekende neet d'rop, dat ze vaan die guns hadde kinne profitere. Sins 1639 naomelik waor et kloester op de Pieterstraot veur 'n deil ingeriech es gerifformeerd weishoes en waor de res in gebruuk es militaer hospitaol. En in de sjoen kèrrek waoren ezzebleef twie verdepinge aongebroch; ze doog deens es arsenaol.

Zoe voonte de Minnebreure nao 'n ballingsjap vaan 34 jaor hun eigendomme trök en dao waor gein kwestie vaan, dat die veur hun leeg gemaak kôste weure. Dao bleef veur hun niks aanders euver es ziech veurluipig te behellepe mèt e paar woenhoezer in de naobersjap vaan de kapel vaan Sint Jaokob op d'n hook vaan de Breijstraot en de Vrietof, terwijl die kapel hun tijdelik veur hun deenste woort aofgestande.

Wie de Franciskaone in et jaor 1639 de stad hadde mote verlaote, waor et beeld vaan de ‘Sterre der Zee’ euvergebroch nao Toongere, boe ze ouch e kloester hadde. Naodat de rös en de vreij hei trökgekierd waore, verlangde et Mestreechter vollek ouch et beeld weer in de stad trök te kriege. Dat verlange woort kinbaar gemaak op 'n hiel eigenaordige meneer. In 1675 naomelik leet de Magistraot vaan de stad aon de Provinciaal vaan de orde de ‘sommatie’ doen, et Slevrouwebeeld weer nao Mestreech trök te bringe. Et lik veur de hand, dat de Provinciaal neet lang wachde mèt aon die ‘sommatie’ te voldoen. Mèt groete plechtigheid is et beeld door de paoters iers vaan Toongere nao Slavante en vaan dao tot haverweegs Mestreech gebroch, boe et door de geistelikheid, et stadsbestuur en de ambachte woort aofgehaold en in persessie euvergebroch nao Sintervaoskèrrek; dao is et toen ach daog laank oetgestèld gebleve um eindelik nao de kapel vaan Sint Jaokob te weure getransporteerd.

Nao de ‘Vrede van Nijmegen’ woorte in Mestreech de geistelikke en de kloesterordes in dezellefden touwstand trökgebroch es bepaold waor bij et vredestraktaat vaan Munster in 1648. Daodoor kraoge daan ouch de Minnebreure e gedeilte vaan hun kloester op de Pieterstraot trök, dat door einige paoters betrokke woort, terwijl de zaol veur de kraanke bij gebrek aon beter es kapel woort ingeriech.

Wie evel et beeld vaan de ‘Sterre der Zee’ ouch dao-in woort geplaots, naom d'n touwluip vaan vollek, dat et beeld weer kaom veriere, zoedaonig touw, dat die höllepkapel al gaw väöls te klein bleek. En wijl boetendien ouch de vrijgegeve kloesterruimte abseluut oonvoldoende waor, vorderde de paoters vaan de Staote-Ginneraol et gans kloester mèt de kèrrek op, get, boe ze trouwens vollegens et in Nijmege bepaolde et rech touw hadde. De Hollanse Staote evel waore neet bij machte um aon die vordering te voldoen, wijl ze al die ruimte neet misse kôste. Um noe de orde kontent te stèlle stoonte ze häör touw, örreges aanders in de stad 'n terrein te zeuke, boe ze daan e nuij kloester en kèrrek zouw mage bouwe. Zellefs verklaorde de Staote, dat ze niks d'rop tege zouwen höbbe, es de Franciskaone veur dat doel door et gans land kollekte zouwe hawwe.

Noe trokke de paoters mèt gooie mood aon et werrek en mèt suukses, want nao korten tied waore ze al in staot hun planne tot oetveuring te bringe.

In mei 1699 kochte ze vaan de stad veur 9000 gölde Luiks ('ne Luiker gölde doog oongeveer 56 sent vaan tegeswoordig) 'n oetgestrèk terrein gelege boete de ierste umwalling achter de hoezer vaan de klaustrale singel vaan Sintervaos. Dat terrein waor bekind oonder de naom vaan ‘de Schuttenhof op Hoogh Lenculen’. In awweren tied had naometik boete langs de walmoer 'n straot of liever 'ne weeg geloupe, dee de ‘Lenculenpoort’, boven aon de Linkelestraot, mèt de ‘Oude Tweebergenpoort’ verboont, zoe-es op 'n kaart vaan Mestreech vaan 1580 nog te zien is. Aon dee weeg noe waor dee ‘Schuttenhof’, 'n plaots, boe de sjötters vaan de gilde ziech oefende, gelege.

Mèt groeten iefer woort et werrek door de paoters aongepak. De brikke veur de bouw kôste ze op de plaots zellef bakke, umtot ze dao väöl leimgrond voonte en nog in et eigenste jaor kaom al 'n deil vaan de kèrrek mèt 'n kapel veur Slevrouw veerdig.

Op 30 december 1700 leet hubertus de montaigne, syndicus of administratör vaan de geudere vaan de Minnebreure (de Mestreechteneers neume zoe'ne maan allewijl ‘vader vaan de Broun Paoters’) et beeld vaan de ‘Sterre der Zee’ in z'n stasie-karos nao de nuij kèrrek euverbringe en op Nuijjaorsdaag vaan et jaor 1701 woort door de gardiaon godefridus vaan essen de ierste hoegmès in dat kèrrekgebouw opgedrage.

Op 25 miert vaan dat jaor wijde d'n deke vaan et kapittel vaan Sintervaos, henricus bonhomme, de klokke veur de nuij kèrrek in.

In 1708 kaome de kèrrek en et kloester gehiel en al veerdig en konsakreerde de bissjop vaan Remun, angelus, graof vaan oignies, op de vijfden augustus de kèrrek en d'n hoegen altaor.

Um aon de paoters in de bouwkoste tegemoot te komme had de Magistraot vaan de stad in 1701 vrijdom vaan aksijns verliend op eetwaore en op alles, wat wijer nudig waor veur de broeders oet aander kluusters en de ambachslui vaan boete, die aon de bouw wèrrekde, iers tot e makzimum vaan fieftig maan, later tot dat vaan hoonderd vief en twintig.

In de väörgevel vaan de kèrrek waor 'n groete ruimte ope gelaote veur et plaotse vaan e Slevrouwebeeld. Later is dao-in ouch 'ne stein geplaots, boe dat beeld oet gemaak môs weurde. Meh zoe wied is et noets gekomme; dee stein is oonbewèrrek blieve stoon, tot dat einige jaore trök et beeld vaan de ‘Justitie’ d'roet gekap is door de beeldhouwer Sjarel Vos.

Vreuger bevoont ziech boven aon et frontong vaan de kèrrekgevel 'n viefpuntige staar mèt et oondersjrif ‘Ave Maris Stella’.

Inwendig waor de kèrrek riek verseerd mèt sjèlderstökke, beeldhouwwerrek en prachtig oetgestoke koerbaanke. Veural woorte gereump e beeld vaan Sint Franciskus aon de voot vaan d'n iksaol, e beeld vaan d'n hèllige Bonaventura oonder de preekstool en daan nog 'n daartien stöks sjèlderije veurstèllende de veurnaomste gebäörtenisse oet Sint Franciskus ze leve.

De Minnebreure höbbe ruim sestig jaor röstig in hun nuij kloester kinne leve, terwijl ze in hun oonderhaajt veurzaoge door et ophole vaan hun middele vaan bestoon bij de börregers vaan de stad en vaan d'n umtrèk, boedoor hun ouch de Franse naom van ‘Récollets’ (vaan et latijns woord ‘recolligere’, wat inzamele beteikent) gegeve woort.

In et jaor 1761 woorte de Minnebreure in hun röstig bestoon oonverwachs gesteurd door de geweldige oontploffing vaan et pollefermaggezijn aon Abrahamslook, boe-euver veer al vreuger gesjreven höbbe en boedoor veural aon de paoters hun kèrrek, neettegenstaonde d'n tamelik groeten aofstand, groet naodeil woort touwgebroch. De boetemör hadde naomelik zoedaonig geleije, dat ze dadelik zwoer veraankerd môste weure, wat weer groete koste mètbroch.

In deen tied zouwe de paoters neet d'raon höbbe kinne dinke, dat ze nog mer vief en daartig jaor in hun nuij verblief hadde door te bringe. In 1796 jummers môste ze veur d'n derde kier de stad verlaote. Gardiaon waor toen paoter Michiel Marres, dee mèt 32 paoters en 8 broeders et kloester bewoende.

Kèrrek en kloester woorte neet verkoch. In de loup vaan et ierste jaor brochte de Franse de arsjieve vaan de opgeheve kluusters nao de kèrrek euver um die dao te bewaore.

In 1797 is de prochie vaan Sint Johannes d'n Duiper nao dees

IERSTE MINNEBREURE-KÈRREK (blz. 123)

ST. ANTONIUS-EILAND (GROETE GREEN) (blz. 132)

kèrrek verplaots, meh umtot dat gebouw veur de lui zoe oongunstig gelege waor, heet me nog in etzellefde jaor die prochie werum euvergebroch nao 'n aander kèrrek, naomelik nao die vaan de Dominikane, wie v'r al gezeen höbbe.

In 1825 is et kèrrekgebouw op de Minnebreureberreg door de Hollanse regering in gebruuk genome es Paleis vaan Justitie, of, wie men in Mestreech zeet, veur ‘Tribbenaol’, terwijl de koer devaan verhoud is gewoorde tot kazerne veur de marsjessee, de ‘zjenderreme’ wie ze heij bij et vollek heite. Die marsjessee is dao-in gebleve, totdat de groete nuij kazerne op de Sjaanderweeg is gereid gekomme.

In et kloester is nao de opheffing et iers gevestig 'n sjaol veur middelbaar oonderwies, daonao is et gebruuk es wèrrekhoes veur behoeftige inwoeners en eindelik heet m'n et tot gevaangenis umgeboud, wat et noe nog is.

Wat et kloester vaan Slavante aongeit, dit waor, wie de paoters nao de innumming vaan Mestreech door Lodewijk XIV weer nao de stad trök mochte kiere, blieve bestoon um in tied vaan noed weer es touwvlöch te kinne dene. In 1700 heet m'n et goon gebruken es professiehoes en es verblief veur aw kloesterlinge en aajt-missionarisse vaan de orde. Naodat et in 1796 persijs wie alle aander kluusters waor geslote, is et veur 12100 frangs verkoch aon 'ne zekere J.W. Dubois, 'ne geweze Franciskaon vaan Slavante, dee in Aubel waor goon woene. Einigen tied later is et in han gekomme vaan de beerbrouwer P.G. Claessens vaan Sint Pieter, dee de kèrrek en et groetste gedeilte vaan et kloester heet laoten aofbreke en op de vrijgekomme terreine 'ne kaffee boude. In 1843 woort et gans kompleks wie et reilden en zeilde veur 1200 gölde verkoch aon de Groete Sosjeteit, die et jaore laank es Boete-sosjeteit heet geäkspleteerd, terwijl et noe al sins jaore eigedom vaan de stad is. Et bekind kapelke boe et tegeswoordig haos doorloupend Keersmes is, de aon weerskante vaan op de huugde tot oonder aon de kanaal aofloupende aofsletingsmör en et terras mèt hèkwerrek haverweegs de groete weeg, dee vaan d'n diek nao bove veurt, doen us nog dinken aon de daog, wie de Franciskaone-Observante dao e gezoond, röstig en veilig oonderkomme hadde.

Waor et veur de lede vaan de orde hel gewees, alweer de stad te mote verlaote, boe ze ziech vief en 'n halleve iew teveure waore komme vestige en boe ze zoeväöl hadde mètgemaak, ouch de börregerij had groete spiet euver dat vertrèk en gaof de hoop neet op, dat de paoters wel weer gaw zouwe kinne trökkomme. Die hoop waor zellefs zoe groet, dat in 1797 de kèrrekmeubele en de sjèlderije groetendeils door Mestreechter femilies woorte opgekoch mèt de bedoeling, es de paoters later weer in de stad zouwe zien, hun alles kado te doen. Wie die trökkoms evel zoe lang op ziech leet wachte, dach me, dat et wel niks mie zouw geve en heet m'n al die meubele, sjèlderije en beelde mer aon aander kèrreke euvergedoon. Zoe kaom oonder aandere et

beeld vaan d'n hèllige Franciskus mer evekes terech in de kèrrek vaan Oirschot.

Et zou daan ouch 1853 weure, veuralier de Minnebreure et besluut naome ziech weer in Mestreech te komme vestige. In de loup vaan dat jaor kochte ze versjèllende persiele op de Zapstraot, boe eint vaan de hoezer tot verblief vaan de paoters woort ingeriech en 'n klein kapel woort geboud, die nog op 29 november vaan dat jaor is ingewijd.

Al hiel gaw doog ziech de behoefte aon 'n behurelikke kèrrek geveule, zoedat direk veurbereidende maotregele daoveur woorte genome en in 1855 d'n ierste stein daoveur kôs weure gelag.

'n Groete weldaod veur de paoters waor de sjinking vaan notaris N. vaan Hees, dee z'n hoes mèt hoof op de Toongersestraot bij testamint aon et kloester vermaakde. Nao d'n doed vaan dee notaris höbbe de paoters in mei 1860 dat hoes aofgebroke en de zoegenaomde ‘Paotersbaon’ aongelag, boedoor 'ne väöl beteren touwgaank tot de kèrrek en et kloester woort verkrege, die allebei in de maond september vaan et jaor teveure plechtig waoren ingezegend en in gebruuk genome door de Gardiaon vaan Berckel.

En zoe hadde daan de Minnebreure hun derde kloester en kèrrek in Mestreech, boe-in ze noe al weer haos 100 jaor höbbe doorgebroch en wat ze, zoe-es veer vaan harte hope, noets mie zöllen hove te verlaote.

In miert 1860 had et ierste sterrefgeval in et nuij kloester plaots; toen storref dao naomelik paoter de Haan, dee vreuger aptieker in Utrech waor gewees.

Et beeld vaan de ‘Sterre der Zee’ is in d'n tied tösse de jaore 1794 en 1804 door versjèllende Mestreechter femilies toer op toer bewaord gewoorde um et zoe oet de han vaan de Franse te hawwe, die wel denao zeukde meh et neet gevoonden höbbe. Wie de tije weer röstiger waore gewoorden is et beeld in 1804 aofgestande aon de Sinterklaos-kèrrek op Slevrouweplein, oonder kondisie, dat, wienie de Minnebreure weer in de stad zouwe trökkomme, zij weer euver et beeld zouwe kinne besjikke.

Wie in et jaor 1837 de Sinterklaoskèrrek weges bouwvalligheid woort geslote en de dao-in gevestigde prochie nao Slevrouwekèrrek euvergóng, is et Slevrouwebeeld ouch nao die kèrrek euvergebroch, boe et tot op d'n daag vaan vaandaog is gebleve ingevollege 'n sjikking mèt de kèrrekelikke euverheid.

Wie et noe mèt et rech op dat beeld gestèld is, zölle veer heij mer neet aonreure, umtot veer neet in staot zien, dao-euver te oordeile. In alle geval heet de feitelikken touwstand, dee noe al bijnao hoonderd jaor laank dezellefden is gebleve, in zekere zin e verkrege rech in et leve gerope, 'n bepaolde tradisie doen oontstoon, boe-aon de börregerij vaan Mestreech zoedaonig gehech is, ouch in verband mèt d'n altied gevollegde Slevrouweweeg, dat 'n verandering in deen touwstand, nao veer vreize, neet good zouw weuren opgenome. Et Mestreechter vollek

hèlt noe einmaol tel vas aon 'n aw tradisie, veural es et ziech daobij altied good heet bevoonde. En dat heet et zeker ten aonzeen vaan z'n devosie tot et genadebeeld in Slevrouwekèrrek.

5. De Antoniete.

Geer kint allemaol de sluis, die et kanaal vaan Luik mèt de Bassing verbind. Dao, op de plaots, boe noe die ophaolbrök euver et kanaal bij die sluis lik, stoont in vreugeren tied de kèrrek vaan Sint Antonius of vaan Sint Teunis, wie me ze heij neumde. Achter die kèrrek, nao de stad touw, laog et Sint Antoniuskloester. Noch vaan et eint noch vaan et aandert is mie get euvergebleve; allein deit de straotnaom ‘St. Antoniusstraat’ (Sint Teunisstraot) nog aon et bestoon devaan dinke.

De orde vaan Sint Antonius of vaan de Antoniete is vaan hiel awwen datum. Es stiechters weure geneump twie adelikke persoene oet Dauphiné in Fraankriek, die oet daankbaarheid veur de genezing vaan eine vaan hun vaan et zoegenaomp ‘Sint Antoniusvuur’ mèt einige aander lui 'n hospitaol boude um errem kraanke te verzörrege. Et ‘Sint Antoniusvuur’ is 'n koedaordige oontsteking vaan de hoed en kump zoeget euverein mèt wat ze noe ‘gordelroes’ heite.

In et begin waor dao dus gein kwestie vaan 'n geistelikke orde, meh, wie die kommunauteit 'nen tied laank had bestande en bleuide, is ze door de pause Honorius III en Bonifacius VIII tot de rang vaan geistelikke orde verheven en dao-in bevestig. De lede vaan die orde neumde ziech in deen tied ‘Eremieten vaan St. Antonius’ en drogen e broen habiet, boe-op e blauw Sint Antoniuskruus in de vörrem vaan de lètter T waor vasgemaak.

Al in het jaor 1209 vinde veer in Mestreech melding gemaak vaan 'n kapel, gewijd aon Sint Antonius en gestiech door 'ne ridder Arnold Stierbolt op 'n terrein vaan et kapittel vaan Sintervaos, kort bij de Maos gelege in et noordelik gedeilte vaan de stad. Dat terrein waor häöm bij otentieke ak door et kapittel aofgestande tegen 'n jaorelikse rekonjnisie vaan ei poond was, te lievere d'n daag veur et fies vaan Sintervaos. Dat waor dus zeker neet te deur.

In et jaor 1236 stoont Willem vaan Stierbolt, de zoon vaan degene, dee veer al ieder geneump höbbe, z'nen eigendom, dee aon de kapel grensde, aof aon lanthelmus, provisor vaan et St. Antoniuskloester vaan Vienne in Dauphiné, oonder kondisie, dat die geudere zouwe verboonde blieven aon de kapel vaan Mestreech.

Iers in 1241 kaome de ierste Antoniete nao Mestreech, woersjienlik wijl neet veur dat jaor hun rechten en verpliechtinge tegeneuver et kapittel vaan Sintervaos behurelik hadde kinne geregeld weure. Direk woort noe heij e begin gemaak mèt et bouwe vaan e kloester, dat evel in d'n iersten tied door de ginneraol vaan de orde aofhaankelik woort

gestèld vaan et kloester vaan Pont-à-Mousson in Fraankriek, meh in 1296 door de paus daovaan vrij woort verklaord en daonao altied zellefstandig gebleven is.

Tot et jaor 1380 bleve de Antoniete ziech vaan hun aw kapel bedene, die evel in dat jaor woort aofgebroke en vervaange door 'n ruim en monumentaal kèrrek, boe-euver hiel lang is geboud. Want et doorde wel 'n iew, ie die kèrrek gehiel en al veerdig waor. De stiel, boe-in ze woort opgetrokke, waor gotiek; ze had de vörrem vaan e kruus. Häör twie tores, massief en hoeg, domineerden et gans noordelik gedeilte vaan de stad, zellefs ouch nog later, naodat de spitse door de Franse in brand gesjote waore en de twie stoompe steinkolosse haos nog eve impozant waoren es vreuger.

De Antoniete leefde in hoofdzaak vaan aalmoeze. Daotegeneuver hadde zie de verpliechting op ziech genome, de vreem pelgrims oonderdaak te versjaffe en de kraanke, die lijde aon et Sint Antoniusvuur, te verzörrege. D'n euverste vaan et kloester môs boetendien nog oonderwies geven aon de errem kinder en droog d'n titel vaan ‘praeceptor’ (liermeister). D'n ajtste ‘praeceptor’, boe de naom vaan is bewaord gebleve, waor Pieter Peure, dee in 1380 de aw kapel doog aofbreken en e begin maakde mèt et bouwe vaan de nuij kèrrek.

Oet daankbaarheid veur al et good werrek, wat de Antoniete in de stad verriechde, woorte ze door de inwoeners riekelik mèt geld en geudere bedach, zoedat hun bezittinge ziech al gaw aonzeenlik oetbreide.

Meh ouch door vorstelikke persoene woorte ze neet vergete.

Zoe gaof jakoba vaan beijere nao d'n doed vaan häöre noonk antonius vaan boergondie, hertog vaan Braobant, dee in 1415 door de Ingelenders in de veldslaag vaan Azincourt waor gevaange genome en gedoed, in 1419 aon hun et vreuger zoe bekind eiland in de Maos, dat later is aofgegrave, de Groete Green, daonao et Sint Antonius-Eiland geheite.

Aon de sjinking verboont Jakoba de las, dat eder jaor op de gedinkdaag vaan de veldslaag door de Antoniete in hun eige kèrrek 'ne plechtige zielendeens veur häöre maan zouw weure gehawwe, boebij de lede vaan et gerech vaan de Vroenhof prezent môste zien. Dat zjus dat gerech en gein aandert daobij te pas kaom, is dao-oet te verklaore, dat wie de lezer ziech wel vaan vreuger zal rappelere, et kloester vaan Sint Antonius in et rechsgebied vaan de Vroenhof gelege waor.

Nao aofloup vaan deen deens booi de ‘praeceptor’ aon al die lede 'ne middag aon. Daobij bestoont 'n hiel eigenaordig gebruuk, boe veer us allewijl onmeugelik mie kinnen indinke. Nao aofloup vaan dee middag naomelik moch eder vaan de gaste et taofelservies, boe heer ziech vaan bedeend had, mèt nao hoes numme es beloening vaan en erkintelikheid veur z'n aonwezigheid bij d'n deens. Later heet me dao verandering in gebroch; et woort op d'n doer veur et kloester wel e bitsje deur, wat te begriepen is. Toen woort euvereingekomme, dat

eder vaan de gaste in et vervolleg mer mie rech zouw höbbe op de weerde vaan 'ne lepel, e mets en 'n versjèt wat nog sjoen genóg waor.

Teikenend veur de touwstande en de begrippe in deen awwen tied is et zeker, dat neet mer d'n ierste de bèste, meh nog wel de lede vaan e gerech gei bezwoer d'rin zaoge, ziech iers ins bij die kloesterlinge flink te good te doen (en de lui köste sjranse in deen tied) um daonao nota bene es ‘beloening’ hun taofelgerei mèt nao hoes te mage numme. Gelökkig veur mennigein, dat zoe e gebruuk al lang is aofgesjaf!

Veer höbbe daostrak gezag, dat de Antoniete zoe riekelik bedach woorte. Dat heet, wie de historie us liert, ouch z'ne koeie kant gehad en op d'n doer z'n naodeilige oetwèrreking neet gemis. Nao verloup vaan tied jummers zien veer hunnen iefer veur et verzörrege vaan kraanke en et geve vaan oonderwies daonig verslappe en eindelik woort de dissiplien zoe deep oondermijnd, dat paus Sixtus V et nudig oordeilde, z'ne legaat in België nao Mestreech te sjikke um de gooi orde in hun kloester weer te herstèlle en hunne regel grondig te verandere.

Daomèt evel waor de paus nog neet boe tot heer zien wouw. Want de geis vaan invoud waor oet et kloester verdwene. Naodat de Antoniete et rech hadde verkrege, ziech ‘reguliere kanunniken’ te neume, verwisselde ze hun invoudige broun pij mèt de drach vaan de werelse geistelikke. Et wölle Sint Antoniuskruus môs plaots make veur e zèllevere kruus mèt drei punte, dat aon 'n kèttel op de boors gedrage woort.

Eindelik dreve de Antonieten et zoe wied, dat ze gein pelgrims mie opnaome en et oonderwies opdrogen aon 'ne gesalarieerde meister, totdat in 1735 de sjaol veur good geslote woort.

Et verdwijne vaan de geis vaan invoud broch mèt, dat in et kloester dèks de mies volslage ooneinigheid regeerde. Mie es ins höbbe de Twie Hiere (de bissjop vaan Luik en de Hollanse Staote-Ginneraol) geperbeerd, es bemiddeleers tössebij te komme, meh wie dat neet mie hollep, höbbe ze in 1783 mer et mies radikaal middel touwgepas; ze verklaorde de kommunauteit oontboonde.

Et kloester woort dus opgeheve en, wie me dat in deen tied oetdrökde, ‘geïncorporeerd’ bij et kapittel vaan Slevrouwekèrrek. Die ‘incorporatie’ is daonao door de bissjop vaan Luik nog ins apaart bekrachtig en op 30 aprèl 1784 definitief geregeld. Alle geudere, die aon et kloester touwbehuurde, woorte mèt die vaan et Slevrouwekapittel vereinig. De vief euvergebleve kanunnikke vaan St. Antonius kraoge d'n titel vaan kanunnikke vaan et kapittel vaan Slevrouwe en woorte oonderhawwe oet de inkomste vaan de bezittinge vaan hun vreuger kloester.

De kèrrek en et kloester vaan de Antoniete höbben in de loup vaan de jaore väöl te lijje gehad. Al in et jaor 1381 woort groete sjaoi d'raon touwgebroch door de stads-donderbösse, dee daan ouch door de Magistraot vaan de stad vergeuid woort. In 1748 bij et belèk vaan Mestreech door de Franse oonder Maurits vaan Sakse, woorte de spitse

vaan de tores zwoer getroffe; et doorde tot 1776, ie ze weer gans herstèld waore. Ouch de kèrrekklokke hadden et bij dat bombardemint zwoer te verantwoorde gehad. Dao hónge naomelik in die tores neet minder es vief klokke, boevaan de groetste kado waor gedoon door et Lakeweversgilde, oonder de kondisie, dat mèt die klok ederen daag op bepaolde ore einige sleeg gelojd zouw mote weure, um veur de wèrreklui vaan dat ambach geregeld de zjuste oor vaan et begin en et ind vaan et werrek aon te geve.

Naodat al de gebouwe in 1786 aon 'ne partekleer verkoch waore gewoorde en vaan et groetste deil vaan et kloester börregerwoeninge waore gemaak, is in 1794 bij et belèk vaan Mestreech door de Franse republikeine aon de kèrrek de genadeslaag touwgebroch. Ze woort in brand gesjote en brande groetendeils aof. De twie tores zien es 'n impozante twierelings-rewien blieve stoon en zouwen et es getuige vaan vreuger glorie mesjiens nog lang oetgehawwen höbbe. Meh in 1848 zien ze mote zwiechte veur d'n aonlèk vaan et kanaal vaan Mestreech nao Luik, boedoor aon et sielhoewèt vaan de stad 'n groete verandering woort gebroch, zeker neet ten veurdeile.

En zoe is op vaandaog d'n daag alles, wat aon de Antoniete had touwbehuurd, mèt de grond geliek gemaak en verdwene.

Es bezunderheid wèlle veer heij mètdeile, dat sins et ind vaan de zevetiende iew gein ei kloester vaan dees orde mie bestoont in gans de noordelikke en zuidelikke Nederlande boete dat vaan Mestreech.

Eindelik maag neet oongeneump blieve de naom vaan 'ne broeder vaan de Antoniete, j. geerdinge, dee veuriers es sjèlder bekind waor, meh ziech ouch verdeenstelik heet gemaak door z'n studies en z'n gesjrifte op aajtheidkundig gebied.

6. De Augustijne.

Et heet langen tied gedoord, veurdat d'n door d'n hèlligen Augustinus, dee al in et jaor 430 gestorreve waor, opgestèlde levensregel aonleijing gaof tot et stiechte vaan 'n kloesterorde. Iers in de twellefde iew vinde veer melding gemaak vaan et feit, dat e groet aontal vollegelinge vaan deen hèllige ziech vereinigde um euvereinkomstig ziene regel same te leve.

In de twellefde en daartiende iew zien veer oontstoon konkergasies vaan ‘Eremieten van St. Augustinus’, zoe-es ze ziech neumde, die in 1256 door paus Alexander IV tot 'n kloesterorde samegebroch en offisjeel oonder de regel vaan Sint Augustinus gestèld woorte.

In dee levensregel waor oonder aandere veurgesjreven et leve vaan ingezamelde aalmoeze en et oonderwieze vaan de jäög.

Et verblief vaan de ierste eremiete vaan Sint Augustinus in Mestreech dateert vaan 1254, dus vaan veur dat de eigelikke kloesterorde door paus Alexander waor ingestèld.

Hun ierste verbliefplaots bevoont ziech op de Vèssermaos bij de kapel vaan Sint Evergislus en d'n awwe Loommert, meh die eremiete kôste ziech al nao korten tied dao neet mie hellepe, zoedat einige sjaritabel börregers hun einige woeninge aofstoonte in de Bokstraot kort bij de Maosbrök zoe oongeveer tegeneuver de Jäögstraot en wel in de rij hoezer, die later is aofgebroke veur et graove vaan et kanaal nao Luik. Die rij hoezer laog mèt d'n achterkant oonmiddelik tege de walmoer aon, dee ziech vaan de Maosbrök aof in noordelikke riechting langs de Maos oetstrèkde. In die rij laoge versjèllende bekinde hoezer; veuriers et geboortehoes vaan de bekinde Mestreechter beeldhouwer Mathieu Kessels, nao wee later de Kesselskade is geneump gewoorde, daan et prachtig patriciërshoes vaan de femilie Stevens, boe-in Peter de Groete, de Czaar vaan Rusland, in 1717 einige daog gelozjeerd heet, wie heer op z'n reize door Europa ouch e bezeuk aon Mestreech broch, en eindelik nog et Refuzjiehoes vaan de abdij Godsdal of Val-dieu, boe-op veer later nog zölle trökkomme.

Vaan de aon hun gesjoonke hoezer maakde de Augustijne zoe good es et góng e kloester, terwijl ze ouch e kèrrekske daobij boude. Dao is altied vertèld gewoorde, dat de plaots, die veur dat kèrrekske disponibel bleef, zoe klein waor, dat de koer devaan door de walmoer môs oetgeboud en door paole môs gestiep weure. Me heet aon dat verhaol wienig gelouf gehech, totdat 'n feertig jaor geleije de gelierde Zjezwiet Paoter Albers zaoliger in Roeme 'n plattegroond-teikening vaan Mestreech oontdèkde, gemaak in et jaor 1587, boe-op inderdaod dutelik te zien is et kuurke vaan et Augustijnerkèrrekske boete de walmoer nao de kant vaan de Maos oetstekende en röstende op paole. Bij de besjrijving vaan de historie vaan de Zjezwiete-orde zölle veer dee plattegrond naoder bekieke.

Behalleve door de wienig ruimte, boe-euver de Augustijne mer kôste besjikke, woort hun et bouwe nog hiel meuielek gemaak, doordat hun terrein door e smal sträötsje in twieje gedeild woort. En op de derde plaots waor et veur de kloesterlinge sjijns e groet bezwoer, dat al hun celle rechstreeks op de Maos oetzaoge, boedoor ze, zoe-es ze zellef beweerde, gesteurd woorte in hun gebed en hun studies.

Nao verloup vaan tied kaom dao nog bij, dat de kloestergebouwe, die, wie al gezag is, niks aanders es tot kloester ingeriechde aw woenhoezer waore, in de twiede hèllef vaan de zestiende iew zoe bouwvallig waore gewoorde, dat zellefs 'n deil devaan neet mie kôs bewoend weure.

Toch bleve de Augustijne zoe lang es ze et kôste volhawwe d'rin woene, umtot ze zoe daonig gehech waore aon hun kèrrekske, boevaan de stiechting in verband stoont mèt en 'n herinnering waor aon e groet oongelök, naomelik et invalle vaan 'n deil vaan de Maosbrök in 1275. In de zomer vaan dat jaor trokke d'n deke, de kanunnikke en de zengers vaan Slevrouwekèrrek mèt 'n groete persessie euver de brök,

die toen nog vaan hout waor; wie de massa minse good en wel midden op de brök waor, veel e stök devaan plotseling in, boebij 'n veerhoonderd lui et leve sjijne verlore te höbbe. Op dit veurval hope veer later nog trök te komme, wienie veer zölle behandele de historie vaan et kapittel vaan Sintervaos, dat destijds de Maosbrök in eigendom had.

Um evel wijjer te goon mèt de Augustijne, in 1586 waor et mèt d'n touwstand vaan hun kloester zoe erreg gewoorde, dat ze herhaolde maole aon et stadsbestuur et verzeuk doge, op 'n aander plaots e nuij kloester te mage bouwe. De Magistraot had dao in et begin gein oere nao, meh wie de paoters dreigde de stad te zölle verlaote es ze hunne zin neet kraoge, woort de zaak aanders.

Ze kraoge naomelik vaan stadswege et Gashoes vaan Sint Gieles in Wiek aongebooie, meh vaan dat aonbod höbbe ze gei gebruuk kinne make, wijl et kapittel vaan Slevrouwe, dat rechte op dat gestiech bezaot, ziech daotege verzat.

Veurluipig waore de Augustijne dus wel geforseerd, in hun aaji kloester te blieve en hun dreigemint vaan eweg te zölle goon veurde ze neet oet.

Eindelik zaag de Magistraot zellef et oonmeugelikke vaan d'n touwstand in: heer doog zellefs et kèrrekske, dat op et punt vaan invalle waor, veur alle zekerheid slete. Meh, wijl de kloesterlinge oet d'n aard vaan de zaak toch e kèrrekgebouw tot hun dispozisie môsten höbbe, kraoge ze vaan de Magistraot in euverlèk mèt et kapittel vaan Slevrouwe de besjikking euver de kapel vaan Maria ten Oever, sjuins tegeneuver hun kloester, op d'n hook vaan et sträötsje, dat nao die kapel Mariastraat, in et Mestreechs Merriejestraot geneump is. Wie veer al vreuger gezag höbbe, weurd Sint Maternus gehawwe veur de stiechter vaan die kapel, meh zekerheid daoumtrint besteit neet.

In de ierste jaore nao 1600 is die kapel mèt et daobij behurend kèrrekhof en nog 'n hoes door et kapittel vaan Slevrouwe gratis aofgestande aon de Augustijne, die noe hun al zoe lang gekoesterde planne kôsten oetwèrreke. In 1609 gaove de bissjop vaan Luik en d'n hertog vaan Braobant hun touwstumming um op de gekrege terreine e nuij kloester te bouwe. De regering vaan de stad steunde de Augustijne bij dat werrek door hun hoonderddoezend brikke te geve en door et aajt kloester vaan hun aof te koupe veur achdoezend Braobanse göldes. Euver dee koup zien evel meuielikhede oontstande; in 1610 naomelik trok et stadsbestuur ze woord trök op groond, dat de Augustijne de gebouwe neet op d'n euvereingekommen tied opgelieverd hadde. Veur de paoters bleef toen niks aanders euver es et aajt kloester aon parteklere te verkoupe.

De bouw vaan et nuij kloester sjoot ondertösse door 'ne sameluip vaan allerlei umstandighede mer hiel laanksaam op, zoedat et iers in 1650 gans veerdig waor.

Toen kôste de Augustijne ouch goon dinke aon et bouwe vaan 'n

nuij kèrrek. De kapel vaan Maria ten Oever woort aofgebroken en mèt geldelikke höllep vaan de stad meh veural door de vrijgevigheid vaan de Kommandör vaan de Duitse Orde hendrik vaan amstenrade, kaom op dezellefde plaots et kèrrekgebouw tot stand mèt dee prachtige veurgevel, dee ouch noe nog zoe'n hierelik getuigenis aoflèk vaan de kunszin en de smaak vaan eus veurawwers. In dee veurgevel zien veer nog et stadswaope, de staar, vreuger verzèlleverd, en d'roonder in 'ne medaljong e borsbeeld vaan Slevrouw en e vlammend hart, door ingele umgeve, et simbool vaan de orde. Ouch bevind ziech in dee gevel et waope vaan de graofelikke familie vaan Amstenraoi, terwijl bove de kèrrekdeur te leze waor et opsjrif: ‘D.O.M. Beatae Mariae, S.S. Pontificibus Augustino et Huberto sacrum 1659’. (Aon d'n allerbèste en allerhoegste God, aon Slevrouw en de hèllige bissjoppe Augustinus en Hubertus touwgewijd).

Et jaortal is dat, boe-in de kèrrek woort aofgeboud.

Binnenin de kèrrek bevoonte ziech drei prachtige altaore mèt gedrejde, zoegenaomde torse-kolomme vaan malleber en in eder vaan die altaore hóng 'n sjèlderij vaan de bereumde sjèlder l. quellijn. Die kosbaar stökke zien in 1796 door de Franse zoegenaomp geïnventarizeerd, dat hèt in de wach gesleip en naturelik noets mie trökgegeve.

Wie veer al ieder gezag hëbbe, sjreef de regel vaan de Augustijne oonder aandere veur et geve vaan oonderwies. Daotouw zien ze evel in Mestreech noets gekomme. Mierdere maole höbbe ze geperbeerd heij 'n Latijnse sjaol op te riechte, meh dat is hun altied belèt gewoorde, iers door et kapittel vaan Sintervaos, dat eiges zoe'n sjaol d'rop nao heel, later door de Zjezwiete, die, wie veer te gelegener tied zölle zien, 'n groete oonderwies-inriechting bij hun kloester hadde. Et waor dus gewoen de vreis veur konkurrensie, die de Augustijne belèdde ein vaan de veursjrifte vaan hun orde nao te komme.

En zoe waore ze kompleet oetslutend aongewezen op aalmoeze, die ze in de stad en de umstreke ophaolde, wat hun evel neet belèt heet, dat zij ziech tot 1796 höbbe kinne handhave.

Die aalmoeze moten hun in alle geval nog al ordentelik höbben opgebroch, want ze bezaote, behalleve hun kloester en kèrrek in de stad ouch nog vaste geudere boete. Veer vinde naomelik in et handsjrif vaan paoter de Tombeur, e lid vaan hun orde, dat in 1631 hunne provinsiaal hun verlof gaof um e gedeilte vaan 'n wei in Merregraote en e stök bouwland oonder Bèlze te verkoupe en de opbrings te besteije veur et bouwe vaan 'n kraanke-aofdeiling bij hun kloester in Mestreech.

Oonder de lede vaan dees orde is heij veural bekind gewoorde de Mestreechteneer nicolaas creusen, e broor vaan d'n aartsbissjop vaan Mechele. Heer studeerde in die stad en ouch aon de universiteit vaan Pavia, boe heer et tot doctor in de godgelierdheid broch. Later woort heer prior vaan de kluusters vaan de orde in Breuselt, Antwerrepe en Mestreech, vizitator vaan de kluusters vaan de orde vaan Premonstreit

in Vlaondere en Duitsland en eindelik sikkertaris en geistelikke raodsmaan vaan keizer Ferdinand II. Aon dee z'n hof is heer in 1629 gestorreve.

'nen Aandere bekinden Augustijn waor jan van der poort, dee es boukundige heet naom gemaak. In 1699 woort oonder zien leijing d'n derde baog vaan de Maosbrök aon de kant vaan Mestreech vernuijd, wel te verstoon euvereinkomstig de vreuger planne vaan Franciscus Romanus.

Bij de opheffing in 1796 waor et kloester vaan de Augustijne bewoend door de prior Leopold Clerx, 12 paoters, 7 broeders en 2 novize.

De Augustijne zien de einige kloesterlinge, vaan wee me vermeld vind, dat ze geweigerd höbbe, geld aon te numme vaan de regering vaan de Franse republiek, op groond, dat hun dit door de gelofte, die ze gedoon hadde, verbooie waor.

Nao de sleting woorte de gebouwe vaan et kloester en de kèrrek gebruuk es foerazje-maggezijn.

In 1825 is in de kèrrek 'n verdeping aongebroch en vaan et gebouw 'n sjaol gemaak. De kloestergebouwe kraoge de bestumming vaan teikensjaol, zittingszaol veur de milisieraod en kleijermaggezijn veur et garnizoen. In 1830 höbbe de militaere de kèrrek werum in bezit genome tot 1834. Ze heet in die jaore gedeend es kemediegebouw veur de seldaote; zellefs heet e peerdespeul z'n veurstèlling d'rin gegeve.

Daonao heet de kèrrek, totdat de prachtige nuij Herbenussjaol is in gebruuk gestèld, deens gedoon es stads-erremesjaol, ‘d'n Awwestiene’, wie ze door de Mestreechteneers altied is geneump gewoorde. Die sjaol waor bij de börregerij neet bezunder in tèl. ‘Op sjaol goon op d'n Awwestiene’ waor alles behalleve 'n teike vaan welstand en kinder, die op aander sjaole neet wouwen oppasse, woorte wel ins bedreig mèt nao d'n Awwestiene gesjik te zölle weurde, es ze neet braver zouwe zien.

Mestreechteneers vaan awwere leeftied, die nog gesjötterd höbbe, zölle ziech mesjiens nog wel rappelere, dat in de Merriejestraot, dat is in e lokaal vaan et aajt Augustijne-kloester, de sjötterspakke, et leregood en de zwoer gewere op et ind vaan de zomer, nao Mestreechter kèrremes, ingelieverd môste weure, boe alles bewaord bleef tot et vollegend vreugjaor, terwijl de gewere en et groof, dik leregood daonig in et vèt woorte gezat.

Wat de verbastering vaan ‘Augustijnen’ in ‘Awwestiene’ betröf, is et veuriers eigenaordig, dat ‘de Augustijnen’ is gewoorde ‘d'n Awwestiene’, ezzof mer éine persoen daomèt bedoeld woort; meh nog merrekwierdiger is, dat vaan de verbastering later weer 'n Hollans woord is gemaak; want in aw stadspapèrre vind me es aonduijing vaan dees orde de naom ‘Oudestijnen’ gesjreve.

Wat later mèt de kèrrek is gebäörd, wie de erremesjaol d'roet verhuis is, zölle de mieste Mestreechteneers nog wel wete; stadsteiken-

instituut, toen sjaol veur de kinder vaan de Belzje vlöchtelinge en daonao in de gezèlligen tied vaan de broed- en aander bongs, vaan de einheidsweurs en de zeegmeel-kechelkes, distribusie-centrale, totdat eindelik de kèrrek in häör aw wierdigheid herstèld is door et stiechte vaan de nuij prochie vaan Sint Zjozef, boebij wel d'rop geweze maag weure, dat dees kèrrek tot op vaandaog d'n daag de einige aw kloester-kèrrek is, die tot prochie-kèrrek is bestump gewoorde.

Laote veer hope, dat zij et tot in lengde vaan jaore maag blieve.

7. De Begaorde.

Veur tot veer euver de historie vaan dit kloester goon sjrieve, wèlle veer us iers ins bezig hawwe mèt de naom: ‘Begaorde’.

Laank en breid is al euver de aofkoms vaan dee naom gediskereerd, meh de gelierde zien et dao-euver nog altied neet eins gewoorde.

De Mestreechsen historiesjrijver vaah neijlerhoff gief dees verklaoring devaan: naodat Sint Franciskus in 1221 de Derde Orde had gestiech, oontstoonte d'r vereiniginge vaan vrouwe, die ziech tot doel stèlde, zoonder et doen vaan bepaolde gelofte volleges de regel vaan die Derde Orde aofgesjeije vaan de wereld same te leve. Die vrouwe woorte nao de naom vaan d'n opriechter vaan de ierste konkergasie, Lambertus Bega, ‘begijnen’ geneump.

Veer dinke daobij dadelik aon al die ‘begijnhofjes’ in eus land en veural in Vlaondere en ouch aon de Mestreechter benaoming, ‘begiene’, boemèt veer alle kloesterzusters betitele. ‘Begiene’ heite veer allein die vrouwe, die lid zien vaan 'n bepaolde kloesterorde; die daoboete stoon en veural in Vlaondere ‘begijntjes’ geneump weure, die in zoe ‘begijnhofje’ woene, komme tegeswoordig in Mestreech neet mie veur. Vreuger bestoonten 'rs nog inkele vaan die vruikes heij in de stad en die hèdde me daan ‘maseurke’ en spraok ze ouch zoe aon. Veer rappeleren us nog zoe ein gekind te höbbe, ‘Maseurke Linse’.

Later, zeet vaan Heylerhoff, oontstoonte ouch zoe soort vereineginge vaan maander, die ziech in naovolleging vaan de ‘begijnen’ de naom vaan ‘Begaarden’ gaove.

Aander sjrijvers zien vaan meining, dat de naom moot aofgeleid weure vaan de hèllige Begga, de moeder vaan Pepijn vaan Herstal, die, zoe-es veer bij de historie vaan et kloester vaan de Witte Vrouwen al zaoge, versjeije kluusters heet gestiech.

Wee noe in dees zaak geliek heet, zölle veer mer neet perberen oet te make. In alle geval vinde veer in et begin vaan de daartiende iew al vermeld, dat ziech in Mestreech 'n vereiniging vaan maander gevörremp had, die et ambach vaan et preparere vaan et laken oet-oefende en in gemeinsjap wèrrekden en leefde, meh gein kloesterlinge waore en daan ouch gein ordekleid droge.

In 1268 evel naome ze de regel vaan Sint Franciskus aon en neumde

ziech ‘Begaarden’. Hun gezamelikke woening bevoont ziech in de Witmekerstraot op de plaots boe noe de hoezer vaan Mr. Dumoulin en Mr. vaan Geusau stoon.

Dao-oet bliek dutelik, dat de Begaordestraot gaaroet niks te maken heet en ouch zeleve noets gehad heet mèt de Begaorde, die dao neet gewoend höbbe. De naom ‘Rue des Bégards’, dee de Fransen in hunnen tied aon die straot gegeven höbbe, waor daan ouch abseluut oonzjus. Wat de naom ‘Boogaardenstraat’ wel beteikent, zölle veer heij mer neet oetrein pluize; dat zouw us te wied veure, veural umtot ouch euver dee naom gein einstummigheid besteit.

Naodat de Begaorde tot de Derde Orde waore touwgetrooie, stoont et kapittel vaan Slevrouwekèrrek hun de kapel vaan Sint Bartholomeius aof, die in dezellefde straot neven hun gemeinsjappelikke woening, meh miejer nao de kant vaan de Heijestraot touw laog. Door et verkriege vaan 'n aongrenzend terrein waore ze al gaw in staot 'n eigelik kloester te bouwe.

Wie einige jaore later e paar lede vaan hun kommunauteit ziech tot priester hadde laote wijje, verzeukde de Begaorde aon et kapittel vaan Slevrouwe um in plaots vaan de klein kapel, die allein veur hun eige gebruuk bestump waor, 'n groete kapel mèt 'n kèrrekhof te magen opriechte en um ouch openbaar kèrrekdeenste te magen hawwe. Dit woort hun in 1308 touwgestande, zoedat al korten tied denao 'n groeter nuij kapel verrees, touwgewijd aon de hèllige Michaël en Bartholomeius.

Oondertösse bleve de Begaorde doorgoon mèt in hun kloester hun ambach oet te oefene en lete ze ziech zellefs in 1453 in et gilde vaan de Lakewevers opnumme. Hun bedrief kaom tot groete bleui, zoedat ze dèkser es ins hun wèrrekplaotse môsten oetbreije. Veural nao de groete oetbreijing vaan 1484 woorte ze op d'n doer veur de euverige lakebewèrrekers vaan de stad zoe'n gevierelikke konkurrente, dat et gilde ziech bij de Magistraot góng beklaoge euver de sjaoi dee oondervoonde woort weges et groet getal weefgetouwe, dat de Begaorde in wèrreking hadde. Et gevolleg vaan die klach waor, dat in 1525 door et stadsbestuur woort bepaold, dat de Begaorde mèt neet mie es ach weefgetouwe mochte wèrreke.

Dit feit wörrep 'n eigenaordig leech op de sosiaal touwstande vaan ± 400 jaor geleije, boe e gemeintebestuur inkel op klach vaan vakgenote ziech et rech aonmaotigde, iemand oet vreis veur konkurrensie in de oetoefening vaan ze bedrief in die maote te bepèrreke, dat häöm woort veurgesjreve, wat veur umvaank dat bedrief mer moch höbbe. Naturelik köste de Begaorde, die same leefde, beterkoup wèrreke es de aander lede vaan dat gilde, die eder op ziech zellef stoonte, meh dat moch toch gei motief zien um hun zoedaonig hun vrijheid te benumme.

De Begaorde hi höbbe ziech um oonaongenaomhede te veurkomme, aon dat veursjrif gehawwe, alhoewel oonder protes.

Neven et oetoefene vaan hun ambach hele de Begaorde ziech ouch nog bezig mèt et geve vaan lieger oonderwies en vaan 'ne kursus in de beginsele vaan de Latijnse taol veur degene, die ziech wouwe veurbereije tot et vollege vaan lèsse aon de groete Latijnse sjaol vaan de Zjezwiete.

D'n iefer, dee ze in et begin bij et geve vaan dat oonderwies betuinde begôs evel op d'n doer te verslappe, zoedat hun sjaol al in 1765, dus daartig jaor veur de opheffing vaan hun kloester, weges mankemint aon lierlinge geslote woort.

De Begaorde voonten in de opbrings vaan hun ambach e ruim bestoon en kôsten et ziech mèt hun klein kommunauteit, die miestal neet mie es veertien lede tèlde, hiel good doen. Hun kapel waor daan ouch riek oetgestoffeerd, al bewieze de aw teikeninge, die nog vaan et inwendige vaan die kapel bestoon, dat ze noe neet euver väöl gooie smaak besjikde. Bekind waor allein 'ne prachtigen in ivoor gesnooie kruzefiks, 'n ech meisterwerrek, dee in 1796 is verdwene, me kin wel dinke boenaotouw.

Bij de opheffing vaan de kommunauteit en de sleting vaan et kloester waor dit bewoend door de provinsiaal Compeers, de prior Dohmen, 9 kloesterlinge en 4 broeders.

In 1798 woorte de gebouwe veur 2115 frangs aon parteklere verkoch.

8. De Duitse Orde.

De Duitse Orde waor ein vaan de drei geistelik-militaer gemingde orde, die oontstande zien tijdens d'n ierste Kruustoch nao de verovering vaan Zjeruzalem in et jaor 1099.

'nen Duitsen edelmaan, boevaan de naom neet bekind is, dee 'ne pelgrimstoch nao et Hèllig Land had oondernome, vestigde ziech mèt z'n vrouw en kinder in Zjeruzalem en stèlde zien hoes ope veur behoeftige Duitse pelgrims, die rös en oppassing nudig hadde nao de groete vermeuienisse vaan de geweldige reis. Laanksamerhand kaome miejer Duitse femilies nao die stad touw en vollegden et veurbeeld vaan hunne landgenoot. Dee z'n orizjineel woening woort vergroet en tot hospitaol ingeriech, terwijl d'r 'n kapel woort bijgeboud, touwgewijd aon Slevrouw. Door gifte vaan sjaritabel persoene oondergóng dat hospitaol gaw 'n groete oetbreijing; ouch slote ziech geregeld väöl persoene bij de stiechter aon um häöm bij et verzörrege vaan de kraanke behóllepzaam te zien.

Et doorde daan ouch neet lang of dao vörremde ziech tössen al die lui 'n kommunauteit vaan Duitsen adel, die ziech oonder de regel vaan St. Augustinus en oonder de besjerreming vaan Slevrouw stèlde mèt et doel, de pelgrims tege de oongeluivige te verdiedige en hun in geval vaan krenkde te verzörrege. Ze neumde ziech ‘Duitse Hospitaalridders van O.L. Vrouw van Jerusalem’ ofwel ‘Ridders van de

Duitse Orde’. In 1911 heet paus Celestinus III de orde goodgekäörd. Et oondersjeijingsteike, hun verliend door de patriarch vaan Zjeruzalem, bestoont oet 'ne groete witte mantel, boe-op e zwart kruus. Dat waor de drach veur plechtige gelegenhede. In hun hoezer droge ze 'ne zwarte mantel, bezat mèt e zwart kruus, dat aofgebäörd waor mèt e wit rensje.

Naodat in 1187 Zjeruzalem door de Saracene heroverd waor, höbbe de Duitse Ridders twie jaor laank niks kinnen oetriechte, meh al in 1189, bij et belèk vaan St. Jean d'Acre, leefde de Orde weerum op, doordat einige börregers oet Breme en Lübeck et good veurbeeld gaove bij et oppasse vaan de kraanken en iers daonao is door tössekoms vaan d'n Duitse keizer Hendrik IV de Orde daan ouch door de paus goodgekäörd.

Door dee sameluip vaan umstandighede is et gekomme, dat d'n hoofzetel vaan de Orde tot op et ind vaan de daartiende iew is gevestig gewees in St. Jean d'Acre totdat die vesting werum door de Saracene woort ingenome.

Al in 1226 begaof ziech 'n deil vaan die Duitse Ridders nao Europa um de keuning vaan Pole bij te stoon in z'ne stried tege de weuste heidense Pruse. Nao de val vaan St. Jean d'Acre woort de ganse Orde vaan oet et Hèllig Land euvergebroch, iers nao Venesië, daonao nao Marburg en eindelik in 1309 nao Mariënburg, boe de impozante gebouwe ouch noe nog aon de groete mach en de bleui vaan die Orde doen dinke. Die mach bereikde häör hoegtepunt in et begin vaan de vieftiende iew. Wie evel häöre groetmeister Albert vaan Brandenburg ziech bij de Reformasie had aongeslote, kaom de sjäöring en vollegde ouch gaw et verval. De katteliek gebleve ridders vestigde ziech toen in Zuid-Duitsland.

De Duitse Orde bestoont in et begin oet drei klasse: Priesters, Ridders en, wie me ze hèdde, ‘Wapenknechten’. Dees lèste klas is evel al in de veertiende iew verdwene.

De Orde waor ingedeild in twellef Landkommanderieë of Balies, die, weer oonderverdeild waoren in kommanderieë. Ein vaan de Landkommanderieë umvadde Braobant, de ‘Landen van Overmaes’, et Prinsbisdom Luik en et Rienland; de zetel daovaan waor gevestig in Bèlze en woort geneump: ‘De Biesen’, weges dat dao zoeväöl reet en wisse greuide. Later, wie in Mestreech 'n kommanderie waor oontstande, gaof me die de naom vaan: ‘De Nieuwe Biesen’ en gông me de Landkommanderie vaan Bèlze ‘De Oude Biesen’ neume. De gebouwe vaan die ‘Oude Biesen’ bestoon nog tösse Veldwezelt en Bèlze en geve door hunnen umvaank en hun impozant uterlik nog e good idee vaan de mach en riekdom vaan dees Orde. In Mestreech is vaan alles, wat dao gestanden heet, gaaroet niks mie euver. Allein de naom leef nog veurt in de ‘Biesenwal’.

Sommige aw sjrijvers höbben aongenome, dat al in etzellefde jaor,

wie de Duitse Orde nao Europa is gekomme, dus in 1226, ziech ouch al ridders in Mestreech bevoonden höbbe. In alle geval sjijne die daan in et begin neet samegewoend te höbbe, want iers in 1280 is heij 'n kommunauteit vaan hun Orde gevörremp. In dat jaor jummers boude ze 'n hoes, woersjienelik op dezellefde plaots, boe later de gebouwe vaan de Kommanderie zien opgeriech.

De stiechting vaan de ierste gebouwe vaan de Mestreechse kommanderie dateert vaan et jaor 1362, wie Reinier Hoen vaan Hoensbroeck, destijds landkommandör vaan Bèlze, e groet terrein in eigendom verkreeg, boevaan al in 1358 'n deil door de pastoer vaan Sint Mattijs, Jan van Riempst, en door et kapittel vaan Sintervaos aon de Duitse Orde waor aofgestande oonder kondisie, dat dao 'n kapel zouw weure geboud. Op dat terrein noe boude Reinier Hoen de kommanderie, ‘De Nieuwe Biesen’.

In et begin waore dees ‘Nieuwe Biesen’ neet väöl mie es e refuzjiehoes vaan de Landkommanderie vaan Bèlze, boe de landkommandör en z'n ordelede in tied vaan noed e veilig oonderdaak voonte. Op d'n doer evel höbbe de landkommandörs de geweente aongenome, ziech miestal in Mestreech op te hawwe.

Of dao aon et huid vaan de ‘Nieuwe Biesen’ oets 'nen eigelikke kommandör gestanden heet, weurd in twiefel getrokke, umtot geinen eine persoen bekind is, dee die wierdigheid zouw höbbe bekleid. Welliech höbbe de landkommandörs, veural sedert ze heij zien komme woene, tegeliek de funksie vaan kommandör euver et ordehoes in Mestreech vervöld.

Bij et belèk vaan Mestreech in 1579 door de Spanjaarde oonder d'n hertog vaan Parma, boebij de stad zoe geweldig väöl te lijjen heet gehad, zien de gebouwe vaan de ‘Nieuwe Biesen’ zoe good es gans verwoes en et heet gedoord tot 1586, ie ze weer herstèld waore. Dat oponthaajt waor te wieten aon 'n kwestie tössen et bestuur vaan de stad en de landkommandör Hendrik vaan Ruysschenberg, dee beweerde, dat neet de Spanjaarde, meh de Mestreechteneers zellef de gebouwe verrinneweerd zouwen höbbe. De Magistraot wouw ziech evel niks vaan de zaak aontrèkke, meh eindelik besloot heer toch, es tegemootkomming, aon de kommanderie vrijdom vaan alle belastinge, stadslaste en boetegewoen oorlogskontribusies te verliene. Boetendien woort aon de Orde touwgestande um de poort, die vaan häör eigendomme oonder de stadswal door touwgaank gaof nao de Maos, weer te opene. Et is dees poort, die oonder aandere later aanleijing heet gegeve tot de geheimzinnige euverlievering en de benkelikke verhaole, boe-op veer strak zölle trökkomme.

En zoe verreze daan in 1586 de kommanderiegebouwe en de kèrrek, die tot et jaor 1825 höbbe blieve bestoon en boevaan de euverbliefsele in dat jaor zien opgeruimp in verband mèt d'n aonlèk vaan et kanaal nao D'n Bosch, de ‘Zuid-Willemsvaart’.

De kèrrek laog op de plaots, boe allewijl de verbindings-errem vaan de Bassing nao de Maos ziech oetstrèk, terwijl de hoof- en neve-gebouwe ziech bevoonten op de terreine vaan et tegenwoordig pepierfebrik, of, wie et vollek zeet, et loommelfebrik. Veurts behuurde bij de Kommanderie 'ne groete boongerd, de ‘Biesenboomgaard’ geneump, dee bij d'n aonlèk vaan et kanaal is oetgegraove tot Bassing, terwijl de grond daovaan heet geleend veur et ophuge vaan de terreine tösse de Bassing en de Maos.

Op et heijbij aofgedrök pleetsje zuut me de Bassing in d'n iersten tied naodat ze waor oetgegraove. Links op d'n achtergroond stoon nog de tores zoonder kap vaan de Sint Antoniuskèrrek, e bewies, dat me toen nog neet begôs waor mèt et graove vaan et kanaal vaan Mestreech nao Luik. Rechs is te zien 'n deil vaan de Bosstraot mèt et ierste gebouw vaan et febrik vaan Régo. In et midde steke de tores oet vaan de Sinterklaoskèrrek, et stadhoes, Sint Mattijs, Sint Jaan en Sintervaos.

Bij de werreke veur deze kanaal-aonlèk zien versjeije kelders en oondergrondse geng oontdèk, die evel niks bezunders opgelieverd höbbe. Wel heet me op 'n plaots 'nen awwe stein opgegraove, dee et vollegend opsjrif droog: ‘Anno 1585 is dieser bauw in Gottes namen durch de ser Edlen und Gestrenger Herr Henrich van Ruisschenberg, Landcommanteur, uit den gronde fundiret und gebauwet. Der Herr verlene genade das er tot seinen gottlichen lobe en vrede bewonet werde’.

De kèrrek waor e groet gotiek gebouw vaan ei sjeep mèt veer zijkapelle, boe-in de standbeelde vaan versjèllende kommandörs opgestèld waore. D'n hoegen altaor waor e kunsstök vaan houtsnijwerrek en verseerd mèt de waopes vaan de femilie van Wassenaar ter herinnering aon eine vaan häör lede, die deen altaor aon de kèrrek had kado gedoon. D'n ölleger, dee es eine vaan de sjoenste vaan de stad woort gereump, waor aofkomstig oet de aw Minnebreurekèrrek op de Pieterstraot.

D'n deens vaan de kèrrek waor touwvertroud aon vief priesters, lede vaan de Orde, die in de kommanderie woende en bij plechtighede, zjus wie de ridders, de witte mantel droge.

De gebouwe vaan de ‘Nieuwe Biesen’ waore zier oetgestrèk. Ze bevadde de woening veur de priesters en de ridders, vaan de landkommandör, z'ne raodsmaan en rintmeister en daan 'n aontal kamers ten deenste vaan de prins-bissjoppe vaan Luik, die bij hun verblief in de stad dao altied hunnen intrèk naome, naodat ze in vreugeren tied, beveurbeeld in de ierste jaore vaan de zestiende iew, miestal gelozjeerd hadden in et hookhoes vaan de Groete Staat en de Hellemestraot, et ‘Hof van Luik’ of ‘de Winckel’ geneump, boe oonder aandere bissjop Jan vaan Horne lang gewoend heet.

De ridders vaan de Duitse Orde woorte beneump door et kapittel vaan de twellef landskommandörs, boevaan dee vaan de ‘Oude Biesen’ prizzedent waor. Miestal heel, sedert dee prizzedent regelmaotig in

DE PLAOTS VAAN DE BIEZEBOONGERD (BASSING) (blz. 144)

BEGAORDE-KLOESTER (blz. 139)

KRUUSHIERE-KLOESTER (blz. 149)

Mestreech ze verblief had, et kapittel z'n vergaderinge heij in de stad. De touwlaoting vaan dee nuij gekoze ridders had mèt groete plechtigheid plaots, die 'n massa vollek nao de kèrrek lokde. Wienie de landskommandör, umgeve vaan de kommandörs en de ridders, op de koer hadde plaots genome, woort de kandidaat binnegeleid. De landskommandör góng de trappe vaan d'n hoegen altaor op en d'n touwkomstige ridder in et zwart gekleid, lag d'n eid vaan zuverheid, erremooi en gehoerzaamheid aof. Daonao woort heer door de jongste ridders mèt de komplete waoperösting bekleid en trökgeleid nao d'n altaor, boe de mès begôs. Bij et evangelie trokken alle kommandörs en ridders hunnen dege um te getuige, dat ze bereid waore, hun blood te geve veur et gelouf. Nao de offerande zegende de priester, dee de mès doog, d'n dege vaan d'n touwkomstige ridder en gaof 'm aon et ajtste ordelid, dee 'm weer aon de kandidaat ter hand stèlde. Daan zóngen alle aonwezige de ‘Veni Creator’, de landskommandör trok z'nen dege en gaof daomèt drei sleeg op d'n hellem vaan de kandidaat, dee deze op z'ne kop droog, oonder et oetspreke vaan de wäörd: ‘In Gottes, St. Marien und St. Georgen ehr. Vertrag dieses und Keines mehr’. Dao-op kraog et touwkomstig lid de spaoren aon, boe-op häöm in de sakkerstei z'n waoperösting woort oetgedoon. Werum in et zwart gekleid woort er trökgeleid nao d'n altaor, boe de priester häöm de gewijde witte mantel um z'n sjouwers hóng. Nao d'n ‘Agnus Dei’ gaof de landskommandör aon de nuije ridder de akkolaad. Es de mès oet waor zóngen alle aonwezige d'n ‘Te Deum’. Op d'n daag vaan zoe'ne ‘Feierlicher Ritterschlag’ woort in de kommanderie e groet bankèt gehawwe, boe d'n adel vaan de umstreke en de hoegste wierdigheidsbekleiders vaan de stad mèt aonzaote.

De lèste groete plechtigheid vaan deen aard had in Mestreech plaots op 4 oktober 1750, wie de baron Gross von Trockau tot ridder woort geslage. Later woorte de seremonies invoudiger gemaak en veural ouch op et bankèt väöl bezuinig. Et kaom op d'n doer te deur oet veur de kandidaat, dee alles vaan zoe'nen daag zellef môs bekostige. Franquinet meint nog wel, dat ouch nog in 1766 zoe'n plechtigheid op awwerwètse sjaol heet plaots gehad, meh dao is niks mèt zekerheid vaan bekind. In lateren tied waor de ‘Ritterschlag’ ouch neet mie touwgaankelik veur et publiek.

De kondisies um es ridder touwgelaote te weure, waore hiel streng. Me môs vaan awwe militaeren Duitsen adel zien, boe-oonder ouch begrepe waor d'n adel vaan et prins-bisdom Luik en dee vaan Holland. Daan môs me e noviziaat vaan ei jaor in ein vaan de hoezer vaan de Orde doormake. Veur 1578 môste de postulante ouch gedeend höbben in et ein of aander leger. In dat jaor woort beslote, dat de nuije drei jaor zouwe deens doen in 'n vesting op de grenze vaan Turkije en dao aon alle gevechte deilnumme, boevaan ze later de sertifikate, aofgegeve door de vesting-kommendante, inlievere môste.

Allein degene, die kommandör waore, kôste mètgenete vaan de inkomste vaan de Orde. Um deen titel te kriege môs me teminste eine veldtoch in deens vaan 'ne vorstelikke persoon of vaan 'n mogendheid mètgemaak höbbe.

Op d'n doer is et verliene vaan de kommandörstitel oontaard in e middel um gunstelinge te beveurdeile, die d'n eine of aandere keuning of prins 'nen deens wouw bewieze, zoonder dat z'n eige finansies demèt gemeuid waore. Dit misbruuk is daan ouch de veurnaomste oerzaak gewees, dat die middeliewse instèlling, die al lang gein reije vaan bestoon mie had, tot aon de Franse Revolusie häör leven heet kinne rèkke.

Eindelik heet ouch dees orde, zjus wie alle kloesterordes, et moten opgeve, naodat bij et belèk vaan 1794 de gebouwen en e groet deil vaan de kèrrek in brand gesjoten en verwoes waore. De kunswerreke, die door et vuur gespaord waore, boe-oonder ziech hiel väöl prachtig zèlleverwerrek bevoont, gónge naturelik in de riechting vaan Paries.

Wie veer al eve gezag höbbe, is aon dees kommanderie 'n aw euverlievering verboonde, die inhèlt, dat in vreuger tijje in de kelders vaan die gebouwe 'n geheim eksekusie-plaots bestoont, boe-in ziech e vreiselik foltermesjien zouw höbbe bevoonde, de zoegenaomde ‘Iezere Juffrouw’. Dat mesjien had de vörrem vaan 'n vrouw en waor gans vaan staol. Woort iemand mèt dat vrouwebeeld in aonraking gebroch, daan openden et ziech iers en umerremde daonao et slachoffer, terwijl vaan alle kante sjerrepe metser te veursjien kaome, die et liechaam vaan deen erreme mins in korten tied zoedaonig doorkerrefde, dat vaan dat liechaam niks mie euverbleef es 'n massa zoonder vörrem, die door e look terechte kaom in e soort riool en zoe woort weggespeuld nao de Maos en dao-in verdwijnde, terwijl geinen haon mie nao et slachoffer krejde.

Dao woort vertèld en door et vollek ouch geluif, dat noe en daan vreemde persoene vaan hoegen adel, die et ein of aander misdrief op hun geweten hadde, en zellefs ouch oonsjöldige, die d'n ein of aandere in de weeg stoonte, dao op die geheimzinnige en benkelikke maneer nao d'n aandere wereld woorte gehollepe.

Wie of me ouch op de plaots later gezeuk en gegraoven heet, noets is e spoor vaan die ‘Iezere Juffrouw’ oontdèk gewoorde. Wel voont m'n in 1780 bij et doen vaan opgraovinge aon de vestingmoer, dee achter d'n hoof vaan de kommanderie umleep, 'n oondergronds vertrèk, meh dat had niks bezunders es 'n prachtige mallebere sjouw, verseerd mèt de waopes vaan versjeije adelikke families en moot, wie m'n aonnump, deil höbben oetgemaak vaan e gebouw, dat later is bedolleven oonder de groondophuginge, die dao zien aongebroch ter versterreking vaan de verdiedegingswerreke.

Meh de aofgelege plaots vaan die kommanderie-gebouwe op d'n utersten oethook vaan de stad, de aonwezigheid vaan väöl somber en luguber vertrèkke oonder de groond, vaan peekdonker geng en akelikke

gewelleve en daan nog et bestoon vaan die geheimzinnige poort, die oetgaank gaof nao de Maos, mote de sjoevertige verhaole, die eus veurawwers ziech euver de ‘Iezere Juffrouw’ doge, in de hand höbbe gewèrrek.

Welliech moot de bron vaan dees euverlievering gezeuk weuren in Wesfale, boe, zjus wie in wijjeraof gelege streke vaan Duitsland, oonder d'n adel geheim genootsjappe bestónge, die tot doel hadde, de maotsjappij te zuvere vaan gevierelikke of sjäöjelikke eleminte, die de adelikke geslachte oontseerde, terwijl die zuvering daan op zoedaonige maneer plaots had, dat daodoor de betrokke families neet in opspraok kaome.

Et is naomelik bekind, dat in Duitsland dèks persoene plotseling verdwijnde, zoonder dat nog oets get vaan hun vernome woort en zoonder dat me te wete kôs komme, wat mèt hun gebäörd waor. Et kaom weliswoer noe en daan ins veur, dat zoe'ne verdachte persoen z'n vrijheid trökkreeg, meh daan had me zoe geheimzinnig mèt 'm umgesproonge, dat heer gaar neet wis, boe heer gewees waor en mèt wee heer in aonraking gebroch waor.

De oonvoldoende kinnes vaan die touwstande in et boeteland, geveug bij et feit, dat de ridders vaan de Mestreechter kommanderie väöl betrèkkingen oonderhele mèt d'n Duitsen adel, höbbe naturelik ouch mètgewèrrek um et gelouf aon et bestoon vaan die ‘Iezere Juffrouw’ in et leve te hawwe.

Dao is eindelik nog 'n aander feit, dat aon et veurtbestoon vaan die euverlievering voedsel heet gegeve. Door de lede vaan dees kommanderie naomelik, die, zoe-es veer al gezag höbbe, vrij waore vaan alle belastingen en laste, woort 'nen oetgebreide smókkelhandel gedreve, boebij veural 's nachs de waore per poont stiekem door de geheimzinnige poort vaan oet de Maos tot binnen et terrein vaan de orde woorte gebroch. Wienie daan laat in de nach op de Maos e sjerrep fluitsienjaal door d'n duuster kloonk, boemèt de smókkeleers hun trawante vaan de kommanderie waarsjoude, daan zagte ziech de gooi Mestreechteneers: ‘dao weurd weer iemes in de errem vaan de Iezere Juffrouw gebroch’, en daan maakde ze ziech e kruus en beijde veur d'n oongelökkige sjellem, dee ze leve op zoe'n versjrikkelikke maneer góng eindige, terwijl me binnen in et gebouw ziech mesjiens zaot te verkneukele euver de behawwe aonkoms vaan de smókkelwaor en et veuroetziech op e zeut winske.

Et is daan ouch gaar neet oonmeugelik, dat et gelouf aon de ‘Iezere Juffrouw’ inderdaod is in de hand gewèrrek door de lede vaan de Duitse Orde zellef, zoe-es ouch sommige sjrijvers veroonderstèlle, um op die maneer de minse veural es et duuster waor op respektabelen aofstand te hawwe en zoe hunne smókkelhandel deste oongesteurder te kinnen oetoefene.

Mèt de behandeling vaan de duitse orde höbbe veer de kluusters

besproke, die ziech in de periood vaan 1200 tot 1280 in Mestreech vestigde.

Nao 1280 volleg, wie veer al gezag höbbe, 'nen tied vaan 154 jaor, boe-in gein inkel nuij kloester heij opgeriech woort.

Die mager jaore weuren in 1434 weer aofgeslote door de orde vaan

9. De Kruushiere.

Es stiechter vaan de orde vaan de Kruushiere weurd geneump Theodorus de Celles, aofkomstig oet Celles, e liengood vaan et bisdom Luik, bij Dinant. Heer naom deil aon d'n ierste kruustoch nao et Hèllig Land oonder keizer Frederik Barbarossa, meh kierde nao dee keizer z'nen doed trök mèt de bissjop vaan Luik, Radulf, dee onderweeg kaom te sterreve. Nao in Zuid-Frankriek tege de ketterse sekte vaan de Albigenze gepreek te höbbe, deilden heer nao z'nen trökkier in Luik aon de nuije bissjop, Hugo de Pierrepont, ze veurnumme mèt um ziech gehiel vaan de wereld aof te sjeije en vaan z'n wierdigheid es kanunnik vaan Luik aofstand te doen. De bissjop sjoonk 'm de kapel vaan Sint Theobald bij Hoei, boe Theodorus ziech mèt veer aander priesters vestigde, ziech veural aon de veriering vaan et Hèllig Kruus wijde en de regel vaan Sint Augustinus aonnaom.

Daomèt waor de grondslaag gelag veur de orde vaan de Kruushiere, wat gebäörde in 1211.

Oondertösse waor evel ouch al in Italië 'n orde vaan et Hèllig Kruus gestiech, evezier oonder d'n invlood vaan de kruustochte. Dees woort in 1216 mèt die vaan Luik tot éin orde vereinig en Theodorus de Celles es algemeinen euverste aongestèld, meh al in 1248 sjeijde ziech de Italiaonse Kruushiere werum aof, leide 'n alles behalleve florissant leven en woorten in 1656 door paus Alexander VII opgeheve.

Daotegeneuver bleuide de Luiker orde in hoege maote. E groet aontal kluusters verrezen aon alle kante, o.a. in Namur (veur 1250), Paries (veur 1277), Luik (1273), Doornik (1298), later in Kölle (1307), Caen (1357), St. Agatha (1371), Aoke (1372) en Vinlo (1399).

In 1410 waor aon de priors vaan al die kluusters de verpliechting opgelag um eder jaor et algemein kapittel te komme bijwoenen in Hoei, de verbliefplaots vaan de Magister-Ginneraol vaan de orde. De priors oet de streke vaan de Maos en de Rien naome daan gewoenelik hunne weeg euver Mestreech, boe ze bij de geistelikheid vaan de stad lozjeerde. Meh in de jaore, dat in Mestreech hèlligdomsvaart waor, hadde de priesters miestal gein plaots veur hun, zoedat ze daan bij de börregerij oondergebroch môste weure. Zoe waor et beveurbeeld ouch gegaange in et jaor 1433 en, wie de priors et jaor d'rop trökkaome, knuipde de Mestreechter patrisiër Egidius vaan Elderen, ouch wel vaan Vleijtingen geneump, de relasies werum mèt

hun aon en stèlde tot hun besjikking vief huiskes op de Kommel, die heer hun mèt d'n hoof, dee daobij laog, korten tied denao in vollen eigendom aofstoont oonder kondisie, dat op die terreine e kloester en kèrrek vaan hun orde zouw weure geboud.

Dees sjinking woort in 1436 door et Ginneraol-kapittel vaan Hoei aongenome, terwijl daonao vaan de bissjop vaan Luik en vaan et kapittel vaan Sintervaos touwstumming tot bouwe woort verkrege. D'n deke vaan Sintervaos stèlde daobij dees kondisie: de Kruushiere mochten op de Kommel 'n kèrrek en e kloester bouwe, dao hun kèrrekelikke deenste verriechte en 'n vrij begraofplaots höbbe. Op zoon- en fiesdaog evel mochte ze in hun kèrrek neet preke op dezellefde ore es boe-op in Sintervaos en Sint Jaan gepreek woort. Es erkinning vaan et patternaatsrech vaan die twie kèrreke môste de Kruushiere eder jaor twee vaat rogge opbringe aon Sintervaoskapittel en zès vaat aon de pastoer vaan Sint Jaan.

Naodat de touwstumminge verkrege waore woorte de hoezer op de Kommel tot veurluipig kloester ingeriech; e houte höllepkèrrekske mèt e struje taak woort gezat op de plaots vaan de later geboude en nog bestaonde kèrrek.

Neet lang daonao kochte de Kruushiere vaan zekere Willem de Gruyter nog vief hoezer mèt terreine neven et noedkèrrekske gelege en tijdens de hèlligdomsvaart vaan 1440 woort d'n ierste stein gelag veur de koer vaan de groete kloesterkèrrek. Wijl me tegeliekertied e begin maakde mèt de bouw vaan e nuij kloester, sjote de wèrrekzaamhede aon de kèrrek neet vlök op, zoedat de koer iers in 1459 veerdig waor. Bij die koer woort dadelik 'nen tore geboud, veurzeen vaan klokke, oor- en slaagwerrek. De spits vaan d'n tore leep oet in 'ne vergölde bol, boe-op e kruus en 'nen haon.

De koer, in laat-gotieke stijl opgetrokke, woort door ach groete vinsters verleech. Ze is hiel groet in verhajding tot et euverige, later bijgeboude deil vaan de kèrrek, e versjijnsel, dat bij zoegenaomde koerkèrreke in kluusters dèks veurkump. De elegante eikenhoute koerbenk, verseerd mèt de beelde vaan Slivvenier mèt Z'n twellef apostele, woorten in 1462 op de koer geplaots en in de zevetiende iew door nuije vervaange. De beelde vaan de aw benk woorte toen in de reefter gezat.

In 1480 sloog de bliksem in d'n tamelik hoegen tore en riechde dao groete sjaoi aon, zoedat et bouwwerrek groetendeils vernuijd môs weure. Me heet 'm toen evel neet mie zoe hoeg opgetrokke es iers. Ouch de klokke waore daonig gesjendeleerd; de ripperasie woort opgedragen aon de klokkegeter Joannes Stampart vaan Heugem. (Dao hoof me allewijl gein klokkegeters mie te zeuke!)

Naodat de koer veerdig waor heet de verdere bouw vaan de kèrrek langen tied gedoord, veurnaomelik wijl et nudige kapitaol oontbraok en de Kruushiere jaore laank gein ander geld veur et werrek disponibel hadden es etgeen ze kôsten euverspaore. Teikenend veur de geis vaan

deen tied en veur de godsdeenszin vaan de börregers waor, dat versjeije ambachslui oet de naobersjap ziech aonbooie um in hun vrij ore t'r iere Gaods aon de kèrrek en et kloester te wèrreke. Vaan twie vaan hun zien de naome nog bekind. Et waore de metseleers Goswijn Rademakers en Laurentius Passers. Zoe kôs de kèrrek, e gebouw mèt drei sjepe, in 1509 es veerdig besjoud weure.

Ouch et geldelik beter gesitueerd deil vaan de börregerij leet ziech neet oonbetuig: altaore, karpètte, koperwerrek en neet minder es vief kelleke woorten aon de Kruushiere gesjoonke. Daoneve droge nog de lede vaan de in die kèrrek opgeriechde broedersjappe vaan et Hèllig Kruus en vaan Sint Michaël et hunt veur de inwendige versering bij.

Nog moot vaan dees kèrrek vermeld weure, dat ziech aon de zuidkant bove de kapel vaan Slevrouw e nachkoer bevoont, dat mèt de ierste verdeping vaan et kloester in verbinding stoont en boe-op ziech ten deenste vaan de nachtelikke offisies ouch 'ne kleinen ölleger bevoont. Wijjer bezaot die kèrrek op de groete koer e sakkermintshuiske, dat door d'n deke vaan Sintervaos, Nicolaas van der Straeten, gegeve waor. Wee ziech neet good kin veurstèlle, wat e sakkermintshuiske is, moot mer ins goon kieken in de kèrrek vaan Meerse. Dao steit op de koer nog eint, en 'n hiel sjoent.

Wat et kloester betröf, dat bestoont wie veer al gezeen höbbe, in et begin oet de vijf aon de orde gesjoonke huiskes. Wie oetbreijing nudig bleek, heet me die huiskes door middel vaan twie vleugelgebouwe mèt de kèrrek verboonde. Dit werrek is zier geleidelik oetgeveurd nao aonkoup vaan diverze persiele en terreine. De westelikke verbindingsvleugel, boe-in noe de laboratoria vaan et ‘Rijkslandbouwproefstation’ zien oondergebroch, woort bestump veur reefter, keuken en studiezaol, terwijl daobove de celle vaan de kloesterlinge laoge. D'n oostelikke vleugel, dee noe in gebruuk is veur de administrasie vaan dat proofstation, bevadde de kapittelzaol, de woening vaan de prior, kraankekamers, bibeljeteek en lozjeervertrèkke.

Roontelum hun kloester kraoge de Kruushiere nog d'n eigendom vaan versjèllende terreine, die gedeiltelik veur kèrrekhof woorte bestump, terwijl de res woort gebruuk tot et make vaan touwgangsweeg nao de Kommel, de Kalvariestraot en de Kruushieregaank, boevaan de kloesterterreine door poortgebouwe aofgeslote waore. Vaan ein vaan die poortgebouwe besteit nog et steine peurtsje op de Kommel, boe v'r nog in de sluutstein vaan de baog e kruiske oetgebeiteld kinne zien.

Zoe-es veer nog op vaandaog d'n daag aon et mèt groete zörreg gerestoreerd en zoeväöl meugelik in z'nen awwen touwstand trökgebroch kloester kinne zien, trok dat de aondach door elegansie vaan stijl en lijne, et bèste te vergelieke mèt 'n klein abdij en naodat noe ouch aon de kèrrek häöre vreugere luuster is trökgegeve, is dat kloester-kompleks nog ein vaan de sjoenste seraode vaan Mestreech en ein vaan de

bèste getuige veur de smaak en de kunszin vaan vreuger geslachte.

In et begin hele de Kruushiere ziech veurnaomelik bezig mèt hun geistelikke oefeninge en et bedene vaan hun kèrrek, terwijl ze hunnen euverigen tied besteiden aon de studie en et aofsjrieve, verluuchten en inbinde vaan beuk. Hun handsjrifte waoren euveral zier gezeuk.

Wie evel de bookdrökkuns mie en mie bekind woort en ouch Mestreech in 1552 z'n ierste drökkerij had gekrege (vaan Jakobus Bathen, d'n iersten drökker in et gans bisdom Luik), lagte de Kruushiere ziech op aander werrekzaamhede es kopieerwerrek touw, veurnaomelik op et bedene vaan aander kèrreken en kapelle. Zoe doge ze beveurbeeld de kèrrekelikke deenste in et kloester vaan de Cellebroeders, die zellef gein priesters in hun orde hadde, en vinde veer hun ouch es ‘custodes’ (bewaorders) vaan de kèrrek vaan Sint Meerte in Wiek. In de vrouwekluusters vaan de Grauwzusters, Sepulchrijne en vaan Sint Andrees belasde zij ziech evezier mèt d'n deens vaan de kèrrek.

Door hun optrejje nao boete stoonte ze bij de euverheid vaan de stad en ouch bij de börregerij in hoeg achting; väöl jonglui oet de stad trooie tot die orde touw, zoedat in de zestiende iew de groetste hèllef vaan de Kruushiere heij oet Mestreechteneers bestoont.

In et naojaor vaan 1529 braok in Mestreech en umstreke 'n vreiselikke peskrenkde oet. De Mestreechteneers neumde ze ‘d'n Ingelse zweit’. Die krenkde vertuinde ziech bij de minse miestal sebiet, had in de regel binne de 24 ore d'n doed tot gevolleg en maakde doezende slachoffers. Bij die gelegenheid oondersjeijde ziech ouch de Kruushiere door hun höllepveerdigheid, boeveur ze vaan de Magistraot vaan de stad e zier loffelik sjrieves en 'ne kado in geld kraoge.

Vaan d'n aandere kant woorte vaan de Kruushiere, wie ouch vaan de mieste aander kluusters, herhaoldelik zwoer offers gevraog. Zoe dèks es naomelik de stad, de bissjop vaan Luik of zellefs de paus in finansjeel meuielikhede verkierde, waoren et ouch de kluusters, die gesjat woorte en hun aondeil in de belasting te betaolen hadde. Zoe góng et in 1532, wie keizer Karel V höllep vroog in z'ne stried tege de Törreke, boeveur de bissjop vaan Luik 150 ruters en 465 maan vootvollek môs lievere en oonderhawwe. Zoe góng et in 1535, wie Mestreech door de tiedsumstandighede op zwoer laste waor komme te zitte, die door et heffe vaan e maol- en waoggeld môste weggewèrrek weure. Toen woorte de euverste vaan de Kruushiere, de Beijert, de Witte Vrouwe, vaan Sint Andrees en de Nieuwenhof op et stadhoes gerope um et opbringe vaan hun aondeil in die belastinge te bespreke. De euverste vrogen oetstèl um iers mèt hun kapittels te deliberere, ie ze hun antwoord zouwe geve, meh de belastinge höbbe ze toch betaold. In 1542 môste ze weer hun aondeil opbringe um Karel V te hellepe in z'nen oorlog tege de keuning vaan Fraankriek en in etzellefde jaor nog kaom et stadsbestuur weer geld vraoge veur et versterreke vaan de vestingwalle en et make vaan loupgraove; boetendien môste de kluus-

ters hun aajt koper aofstoon veur et gete vaan kanonne.

Wie veer al vreuger gezeen höbbe, is väöl gesjreven en gevreven euver et zoegenaomp oetmaorde vaan de stad in 1579, naodat ze door de Spanjaarde oonder d'n hertog vaan Parma waor ingenome. De lezer zal ziech nog wel rappelere, wat vaan al die euverdreve verhaole nao e grondig histories oonderzeuk is euvergebleve. Väöl mie minseleves zien daan ouch gevallen es slachoffers vaan de pes, die es gevolleg vaan d'n hoongersnoed en d'n elend et jaor d'rop in Mestreech oetbraok, en die ouch et kloester vaan de Kruushiere neet gespaord heet. Veer vinde naomelik aongeteikend, dat, wie op 16 juni 1580 de Magister-ginneraol vaan dees orde. Willem vaan Heynsberg, et kloester vaan Mestreech bezeukde, de ganse kommunauteit op éine persoen nao tengevollege vaan de pes waor oetgestorreve. Deen eine, Jan vaan Randenrade, woort toen tot ‘custos domus’ (hoesbewaorder) aongestèld en is trouw op z'ne pos gebleve.

Veur dat belèk begôs, hadde de Kruushiere et veurnaomste deil vaan hun bibeljeteek nao Aoke euvergebroch. En ze hadde daobei good gedoon. Want kèrrek zoewel es kloester hadde vaan et bombardemint väöl te lijje, terwijl de hoezer in d'n umtrèk, die aon et kloester touwbehuurde, op 'n rewien leke. Wijl et geld um alles te ripperere oontbraok, môste versjèllende kosbaarhede verkoch weure. Et doorde daan ouch tot ontrint 1600, ie de Kruushiere deen tegeslaag einigsins te bove waore gekomme en nog langer, ie et kloester werum behurelik bevollek waor. In 1615 bestoont de kommunauteit nog pas oet nege lede.

En d'n einen tegeslaag vollegde op d'n aandere. In november 1628 góng de prior Martinus Pauli veur zake nao Luik. Wie heer kort bij die stad bij femilie op bezeuk waor, drónge oonverwachs zeve Hollanse seldaote et hoes binne, maakde ziech vaan de prior meister, oontnaomen 'm ze geld en brochten 'm nao Emmerik in de gevaangenis, boenao ze e losgeld vaan 500 patakons vroge ('ne patakon doog oongeveer f 2,50).

De Kruushiere kôste die som onmeugelik opbringe en zoe höbbe ze mèt de höllep vaan 'ne Luiker kanunnik e kapitaol op hun geudere moten opnumme um de prior vrij te kriege.

Koelik waor dat euverstap of dao kaom et jaor 1632 mèt e belèk door de Staotse legers oonder Frederik Hendrik, boebij veural et taak vaan de kèrrek door de kanonskogels zwoer getroffe woort.

Nog zwoerder kraoge kèrrek en kloester et te verantwoorde bij et belèk vaan de Franse in 1673. Wijl et veur de Kruushiere oonmeugelik waor, oet eige middele de sjaoi te herstèlle, vroge ze höllep aon de Franse keuning, dee hun de veur deen tied ordentelikke som vaan 2100 gölde sjoonk, es gedeiltelikke vergeujing vaan de sjaoi.

Dat veural dit kloester de volle laog gekregen heet bij de oontploffing vaan et pollefermaggezijn aon Abramslook in 1761 sprik wel vaan tellef, noe veer weite, wat wijjeraof gelege gebouwe, wie de

twiede kèrrek vaan de Minnebreure, daovaan höbbe te lijje gehad.

En wie later dergelikke oongelökke achterweeg bleve, kraoge de Kruushiere doreweeg las vaan zwoer inkerteringe, zoedat ze dèks 'n deil vaan hun kloester aof môste stoon veur et oonder daak bringe vaan ruters, peerd en kriegsveurraod.

Dat alles same heet tot gevolleg gehad, dat de Kruushiere ziech noets mie gehiel höbbe kinnen herpakke en tot aon de Franse Revolusie e kwijnend bestoon höbbe blieve veure. Hun kommunauteit heet et noets mie wijjer gebroch es tot 'n tiental priesters, en drei of veer broeders.

Väöl bezunders is daan ouch euver de later jaore vaan hun verblief in Mestreech neet opgeteikend.

Wie de orde in 1794 woort opgeheve waor et kloester bewoend door de prior Joseph Leurs, zeve paoters en twie broeders.

De gebouwe woorte neet verkoch. Et kloester woort ingeriech iers tot munisie-maggezijn en later tot kazerne. Vaan de kèrrek maakde me garnizoens-kleijer-maggezijn, maggezijn veur nachleger en garnizoensbakkerij. Aon de oonvermeuide zörreg vaan Jhr. Victor de Stuers is et te daanke, dat later alle gebouwe zoe prachtig gerestoreerd zien tot dat monumentaal gehiel, boe ederein bewoondering veur heet.

10. De Cellebroeders.

Et eigenaordige vaan de kloesterorde, die us noe geit bezighawwe, waor, dat ze oonder häör lede geinen inkele priester oets getèld heet, boedoor ze daan ouch neet dezellefde oonaofhankelikheid es de aander kluusters genoot, meh aongeweze waor op de reguleer en sekuleer geistelikheid vaan de stad. Dees kloesterlinge komme veur oonder de benaominge vaan Cellebroeders, Lollarde of Alexiane. D'n ierste naom sjijnt ontliend te zien aon de hutte (cellae), boe-in, wie me aonnump, ze in et begin gewoend höbbe. Lollarde hèdde me ze miestal in et Waoleland, welliech nao de naom vaan hunne stiechter in die streke; dat dee naom zouw moten aofgeleid weure vaan et aajt-duits woord ‘lollen’, wat ‘zinge’ beteikende, is wienig aonnummelik. Eindelik höbbe veer nog de naom Alexiane, dee aofgeleid is vaan de patroen vaan hun orde. St. Alexius (dinkt heijbij aon de naom ‘Alexianergraben’ in Aoke).

Dees orde had häör oontstoon te daanke aon 'n vereiniging vaan leke, die in et begin vaan de veertiende iew ziech sameveugde um in gemeinsjap te leve en ziech te wijjen aon et verzörrege vaan kraanken en gekken en aon et begraove vaan lui, die aon besmettelikke krenkdes gestorreve waore.

Ofsjoen, wie gezag, de Cellebroeders mer leke waore, woort hun gemeinsjap toch, op verzeuk vaan de graof vaan Charolais, de latere Karel de Stoute, weges häör groete verdeenste op et gebied vaan kris-

telikke naosteleefde in et jaor 1462 door paus Pius II tot geistelikke orde verheve en gestèld oonder de regel vaan Sint Augustinus.

De ierste Cellebroeders treffe veer in eus stad aon in 1438. Op e terrein bij de Breuselestraot, dat hun door de stad gesjoonke waor, vestigde zij hun hoes, vaan boe oet ze ziech ieferig aon de verzörreging vaan de kraanke wijde, wat zij trouwens ouch tegeneuver de stad es verpliechting op ziech genomen hadde. Zoe góng alles good tot in et jaor 1469. Naodat de paus hun tot 'n geistelikke orde had verheve, vollegde in datzellefde jaor de bissjop vaan Luik, Lodewijk vaan Bourbon, mèt de verheffing vaan hun broederhoes in Mestreech tot e konventueel hoes vaan de regel vaan Sint Augustinus.

Door de oondersjeijing, die hun kloester vaan de kant vaan de paus en de bissjop vaan Luik had gekrege, waor et de Cellebroeders e bitsje in de bol geslage. Ze weigerde gewoen hun deenste nog langer aon de verzörreging vaan de kraanke te geve, wat aonleijing gaof tot e konflik mèt de magistraot vaan de stad. Ze woorten evel door de bissjop vaan Luik, dee de rol vaan sjeidsrechter had op ziech genome, in et oongeliek gestèld. De bissjop maakde oet, dat zij in Mestreech stiptelik hadde te gehoerzame aon etgeen et stadsbestuur hun verordeneerde, dat ze tot gein geistelikke kloesterorde vaan priesters mochte touwtrejje en dat hun hoes allein gestiech waor mèt et doel um de börregers vaan de stad bij krenkdes op te passe en te verzörrege zoelang es de magistraot dat nudig voont.

Nog eine kier, in 1506, höbbe ze werum geperbeerd ziech aon die verpliechting te oonttrèkke, meh ouch toen is hun dat geweigerd, even es et verlof um tot de geistelikke stand te mage touwtrejje.

Et oppasse vaan kraanke door de Cellebroeders gebäörde zoewel bij de minse in hun hoes es in de hospitaole. Daoneve hele ze in hun kloester gekken en ouch persoene, die weges hun losbandig of verkwistend leve oonder touwziech gestèld waore. Veur et begraove vaan de slachoffers vaan besmettelikke krenkdes kraoge ze eder jaor vaan de stad 'n beloening vaan sestig Luiker göldes. Boetendien waor hun et privilezje touwgekind um ziech te mage numme: 'ne lepel graon vaan edere zak, dee op de merret gebroch woort en 'n sjöp meel vaan eder brouwsel bij de brouwers. Wie groet dee lepel en die sjöp mochte zien, steit nörreges besjreve.

Meh tegeneuver die beloeninge veur beweze deenste waore de Cellebroeders vaan hunne kant weer tot tegeprestasies verpliech, teminste veur de beerbrouwers. Ze môste naomelik edere kraanke brouwer oppasse, ederen doeie brouwer begraove en eine kier in et jaor aon alle brouwers same 'ne stevige middag aonbeje.

Of noe de Cellebroeders op d'n doer de sjöp veur et meel te groet hadde genome, of dat ze de brouwers op de jaorelikse fiesdinee neet genóg te ete gaove, veer weten et neet, meh in alle geval wèlde de brouwers hun in 1611 et meel-privilezje oontnumme. Dao-op deende

de Cellebroeders bij et stadsbestuur 'n klach in, boebij ze ziech veural berepen op dee gratis middag vaan eder jaor, gein kleinigheid veurzeker, es me dink aon et groet aontal brouwers in deen tied in Mestreech en aon de gooi maoge, die de lui toen in de regel hadde, wat herhaoldelik bliek oet de aw stads- en kapittelrekeninge, die vermelde, wat op zoe soort maoltied kôs verwèrrek weure. Et stadsbestuur oonderzeukde de zaak en stèlde de Cellebroeders in et geliek, terwijl aon de brouwers gelas woort hun rechte te respektere.

Boetegewoen verdeenstelik höbbe de Cellebroeders ziech tegeneuver de börregerij gemaak in de pes-jaore 1509, 1543, 1580, 1611, 1623, 1633, 1635, 1652 en 1669. Eine door de stad aongestèlden dokter onderzeukde de verdachte kraanke, die, wienie ze bleke aon de pes te lijje, euvergebroch woorte nao et zoegenaomp Peshoes achter et aajt Minnebreurekloester bij de Hèlpoort (op de plaots, boe later langen tied et slachhoes gestanden heet). Dao woorte twie Cellebroeders aongewezen oetslutend veur et oppasse vaan die pes-kraanke. Oet vreis veur et euverbringe vaan de besmetting waor et hun verbooie bij de aander broeders te komme en woort hun e verblief aongewezen in et wachlokaal op de stadswal achter hun kloester gelege, e lokaal, dat bij de Mestreechteneers d'n alles behalleve nobele naom vaan ‘de Vloeie-wach’ droog. Later kraoge ze 'n beter verbliefplaots in de ‘Schroey-straete’, tegeswoordig de Kappesijnestraot.

Oonder de mies verdeenstelikke Cellebroeders moot geneump weure Pieter Laeken, dee 'n zoe groete kinnes en oondervinding op et gebied vaan de geneeskunde bezaot, dat häöm woort touwgestande es dokter op te trejje.

Et liek us heij de plaots en veur de lezers ouch intressant, de maotregele nao te goon, die door et stadsbestuur genome woorte bij et regere vaan besmettelikke krenkdes, destijds geneump: ‘de haestige, smettende en pestilentieele ziekte’. Veural euver die vaan et jaor 1669 zien veer in de gelegenheid, oetveurige mètdeilinge te doen.

Wie in dat jaor de zoezier gevreisde krenkde al in de ierste maonde optrooi en me bang waor, dat ze daodoor 'ne boetegewoenen umvaank zouw kriege, woorte hiel streng maotregele genome. Nuij lazerètte woorte geboud achter de ‘Nieuwe Biesen’, in de Batterijstraot, op et ‘Kronenhof’ hij de Pieterspoort en op de Groete Green dee door 'n sjeepbrök tegeneuver de Kleine Grach mèt de stad verboonde woort. Op de Green woorte de kraanke oondergebroch in hutte en oonder aofdake.

Ederen inwoener, wee z'n hoes besmet waor, môs daovaan direk aongifte doen bij de magistraot. Genoos de kraanke of woort heer örreges aanders naotouw gebroch, daan bleef et hoes veertien daog laank geslote en mochte de bewoeners et neet verlaoten es veur ziech boete de stad te begeve. Alle hoesdiere woorten aofgemaak en snachs in de Maos gegoeid. Kamers, boe-in de pasjente hadde gewoend,

mochte neet oetgekeerd weure; hun bèd, bèddegood en kleijer woorte snachs op straot verbrand. Vinsters vaan besmedde hoezer mochte allein snacks opestoon en veur dat et publiek in zoe'n hoes moch komme, woort dat vaan bove tot oonder grondig gezuverd. Um de besmedde hoezer vaan aandere te oondersjije, woort vaan wege de stad 'n lat vaan wit hout op de deur genegeld. Zoe môsten ouch de Cellebroeders, de dokters en alle lui, die mèt peskraanke in aonraking kaome, op straot es oondersjeijingsteike 'ne witte stek drage, veur et publiek te waarsjouwe en op 'nen aofstand te hawwe. De slachters mochte geinen aofval vaan geslachde bieste op straot goeien of blood door de geute laoten aofloupe. Niemand moch in de stad verrekes, sjäöp, geiten of gejs mie hawwe.

De lui, die de pes oonder de leijen hadde, waore miestal in et ierste stadium vaan de besmetting nog in staot hun gewoen bezighede te doen en ziech oonder et publiek te bewege; me kôs et hun evel dèks al dadelik op hun geziech aofzien. Daorum woort ouch aon de dames verbooie ziech gesluierd op straot te vertuine.

De persoene, die mèt de kraanke geregeld in aonraking kaome, gebruukden es middel um de besmetting te veurkommen oongeluifelikke kwantiteite knóflook; wijl evel volleges de opinie vaan de stadsdokters de reuk en de oetaoseming daovaan veur de pasjente doedelik waore, woort et gebruuk vaan knóflook verbooie.

De Cellebroeders kraoge tijdens d'n doer vaan die epidemie: veur eder oonderzeuk vaan 'ne verdachte persoen 24 ‘stuivers’, veur et oppasse vaan 'ne kraanke 24 ‘stuivers’ in de veer-en-twintig ore, veur et euverbringe vaan 'ne pasjent vaan de ein plaots nao de aander 40 ‘stuivers’ ('ne ‘stuiver’ doog oongeveer 2.8 cent vaan eus tegeswoordig geld).

Et sjijnt evel, dat d'n iefer vaan de Cellebroeders op d'n doer verminderde; sommige gónge ziech op allerlei manere te boete, aandere vroge 'n hoeger salaris es vasgestèld waor. Et stadsbestuur waor daan ouch genoedzaak hun te dreige mèt vórtsjikken oei de stad en mèt oontnumming vaan alle privilezjes. Dees bedreiging had tot gevolleg, dat de Cellebroeders hun verpliechtinge werum puntelik naokaome en de orde in et kloester weer herstèld woort. Zoedat et is kinne blieve veurtbestoon tot aon de Franse Revolusie.

Wijl de Cellebroeders, wie gezag, gein priesters in hun orde hadde, waore ze in d'n iersten tied verpliech bij de kèrrekelikke deenste in Sintervaos tegeswoordig te zien, boe aon hun vaste plaotse in de kapel oonder de westelikke tores, et zoegenaomp ‘Nieuwe Werck’, aongeweze waore. Et is de plaots, noe ingenome door d'n ölleger en d'n iksaol.

Later, wie hun erge kèrrek veur et publiek woort opegestèld, heel die verpliechting op en woorte, zoe-es al vermeld is bij de Kruushiere,

de deenste in de Cellebroederskèrrek verriech door de priesters vaan die orde.

Bij et optrejje vaan de Franse in Mestreech hadde de Cellebroeders in et begin de hoop, dat ze weges hun verdeenste es kraankeoppessers hun kloester zouwe kinne blieve bewoene. En veurluipig woorte ze ouch mèt rös gelaote. Meh die vräög waor vaan korten doer. Ouch zij woorte, al waor et daan ouch einigen tied later es de lede vaan de mieste aander kluusters, gedwónge te vertrèkke. Et waor d'n euverste Arnold Neven, dee in ze kloester de naom vaan ‘Vader’ droog, en twellef broeders.

Ouch de gebouwe vaan dit kloester woorte neet verkoch, meh achtereinvolleges ingeriech veur gevaangenis, tehoes veur bedeleers en gashoes veur gebrekkige. In et jaor 1822 is de Loommerd in die gebouwe euvergebroch. Dee Loommerd is alleriers gevestig gewees in 'n hoes op de Vèssermaos; daonao is er verhuis nao de Platielstraot in 'n hoes achter et Sintervaosgashoes en eindelik kraog ‘Ome Jan’ z'n derde woening in et geweze kloester mèt kèrrek vaan de Cellebroeders, boe-in heer tot aon z'nen doed geleef heet.

Mèt ingaank vaan 1 jannewari 1924 is naomelik de Loommerd opgeheve. Daonao höbbe de lokale vaan dit kloester leeg gelege.

11. Et kloester vaan St. Annadal.

Dit kloester, gestiech door einige godvröchtige oongetroude vrouwe, die ziech vereinigde um trökgetrokke vaan de wereld same te leve veur Slivvenier, waor gelegen in de Kapoenstraot en de Sint Jaokobstraot op de plaots, boe in lateren tied de Stedelikke Mezieksjaol is gevestig gewees.

In et jaor 1441 stoont de bissjop vaan Luik, Jan vaan Heinsberg, aon die vrouwe touw, et kleid en de regel vaan de Derde Orde vaan Sint Franciskus aon te numme.

In d'n iersten tied kraoge die kloesterlinge väöl veurrechte en sjinkinge, oonder aandere vaan d'n aartsbissjop vaan Kölle en d'n hertog vaan Gelder, wie die ziech in 1448 allebei in Mestreech bevoonte um euver de vreij te oonderhandele. Meh langen tied heet dee veurspood neet gedoord.

Wie in 1531 in verband mèt de aofsjeijing vaan Mestreech vaan et riek vaan d'n Duitse Keizer en de touwveuging vaan de stad bij et hertogdom Braobant heij oonlöste oetbraoke, woort dit kloester zoe good es gans verwoes. Daonao is et noets mie in z'nen awwen touwstand trökgebroch. Wel is et werum op kleiner sjaol opgeboud, meh door et geleidelik verluus vaan versjèllende eigendomme en aanderen tegeslaag kaom de kommunauteit op d'n doer zoedaonig in verval, dat ze in 1670 mer mie oet zeve kloesterlinge bestoont, terwijl de inkomste neet mie touwreikend waore um zellefs zoe e klei getal per-

soene te oonderhawwe. Oonder dees umstandighede droge de zusters oonder hun euverste Anna Mets in 1670 d'n eigendom vaan hun kloester, kapel en hoof bij notarieel ak euver aon de regente vaan et katteliek weishoes. Bij die euverdrach maakde de zusters de kondisie, dat et hun zouw weure touwgestande, ziech te vestige in et kloester vaan Kalvarieberreg, dat door de kloesterlinge, die dao woende, waor verlaoten um 'n hoes in Hoesselt te betrèkke. Die kondisie woort door de kuipers aongenome, meh daotegeneuver woort door hun weer de veurwaarde gestèld, dat de zusters vaan St. Annadal in Kalvarieberreg de errem kraanke zouwen oppasse en ouch, dat ze de zusters vaan Hoesselt, es die in Mestreech kaome, oonderdaak zouwe geve.

Wie nao verloup vaan einige jaore de vreuger bewoensters vaan Kalvarieberreg weer oet Hoesselt trökkierde, woorte de zusters vaan St. Annadal mèt hun tot ein kommunauteit vereinig.

Et kloester vaan St. Annadal is door de kinder vaan et weishoes bewoend tot 1698. Daonao is et verkoch aon parteklere, die vaan de gebouwe woenhoezer lete make. Et weishoes is toen euvergebroch nao de Linkelestraot, boe de regente op et terrein vaan einige hoezer, die ze dao gekoch hadde, e nuij gestiech mèt kapel lete bouwe.

12. De Faliezusters.

Zoe-es de gelierden historiekinner paoter de Heer veroonderstèlt dateert de ierste vestiging vaan et kloester vaan St. Catharinadal of vaan - wie et iers in lateren tied geneump woort - de Faliezusters oet et midde vaan de veertiende iew. Heer kump daotouw door d'n inhaajt vaan 'n aajt testamint, boebij 'n zeker Elisabeth de Molendino of Du Moulin bepaolde, dat nao häören doed häör hoes, gelegen in de Sulsruwe neve de Sulsmeule zouw weuren ingeriech tot verblief vaan e vieftiental godvröchtige dames oet de betere stand, die gein voldoende middele bezaote um zellefstandig te leve en die ziech wèlde verbinde um oonder leijing en et touwziech vaan de prior vaan de Dominikane hun leve dao same door te bringe.

De naom ‘Sulsruwe’ waor aofgeleid vaan dee vaan de familie Sul, die dao gewoend had en eigeneerster vaan de meule waor gewees. Noe hèt die straot de Begienestraot.

De stiechteres vermaakde tegeliekertied nog aonzeenlikke geudere um et in stand hawwe vaan die nuij inriechting meugelik te make, meh bepaolde teves, dat de bewoensters hun kleijaasj zellef zouwe mote bekostigen oet etgeen zij mèt wèrreke zouwe verdene.

Wie lang die ierste stiechting heet bestande is neet mèt zekerheid kinne vasgestèld weure. Dao zien 'rs, die bewere, dat ze al in 1357, dus mer zeve jaor nao de opriechting, zouw zien verdwene. Paoter de Heer evel nump aon, dat dees begijnsjes ziech iers in 1470 opgelos höbben in de kommunauteit vaan de Faliezusters, die in dat jaor ziech

mèt goodvinde vaan de bissjop vaan Luik ouch in de ‘Sulsruwe’ vestigde en dao oonder de regel vaan de Derde Orde e kloester opriechde in 'n hoes, genaomp ‘de poort van Petersheim’, 'n aajt refuzjiehoes vaan de familie de Mérode, gelege achter de aw stadsumwalling vaan 1229.

De Faliezusters, die hunnen naom oontlienden aon de zwarte sluier of falie (faalje in et Mestreechs), boemèt ze op straot altied hun geziech môste bedèk höbbe, woorte door de magistraot in de stad touwgelaote oonder de oetdrökkelikke kondisie, dat ze noets 'ne bepaolde kloesterregel zouwen aonnumme en dat ze in tijje vaan besmettelikke krenkdes bij et verplege vaan pasjiente behöllepzaam môste zien. Tot et jaor 1674 kaome ze die kondisies puntelik nao, meh in dat jaor naome ze de strengere vörrem vaan de regel vaan de Derde Orde aon en oonttrokke ziech aon et oppasse vaan kraanke. Dat sjijnt evel veur de magistraot gein aonleijing te zien gewees um tössebij te komme en de Faliezusters op hun verpliechtinge te wieze. In alle geval vinde veer daorumtrint niks vermeld en de kloesterlinge zien röstig blieve woene.

Vreuger waor dit kloester riek, zoedat et e groet aontal begiene behurelik kôs oonderhawwe. Door naoliessigheid evel in de administrasie en veurnaomelik door 'ne groete brand, boebij et kloester mèt al z'n sjatten en arsjieve gans aofbrande, verveel dees kommunauteit in groeten erremooi. Mèt leid en meuite höbbe de Faliezusters ziech nog 'n hiel klei kluusterke mèt e petieterig kapelke kinnen opbouwe, terwijl de begijnsjes 'n erremeuietig bestoon leide en door hel wèrreke de oonvoldoende inkomste oet de nog euvergebleve bezittinge môsten aonvölle. Toch höbbe ze ziech wete staonde te hawwe tot 1796.

Et kapelke vaan dit kloester bestelt neet mie, meh et kloester zellef is bezunder sjoen in z'ne vreugeren touwstand herstèld en vörremp noe mèt de Paoter Vink-tore e prachtig stök Mestreechter historie.

Wie dit kloester nog bestoont woort de Paoter Vink-tore, ouch in offisjeel stökke, aongeduid es ‘den Thorne achter die Swestern’.

13. Et ‘Dal van Josaphat’ of ‘De Beyart’.

Neven et kloester vaan de Witte Vrouwe is de Beijert wel et aonzeenlikste vrouwekloester gewees wat eus stad gekind heet, zoewel door z'n oetgestrèkheid en z'n impozante gebouwen es door et groet aontal persoene vaan veurnaom geslachte, die dao-in geleef höbbe.

De stiechting vaan dit kloester vèlt in et jaor 1479. Al einige jaore teveure, in 1476 koch 'ne zekere Gerard de Bruyn, rektor vaan et zusterskloester vaan Peer in Belzj Limburg, 'n hoes mèt 'ne groeten hoof gelegen in de prochie vaan Sint Jaan aon de ‘Tweebergenstraat’ (Breuselestraot). Dit hoes, dat eigendom waor gewees vaan de familie

vaan Bunde, had gedeend tot herreberreg en lozjemint en hèdde ‘de Beyart’.

Wijl et de bedoeling vaan de kuiper waor um op dit en de aongrenzende terreine e kloester te bouwe, vroog en kraog heer ouch daoveur de touwstumming vaan de bissjop vaan Luik, Lodewijk vaan Bourbon. Et nuij kloester zouw geneump weure ‘Dal van Josaphat’, zouw 'n dochterhoes weure vaan et kloester vaan Peer en oonder dezellefde privilezjes gestèld weuren es et moederhoes. Veurts woort häöm touwgestande 'n kèrrek mèt tore te bouwe, touw te wijje aon Sint Johannes Evangelis en teves e kèrrekhof in te riechte binne de mör vaan et kloester.

Naodat de kloestergebouwe waore gereid gekomme, woorte ze door zeve zusters oet Peer betrokke, terwijl Gerard de Bruyn tot rektor woort aongestèld. Heer kraog de bevoegheid um in de kèrrek in et openbaar mès te leze en de sakkerminte touw te dene, zoonder evel aon de rechte vaan de pastoer, onder wee z'n jurisdiksie et kloester laog, te kort te mage doen.

Neet lang evel zouw de gooi verstandhajding tösse moeder- en dochterkloester bewaord blieve. Al in 1485 jummers kaom d'r tösse die twie hoezer ooneinigheid euver et touwziech op en de administrasie vaan et kloester in Mestreech, dat ziech neet goodsjiks wouw veuge nao de veursjrifte vaan et hoes in Peer, meh 'n groeter maote vaan zellefstandigheid verlangde. Wie me neet tot 'n behurelikke oplossing kôs komme, woort de zaak in han gegeve vaan zès sjeidsrechters, drei veur eder partij.

Die arbiters gaove de zèsde mei 1476 de vollegende oetspraok: ‘Gerard de Bruyn heet in eigendom et hoes mèt “curie” en aonhurighede gelegen in Mestreech en heer kin dao-euver nao goodvinde veur e godvröchtig doel besjikke. Ouch heet heer de administrasie daovan. De rektor en de moeder vaan Peer höbbe dao-euver allein e zeker opperbestuur en et rech vaan vizitasie. Et euver en weer sjikke vaan rillezjeuze vaan Mestreech nao Peer en umgekierd zal neet mie plaots höbbe. De Bruyn zal binnen et jaor nao dees oetspraok aon et kloester vaan Peer betaole de som vaan 200 Rienlanse göldes’.

Zoe kraog door die arbitraal oetspraok et Mestreechter kloester vaan de Beijert e mie zellefstandig en vrij bestoon en waor et allein in geistelikke zakes oonderworrepe aon de vizitasie vaan Peer.

In november 1490 woort de nuij stiechting door et kapittel vaan Sintervaos offisjeel aonerkind oonder kondisie - wie veer dat ouch bij de Kruushiere gezeen höbbe -, dat, wienie op zoon- en fiesdaog in de prochiekèrrek gepreek zouw weure, dat neet moch gebäören in de kèrrek vaan de Beijert en dat de pastoer vaan Sint Jaan z'n rechmaotige inkomste vaan de begraffenisse zouw blieve genete volleges et kanoniek rech. Es aonerkinning vaan die pastoreel rechte en vaan de besjerreming door et kapittel vaan Sint Servaos môs et kloester jaoreliks

CELLEBROEDERS-KLOESTER EN BEIJERT (blz. 154 en 160)

NIEUWENHOF EN GRAUWZUSTERS-KLOESTER (blz. 163 en 194)

ZJEZWIETE-KLOESTER (blz. 167)

KAPPESIJNE-KLOESTER (blz. 179)

aon de pastoer vaan Sint Jaan geve: ei vaat kore op de fiesdaag vaan Sint Andrees en veer kapoene in de vere mèt Keersmes, terwijl wijjer de rektor elek jaor op de hoeg fiesdaog mèt de geistelikheid vaan et kapittel de persessies in Sintervaoskèrrek môs mètmake.

Aon de sjoen gotieke kèrrek, boevaan de euverbliefsele nog bestoon in d'n hoof vaan de Broeders, is m'n in 1479 begôs te bouwe, meh iers daartig jaor later, in 1509, waor ze veerdig, terwijl et jaor d'rop de bissjop vaan Luik, Erard de la Marck, ze konsakreerde.

In d'n iersten tied laog die kèrrek vrij veur et publiek en sjijne de naobers daoveur wienig respek getuind te höbbe, want Gerard de Bruyn môs ziech bij de stadsregering beklaoge, ‘dat der inneganck met grooten onvledigheid dagelix van meest (mès) ende dreck ontemelick belacht, bedraghen ende beworpen waerdt’, zoedat häöm woort touwgestande, d'n touwgaank tot et terrein, boe-op de kèrrek stoont, aon de kant vaan de Breuselestraot mèt 'n poort aof te slete.

Et kloester waor e groet en ruim gebouw, oet twie vleugels bestaonde en, even es de kèrrek, gans oet melleger opgetrokke. Wat 'r veur de aofbraok vaan de euverbliefsele nog te zien waor vaan de inwendige indeiling en versering gaof d'n indrök, dat et vreuger op groeten en kosbare voot ingeriech moot gewees zien. Et gans gebouw waor oonderkelderd mèt sjoen gewöllefde kelders en gestiep door gotieke kolomme. Allein die kelders wezen al d'rop, dat me destijds oet 'n rejaol bäörs had kinne bouwe. En dao waor daan ouch 'n dikke bäörs bij de hand. Door de aonzeenlikke geslachte, die in dees kommunauteit vertegewoordig waore, kraog et kloester väöl sjinkinge en woort et mèt privilezjes riekelik bedach. Veuriers sjoonk de stiechter. Gerard de Bruyn, bij testamint al z'n geudere en wienie veer daan weite, dat in et kloester lede waore vaan et riddergeslach vaan Bunde, vaan de zier veurnaom families vaan Stockheim, de Rosen, Loyens, de Louvrex, Minckelers, vaan Göllepe, en eindelik twie lede vaan et geslach de Châtillon, dat geparenteerd waor aon keizer Karel V, daan is et te begriepe, dat dit kloester, wat et geldelikke aonbetröf, 'n beveurrechte pozisie innaom.

Meh behalleve dat oefende dees kloesterlinge nog e bedrief oet um hun inkomste te versterreke. Et is naomelik bekind, dat zij in 1488 opgenome woorten in et gilde vaan de ‘kortespoelders’ of lienewevers, naodat ze door et zwere vaan de poorters-eid et Mestreechter börregerrech verkregen hadde, wat abseluut nudig waor um in 'n korporasie ingelijf te weure. Iemand, dee et börregerrech neet had, kôs dao neet bij touwgelaote weure, terwijl ouch umgekierd edere börreger, dee 'n handwerrek of bedrief oetoefende, ziech bij e bepaold gilde of amhach môs aonslete.

Toch heet ouch dit kloester de gevollege oondervoonde vaan de tegesleeg, die Mestreech zoe dèks troffe. Ouch dit kloester waor, wie dat vaan de Kruushiere, doordat et gelege waor in et hoegste gedeilte

vaan de stad, bezunder bloetgestèld aon et bombardemint bij 'n belegering. En neet allein daodoor tijde et kloester herhaoldelik groet naodeil, meh ouch door allerlei aander oerzake. Zoe woorte bij et belèk vaan 1579 door Parma de kloesterlinge groetendeils vaan hun kèrrekseerraode en meubele berouf, zoedat ze geld môsten opnumme um 'n deil vaan die geudere trök te koupe en ziech nuije aon te sjaffe. In 1615 brande et kloester bijnao gans oet. In 1673, nao de innumming vaan de stad door de Franse, woorte de kèrrekklokke in beslaag genome.

Boetendien had dit kloester, dat zoeväöl ruimte booi; bezunder las vaan inkertering vaan tróppe, zoedèks es de bezètting vaan de vesting te groet waor um alle mansjappe in de kazerne oonder daak te bringe. En dat gebäörde nog al ins!

Meh veural had de euverheid häör oug geriech op de oetgestrèkde en zier gesjikde kloesterkelders, die aongeweze woorten es berregplaots vaan levensmiddele zoewel veur et garnizoen es veur de börregerij. Zoe woorte, um 'n inkel veurbeeld te neume, in de zomer vaan et jaor 1785 dao 87820 kilo spek in bewaord, oongerekend de groete kwantiteite kies, die d'rin opgestapeld waore.

Et is daan ouch gaaroet neet te verwoondere, dat de bewoensters vaan de Beijert ziech herhaoldelik aon de magistraot adresseerden um vaan de drökkende laste, veurnaomelik vaan de zwoer inkertering vaan peerdevollek, oontheve te weure en um veur de geleije sjaoi vergeujing te oontfange. Noe en daan weliswoer woort op zoe verzeuk ins gunstig besjik, meh de touwgekinde indemnizasies waoren op gein stökke nao in verhajding tot et geleije naodeil.

Alles samegenome kinne veer begriepe, dat dit kloester op d'n doer neet d'rop veuroet kôs goon en de veurraod levensmiddele veur eige gebruuk, dee de Franse hij de inventarizasie in 1796 aonwezig voonte en dee Bene môs veur et oonderhaajd vaan twintig persoene, teikent daan ouch voldoende d'n touwstand vaan dit konvent tegen et ind vaan ze bestoon. De lies, opgemaak door de kommissaris Pitton veur de ‘Administration Centrale’, vermelde es veurraodig bevoonde (op 11 oktober):

Op de zolder: 'nen have zak zaajt, oongeveer hoonderd eier, 'nen have zak roggemeel; in de remies: oongeveer veer vrachte (‘voitures’) vètkole, drei vrachte mager kole; in de keuke: ach poond spek, twie poond ries; in de kelder: drei vate beer, oongeveer twintig poond boter. Dat waor alles.

De genadeslaag woort aon de gebouwe touwgebroch bij et belèk vaan de Franse in 1794. Die hadden et veural veurzeen op de levensmiddele veur et garnizoen, die dao bewaord woorte, um op die maneer de poziesie vaan de bezètting te verzwake. Kloester en kèrrek woorten in brand gesjote en brande groetendeils oet.

In 1797 zien de terreine mèt wat nog d'rop stoont veur 28000 frangs

verkoch. In de koup-ak woorte ze umsjreven es: ‘un bien national, appelé le Beyart, consistant en ruines, caves, jardin et prairies, contenant environ trois bonniers (boonder), aboutissants au midi la rue de Bruxelles, au couchant une maison des ci-devant Alexiens (de Cellebroeders), au nord la rue Hoogvrankrijk, au levant l'hôtel de Tilli’.

Ze woorte gekoch door 'ne partekleer, oet wee z'n han ze later zien euvergegaangen aon et Börregerlik Errembestuur, dat in 1893 et gans kompleks veur f 99.127.50 heet euvergedrage aon de Konkergasie vaan de Broeders vaan de Oonbevlekte Oontfaangenis.

Bij et aofbreke vaan de gebouwe veur de stiechting vaan et nuij Broederskloester voont m'n 'ne graafkelder, ingeriech veur drei en daartig graver, die bekans allemaol nog veurzeen waore vaan de stein, die de inskripsies droge en boe de graver mèt touwgemetseld waore.

En noe is t'r op de aw plaots sedert 'n sestig jaor 'ne nuije Beijert verreze, boe et Moederhoes vaan de in 1840 heij in Mestreech opgeriechde Broeders-Konkergasie in gevestig is, 'ne nuije Beijert, dee 'ne nuije zegen is gewoorde veur eus stad, spesiaal veur de jäög, 'ne nuije Beijert, boe Mestreech trots op is en vol daankbaarheid nao opzuut. God gief, dat veur dit kloester 'n hiel laank bestoon eweggelag is.

14. De Nieuwenhof.

Al in de ierste hèllef vaan de daartiende iew heet 'r boete de ajtste umwalling vaan de stad, links, wienie me de Pieterspoort oetgeit, dus zoe get op de terreine, boe ziech noe et ‘Mgr. Nolenspark’ bevint, e klei kloester vaan begiene bestande, et ‘Begijnhof van St. Catharina’ geneump. In 1265 weurd vaan dat kloester melding gemaak in et testamint vaan 'ne zekere ridder Lewallus, ‘voogd’ vaan Mestreech, dee daobij aon dat konvent 'n som geld vermaakde. Wijl evel dit kloester nog al kort bij de Maos gelege waor (veer moten us naturelik et kanaal wegdinke) en et daodoor dèks aon euverstruiminge bloetgestèld waor, kraoge de begiene vaan de bissjop vaan Luik verlof um e nuij kloester te bouwe aon d'n aandere kant, dus rechs vaan de Pieterspoort tösse de twie errem vaan d'n Eker, oongeveer op de plaots vaan 't hertekamp.

Dees nuij stiechting kraog toen de naom vaan ‘Nieuw Begijnhof’ of ‘Nieuwenhof’, terwijl de plaots, boe dat ierste konvent vaan St. Catharina gestanden had, ‘Oud Begijnhof’ of ‘Aldenhof’ geneump woort.

Alhoewel dus dee Nieuwenhof laog oonder de gemeinte Sint Pieter en heer in 1299 inderdaod ouch vaan de stad woort aofgeslote door et bouwe vaan de twiede umwalling, woorte de bewoensters toch es börregeresse vaan Mestreech besjoud, umtot de mieste vaan hun vaan Mestreechter familie waore.

Dat kloester laog dao oonder Sint Pieter alles behalleve plezerig.

In 1308 woort et door de Luikeneers, wie die Mestreech belegerde, mèt kapel en al in brand gesjoten en wie in 1465 de Luikeneers de stad werum kaome belegere, woort et kloester mèt et gans dörrep Sint Pieter nog ins totaal verwoes. Volleges 'n aander lezing leet de magistraot et aofbreke op verzeuk vaan de bissjop vaan Luik, Lodewijk vaan Bourbon, en Maximiliaan, hertog vaan Boergondië en Braobant, die beweerde, dat de stad vaan oet dat kloester besjote kôs weure.

In 1866 woorte bij et doen vaan oetgraovinge westelik vaan d'n diek, dee vreuger de Koompe in twieë deilde (noe de Sint Hubertuslaon), 'ne pöt en fragminte vaan 'nen oonderbouw mèt stökker vaan 'n klein kolom gevoonde, die door Jhr. de Stuers nao oonderzeuk zien touwgesjreve gewoorde aon dee Nieuwenhof.

Gei woonder, dat nao al deen tegeslaag de begijnsjes et op Sint Pieter neet mie oethele en nao de stad gevlöch kaome, boe ze de höllep vaan de magistraot inrepe. Um hun veur de gelijje verleze sjaodeloes te stèlle en hun de gelegenheid te geve ziech e nuij oonderdaak te versjaffe, stoont de stadsregering hun in 1483 terrein aof, ‘St. Catharina-Bongart’ geneump, binne de nuij stadswalle en kort bij, zoe get tegeneuver hunne vreugere Nieuwenhof gelege. In deen tössentied höbbe de begijnsjes in de stad verspreid geleef en me kin begriepe, dat ze alles d'rop zatte um zoe gaw meugelik weer e kloester te kinne betrèkke.

In 1484 begôste ze mèt et bouwe vaan hunne nuije ‘Nieuwenhof’ mèt kèrrek; ze woorte daobij door de börregerij mèt geld gehollepe. Nao tien jaor waor de kèrrek veerdig, die aon St. Catharina en St. Gertrudis touwgewijd woort. Einigen tied later naom dees kommunauteit de regel vaan de Derde Orde aon en in et jaor 1502 oonderworrep ze ziech aon et bestuur vaan de Franciskaone.

In tegestèlling mèt vreuger daog en ouch in tegestèlling mèt väöl aander kluusters heet deze Nieuwenhof, sedert heer binne de stad laog, vaan belegeringe wienig te lijje gehad. Dat is hiel gemekelik te verklaore: veuriers jummers laog er in et liegste gedeilte vaan de stad, kompleet weggestop achter de stadswal; meh boetendien hadden aon de zuidkant vaan de stad wienig gevechte plaots umtot boete de walle oetgestrèkde lieggelege terreine waore, die in tied vaan oorlog mèt et water vaan d'n Eker geïnundeerd kôste weure en daodoor de vijand op groeten aofstand hele, zoe-es me dat nog zien kin op aw gravuurs beveurbeeld vaan et belèk door Lodewijk XIV in 1673, wie et brandpunt vaan de aonvalle waor aon de weskant vaan de stad.

Naturelik had de Nieuwenhof, wie de aander kluusters, ouch väöl te lijje vaan de herhaolde inkerteringe, die, geveug bij de laanksamerhand ingeslope misbruke in de administrasie, et kloester, dat in et begin d'r nog al good bij zaot, zoezier vererremp höbbe, dat in de twiede hèllef vaan de achtiende iew, umstreeks 1780, de begiene verpliech waore, gebruuk te make vaan de Loommert um de mies nudige dagelikse oetgaove te kinne bestrijje.

De lèste ‘Priorin’, zoe-es de euverste geneump woort, heet et evel door verstendig en zuinig beheer zoewied wete te bringe, dat m'n in et kloester toch nog tot 'ne zekeren trap vaan welstand gekommen is.

Tot in et midde vaan de achtiende iew waor in dit kloester 'n sjaol veur jong meitskes; nao deen tied hele de kloesterlinge kosdames vaan awwere leeftied.

Naodat de Franse ziech op de gebrukelikke maneer vaan de kloestergebouwe en de kapel hadde meister gemaak, heet et ‘Centraal Bestuur’ vaan et ‘Departement der Nedermaas’ alles ingeruild tegen et groet gebouw in de Lurestraot, wat veer nog allemaol gekind höbben es Militaer Hospitaol en dat destijds touwbehuurde aon de ‘Burgerlijke Gasthuizen’. (Et opsjrif bove d'n ingaank vaan dat gebouw wijs nog op dee vreugeren touwstand: ‘Qui dat pauperi non indigebit’ (wee aon d'n erreme gief, zal gei gebrek lijje).

Zoe woort vaan de Nieuwenhof gemaak e ‘R.K. Armenhuis’ en dee naom heet die inriechting bij de börregerij altied gehawwe (et Erremenhoes), ouch naodat et bestump is gewoorde veur de verpleging vaan haaf-weize oonder leijing, veur wat de meitskes betröf vaan 'n ‘mistes’, later vaan de Zusters vaan Liefde. Bekind is et peurtsje in de vestingmoer kort bij de Nieuwenhof. In awwen tied laog veur dat peurtsje aon de boetekant 'n houte brök um de verbinding vaan de stad mèt de boete gelege terreine meugelik te make. Bij et restorere vaan de wallen in de vieftiende iew is die brök aofgebroken en neet mie herstèldGa naar voetnoot1).

15. De Zjezwiete.

De stiechting vaan de ‘Societeit van Jesus’ maag wel es voldoende bekind weure veroonderstèld, zoedat veer dao-op wel neet naoder zöllen hoven in te goon.

Et ierste optrejje vaan 'ne Zjezwiet in Mestreech moot weure gestèld in et jaor 1570, wie de Sosjeteit iers oongeveer daartig jaor bestoont, meh toch al 'n groete oetbreijing had gekrege.

Dat optrejje in eus stad hóng gans en al same mèt et veld winne vaan et kalvinisme sedert et midde vaan de zestiende iew en kaom daan ouch gehiel euverein mèt et doel, dat aon de stiechter, Sint Ignatius, veur ougen had gestande: et bestrijje vaan de Rifformasie.

In 1565 hadde de kalviniste in Mestreech al zoeväöl aonhaank gekrege, dat de bissjop vaan Luik, Gerard vaan Groesbeek, nao middele zeukde um hun de pas aof te snijje. En heer wis gei beter middel te vinden es de Zjezwiete heijnaotouw te rope, die in Duitsland bij hunne stried tege de gerifformeerde al zoeväöl bereik hadde. Heer riechde ziech dus tot d'n destijds zoe bekinde rektor vaan et Zjezwietekloester in Kölle, Leonardus Kessel, dee dadelik z'n oug gevestig had op

paoter Henricus Dionysius, 'ne Nijmegeneer vaan geboorte, 'ne boetegewoen bekwaome maan en 'nen oetstekende predikant.

Deze woort dus in 1570 nao Mestreech gesjik, boe heer ziech later d'n ierenaom vaan ‘Apostel van Maastricht’ heet verworreve.

Z'n ierste predikasie heel heer in Slevrouwekèrrek en zoe groet waor d'n touwluip vaan et vollek, dat heer al gaw gedwónge waor boete de kèrrek in de ope loch op ‘Slevrouwe Kèrrekhof’ te preke.

Dat wèrrekde naturelik prikkelend op de gerifformeerde predikante, die alles perbeerden um de maan, dee hun de voot zoe dweers zat, et leven in de stad oonmeugelik te make, meh deen touwlèk mislökde door de waaksaamheid vaan de Mestreechter kattelieke, die paoter Dionysius zellefs mèt gevaor veur hun eige leven in besjerreming naome.

Zoe kôs d'n ieferige paoter ze werrek veurtzètte en de bevolleking vaan de stad woort door z'n preke zoezier wakker gesjöddeld, dat binne d'n tied vaan e paar jaor mie es doezend inwoeners weer vaan et kalvinisme trökkaome, terwijl de neet-gevolmachtigde dominees zellefs genoedzaak waore, de stad te verlaote.

Et waor daan ouch neet te verwoondere dat me dee groete maan ouch op aander plaotse geren aon et werrek zouw höbbe gezeen, meh heer bleef veur Mestreech behawwe, veural door touwdoen vaan d'n Hertog vaan Alva, dee verzekerde, dat paoter Dionysius häö m veur et handhave vaan de orde väöl miejer weerd waor es e gans rizzjemint seldaote.

Ouch de börregerij prakkezeerde op middele um häören apostel veur good aon de stad te binde en perbeerde daorum et stiechte vaan e Zjezwiete-kollezje in Mestreech te verkriege, wat evel iers nao d'n doed vaan paoter Dionysius gelökde.

Zoelang es dee paoter nog mer allein heij in de stad waor, woenden heer in bij d'n deke vaan Sintervaos. Nicolaas van der Straeten; naodat häöm evel einige aander lede vaan de Sosjeteit waore touwgeveug, naom heer mèt hun z'nen intrèk in 'n hoes op de Linkelestraot, dat häöm door 'n zeker wedevrouw Hensberch gesjoonke waor.

Korten tied nao paoter Dionysius z'nen doed, in 1571, kaom paoter Joannes Jaokobs es z'nen opvolleger heijnaotouw en dee preekde ouch weer mèt zoe e groet suukses, dat de magistraot häöm verzeukde, ziech blievend in de stad te vestige. Weer hollep ouch de börregerij daobij, die in 1573 tot paus Gregorius et verzeuk riechde, heij e kollezje vaan de Sosjeteit te vestige, terwijl in etzellefde jaor et kapittel vaan Sintervaos aon de heij aonwezige paoters touwstoont, ouch in de kèrrek vaan Sint Jaan en Sint Mattijs te preke. Nao de veurbereijing door paoter Jaokobs, dee nao z'n geboorteplaots ouch paoter vaan Asten geneump woort, kaom in miert 1575 'n euvereinkoms tot stand tösse de Zjezwiete en de stedelikke regering um oonder bepaolde kondisies heij e kollezje op te riechte.

Wijl et hoes op de Linkelestraot veur et inriechte vaan e kollezje gaar neet gesjik waor, bezörregde de Zjezwiete ziech d'n eigendom vaan 'n hoes geheite ‘den Gulden Boom’ en gelegen in de Breijstraot mèt 'nen achteroetgaank in de Wollefstraot. Bij dat hoes veugde ze kort denao e pand, wat daoneve laog, ‘de Stalen Poort’ geneump. Dees gebouwe, boebij einige jaore later 'n kapel woort geveug, zien toen tot sjaollokale ingeriech en nog in etzellefde jaor 1575 woorte dao-in de drei ierste Latijnse klasse geopend, die nog veur dat et jaor um waor al dreihoonderd lierlinge tèlde. De bleui vaan die sjaol naom gestiedig touw, totdat in 1578 de kommendant vaan et garnizoen, Willem vaan Horne, hier vaan Hees, de Zjezwiete dwóng de stad te verlaote.

Dees ballingsjap waor evel mer vaan korten doer, want naodat d'n hertog vaan Parma in 1579 Mestreech had ingenome, kraoge de paoters weer verlof um trök te komme en in hun aajt hoes hunnen intrèk te numme.

Korten tied al nao hun trökkoms bleek de ruimte, bestump veur de sjaollokale, te klein te zien en kôs ouch de kapel neet mie voldoen, zoedat de predikasies môste gehawwe weuren en de kristelier môs gegeve weure in de prochiekèrreke vaan de stad.

Aongrenzende hoezer in de Breijstraot en de Wollefstraot woorte bijgekoch, meh wie in 1582 alle klasse vaan de sjaol in wèrreking waore, kôs me mèt de ruimte oonmeugelik mie touwkomme en môste de Zjezwiete nao oetgebreider terreine umzien.

Al vrij gaw woort de wins vaan de paoters vervöld, doordat Agnes vaan Bylant, de wedevrouw vaan d'n Hier vaan Bronckhorst, hier vaan Gronsveld en Rymborg (Rimburg) hun et aon häör in eigendom touwbehurend groet pand gelegen op d'n hook vaan de Breijstraot en de Hégkestraot, ‘de Poort van Rymborgh’ geneump, kado gaof. De Hègkestraot hèdden in deen tied de ‘Kesenruwe’ (de Kiesstraot).

Dees sjinking waor woersjienlik 'n naovolleging vaan gifte, die de Zjezwiete al ieder vaan nog groeter personnazjes en kollezjes gekregen hadde. Want keuning Philips II had al op et aondringe vaan d'n hertog vaan Parma et veurbeeld gegeve door hun vaste geudere te sjinke, hun de tiende vaan de gemeintes 's Gravenvoeren en Mesj aof te stoon en hun mèt goodkäöring vaan de paus de opbrings vaan twie kanunnikate vaan et kapittel vaan Sintervaos touw te wieze. De stad vaan häöre kant verliende aon de paoters vrijdom vaan akzijnze, vrij verwerreming vaan hun lokale en gaof boetendien 'n som geld es erkinning vaan hun verdeenste op oonderwiesgebied.

In 1595 woorte de Latijnse sjaole nao de verboude ‘Poort van Rymborgh’ euvergebroch, boe et aontal lierlinge nog mer altied touwnaom en op et lèste bijnao zevehoonderd bedroog, zoedat de Zjezwiete hun kollezje-gebouwe mierdere maole môsten oetbreije.

Meh eveväöl behoefte es aon sjaolruimte hadde de paoters aon 'n

gesjikde kèrrek of kapel. Hun ierste kapel in de Breijstraot bij de Wollefstraot geboud tegeneuver de aw Sint Vincentiuskapel, die gelege waor op d'n hook vaan de Breijstraot en Slevrouweplein, waor, wie veer al gezag höbbe, väöls te klein. Mèt groet verlange zaog me dus oet nao 'n ruimer kèrrek. Et ierste waor et de bedoeling, ze in de Wollefstraot te bouwe en woorte daoveur daan ouch einige hoezer in die straot aongekoch. Väöl weldoeners steunde dat doel: de landskommandör vaan de ‘Oude Biesen’, Hendrik vaan Ruyschenberg, dee veer vreuger al ins zien tegegekomme, gaof dreihoonderd rieksdaalders de goevernör vaan de stad dreihoonderd gölde, de stadsregering twiehoonderd blök melleger oet Sichen, 'ne kanunnik vaan Sintervaos legateerde 590 gölde, enz.

Me góng dus aon et make vaan planne veur die kèrrek, die oet drei sjeper zouw bestoon, meh, ofsjoen die planne tot in bezunderhede zien oetgewèrrek, heet me ze toch neet oetgeveurd. Me leet de gedachte um in de Wollefstraot te bouwe gans en al vare, umtot - et klink us noe hiel vreemp - in die straot te min verkier waor.

Toen heet me goon dinken aon de plaots, boe later inderdaod de kèrrek geboud is, naomelik in de Breijstraot, en m'n is dao ouch begôs mèt et make vaan fondeminte, meh de bouw is toch neet doorgegaange, mesjiens umtot me toen et besjikbaar terrein te klein oordeilde en welliech ouch umtot de nudige middele mankeerde.

Daonao is nog 'n derde idee op de proppe gekomme, um naomelik de kèrrek te plaotse op de al aon de Zjezwiete touwbehurende terreine in de Hègkestraot, dus achter hun kollezje in de ‘Poort van Rymborgh’. Me had dees straot gekoze umtot destijds dao-in e zier drök verkier waor, meh veural ouch umtot me door de kèrrek dao te bouwe et oetziech vaan de hoezer Achter et Vleishoes gelegen op d'n hoof en de euverige terreine vaan de paoters wouw ewegnumme.

Et deit us, wie gezag is, tegeswoordig vreemp aon, es veer hure, dat in deen tied et verkier in de Wollefstraot zoe min en in de Hègkestraot zoe drök waor. Veer lieve dao-oet, dat de beteikenis vaan de straoten in et verloup vaan d'n tied dèks 'n groete verandering kin oondergoon. Wee zouw b.v. allewijl wèlle geluive, dat de Taofelstraot en de Koojstraot nog neet zoe hiel lang geleije, hoegstens 'n sestig, sevetig jaor, tot de deftigste vaan de stad gerekend woorte? En höbbe veer neet mèt eigen ouge aander straote, wie de Kappesijnestraot en de Breuselestraot wie langer wie mie in aonzeen zien vermindere? Et geit mèt de straote persijs wie mèt de minse: opkommen en achteroet goon.

Um noe tot de Zjezwiete trök te komme, ouch dat derde plan veur et bouwe vaan de kèrrek aon de Hègkestraot is noets tot oetveuring gekomme. In de plaots vaan die kèrrek heet me toen in 1599 op die plaots e retraitehoes geboud. Heij-oet zien veer alweer, dat d'r niks nuijts oonder de zon is. Veer dachten al, dat e retraitehoes get waor vaan de nuijeren tied en noe vernumme veer, dat de Zjezwiete al bijnao drei-

hoonderd fieftig jaor geleije zoe'n inriechting hadde, boe-in oonder aandere de kanunnikke vaan Sintervaos hun retraite hele oonder leijing vaan de paoters.

Eindelik kierde de Zjezwiete trök tot hun twiede idee, nl. um de kèrrek in de Breijstraot te bouwe. Dat plan kôste ze oetveure, doordat ze de besjikking kraoge euver mierdere aon die straot gelege persiele. In 1605 woorte ze door finansjeel höllep vaan de stad in staot gestèld 'n hoes mèt 'ne groeten hoof vaan de sjout Maes aon te koupe, terwijl ze in 1610 eigeneers woorte vaan e groet stök ope terrein en vaan nog 'n hoes, et ‘IJseren Huijs’ geneump. De gelegenheid um terrein aon te koupe waor in deen tied hiel gunstig; de prijze vaan de vaste geudere waore zier gedaold door de slechte tijje tengevollege vaan et belèk vaan 1579 en et daonao oetbreke vaan de pes.

En zoe waore daan de Zjezwiete väör en nao in et bezit gekomme vaan de terreine gelege tösse de Breijstraot en de achterhoezer vaan Wollefstraot, Achter et Vleishoes en Hègkestraot, zoedat ze noe ouch hun veurnumme um 'n groete kèrrek te bouwe kôste realizere.

En weer kaome de gifte zier rejaol binne: de stad gaof 'n touwlaog vaan 600 gölde en nog 6000 Sichemer blök, 'ne priester legateerde aon de paoters twintig boonder land vaan 'n weerde vaan 1500 goudgöldes, terwijl de kanunnikke vaan Sintervaos ouch oet de berreg vaan Sichen en Hees mellegerblök lete kappe.

Me kôs noe dus mèt krach aon et werrek goon. De lekebroeder Petrus Huyssens, vaan Brögge geboortig, maakde de planne en op 30 juni 1606 woort door de bereumde Spaonse veldeuverste Markies Ambrosius de Spinola, bijgestande door de magistraot en de geistelikheid vaan de stad, plechtig d'n ierste stein veur de kèrrek gelag.

Nog in etzellefde jaor al kaome de fondeminte tot bove de groond. In 1607 steunde de stad werum de bouw mèt 7000 mellegerblök en 'n touwlaog in geld, zoedat al in 1608 de mör ontrint tot aon de taak opgetrokke waore. In de drei vollegende jaore hollep de stad obbenuijts mèt geldelikke bijdrage vaan respektievelik 1000, 1000 en 1500 gölde, terwijl d'n Aartshertog Albert vaan Oostenriek 'n gif doog vaan 3000 gölde, boevaan 1200 gölde bestump woorte veur et aonkoupe vaan et persiel vaan de börregemeister Grooteclaes, dat aofgebroke woort um 'n terrein vrij te kriege es veurplein veur de kèrrek.

Neettegenstaonde al die höllep vinde veer vermeld, dat dee bouw, dee in et begin zoe good opsjoot, later zier opgehawwe woort en zellefs twie vol jaore heet stèl gelege. Dit kaom in de ierste plaots daodoor, dat de spandeenste veur et aonveure vaan de bouwmateriaole in de ierste jaore verriech woorte door et Spaons leger, meh later neet mie, terwijl in de twiede plaots et geld neet mie zoe vlot binne kaom. Zoe kôs iers weer in 1611 et werrek veurtgezat weure oonder de rektor Nicolaas Romeyns. Nuij höllep vaan de kant vaan de stad, nl. 'n gif vaan 300 gölde veur de groete vinster in de väörgevel en et plavejje

vaan et veurplein op stadskoste, bevorderde de veurtgaank, zoedat in 1614 de kèrrek veerdig waor en op 27 juli vaan dat jaor kôs weure gekonsakreerd door de suffragaan-bissjop vaan Luik, Andreas Stregnaert, in tegenwoordigheid vaan de geistelikke en wereldlikke wierdigheidsbekleiders vaan de stad.

Bij gelegenheid vaan de konsekrasie vaan de Zjezwietekèrrek had e groet fiesbankèt plaots, boeveur de stad 'n aom wien, twie vètte sjäöp, twie lemkes en e kaaf kado gaof. De vollegende daog veurde de studente vaan de twie hoegste klasse vaan de Latijnse Zjezwietesjaol twie drama's op: d'n iersten daag ‘De Verovering der Arke door de Philistijnen’ en d'n twie daag ‘Het Terugvoeren der Arke’.

Euver et kemediespeule in deen tied in Mestreech vèlt nog et ein en aander te vertèlle. Veer hope dao-op trök te komme es veer de historie vaan de Zjezwiete gans behandeld höbbe.

De Zjezwietekèrrek bestoont oet ein inkel sjeep mèt 'n tongewöllef, zoe-es 'rs destijds veural in België väöl geboud woorte. Aon de noordweskant, dus op d'n hook vaan de tegeswoordige Minkeleersstraot en Achter de Kemedie - die veer allebei moten ewegdinke, want die straote bestoonte toen nog gaar neet - bevoont ziech 'ne veerkentigen tore, boe-in de klokke hónge en teves 'nen trap waor, dee nao de tribuun achter in de kèrrek veurde.

De verhajding tösse de Zjezwiete en de Mestreechter börregerij waor oetstekend. Dat bliek, wie veer al gezeen höbbe, oet de sjinkinge vaan parteklere, stadsregering en vorstelikke persoene. Meh teikenend daoveur is ouch de rizzelusie vaan de magistraot vaan 22 juli 1622, die veer heij laote vollege:

‘Bij gelegenheid der plechtigheid van de viering der heiligverklaring der paters Ignatius en Franciscus Xaverius, die aanstaande Zondag zal gevierd worden, zal de geheele Magistraat de processie der Jezuieten met flambouwen begeleiden en des 's avonds als betuiging der algemeene vreugde zullen vóór de huizen der leden van den Magistraat teertonnen gebrand worden; de torens van St. Janskerk en van het Dinghuis zullen met lantaarns verlicht worden, terwijl uit het stadsmagazijn een voldoende hoeveelheid kruit zal beschikbaar worden gesteld om vuurwerk af te steken en met kamers te schieten’.

Tegeliek mèt de kèrrek waor e nuij kollezje geboud gewoorde en wie dat veerdig waor woorte de vreuger woeninge vaan de paoters en de nog vrij zeende terreine op koste vaan de stad gehiel veur de Latijnse sjaol ingeriech. Ouch in de aw kapel, die tot et jaor 1786 häören uterlikke vörrem behawwen heet, woorte sjaollokale aongebroch, terwijl de boveverdeping vaan ein vaan de aander gebouwe op bepaolde tijje deens doog veur de opveuring vaan kemediestökker door de lierlinge vaan de sjaol.

Ondertösse wiste de Zjezwiete de börregerij te stiechte door hun predikasies in hun eige kèrrek en in Slevrouwe en mèt et geve vaan

oonderwies in de aw taole, totdat et oongelökkig jaor 1638 aonbraok, et jaor vaan et zoegenaomp verraod vaan paoter Vink, boe-euver veer al vreuger oetveurig gesproken höbbe en boebij oonder aandere ouch de Zjezwietepaoter Gerardus Pasmans et leve leet.

De Zjezwiete môste, persijs wie de Minnebreure, de stad verlaote en begaove ziech iers nao 's Gravenvoere en daonao nao Toongere. Hun kèrrek woort zjus door degene, boetege hun predikasies altied waore geriech gewees, de kalviniste vaan de Waolse Gemeinte, in bezit genome, terwijl op de sjaollokale door de regering beslaag woort gelag, oonder preteks, dat ze door en op koste vaan de stad geboud waore. De hèlligebeelde woorten oet de väörgevel vaan de kèrrek eweggenome en in 1642 hele de kalviniste dao-in hun ierste preek.

In dees beroerde umstandighede is d'n touwstand vaan Twiehierigheid, boe-oonder Mestreech leefde, veur de Zjezwiete e gelök gewees. Et feit, dat de bissjop vaan Luik euver de stad mètregeerde, waor e belètsel um 'n geistelikke orde op te heffe; zoonder de touwstumming vaan de bissjop kôs dat neet gebäöre en is et daan ouch neet gebäörd. Me heet de Zjezwiete neet definitief vaan hun geudere berouf, meh allein alles in gebruuk genome en de paoters verbooien in de stad te woene.

Et steit evel te bezien, wat veur e verloup op d'n doer alles zouw gehad höbbe, es neet et jaor 1673 veur de Zjezwiete oetkoms gebroch had. Wie Lodewijk XIV meister waor gewoorde vaan de stad, kaom aon de vief-en-daartigjaorige ballingsjap vaan de Zjezwiete 'n ind. Door tössekoms vaan de kardinaal de Bouillon, de groet-aalmoezenier vaan de keuning, dee et belèk vaan Mestreech had mètgemaak, kraoge ze et gebruuk vaan hun eigendomme en et genot vaan hun privilezjes werum trök. Et kapittel vaan Sintervaos, dat tijdens hun aofwezigheid et oonderwies in de aw taole had laote veurtzètte, sloot z'n sjaole um de paoters in de gelegenheid te stèlle zellef weer daomèt te beginne.

Dat tijdelik veurtzètte vaan et oonderwies had me iers wèlle doen in Slevrouwe, meh wie dao neet voldoende plaots disponibel bleek, is in oktober 1640 'n euvereinkoms geslote mèt et kapittel vaan Sintervaos en woorte de lokale in de Lange Gaank daoveur besjikbaar gestèld.

Wie de Zjezwiete trökkaome voonte ze naturelik hun kèrrek kaal en geplunderd. De Franse keuning belaofden hun 'ne malleberen altaor, meh dao is noets get vaan gekomme, umtot de keuning kaom te sterreve veurdat heer z'n belofte had kinne vervölle.

De veerde mei 1674 waor de kèrrek werum zoeveer in orde, dat ze obbenuijts kôs gewijd weure, wat gedoon woort door de kardinaal de Bouillon. E dutelik teike vaan de aonwezigheid vaan de kalviniste bleef evel binnen et gebouw bestoon, naomelik et graafteike vaan de Riengraof vaan Salm, militaer goevernör vaan de stad, dee in 1669 in die kèrrek waor begraove.

Noe dat ze weer trök waore, dachte de Zjezwiete röstig en oonge-

steurd te kinne veurtwèrreke, meh nog ins - alhoewel gelökkig mer veur 'ne korten tied - môste ze vaan hun bezittinge aofstand doen, wie ze in 1678 nao de ‘Vrede van Nijmegen’ vaanwege de prins vaan Oraanje en de Staote-Ginneraol et bevel kraoge hun kèrrek en sjaollokale werum aon de kalviniste aof te stoon. De paoters voldogen aon dat bevel en brochten hun sjaol euver nao e gebouw, dat in d'n hoof vaan hun kloester laog. Et jaor d'rop evel kraoge ze alles weer trök en toen vollegde veur hun 'n lang periood vaan vrij en röstig bestoon. Bijnao hoonderd jaor höbbe zij ziech toen oonaofgebroke kinne wijjen aon et verwezelikke vaan hun doel en beleefde hun sjaole gestiedig 'ne groete bleui. Et aontal lierlinge kaom, wie al ieder gezag is, tot aon de zevehoonderd.

Dat góng zoe door, totdat et jaor 1773 aonbraok, et jaor, boe-in de Sosjeteit vaan de Zjezwiete door de paus woort opgeheve. D'n 21e juli vaan dat jaor teikende paus Clemens XIV de bul vaan de opheffing oonder d'n drök vaan de Bourbonse regeringe, naodat de Sosjeteit al ieder in Spaanje, Portugal en Fraankriek, boe Lodewijk XV handelde oonder d'n invlood vaan z'nen ierste minister Choiseuil, waor verbooie. Zellefs Oostenriek, dat zoe streng katteliek waor, had et veurbeeld vaan de aander kattelieke staote gevolleg, terwijl daotegeneuver de protestanse keuning Frederik II vaan Pruse en ouch keizerin Catharina II vaan Rusland de Zjezwiete neet allein gasvrijheid verliende, meh zellefs, teminste veur wat Rusland betröf, de Sosjeteit mèt goodvinde vaan de paus handhaafde.

De oerzake oetrein te zètte vaan dit op et ierste geziech zoe bevreemdend versjijnsel lik heij neet op euze weeg en zouw us ouch väöls te wied veure. Dat is 'n ganse studie op ziech. Allein wèlle veer heij even aongeve, dat es veurnaomste oerzake vaan de stried tege de Zjezwiete mote besjoud weure: veuriers d'n anti-klerikale stroum, dee veural tengevollege vaan de gesjrifte vaan Voltaire door de kattelieke staote in et bezunder trok, twiedens et vermindere vaan et prestiezje vaan de kloesterorde in et algemein en in de derde plaots de fèlle stried, dee de Zjezwiete aongeboonden hadde tegen et Jansenisme, dat de paus neet es opperhoof vaan de Kèrrek erkint. En wijl noe de Zjezwiete es de groetste steun vaan et pausdom woorte besjoud, môste zij et in de allerierste plaots oontgelde, umtot me dach, op zoe'n maneer ouch de mach vaan de paus te treffen en te breke.

Dat opheffingsdekreet trof dus ouch et kloester vaan Mestreech. Op 23 oktober 1773 gaove de paoters hun lèste lèsse en d'n daag d'rop had de lèsten deens in de kèrrek plaots. Dezellefden daag kraoge ze de order, hun inriechtinge te verlaote en ziech vaan aander kleijer te veurzien. Hun kloester tèlde toen nog negetien lede. Neettegenstaonde de oontbinding vaan hun orde en et verbäörd verklaore vaan hun bezittinge bleve de paoters nog in hun kollezje gemeinsjappelik woene es gewoen geistelikke, terwijl ze geldelikke steun kraoge vaan d'n oont-

fenger vaan de in beslaag genome geudere in d'n ‘Lande van Overmaze’. Dat samewoene woort evel alweer op 15 september 1774 opgeheve.

Nao de opheffing vaan de Sosjeteit waor d'r vaan et geve vaan oonderwies in de aw taole naturelik gein spraok mie. Et kapittel vaan Sintervaos waor neet genege dat oonderwies veurt te zètte, veurdat et de twie kanunnikate zouw höbbe trökgekrege, boe-op de regering beslaag had gelag. De Augustijne, die ziech, wie veer destijds al gezeen höbbe, vreuger miermaols veur et geve vaan dat soort oonderwies hadden aongebooie, doge dat noe weer, meh verlangde daoveur 'n vergeujing vaan 2300 gölde per jaor, wat me väöls te väöl voont. Eindelik heet toen de regering oonder d'n aondrang vaan de börregerij touwgegeve en veer werelse geistelikke belas mèt et geve vaan oonderwies in Latien, Frans, de beginsele vaan de wiskunde en de aardrijkskunde.

Ondertösse waor aon de gebouwe vaan de Zjezwiete nog gein bestumming gegeve. De Staote-Ginneraol waoren iers vaan zins, ze te gebruke es inriechting vaan algemein belang, meh dao is niks vaan gekomme. In et jaor 1786 droge ze de kèrrek mèt e gedeilte vaan de kollezje-gebouwe euver aon de stad, die al dees gebouwe korten tied denao veur 10.000 gölde Luiks verkoch aon ein in etzellefde jaor opgeriechde vereiniging tot et stiechte vaan 'nen tejater. Dadelik woort de kèrrek door middel vaan 'ne stevige vloer in twie deile verdeild en ingeriech bove tot kemediezaol en oonder tot zoegenaomde redótzaol.

In oktober 1787 had de openings-veurstèlling plaots, boe-op gespäöld woort et drama ‘Philoctète’.

Einigen tied later woorte de euverige gebouwe vaan de Zjezwiete veur de som vaan 26.000 gölde verkoch aon de stad, die et mierendeil leet aofbreke veur d'n aonlèk vaan nuij straote. Zoe oontstoonte de straote ‘Achter de Comedie’ en de ‘Hierestraot’, zoe geheite umtot ze offisjeel woort geopend door de ‘Hiere’ vaan de magistraot. Later is ze umgeduip in ‘Minckelerstraat’. In verband mèt et make vaan die straote heet me d'n tore vaan de kèrrek aofgebroke um et verkier gemekelikker te make.

Vaan de Zjezwiete-gebouwe bestoon nog Achter de Kemedie: de veerkentigen traptore mèt zonnewijzer, tegeswoordig in gebruuk bij de ‘Slevrouwe-kamer’, en op et binnepleinsje vaan et persiel no. 2 et gebouw, dat 'nen tied laank gedeend heet es nachlegermaggezijn veur et garnizoen.

Wie Mestreech in 1814 door de tege Napoleong verboonde Mogendhede woort belegerd, gebruukde de Franse bezèttingstróppe de geweze kèrrek es ‘hôpital des convalescens’. Naodat de stad ziech had euvergegeve, is et gebouw trökgegaange aon de Tejater-Vereineging en sins deen tied neet mie vaan bestumming veranderd. In de tachetiger jaore vaan de veurige iew is d'n oostelikke veurbouw, dee tot restorasie

waor ingeriech en boe d'n awwe Zeguers zoe'ne lekkeren ‘tête-deveau’ wis veerdig te make, aofgebroke en vervaange door de bouw, dee veer noe nog dao kinne, terwijl de kemedie- en redótzaole vaan binne gehiel en al woorte vernuijd.

Meh mèt dat al bezaot Mestreech gei Zjezwietekloester mie en zouw et oongeveer tachetig jaor dore, ie dat de wins vaan de börregerij, die hunnen trökkier zoezier verlangde, in vervölling zouw goon. In september 1852 woort mèt goodkäöring vaan de geistelikke euverheid werum 'n kommunauteit gekonstitueerd in 'n hoes op de Toongersestraot, door Monseigneur Rutte zaoliger vaan de familie vaan de ‘Vicomte Vilain XIIII’ aongekoch en aon de Zjezwiete euvergedrage. In 1870 kaom de tegeswoordige kèrrek gereid, die op 3 november vaan dat jaor plechtig woort ingezegend.

Heijbove höbbe veer belaof, et ein en aander te zölle mètdeile euver de oontwikkeling vaan et kemediespeule in Mestreech. Die belofte wèlle veer noe inlosse.

Et opveure vaan profaan kemediestökker is, wie me wèt, in gans besjaof Europa oontstande oet de misteriespeule, die in d'n alleriersten tied in de kèrreke woorte vertuind. Op d'n doer is me detouw gekomme die misteriespeule ouch boete de kèrreke te geve en laanksamerhand kraoge ze e wie laanger wie minder godsdeenstig karakter, totdat op et lèste et ‘toneel’ zuver werels waor gewoorde.

Vaan Mestreech is bekind e misteriespeul, door de deskundige geheite et ‘Limburgs-Maastrichtse Paasspel’, gesjreven in dialek en dat zoe laank waor, dat 'r miejer daog veur vaandoon waore um et gans aof te speule. Et is neet aon te numme, dat e stök vaan zoe'nen umvaank nog in de kèrrek zellef opgeveurd is. Et zal wel, wie de mieste stökker vaan die lengde, op et plein veur de kèrrek, dus op et Vrietof vertuind zien.

Al in de vieftiende iew vinde veer in eus stad vereineginge vaan leke, die ziech op et vertuine vaan kemediestökker touwlagte en die bekind waore oonder de naom vaan ‘gesellen van den spele’. Dao-oet ontwikkelde ziech de zoegenaomde ‘Rederijkers-kamers’, in et begin nog et karakter dragend vaan broedersjappe en veurnaomelik bestump um de persessies op Sakkermintsdaag op te luustere. Herhaoldelik vinde veer in de Mestreechter raodsnotule vermeld, dat aon die kamers vergeujinge woorte touwgekind veur de koste, door hun besteid bij gelegenheid vaan die persessies.

De ajtste kamer, boe et bestoon vaan bekind is, waor ‘De Broederschap der H.H. Drie Koningen’, die in et jaor 1547 veur et iers weurd geneump. In aprèl 1548 kraoge ze vaan de stad et nudige hout um 'n stèllazje te bouwe veur et speule vaan kemedie en 'n huiske neve de ‘Gevangenpoort’ (de groete vestingpoort vaan de ierste umwalling aon et oetind vaan de Groete Grach bij de Merret) veur et opberrege vaan hun spölle en gereidsjappe. In 1551 kraoge ze vergunning veur

et hawwe vaan 'n loterij um hun finansies te versterreke, wat hun in 1565 nog ins touwgestande woort.

Ontrint dezellefden tied ontstoont ‘De Broederschap van Sinte Emilie’, die miestal op 'ne groete wagel häör stökker opveurde en geregeld bij fiestelikke gelegenhede optrooi. Later heet ziech dees kamer in de Broedersjap vaan de Drei Keuninge opgelos.

Neve de twie geneumde vinde veer nog ‘Die Rethorisins van den Wijngaertsranck’, die evel mer 'nen inkele kier aongehaold weure.

Miejer bekind zien gewees ‘Die Jonge Goudbloemkens’, ouch geneump: ‘Die Rethorikers van der Jongen Goutbloemen’, die dèks subsidies vaan de stad kraoge en in 1559 aon 'ne kongkoer deilnaome.

Mèt de opveuringe vaan die ‘Rederijkerskamers’ stoonten in verband de kemedies, die door de lierlinge vaan de sjaole gegeve woorte. Die späölden in de regel mèt Vastelaovend en in augustus mèt de prijsoetdeiling.

Vaan etgeen allemaol gespäöld woort, is wienig bekind. In 1561 vinde veer e speul getiteld: ‘Die Verrissenisse onses Heeren’ en in 1563 'n latijnse kemedie ‘Homuli’ geneump. Väöl werrek woort ouch gemaak vaan ‘tableaux-vivants’, veural in de persessies.

Op d'n doer höbbe die vereineginge vaan dilettante hun beteikenis verlore door et optrejje vaan beroops-kemediante, die ziech in Mestreech veur d'n ierste kier höbbe vertuind wie Lodewijk XIV in 1673 Mestreech had ingenome. Dee keuning leet naomelik kemediante oet Paries komme um te speule veur de offesere vaan et Frans garnizoen. Ze späölden hun stökker in 'n houte keet op de Merret aon de noordkant vaan et stadhoes. Wie de Franse weer de stad oettrokke, verdwene die kemediante ouch, totdat in 1748 de Franse korten tied werum meister woorte vaan de stad en 'nen tróp oet Paries leten euverkomme, dee gelegenheid tot speule kraog in de manezje op de Ekerstraot. Dat lokaal heet ouch nao et vertrèk vaan de Franse es tejater blieve deens doen en de stad gaof herhaoldelik belangrieke sommen oet veur de verbetering vaan et inwendige vaan dat gebouw, dat door 'ne vasten tróp bleef bespäöld weure. Veurnaomelik woorte klassieke Franse drama's opgeveurd en die vele zoezier in de smaak, dat de zaol al gaw te klein bleek en me nao 'n groeter gelegenheid môs umzien.

Zoe stoont de zaak, wie de Zjezwietekèrrek vrij kaom, en de Tejater-Vereineging woort opgeriech.

Mèt de historie vaan et kloester vaan de Zjezwiete hèlt nog 'n aander bezunderheid verband, die veer veur eus lezers boetegewoen intressant achte en die veer daan ouch heij oetvoerig wèlle bespreke.

Jaore geleije oontdèkde paoter P. Albers zaoliger in de ‘Bibliothèque Nationale’ vaan Paries 'ne plattegrond vaan Mestreech, dee tot deen tied gans oonbekind waor en es 'n dokumint vaan groete

weerde moot besjoud weure. Heer is gemaak door de bekinde Mestreechter teikeneer Simon de Bellomonte, keplaon vaan et kapittel vaan Sintervaos en dateert vaan et jaor 1587.

Paoter Albers meint, dat dee plattegroond mèt hiel väöl aander dokuminte in 1773, wie de orde vaan de Zjezwiete woort opgeheven, in Roeme bij de ginneraol vaan hun orde is in beslaag genome, in die stad publiek is verkoch en zoe in han kaom vaan de Franse gezant bij et Vatikaan en door dee is aofgestande aon de ‘Bibliotèque Nationale’.

Wijjer veroonderstèlt paoter Albers, dat de Zjezwiete vaan Mestreech in verband mèt hun bouwplanne, die zoe dèks veranderd woorte, dee plattegroond opgesjik höbbe nao hunne ginneraol in Roeme, Claudius Aquaviva, um dee 'n idee te geve vaan de oetgestrèkheid vaan hun bezittinge en vaan hun situasie in de stad.

Es me dee plattegroond bekiek, krijg me d'n indrök, dat 'r apaart veur de Zjezwiete gemaak is, umtot hun terreine dao-op tot in alle details zien geteikend, meh noe heet keplaon de Bellomonte in eine weeg ouch hiel väöl aander bezunderhede vaan Mestreech dao-op wasgelag, wat et intressante daovaan in groete maote verhuug.

Bij de bespreking vaan dee plattegroond dee heijbij is aofgedrök, zölle veer oonderaon de teikening beginne. Wie de lezer zal zien, is etgeen euveral is bijgesjreve in et Latien gestèld. Dat is te verklaore, doordat de plattegroond, wie veer al gezag höbbe, bestump waor um door de ginneraol vaan de Zjezwiete in Roeme te weure bekeke.

Oonderaon daan zien veer veuriers de Maos (Mosa fl) mèt oongeveer in et midde de brök (Pons Mosae) en gans rechs de punt vaan et Sint Antonius-eiland ofwel de Groete Green. Evenwijdig mèt de Maos zien veer de stad aofgeslote door d'n awwe walmoer vaan 1229 (Muri). In dee wal waore, wie m'n op de teikening dutelik kin zien, versjeije poorte, die naturelik touwgaank môste geve nao de Maos. De veurnaomste vaan die poorte waore de Underste Kolepoort (Porta carbonaria inferior) rechs vaan de brök tegeneuver de Jäögstraot, de Batpoort, boe niks bij gesjreve steit links vaan de brök en daan gans links tegeneuver Slevrouwekèrrek de Beuveste Kolepoort (Porta carbonaria superior), boevaan et opsjrif mer gedeiltelik te zien is.

Links vaan de brök zuut me hiel dutelik aongegeve de losplaotse tösse de wal en et water. Es veer de brök euvergoon nao de stad, kriege veer aon eus linkerhand de Vèsmerret (Forum piscium) en rechs et ierste kèrrekske vaan de Augustijne (Conventus Augustinensium) tege de wal aon geboud mèt et kuurke euver de moer oetstekende en door paole gestiep, zoe-es veer dat al bij de historie vaan de Augustijne besproken höbbe.

Hoegerop, op d'n hook vaan de Brökstraot en de Bokstraot lik de kapel vaan Sint Evergislus (S. Evergisli sacellum) en miejer rechs in die lèste straot de kapel vaan Slevrouw (Sacellum Mariae ad littus) op

de plaots, boe later de groete Augustijnekèrrek, d'n ‘Awwestiene’, geboud is.

Naodat veer de Nuijstraot (Platea nova) gepasseerd zien komme veer rechs aon de kapel vaan d'n Hèlligen Geis (S. Spiritus) en wijjerop aon die vaan Sint Joris (Sac. S. Georgij); daoneve steit geteikend de kèrrek vaan de Preekhiere of Dominikane (Conventus Predicatorum).

Gans aon eus rechterhand lik de Merret (Forum rerum venalium), boe-op de Lakehal mèt häören tore en de ‘Gevangenpoort’ (Porta captivorum). Achter die poort zien de baoge aongegeve vaan d'n awwe walmoer achter de hoezer vaan de Groete Grach en dee gans is geteikend tot bovenaon links, dus bekans tot aon d'n hook vaan Linkelestraot en Toongersestraot.

Op de Vrietof bij de Groete Staat steit de ‘Perroen’ en sjuins rechs de kapel vaan et Wittevrouwe-kloester (Conventus albarum virg.).

Bovenaon op de teikening vinde veer in de umwalling dutelik aongegeve de aw ‘Tweebergenpoort’ mèt häören einen tore, dee nog neet zoe lang geleijen is aofgebroke.

Noe komme veer op de Vrietof, dee gesnooie weurd door twie weeg euverkruus: vaan de Groete Staat nao Sintervaoskèrrek en vaan de zuidkant in de riechting vaan et Staotesträötsje. Buim zien nog neet d'rop te zien, meh dao moten 'rs in deen tied toch al gewees zien, alhoewel de regelmaotige laone toch nog neet bestónge. Bezunder sekuur geteikend is de kèrrek vaan Sintervaos mèt d'n umgaank rechs deneve. Aon de kant vaan de sakkerstei herkint me de kapel vaan d'n Hèllige Lodewijk, boe einige restante nog vaan bestoon: te lètten is op de vörrem vaan de middelsten tore aon de weskant en op de twie ‘peperbösse’, die höbbe blieve stoon tot in de negetiger jaore vaan de veurige iew. Veur de twie kèrreke lik e kèrrekhof, et ‘ellendigen-kerkhof’, boe de oonbemiddelde vreemdelinge begraove woorte.

Op d'n hook vaan Vrietof en Breijstraot steit de kapel vaan Sint Jaokob (Sacellum S. Jacobi) en rechs daoneve et Sintervaosgashoes (Hospitale S. Servatij) mèt z'n kapel op d'n hook vaan de Platielstraot.

Boe de Platielstraot, Spaorestraot (Vicus calcaris) en Hègkestraot (Vicus casei) samekomme, zien veer de kapel vaan Sint Amor (S. Amoris sacellum). Noé komme veer in de Breijstraot, et belangriekste stadsgedeilte veur de Zjezwiete vaan deen tied. Dao-in vinde v'r daan ouch aongegeve de veurnaomste hoezer, die väör en nao aongekoch of gesjoonke zien gewoorde: et hoes vaan Maes, de ‘Poort van Rymborgh’, et hoes-Fall, dat vaan de familie Coninx en eindelik et ierste Zjezwietekloester (Patres) mèt d'n ingaank in de Breijstraot (Introïtus) en achter de gebouwe de ope terreine en d'n hoof (hortus collegij). Oonder de gebouwe steit gesjreve ‘Sacellum’, dus dao moot de ierste kapel gelegen höbbe en daoneve steit 'n kèrrek geteikend (Templum novum), die evel neet de tegeswoordige aw Zjezwietekèrrek kin verbeelde, want

op de teikening lik ze daoveur te wied vaan de Breijstraot en te kort bij de Wollefstraot. Et moot de kèrrek zien, die me heet wèlle bouwe, meh die neet is opgeriech.

Tegeneuver de Zjezwiete-terreine op d'n hook vaan de Breijstraot en Slevrouweplein zien veer de kapel vaan St. Vincentius (Sacellum S. Vincentij); naturelik mote veer heij neet dinken aon d'n Hèllige Vincentius à Paulo, meh aon d'n diake vaan Saragossa, dee in 304 oonder de Romeinse keizer Diocletianus doed gemarteld woort.

Tegeneuver die kapel steit de prochiekèrrek vaan Sinterklaos (S. Nicolai ecclia. Parochialis) mèt deneve häör kèrrekhof. Ze laog eigelik zjus langs de Plaankstraot tot op d'n hook vaan de Wollefstraot. Eindelik zien veer ouch hiel zuver geteikend Slevrouwekèrrek (S. Mariae virg.) mèt aon weerskante vaan de koer de aw ingeng; good zien ouch te oonderkinne de steunbere tege de absis aon, die tot aon de lèste groete rèstorasie vaan de kèrrek höbbe blieve stoon en toen zien aofgebroke.

Op mierdere pleinsjes vaan de stad, wie op dat vaan de Haorstraot, vaan de Kepoenstraot bij de Lanteriestraot en op et punt vaan samekoms vaan Boeljongstraot en Papestraot zien veer klein gebuikes geteikend, die poompe of waterpötte mote veurstèlle.

Nog allerlei aander bezunderhede zien op deze plattegroond te vinde. Tösse de Groete Staat en Achter et Vleishoes (Vicus dictus retro marellum) zien twie stippellijnen aongegeve, boeboven et woort ‘Marellum’ steit; dao waor d'n euverdèkde merret of et ‘vleishoes’. Wijjer vinde veer door dees teikening de verklaoring, boedoor de Spèlstraot bovenaon bij de Groete Staat zoeväöl breijer is es lieger-aof; dat kump, doordat de Sint Joriskapel e stök veuroet sprong.

Eindelik moot nog d'rop weure geweze, dat alle kèrreken en kapelle, die op de teikening veurkomme, behurelik georiënteerd, dat is mèt hun koer nao et ooste geriech zien.

16. De Kappesijne.

Wie nao d'n doed vaan Sint Franciskus oonder de Minnebreure versjèl vaan meining waor oontstande euver de vraog, wie d'n door de stiechter gegeve kloesterregel môs weuren oetgelag en et neet moch gelökke, de versjèllende inziechte tot 'n akkoord te laote komme, sjeijde eine vaan hun ziech in 1525 aof vaan z'n kollega's en trok ziech in de eenzaamheid trök um dao in volslagen erremooi te leve en de regel vaan Sint Franciskus in de strengste zin op te vollege. Dat waor paoter Mathias Bassi. Nao korten tied veugde ziech twie aander kloesterlinge bij häöm, boe heer oonder aandere aon veursjreef et drage vaan de baard en vaan 'n groete, spits touwloupende kap of capuce, boe-aon de naom van de nuij kommunauteit oontliend is.

De orde vaan de Kappesijne woort door de pause Clemens VII en

Paulus III goodgekäörd en breide ziech in korten tied vaan Italië euver de versjèllende staote vaan Europa oet.

Et kloester vaan Mestreech woort in 1609 gestiech door de Kappesijne vaan Antwerrepe.

Langen tied teveure had de regering vaan de stad al bezwoer gemaak tegen et ziech vestige vaan nuij kluusters in Mestreech en had, zoe-es veer dat in eus inleijing tot de behandeling vaan de kloesterordes gezag höbbe, bij rizzelusie vaan 12 juli 1497 aon de bestaonde kluusters verbooie, nog vas good, dat binnen et gebied vaan de stad laog, aon te koupe en daobij teves bepaold, dat edere börreger, dee de kluusters in die zake behöllepzaam waor, zouw vervalle in 'n boete vaan twintig gölde en verpliech zien, 'ne beijweeg nao ‘San Jago di Compostella’ in Spaanje te make.

Bliekbaar heet de stedelikke regering daobij in hoofzaak de zuver kontemplatief orde op et oug gehad en neet zoezier de aandere, want veer höbbe nao deen tied al de Zjezwiete heijnaotouw zien komme, die toch zoe krachtig door de stad zien oondersteund gewoorde, en noe ouch weer kinne v'r konstatere, dat de magistraot de koms vaan de Kappesijne bevorderde. Die hajding is aldus te verklaore, dat dees kloesterlinge ziech mèt boetegewoenen iefer op et verzörrege vaan kraanke touwlagte en Mestreech in deen tied zoe e soort vaan lui hiel good kôs gebruke.

Et waor dus in zekere zin et eigebelang, dat de stadsregering zoe gunstig stumde en dat häör ouch detouw broch, in 1610 en 1611 einige door häör in de Begaordestraot aongekochde hoezer gratis veur et bouwe vaan e kloester mèt kèrrek aof te stoon en zellefs e groet deil vaan de bouwkoste eiges te drage. Die gooi gezindheid gaof aon de Kappesijne de mood um ziech ouch nog tot de magistraot te wende mèt et verzeuk hun mèt geld te hellepe veur et bouwe vaan 'ne moer um hun bezittinge. De stad stoont veur dat doel al mer werum zèshoonderd gölde touw, meh noe hadde de Kappesijne de groete oonverziechtigheid et gegeve peerd in z'ne bek te wèlle zien; ze weigerde die som aon te numme umtot ze et bedraag te klein voonte. Et gemeintebestuur waor daodoor alles behalleve gestiech en um z'n superioriteit te doen geveule sjreef et aon de kloesterlinge veur, hunnen hoof op bepaolde daog in de week veur et publiek touwgaankelik te stèlle.

Toch woort de vreij tösse de twie partije nao einigen tied weer herstèld, want op 7 augustus 1626 bij gelegenheid vaan de verjaordaag vaan de hèlligverklaoring vaan Sint Felix zien veer de magistraot mèt de notabele vaan de stad en de meisters vaan de ambachte de plechtige persessie vaan de Kappesijne opluustere. Um hun boetendien in staot te stèlle, de lede vaan hun orde, die neet tot de Mestreechter kommunauteit behuurde, good te onthole, gaof de Magistraot hun zès en daartig potte wien, e vèt sjaop, e kaaf en veur zès gölde wittebroed.

Tot et herstèlle vaan die gooi relasies zal wel neet wienig höbbe bij-

gedrage de boetegewoen verdeenste vaan dees kloesterlinge in 1623 bij et regere vaan de pes in de stad en hun opofferinge bij et verzörrege vaan de kraanke, terwijl op et lèste de besmetting ouch op hun kloester euversloog en zij op einen inkele nao allemaol aon die vreiselikke krenkde bezweke, zoedat aander lede vaan de orde vaan oet de vreemde et kloester weer môste komme bevolleke.

Toen woorte vaan stadswege bezunder veurzörregsmaotregele genome um 'n herholing vaan zoe'n massa-besmetting te veurkomme: in d'n hoof woort zoe wied meugelik vaan et kloester aof e soort vaan lazaret geboud, boe-in de besmedde paoters ziech zouwe kinne aofzundere. In deen hoof waoren op 'n aofgelege plaots de kloesterlinge begraove, die es slachoffers vaan de pes gevalle waore. Me hèdde daonao dat gedeilte vaan deen hoof: ‘Le jardin des pestiférés’.

Later is deen hoof mèt et kèrrekhof in gebruuk genomen es gemeintelikke begraofplaots en heet daoveur gedeend tot in et begin vaan de negetiende iew. Daonao is op die terreine et gaasfabrik geboud. De bekinde Begaordebleik is nog 'ne restant vaan die terreine.

In 1681 brande et kloester vaan de Kappesijne tot de groond aof, meh woort korten tied denao op hiel invoudige meneer werum opgeboud.

Nao 1796 zien de kloestergebouwe in gebruuk genome es kazerne en de kèrrek es militaer magazijn. In 1839 gaof keuning Wöllem I 'n deil vaan d'n hoof aon de kant vaan de Begaordestraot aon de Israëliete, die In 1840 dao-op hun Synagoog boude. Veur deen tied hadde die ziech bedeend vaan e persiel op de Kleine Grach.

De Kappesijnekèrrek heet nog veur vaan alles deens gedoon, es sjaol, es, zjimmenas-lokaal, es höllepkèrrek en es Ierewachzaol. In de väörgevel steit et waope vaan baron de Lens mèt et jaor 1615; dee baron betaolde 't groetste deil vaan de door et gemeintebestuur veur de bouw vaan et kloester en de kèrrek besteide gelde aon de stad trök.

Vaan de Mestreechse Kappesijne is veur eus stad veural te neume paoter Gérard, dee in 1703 de klokke vaan et stadhoes gans herstèlde en et speul verbeterde, boeveur et kloester vaan de stad de som vaan hoonderd patakons gegeve kraog (eine patakon loog oongeveer f 2,50).

In verband mèt et Kappesijnekloester dene veer nog te vermelden et bestoon vaan 'n straot, die al lang is verdwene. Tot in et jaor 1679 naomelik leep dweers door d'n hoof vaan de Kappesijne 'n tamelikke breij straot, die oonbeboud waor, de Apostelestraot, die de Begaordestraot mèt de Kappesijnestraot verboont. In 1664 wie de pes obbenuijts Mestreech bezeukde, heet me die straot veur tied en wijl aon de Kappesijne aofgestande um dao-op aon de kant vaan de Kappesijnestraot 'n algemein of sentraal peshoes te bouwe. De bedoeling waor, dat nao et ophawwe vaan die epidemie de straot werum in häöre vreugeren touwstand zouw weure trökgebroch. Dat is evel noets gebäörd. Et

sjijnt, dat et stadsbestuur verzoump heet et tijdelik karakter vaan deen aofstand behurelik in 'n ak te stipulere, want wie later de terreine opgeëis woorte, höbbe de Kappesijne doedgewoen geweigerd, ze trök te geve en de stad heet ziech op et lèste mer stèllekes daobij neergelag.

Eindelik mote veer nog d'rop wieze, dat de Kappesijnestraot, die naturelik häöre naom oontliende aon et heij besproke kloester, veur 1610 versjèllende naome heet gedrage, nl. Roeffstraete, Roede-, Royof Royenstraete en ouch nog Scroef- en Schroeystraete.

17. De Annunciate.

In 1500 heet Joanna vaan Valois, de dochter vaan keuning Lodewijk XI vaan Fraankriek, in de stad Bourges 'n vrouwelikke kloesterorde gestiech oonder d'n titel vaan ‘Maria-Annunciatie’ of ‘Maria-Boodschap’.

Naodat dees orde ziech euver mierdere lande had verspreid en veurnaomelik in België tot groete bleui waor gekomme, heet de provinsiaal vaan de Minnebreure, dee et touwziech euver die orde had, naomes de euverste vaan et kloester vaan Leuve aon de magistraot vaan Mestreech et verzeuk geriech, ouch in eus stad zoe e kloester te mage vestige. Dee provinsiaal doog daobij oetkomme, dat versjèllende rieke families, boevaan de döchter besloten hadde in dees orde in te trejje, op ziech hadde genome alle koste te drage. Et verzeuk woort door et stadsbestuur touwgestande, evel oonder de oetdrökkelikke kondisie, dat et nuij kloester noets op de laste vaan de stad of vaan de börregerij zouw komme en dat de plaots, boe et gestiech zou weure, in euverlèk mèt de raod zouw weure bepaold.

Me koch toen in Wiek tösse de Grachstraot en de vestingwal e terrein vaan drei boonder mèt 'n hoes, wat daobij behuurde, vaan de Zjezwiete en in 1615 kaome zeve zusters oet Leuve heijnaotouw, die dalik e begin maakde mèt et bouwe vaan e kloester. Ze waore daomèt al 'n hiel ind op streek, wie 'ne zier gelökkige sameloup vaan umstandighede de Annunciate kaom begunstige.

De proos vaan et kapittel vaan Sintervaos. Engelbertus Boonen, dee veer vreuger bij et bespreke vaan de Dominikaner-orde al zien tegegekomme, had naomelik et mie es zoonderling plan opgevat de prachtige absis vaan Sintervaoskèrrek aof te breke um daonao op zien eige koste e ganse nuij koer in moderne stijl te bouwe, dat fieftig voot wijjer nao et Vrietof zouw oetspringe. Et kapittel weigerde evel aon dat veurnumme z'n goodkäöring te geve, veuriers umtot et bezwoer had tegen et aofbreke vaan de aw kroch en ouch wijl de proos op versjèllende plaotse vaan de nuij te bouwe koer z'n eige familiewaope wouw aongebroch höbbe. Wie Boonen noe zie levelings-idee neet tot oetveuring kôs bringe, besteide heer al et geld, dat heer daoveur be-

stump had, aon de bouw vaan et kloester en de kèrrek vaan de Annunciate, zoedat die noe in staot waore e zier groet en ruim gebouw vaan veer vleugels en 'n sjoen kèrrek, de sjoenste vaan alle kèrreke vaan de heij gevestigde vrouwekluusters, te stiechte.

Euveriges bezaote de Annunciate hiel wienig bronne vaan inkomste, zoedat ze genoedzaak waore door et make vaan handwerreke in hun onderhaajt te veurzien.

De kèrrek waor ein vaan de wienige godshoezer, die veurzeen waore vaan e bovekoer en bezaot 'n prachtige sjèlderij, veurstèllende de stiechteres vaan de orde, Joanna vaan Valois. De proos Engelbertus Boonen woort in et koer vaan dees kèrrek begraove.

Nao de opheffing vaan et kloester in et al zoe dèks geneump jaor 1796 woorte de gebouwe mèt bijbehurende häöf en weije veur 26000 frangs aon 'ne partekleer verkoch.

Op de plaots, boe et kloestergebouw stoont, bevind ziech allewijl de verlengde Wieker Brökstraot, iers geheite ‘de Percée’. Veur et bouwe vaan et hoes op d'n hook vaan de Grachstraot, boe-in noe nog de café ‘Aux Quatre Saisons’ is gevestig, kôs me dao nog de euverblijfsels vaan e stök vaan d'n awwe kloestermoer mèt touwgemetselde vinsters zien. Et einige, wat nog langen tied in z'nen awwen touwstand is gebleve, is 'n deil vaan d'n hoof, dee later bekind waor onder de naom vaan ‘d'n hoof vaan Jaunez’, meh noe ouch al gans volgeboud is. Vaan de kloester- en kèrrekgebouwe steit noe geine stein mie op d'n aandere.

18. De Sepulchrijne of Bonnefante.

Naodat in et jaor 1099 Godfried vaan Bouillon Zjeruzalem had ingenome, stèlde heer veur de kèrrek vaan et Hèllig Graaf kanunnikken aon um dao d'n deens woer te numme. Die vörremde toen evel nog gein kloesterorde. Dat is iers gebäörd in 1114, wie de patriarch vaan Zjeruzalem, Arnold, aon die kanunnikken et leven in gemeinsjap oonder de regel vaan Sint Augustinus veursjreef. Zoe is oontstande de mannelikke orde vaan et Hèllig Graaf, die gaw al tot groete bleui kaom, meh helaas in 1187 genoedzaak waor, Zjeruzalem te verlaote, wie de Saracene ziech werum vaan de stad hadde meister gemaak. Daomèt waor in eine weeg et hoofdoel vaan die orde, et verriechte vaan d'n ieredeens in de H. Graafkèrrek en de bewaking vaan dat Graaf zellef oonmeugelik gewoorde, zoedat de levensregel veur de Sepulchrijne in Europa 'ne gansen aandere môs weure. In 't vervolleg leide zij in hun kluusters e leve vaan kontemplasie en vaan gewoen werrek. Ze lagte ziech veural touw op et verliene vaan gasvrijheid aon de lui, die beijweeg doge, et geve vaan oonderwies en et opveuie vaan de jäög.

Neve die kanunnikke-orde zien veer noe tegen et ind vaan de vieftiende iew ouch vrouwekluusters vaan de orde vaan et Hèllig Graaf

insgelieks oonder de regel vaan Sint Augustinus oontstoon. Boe veer die et ierste höbbe te zeuke is 'n vraog, die de historiesjrijvers verdeild heet gehawwe. Sommige meine, dat ze oontstande zien in Italië, aandere geve de ier vaan die stiechting vaan de kanunnikesse vaan et Hèllig Graaf aon Jan vaan Abroek, prior vaan de kanunnikke vaan die orde in St. Odiliënberreg bij Remun in 1480.

Wee noe in dees zaak ouch maag geliek höbbe, in St. Odiliënberreg zien veer in deen tied et ierste vrouwekloester vaan de Sepulchrijne oontstoon, nao korten tied gevolleg door de kluusters vaan Kinroy bij Mezijk, vaan Nuistad, St. Truije, Luik en later door die vaan Viezee, Hoei, Charleville, Aoke, Malmedy enz.

Wie in 1496 de Sepulchrijne vaan Nuistad, dat tot et hertogdom Gelder behuurde, d'n drök vaan d'n oorlogselend neet langer kôste verdrage, vlöchde ze nao Luik en naome dao hunnen intrèk in et kloester vaan Sint Elisabeth, dat door de Alexiane of Cellebroeders korten tied teveure waor verlaote um e miejer geëigend gebouw te betrèkke. Die Cellebroeders waoren in dat vreuger kloester de opvollegers gewees vaan de ‘Broeders des Gemeenen Levens’, die ziech weges hun verdeenste, veural bij et geve vaan oonderwies aon de kinder, bij de Luikeneers de naom vaan ‘Les Bons Enfants’ hadde verworreve. Dees benaoming bleef aon et kloester vaan Sint Elisabeth verboonde, zellefs naodat de Cellebroeders et hadde verlaote. Me góng et heite: ‘Le Couvent des Bons Enfants’ en zoe woort dee naom ouch touwgepas op de Sepulchrijne. Vaan Luik oet vollegde dee naom de kanunnikesse door gans België, boe zij ziech ouch vestigde, en later zellefs tot in Mestreech, boe de naom euvereinkomstig de loffelikke geweente vaan de Mestreechteneers verbasterd woort tot ‘Bonnefante’ en boe heer tot op vaandaog d'n daag nog veurtleef.

Et eigenaordige heij-in is wel, dat die benaoming iers gegeve waor gewoorde aon kloesterlinge zellef in verband mèt wat ze veur de kinder doge, vaan hun euvergóng op e kloestergebouw en eindelik weer gebruuk woort um aon te duije de later bewoensters vaan dat kloester neet allein, meh zellefs vaan 'n ganse kloesterorde, nao alle windstreke verspreid.

Et doorde langen tied ie ziech e kloester vaan dees orde in Mestreech kaom vestige. Iers in oktober 1626 woorte de ierste stappe daotouw gedoon door de militaere goevernör vaan de stad, Claude de Lannoy, Comte de la Motterie, dee handelde in naom vaan de Goevernante vaan de Zuidelikke Nederlande, Prinses Isabella, Infante vaan Spaanje. Nao verkrege touwstumming vaan de bissjop vaan Luik, Ferdinand vaan Beijere, en vaan de regering vaan de stad, gaof Isabella aon de orde e terrein vaan twie en twintig groete rooie, gelege tösse de aw ‘Lenculenpoort’ en d'n Eker op ‘Laag Lenculen’ in et gebied vaan de Vroenhof. Later woort dat terrein aonzeenlik vergroet.

Direk begós me mèt de wèrrekzaamhede veur de bouw vaan et kloes-

ter en die sjote zoe good op, dat al in juli 1627 Isabella mèt e stök of zès Sepulchrijnen oet Viezee nao Mestreech kaom en hun plechtig in et nuij kloester installeerde.

De vestiging vaan dees kloesterorde in eus stad en de gifte door Isabella gedoon, woorte door Philips III, keuning vaan Spaanje, in 1629 goodgekäörd en bekrachtig.

Door de bissjop vaan Luik en de regering vaan de stad waor aon de Sepulchrijne naodrökkelik verbooie, bij de börregers aalmoeze te vraoge. Dat hadde die kloesterlinge evel ouch gaar neet vaandoon, want behalleve hun inkomste oet et hawwe vaan kosdames en oet 'n meitskessjaol, boe-in ze perfek oonderwies gaove in Nederlans, Frans en handwerrek, genote ze de opbringste vaan hun landerije, die in 1750 de oppervlakte vaan 650 groete rooie besloge en daan hadde ze ouch nog de rinte vaan hun kapitaole, die in 1770 tot 40.000 gölde waore gestege en väöl geld opbrochte. Dat veur deen tied zier aonzeenlik vermoge had ziech väör en nao gevörremp oet etgeen nuij kloesterlinge mèt inbrochte, oet testamentaer makinge en oet et groet aontal stiechtinge, die aon hun kèrrek verboonde waore.

Et eigelik kloester laog langs de straot, de tegeswoordige Bonnefantestraot en had plaots veur 35 kloesterlinge. Et had z'n eige bekkerij, brouwerij en heel ouch z'n eige keui. Aon d'n euverkant vaan de groeten hoof laog et gebouw veur de kosdames, boe-in 'rs zeve kôste woene.

In et begin behuurde bij dit kloester mer 'n betrèkkelik klein kapel. De kèrrek, zoe-es veer die noe nog op d'n Ezelemerret kinne, is iers geboud in de jaore 1686 tot 1710 door de Mestreechter bouwmeister Gilles Doyen; de bouw woort aonbesteid veur 20.000 frangs. De väörgevel mèt z'n veer pilasters vaan blauwe stein weurd aofgedèk door 'nen dreihook, boe-in me de Verrijzenis vaan Kristus oet Ze graaf zuut oetgebeiteld. Bove de plaots, boe vreuger d'n ingaank waor, leus me nog et opsjrif: erIt SepULChro DoMInI GLorIa’ (aon et graaf vaan Slivvenier zal glorie touwkomme) boevaan de daoveur in aonmèrreking kommende lètters et jaortal 1709 vörreme.

Neettegestaonde de Sepulchrijne et ziech materieel, wie veer gezeen höbbe, good kôste doen, zien hun in et verloup vaan d'n tied toch väöl meuielikhede ten deil gevalle. Al einige jaore nao hun vestiging kraoge ze kwestie mèt de sjepebaank vaan de Vroenhof, onder wee ze gebied ze laoge, euver de oetbreijing vaan hun bezit in de doei hand, zoedat ze de tössekoms vaan de Spaonse keuning môsten inrope, dee, nao de zaak oonderzeuk te höbbe, aon die sjepebaank las gaof et kloester in et ongesteurd bezit vaan z'n eigendomme te laote.

Veer zien heij-oet alweer, dat drei iewe trök die ‘doei hand’ bij sommige lui ouch al koed blood zat, zoedat ouch weer op dit gebied niks nuijts is oonder de zon.

Nao de verovering vaan Mestreech door Frederik Hendrik in 1632

hadde de Sepulchrijne gestiedig te lije vaan de plaogerije vaan de Staotse tróppe en dat getranseneer woort op et lèste zoe erreg, dat in 1634 de euverste vaan et kloester mèt zeve zusters de vlöch naom nao Luik en dao 'n oonderkomme voont in et kloester vaan Sint Agatha. Tijdens häör verblief in Luik heet die euverste dao e nuij hoes gestiech, terwijl ze bepaolde, dat in et vervolleg tösse de kommunauteit vaan Luik en Mestreech gemeinsjap vaan geudere zouw bestoon, um op die maneer te veurkomme, dat de Hollanse Staote et Mestreechs kloester in et röstig bezit vaan z'n geudere zouw kinne steure. In et jaor 1638 kierde die euverste werum nao eus stad trök.

Groeten tegeslaag trof de Sepulchrijne in et jaor 1672. Toen braok binne d'n tied vaan eine maond in et kloester drei kiere brand oet, naomelik op 4, 20 en 29 jannewari. D'n ierste brand, dee, wie me meinde, aon moodwèlligheid te wiete waor, doog 'n deil vaan de gebouwe en vaan d'n inboedel teneet goon. Väöl lui, die daobij höllep hadde verliend, bezweke aon de brandwonde, die ze opgeloupen hadde, of aon de gevollege vaan de geweldige streng kaw. D'n twiede brand ontstoont in d'n tore vaan de kèrrek, dee mèt de bekkerij gans opbrande, terwijl d'n derde kier werum 'n deil vaan de kloestergebouwe d'raon môs geluive.

Et erregste vaan alles waor nog, dat de kloesterlinge zellef vaan brandstiechting woorte verdach, en et heet hun hiel väöl meuite gekos die verdinking vaan ziech aof te sjuive, wat hun iers veur good gelökde, wie me prezoonsie begôs te kriege tegen e paar kerels, die et op miejer gebouwe vaan de stad sjijnde gemäönt te höbbe.

Dat herhaoldelik en heftig branne had tot gevolleg, dat de raod vaan Mestreech op 1 fibberwari 1672 e besluut naom, boebij maotregele veur et veurkomme vaan brandgevaar woorte genome en boe-in oonder aandere bepaold woort: dat op straf vaan 'n boete vaan vief goudgöldes gein Vastelaovensvure in de stad mochte gestook weure;

dat aon alle militaere verbooie zouw zien mèt leech te slaope of op hun kamers te rouke;

dat alle hoezer, sjeure en aander gebouwe, die nog mèt stru gedèk waore (en dat waore destijds nog de mieste), veur 1 aprèl vaan 'n aander bedèkking môste veurzeen weure, terwijl in geval vaan naoliessigheid et stru vaan wege de stad zouw weure weggenome;

dat de kapittels en de kluusters ziech vaan brandspruite môste veurzien.

Bij de brand vaan 29 jannewari sjijnt wijjer nog et misbruuk te zien gekonstateerd, dat degene, die bij et blösse behöllepzaom waore, dèks teväöl werrek maakde vaan 'n aander meneer vaan blösse, die hun oonbekwaom doog weure veur etgeen ze te doen hadde (in d'n tied vaan eus gooi aw sjötterij, es die zoegenaomp ‘brandpikèt’ had, kaom zoe get ouch wel ins veur). In verband daomèt leze veer in et raodsbesluut vaan 1 fibberwari: ‘Alsoo in den lesten brandt wederom een

groot abuijs bevonden is, mits het tappen en leveren van wijn, bier of brandewijn aen de soldaeten in waepens sijnde, waerover door den wel Ed. heer Commandeur mits desen wordt verboden, aen alle wijntappers, herbergiers ende brandewijn vercoopers, eenighen wijn, bier oft brandewijn aen de soldaeten in sulcke ongelegentheijdt te debiteeren op pene van 3 goudtguldens’.

Et is te begriepe, dat dreimaol brand in éine maond veur et kloester 'ne zier zwoere slaag beteikende en dat et werum opbouwe vaan etgeen aofgebrand waor groete offers verregde. Et doorde daan ouch tot 1697, veurdat alles weer opgetummerd waor en de nuij gebouwe door de kanunnik vaan Sintervaos Gadèt, dee tegeliek pastoer vaan Sint Mattijs waor, kôsten ingezegend weure.

'ne Nuijen tegeslaag trof de Sepulchrijne bij et belèk vaan Mestreech door de Franse in 1748, wie eus stad betrokke woort in d'n Oostenriekse Suksessie-oorlog. Drei weke laank höbbe de kloesterlinge toen hun kèrrek en sakkerstei aof mote stoon veur de legering vaan keizerlikke tróppe, terwijl ze nao de innumming vaan de stad nog 'n flinke finansjeel aojerlaoting hadde te oondergoon in de, vörrem vaan et trökkoupe vaan hun kèrrekklokke, die door de Franse gekonfiskeerd waore. Et waor naomelik in deen tied e vas gebruuk, dat de verovereer vaan 'n stad beslaag lag op alle dao aonwezige klokke um die in kannonne um te gete; de kèrreken en kluusters kôste ze daan evel tegen 'n vas te stèlle som trökkoupe.

Bij de algemein opheffing vaan de kluusters in 1796 waor door de Franse wèt 'n oetzoondering gemaak veur die instèllinge, die et verplege vaan kraanke en et geve vaan oonderwies tot doel hadde. Et kloester vaan de Sepulchrijne kôs dao dus vaan profitere en woort daan ouch offisjeel neet opgeheve. Toch versjenen in oktober vaan datzellefde jaor e paar kommissarisse, die de eigendomme vaan et kloester begôste te inventarizere. Wie de Sepulchrijne ziech euver dees oonwèttige handeling bij de sentraal administrasie vaan et ‘Département de la Meuse inférieure’ beklaogde, woorte ze weliswoer in et geliek gestèld, meh woort tegeliekertied bepaold, dat d'n einmaol opgemaakden inventaris gehandhaaf bleef en de zusters responzabel zouwe mote blieve veur alle sjaoi, dee de eigendomme zouwe lijje en woort hun teves verbooie, hun geistelikke kleijer te drage vaan aof et momint, dat de lede vaan de opgeheve kloesterorde hun ordekleijer môsten oettrèkke.

Neet lang evel zouwe de Sepulchrijne vaan hun veurdeilige pezisie profitere. Op 25 november 1797 jummers maakde 'n nuij wèt ouch aon hun orde 'n ind en in et begin vaan 1798 verlete de 26 nog aonwezige kloesterlinge veur good hun hoes.

De gebouwe woorte tot kazerne ingeriech en zien dat, wie bekind is, nog hiel lang gebleve. De landerije vaan et kloester woorte publiek verkoch.

Wie veer al vreuger höbbe mètgedeild laog et Sepulchrijnekloester op de plaots, boe in d'n awwen tied et kastiel gestanden had vaan de graof, dee toen euver Mestreech te regeren had en boe-in et bestuur vaan de Vroenhof gevestig waor. Dat gebouw hèdde ‘de Munt’. Wie in 1204 d'n Duitse keizer Philippus II et graofsjap Mestreech mèt alle z'n dörrepe, liene enz. aon d'n hertog vaan Braobant sjoonk, kaom aon et zellefstandig bestoon vaan de Vroenhof 'n ind en raakde ‘de Munt’, die boete gebruuk woort gestèld, in verval.

Et liek us wel intressant de naome te neume vaan einige Sepulchrijne, die bij de opheffing vaan et kloester aonwezig waore, umtot 'rs dao versjeije bij waore mèt bekinde Mestreechter naome.

Euverste waor Maria Gertrudis Clara Coken, Mestreechse vaan geboorte; wijjer neume veer:

Gisela Joanna Thijssen, gebore in Mestreech;

Maria Joanna Dorothea Vrancken, ouch vaan Mestreech;

Catharina Germain, Mestreechse;

Joanna Catharina Bauduin, geboortig oet Remun;

Anna Elisabeth Hennus, aofkomstig oet Meerse;

Margaretha Hollman, vaan Mestreech;

Anna Gertrudis Jessen, vaan Mestreech;

Maria Catharina Louvrier, vaan 'n vreuger in Mestreech zier bekinde familie.

Onder de kloesterlinge oet 'n vreuger periood vinde veer nog de bekinde naome: vaan Brienen, Kerckhoffs, Schoenmaeckers, Wouters, Schellinx, Henssen, Gadèt, Hermans, Rutten, Haenen en Dubien.

19. Kalverieberreg.

De stiechting vaan et kloester vaan Kalvarieberreg dateert vaan et jaor 1628 en is te daanken aon 'n börregeres vaan Mestreech, elisabeth strouven, gebore 24 jannewari 1600. Op de leeftied vaan zeve jaor verloor zij al häör mojer en woort toen es lierling in e kloester gedoon. Nao häören trökkier in et awwershoes, boe häöre vader oondertösse hertroud waor, môs ze toes in de winkelzaak behöllepsaam zien. Ooneinigheid evel mèt häör steefmojer doog häör gaw et hoes verlaote en 'n betrèkking aonnumme es goevernante in 'n hoeshawwe mèt kinder.

Einige jaore naodat Elisabeth Strouven häör awwershoes had verlaote riechde ze 'n nejsjaol op, boe-in ze häör meitskes-lierlinge gestiedig oonderheel euver de beteikenis en de verdeenste vaan e geistelik leve. Al gaw kôs ze mèrreke, dat häör gesprekke neet zoonder oetwèrreking waore gebleve en wie häör bleek, dat einige vaan de meitskes genege waore, etgeen ze gezag had in praktiek te bringe, vadde ze et dinkbeeld op, mèt e zuster vaan häör en veer aander meitskes 'n gemeinsjap te stiechte, meh vollegens 'ne gans aandere regel es tot noe

touw bekind waor, naomelik mèt et doel: vrijwèllige beoefening vaan de kristelikke naosteleefde oonder abselute oonaofhaankelikheid vaan eder kloester-euverheid.

Vaan Gerard Dries, destijds börregemeister vaan de stad, dee väöl veur häör idee veulde en boevaan de dochter de wins had te kinne gegeve ziech ouch bij häör aon te slete, kraog Elisabeth Strouven veur niks 'n hoes op de Kommel, boe ze mèt häör vrundinne op Gooie Vriedag vaan et jaor 1628 introk.

De naom ‘Kommel’ woort in deen tied ouch gegeven aon dat deil vaan de straot, dat allewijl ‘Kalvariestraot’ hèt.

In verband mèt d'n daag, boe-op et hoes waor betrokke, gaof Elisabeth Strouven dao-aon de naom: ‘Calvariënberg’.

Börregemeister Dries leet op zien eige koste de woening euvereinkomstig häör nuij bestumming inriechte en vaan meubels veurzien. Nao z'nen doed stoont z'n dochter, die toen al waor ingetrooie, häör gans vaderlik erfdeil aon de kommunauteit aof, boe-oet einige häöf in die naobijheid woorten aongekoch en 'ne moer um de gehiel stiechting kôs geboud weure. 'ne Groete peerdstal op ein vaan de terreine die aongekoch waore, woort umgeboud tot kapel, boe-in door d'n deke vaan Sintervaos, Wynand vaan Gelder, in 1629 de ierste mès geleze woort. Naodat et hoes zellef in orde waor gebroch riechde Elisabeth Strouven dao-in e zäölke in veur de verzörreging vaan veer à vief kraanke en behoeftige vrouwe, die door de bewoensters mèt väöl leefden opgepas woorte. Ouch wijde ze ziech aon et verplege vaan aander erreme en zellefs vaan militaere, die door besmettelikke krenkdes euvervalle waore, in de lazarètte boete de walle vaan de stad. In de pesjaore 1629 en 1630 verworreve ze ziech door hun touwwijding 'n sjitterende rippetasie, die zellefs tot boete de grenze vaan Mestreech doordroong. De griffeer vaan de ‘Conseil des XXII’ oet et land vaan Luik, de la Montagne, waor daodoor zoedaonig getroffe, dat heer, dee wedemaan, meh toch nog hoesvajer waor, op 'ne leeftied vaan sestig jaor oontslaag naom oet z'n amb en et besluut naom priester te weure, um ziech in Mestreech oonder de leijing vaan Elisabeth Strouven te stèlle, boe heer 'n oonderdaak voont in e zier primitief verblief op de terreine vaan Kalvarieberreg.

De deenste door dees gooi ziele aon de kraanke börregers beweze, voonten ouch bij de Magistraot vaan de stad groete waardering. Wie in 1633 de pes obbenuijts oetbraok, kraog Elisabeth Strouven, die toen tijdelik in Hoesselt verbleef, vaan de stadsregering e zier flattant sjrieves boe-in häör verzeuk woort, trök te komme en de leijing vaan de kraanke-verzörreging werum op ziech te numme. Ze góng dao-op dadelik in, zoonder evel de betaoling aon te numme, die häör daoveur waor aongebooie. Ze leet häör hoes verandere en oetbreije tot 'n hospitaol, boe-in e groet aontal persoene, zoewel maander es vrouwe, kôsten opgenome weure. Wie nao korten tied die ruimte nog te klein

bleek, leet ze nog 'n groete sjeur, tegeneuver häör hospitaol gelege, tot kraankezaol inriechte. Um 'n idee te geve vaan de massa persoene, die door Elisabeth Strouven en häör hellepsters in 1633 verpleeg woorte, maag dene, dat in dat jaor allein op Kalvarieberreg veerhoonderd persoene, boe-oonder nege Minnebreure, aon de pes gestorreve zien.

Wie m'n in 1821 de fondeminte maakde veur de bouw vaan e nuij gestiech in de Kalvariestraot, voont m'n in d'n hoof versjèllende häöltes gevöld mèt minselikke kneuk, die, mèt kallek gemink waore. Dat waore de euverbliefsele vaan die veerhoonderd in 1633 gestorreve peslijers.

Et is wel de meuite weerd heij te vermelde, dat bij die gelegenheid gein inkel vaan de verplegende zusters de pes gevat heet.

In 1635 woort in de umstreke vaan Mestreech 'n hevig gevech gelieverd tösse de Hollanse en de Spaonse tróppe, wat door de Hollenders is gewonne. Die brochte toen zoeget zevehoonderd kriegsgevaangene, boe-oonder 'n twiehoonderd gewonde, binne de stad. Al die lui woorten es pakgood bijeingeduijd in 'n sjeur tegeneuver Kalvarieberreg en dao aon hun ellendig lot euvergelaote. Ofsjoen Elisabeth Strouven ziech hiel good rekensjap gaof vaan et gevaar, wat verboonde waor aon et verzörrege vaan vijandelikke seldaote, kôs zij toch d'n touwstand vaan die errem sjelleme neet aonzien. Zij en de aander zusters oontferremde ziech daan ouch euver die oongelökkige, boevaan degene, die gevierelik gewond waore, oondergebroch woorten in 'n hoes in de naobersjap um dao mèt behöllep vaan 'nen dokter oet de stad mèt leefde behandeld en opgepas te weure. De aandere, die vreiselik vaan hoonger en elend te lijjen hadde, kraoge door häör touwdoen te eten en te drinke en ouch nog zoeväöl meugelik kleijer. Nörreges is te vinde, dat aon Elisabeth Strouven dit nobel werrek vaan naosteleefde door iemand koelik is genome.

Naodat de zusters vaan Kalvarieberreg de ierste drei en daartig jaor vaan samezien zoonder 'ne bepaolde kloesterregel hadde geleef, woort hun in et jaor 1661 zoe'ne regel veurgesjreve door de bissjop vaan Luik.

Korten tied daonao in etzellefde jaor storref Elisabeth Strouven en woort es euverste opgevolleg door elisabeth capoens.

Wie al oet et veurgaonde gebleken is, vinde veer de zusters vaan Kalvarieberreg ouch wel verblief hawwe in Hoesselt bij Toongere. Ze hadde dao 'n hoes, dat hun door de griffeer de la Montagne gegeve waor. Nao d'n doed vaan Elisabeth Strouven broch de gehiel kommunauteit häör vaste woenplaots nao Hoesselt euver en aof en touw mer verbleve zusters op Kalvarieberreg. Oonaongenaomhede mèt et stadsbestuur sjijne daovaan de reije te zien gewees.

Toch touw Kalvarieberreg neet lang oonbevollek blieve. Bij de bespreking vaan et kloester vaan St. Annadal höbbe veer gezeen, dat die rillezjeuze in 1670 hun kloester en kapel aon de regente vaan et weis-

hoes euverdroge en daobij verzeukde et oonbewoend gestiech vaan Kalvarieberreg te mage betrèkke. Ze, kraogen hunne zin, meh oonder dees kondisie, dat ze dao de errem kraanke môsten oppasse en de zusters vaan Hoesselt, es die nao de stad kaome, gasvrij oonderdaak zouwe geve. Wie dees evel weer veur good nao Mestreech trökkierde, bleef alles oonder éin daak samewoene en woorte de twie kommunauteite op et lèste tot ein samegesmolte.

Nao die sameveuging trokke de zusters ziech in et kontemplatief leve trök en woort daodoor et verzörrege vaan kraanke d'raon gegeve.

Dat dit kloester bij de oontploffing vaan et pollefer-maggezijn boven aon de Kalvariestraot (Abramslook) in 1761 benkelik väöl te lijjen heet gehad, zal ederein wel begriepe. Et laog jummers vlak debij en kraog alles oet de ierste hand. De bezittinge waoren evel riekelik dao um de naodeile weer gaw te herstèlle en zoe heet dit kloester ziech in e floriessant bestoon kinne verheuge tot bij de opheffing in 1796, wie nog 24 zusters d'rin woende.

In 1797 woort et gans kompleks vaan vaste geudere, dat 'n oppervlakte had vaan ontrint twie boonder en aon alle kante door mör umgeve waor, veur de som vaan 17100 frangs verkoch aon 'ne zekere Louis Rigano, lid vaan de ‘municipalité’ (gemeintebestuur in de Fransen tied) vaan Mestreech. Dee maakde vaan 'n deil vaan et kloester e woenhoes veur ziech zellef en begôs in de res vaan de gebouwe e febrik vaan geweve good en katoune stoffe. Rigano, dee protestant waor, had neettemin aon de zusters verlof gegeve um alle kèrrekseerraode, meubele en alles, wat ze geren hadde gehawwe, mèt te numme. Op die maneer woorten ouch de euverbliefsels vaan Elisabeth Strouven, zuster Dries en vaan twie geistelikke, die allemaol in de kloesterkèrrek begraove waore, opgegraoven en euvergebroch nao de prochie-kèrrek vaan Sinterklaos. Wie die in 1837 wegens bouwvalligheid woort geslote, heet me die euverbliefsels werum oetgehaold en bijgezat in de oostelikke kroch vaan Slevrouwekèrrek.

In 1820 kochte de regente vaan ‘d'n Algemeinen Erreme’ (Algemeen Armbestuur) de gebouwe vaan Kalvarieberreg vaan de familie Rigano aon um ze es gestiech veur gebrekkige in te riechte, terwijl in et jaor d'rop in d'n hoof 'n hospitaol veur erremlestige kraanke woort opgeriech.

In 1823 woort et gestiech door 'n groete sjinking vaan keuning Wöllem I en door gifte vaan versjèllende ingezetene in staot gestèld ziech behurelik vaan meubels en vaan alles wat wijer nudig waor, te veurzien.

De oppassing vaan de kraanke bleef tot in 1843 touwvertroud aon betaolde kraanke-oppessers en is in dat jaor euvergenome door de Zusters van Liefde. In 1846 woort 'n deil vaan de gebouwe ingeriech tot gekkenhoes en in et vollegend jaor zien toen de gekke, die ver-

zörreg woorte door de Grauwzusters oet de Lurestraot, nao Kalvarieberreg euvergebroch.

Et hospitaol, zoe-es veer dat tegeswoordig nog op de Zapstraot kinne, dateert vaan et jaor 1891. Wie dat in gebruuk is genome, zien de aw gebouwe blieve dene veur aw-maander- en vrouwehoes en veur gekkenhoes.

Vreuger gónge de ajtsjes neet gere nao ‘klavarie’; ze voonte dat ze daan hun vrijheid kwiet waore, en de vrijheid stèlde ze boven alles. Al hadde ze et nog zoe krie en waore ze nog zoe slech verzörreg, dat geboonde zien aon oor en tied zaot hun dweers. Dao is evel verandering in gekomme; al zien 'rs mesjiens nog wel, die liever vrij blieve roondloupe, de mieste zien allewijl toch euvertuig, dat ze hun lèste jaore nörreges beter kinne doorbringe es dao en mèt rech, want zoe good es ze et dao höbbe, zouwe ze et op gein aander plaots kinne kriege.

Et gemeintebestuur vaan Mestreech heet good gedoon de naom vaan de stiechteres vaan Kalvarieberreg aon 'n straot te geve: de ‘Elisabeth Strouvenlaan’. Meh et vollek, dat dee naom väöls te lestig voont um te oonthawwe en ouch vaan de stiechteres niks aof wis, heet veur et gemaak dee naom umgefatsoeneerd in Stroevelelaon. 'ne Stroevel, dat weite ze teminste wat dat is en dat is ouch gemekelikker oet te spreke.

20. De Penitente.

De kloesterorde vaan de Penitente of Recolectine (= vrouwelikke Recolètte), zoe-es ze op et Belzj ouch wel geneump woorte, is in et jaor 1623 opgeriech door de ‘custos’ vaan de Minnebreure in Vlaondere en had häör ierste hoes in et stedsje Limborg (Limbourg), destijds de hoofplaots vaan et aajt hertogdom Limborg en allewijl behurende tot de provinsie Luik.

Nao de innumming vaan Mestreech door de Franse in 1673 verzeukde de graof d'Estrades, militaer goevernör vaan de stad, aon de magistraot touwstumming te verliene um heij e kloester vaan die orde te mage vestige. De magistraot evel leet aon de goevernör in zier hoffelikke wäörd wete, dat nao zien meining in Mestreech al genóg godsdeenstige inriechtinge vaan allerlei aard waore en dat heer bang waor, dat de vestiging vaan zoe'n nuij konkergasie werum geldelikke opofferinge zouw mètbringe veur de börregerij, die toch al op zoe'n daonige zwoer laste zaot. Daorum gaof heer de goevernör beleef in euverweging, ze veurstèl trök te numme.

D'Estrades evel, dee sjijns z'n ‘Pappenheimers’ kinde, gaof de mood neet op en deende nog in etzellefde jaor ze veurstèl obbenuijts in en... al op 20 september 1673 gaof de magistraot z'n touwstumming op kondisie, dat et nuij kloester noets op laste vaan de stad zouw komme.

In deen tied bevoont ziech oonderaon op de Bosstraot kort bij de

Bospoort 'n oetgestrèk terrein, dat lange jaore gedeend had es oefen- en oontspanningsplaots vaan et aajt gilde vaan de baogsjötters en daovaandan geneump woort et ‘Busschuttenhof’. Dat terrein waor vreuger eigendom gewees vaan de Kommanderie vaan de Ridders vaan de Duitse Orde en waor nao de oontbinding vaan et baogsjöttersgilde euvergegaangen aon de gemeinte. Wie noe de stad geld vaandoon had veur de bouw vaan et nuij stadhoes, dat, op d'n tore nao, in 1664 veerdig waor, had de stedelikke regering in 1658 dat terrein veur de som vaan 6000 gölde behalleve de d'rop röstende hieppeteek verkoch aon de börregemeister de Grati, dee toen al eigeneer waor vaan 'n daoneve gelege hoes.

Op dat terrein veel toen de aondach veur et vestige vaan et Penitentekloester; 'n kombinasie vaan gezete börregers trof 'n regeling mèt börregemeister de Grati mèt et gevolleg, dat et terrein aon de konkergasie in eigendom euvergóng.

Sebiet woort e begin gemaak mèt et bouwe vaan e kloester en 'n kèrrek, meh de gebouwe waore nog neet veerdig, wie bij et vergeefs belèk vaan Mestreech door de Staotse tróppe in 1676 et groetste gedeilte vaan wat al getummerd waor door et bombardemint woort teneet gedoon.

Nao de ‘Vrede van Nijmegen’ in 1678 höbbe de Staote-Ginneraol de touwlaoting vaan de Penitente in Mestreech goodgekäörd en woort de kommunauteit in staot gestèld de verinneweerde gebouwe gans in orde te make en aof te wèrreke.

De Penitente, die et gaaroet neet breid hadde, môsten in hun onderhaajt veurzien door et hawwe vaan 'n kossjaol veur jong-juffrouwe en 'n meitskessjaol, boe Nederlans, Frans en rekene onderweze woort. Wijl evel gein vaan de kloesterlinge zellef de Nederlanse taol mechtig waor, woort 'n Vlaomse zuster oet Stockhem, boe ouch e Penitentekloester waor, heijnaotouw gesjik um dat oonderwies te geve. Veer kinnen us veurstèlle, wat vaan dat Nederlans is terechte gekomme.

De Graof vaan Tilly, dee in 1720 militaer goevernör vaan Mestreech waor, en z'n vrouw, gebore graovin vaan Reckhem, höbben aon dit kloester boetegewoen väöl good gedoon. Neet allein hollepe ze et kloester gestiedig mèt geld, meh ze naomen ouch 'n deil vaan de koste veur et bouwe vaan de kèrrek en veur 'ne kraankezaol veur hun rekening.

Wie de Franse in 1748 Mestreech belegerde woorte de kloester gebouwe gedeiltelik in brand gesjoten en in de jaore 1793 en 1794 hadde ze zoe benkelik vaan et bombardemint te lijje, dat 'n deil vaan de zusters, hoewel ze aon de streng ‘cloture’ geboonde waore, de vlöch naomen en 'n oonderdaak zeukde bij de börregers vaan de stad. Die et mieste mood hadde, bleven in et kloester en sjuilde ziech in de kelders, boe ze gebleve zien totdat de stad ziech had euvergegeve.

Wijl dit kloester door de Franse es oonderwiesinrichting woort besjoud woort et in 1796 neet opgeheve. Et jaor d'rop evel môs et,

ANNUNCIATE-KLOESTER (blz. 181)

BONNEFANTE-KLOESTER (blz. 182)

KALVARIEBERREG (blz. 188)

SINTERKLAOS-KÈRREK EN SLEVROUWE (blz. 210 en 217)

zjus wie de Sepulchrijne, door de aonnumming vaan de nuij Franse wèt z'n deure slete. Kloester en kèrrek woorte door de Franse tot garnizoens-kleijer-maggezijn en later tot kazerne ingeriech.

In 1864 zien al de gebouwe aongekoch door de stiechter vaan de ‘Sphinx’, d'n awwen hier Petrus Rego, um daomèt ze febrik vaan eerdewerrek oet te breije. Et groet gebouw vaan dat febrik op de Bosstraot, et zoegenaomp ‘Hoeghoes’, steit op de plaots, boe ziech 'n deil vaan et Penitentekloester bevoont, terwijl d'n hooftouwgaank vaan et febrik kort neven et Hoeghoes in de naom vaan ‘Penitentenpoort’ nog 'ne soevenier aon et kloester bewaort.

21. De Grauwzusters.

Bij de behandeling vaan et kloester vaan Kalvarieberreg höbbe veer gezeen, dat die zusters vaan et ougenblik, dat zij nao vereiniging mèt de kloesterlinge vaan Sint Annadal ziech in et kontemplatief leven hadde trökgetrokke, opgehawwe waore mèt et verzörrege vaan kraanke, zoedat hun leefdewerrek veur de börregerij gans verlore waor. Meh ouch al ieder hadde de Mestreechteneers aon de zusters neet väöl mie gehad sedert zij et hoes in Hoesselt hadde betrokke.

Wie noe in 1664 de pes obbenuijts en in zier hevige maote in Mestreech oetbraok, zoedat haos gein familie in de stad daovaan bevrijd bleef, doog et gemis vaan de zusters vaan Kalvarieberreg ziech dobbel en dik geveule en waor et gebrek aon gooi oppassing de oerzaak, dat hiel väöl kraanke et neet dedoor haolde. Daobij kaom, dat die zusters op gein maneer tot et verliene vaan höllep kôste gedwónge weure. Hun kraankeverpleging waor vreuger gehiel vrijwèllig gewees en noch door hunne regel, noch door einige verbintenis mèt de euverheid vaan de stad waore zij daotouw verpliech. De Magistraot zaog ziech dus genoedzaak, nao middele um te zien um ziech de nudige verzörreging vaan de kraanke te versjaffe.

En zoe zeukde heer kontak mèt de euverste vaan de Grauwzusters vaan Hasselt. Dees orde, die ouch geneump woort: ‘Zusters van de H. Elisabeth van Thüringen’, waor spesiaal aon de verzörreging vaan kraanke gewijd.

Direk woort door dees kloesterlinge de gevraogde höllep verliend, meh zoe gaw wie de krenkde geweke waor, trokke ze werum nao Hasselt trök.

De börregerij evel, die bang waor, dat et gebäörde ziech in de touwkoms zouw rippetere, verlangde zoe'n konkergasie blievend in Mestreech gevestig te zien, zoedat de magistraot aon de Staote-Ginneraol et verzeuk doog, tot et opriechte vaan e kloester vaan de Grauwzusters in Mestreech verlof te verliene. Dat verzeuk woort toen vaan de hand geweze, meh wie in 1672 de pes alweer oetbraok en väöl slachoffers maakde, wat dutelik aon et gemis vaan 'n gooi oppassing te wiete

waor, herhaolden et stadsbestuur ze verzeuk, meh noe aon Lodewijk XIV, naodat dee in 1673 Mestreech had ingenome en dee keuning gaof dadelik z'n touwstumming.

'n Braaf Mestreechter aw-jongdochter, juffrouw Elisabeth Bosch, kraog permissie um heij e kloester vaan de Grauwzusters te stiechte en et stadsbestuur hollep häör daobij hiel rejaol. Et koch veur 7400 gölde vaan 'ne zekeren Hieronymus Stas 'n hoes tegeneuver de ‘Wyermolens’ aon d'n Eker en veugde dao nog twie hoezer bij, die deneve laoge.

De zoegenaomde ‘Wyermolens’ laogen in d'n Heksenhook op de plaots, boe allewijl nog dat groet gebouw steit en boe noe ouch nog 'n meule in te vinden is, vreuger bekind es ‘de Meule vaan Hanckar’. In d'n awwen tied behuurde die ‘Wyermolens’ iers aon de prochie vaan Sint Jaan, die ze later heet aofgestanden aon et kapittel vaan Sintervaos. Oet de opbrings vaan die meules gaof et kapittel toen aon Sint Jaan e jaoreliks subsidie veur et bekostige vaan d'n ieredeens.

Wie de Grauwzusters ziech in Mestreech gevestig hadde, woort in et begin vaan et jaor 1674 tössen hun en et gemeintebestuur 'n euvereinkoms aongegaange, die veer heij in häören orizjinelen teks wèllen euverdrökke um aon eus lezers e veurbeeld te geve vaan d'n offisjele stijl oet deen tied en vaan de eigenaordige touwstanden en begrippe, die destijds regeerde:

‘Die Hoogschouteten, borgemeesters, schepenen ende gesworen Raeden deser stadt Maestricht aen degene, die deese opene brieven sullen sien ofte hooren leesen, saluyt. Doen te weten, dat de droevige experientie der voorgaende jaeren ons geleert hebbende, hoe noodzakelijck dat het is, ten tijde van overkomende sieckten, daer dese stadt mede besocht word ende principalyck van pestillentiele en besmettelijcke, den dienst ende bijstand van eerlijcke ende des verstands hebbende personen, wij onse gedachten hebben laeten gaen tot de Grouwzusters residerende in de stadt van Hasselt, die wij oversulx herwaerts hebben beroepen ende met dewelcke wij tot troost, dienst ende commoditeyt der goede gemeynte deser stadt, veraccordeert sijn onder de conditiën navolgende:

Eerst, dat de voorsc. susters in 't getal van sesthien oft sooveel meer, als van tijdt tot tijdt tot dienst van dese gemeynte naer haer vermogentheyd sal kunnen bijgebracht worden, sullen worden in dese stadt geadmitteert, om aldaer te planten eene vaste wooninge, ende te doen hunne functie omtrent de siecken zonder distinctie van contagieuse oft ander sieckte, soo ende gelyck sij in de stadt van Hasselt ende andere plaetsen sijn doende;

2. Tot welcken eynde hun vergunt word een bequaem huys op den 9 November 1673 ingekocht van den Licentiaet Hieronimus Stas gelegen tegenover die Wyermolens metten hoft ende dependentiën van dijen om hetzelve te bezitten ende te gebruycken;

3. Dat het voors. huys sal vrij wesen van logeringe van soldaeten, al was het oock soo, dat andere geestelyckheid wierde gelogeert, ende dat het daerenboven sal genieten den getaxeerden vrijdom van des stadts accijnsen gelyck andere vrouwenkloosters deser stadt;

4. Opdat het voors. huys mettertijdt niet besmet worde van de contagie soo sal haer den nood sulx vereyschende besorgt worden een Pesthuys met meubels, kost, dranck ende brandt, om die arme vrouwspersonen met de pest besmet sijnde aldaer bij te staen, als wanneer haer oock gedesigneert sal worden eenen Apotheker bij denwelcken sij de noodige medicamenten sullen haelen op des stads kosten, om de voorscr. arme krancke vrouwspersonen te assisteeren;

5. Dat sij voorders buyten huys hun tot dienst van allerhande siecken sullen laeten gebruycken, behalve deghene die bevangen sijn van melaetsheyd oft Spaense pocken;

6. Dat sij van de personen, die sij alsoo buytens huys bewaeren ende helpen cureeren, sullen overdagh ende naght genieten vijf stuv. Maestr. cours boven den kost ende dranck, sonder meer, tot tijt en wijlen dat sij bij aenwasch van incompsten sullen wesen gefondeert als wanneer sij met dry stuv. s'daeghs sullen voldaen worden, bij naeder bespraeck alsdan te besluyten met den achtbaren Raedt, hetwelck verstaen word van degeene die de macht hebben te betaelen, maer van maetige liedens sullen ontfangen gelyck sy in conscientie sullen oordeelen te konnen geschieden en den armen dienen bewaeren en meesteren om Godtswille;

7. Dat sij van de doode lichaemen der vrouwspersonen te bereden oft te lycken sullen hebben eenen gulden met hetgeen sij aenhebben oft hetgeene daer sij mede gekleedt sijn, uytgenomen silver oft goudt;

8. Dat sij in de contagieuse sieckte sullen dobbel genieten van de siecken te dienen ende de dooden te lijcken, ende voor 't visiteeren twee guldens ende dat daerenboven een ieder sal gehouden sijn de medicamenten ende het meesteren te betaelen;

9. Dat voor hun incompst oft beginsel van etablissement sal van stadtswegen gegeven word de somme van vierhondert guldens, om daermede sig te versien van meubelen, utensiliën ende andere onvermijdelycke behoeften;

10. Dat daerenboven hun sullen toegestaen worden voor hunnen brandt vier karren koolen oft viertig guldens 'sjaers ende twee hondert mutsaerden oft sesthien guldens en een cruyck smouts voor hun licht oft de valeur daervan in gelde;

11. Den achtbaren Raedt sal in toekomende tijden de voorsc. susters beneficieeren met eenen weeckelycken pattacon, die den Peymeester sal betaelen bij provisie ende totdat naerders bij den achtbaren Raedt hier in anders sal wesen versien;

12. Eyndelyck indien hun bij de siecken wesende, eenige oneer, onbetaemelyckheyd oft scandael wierde aengedaen oft voorgeleyd in woorden oft wercken, soo sullen sij met advys van den Eerw. Heer hunnen Pastoor ende de Heeren van den Magistraet uyt den huyse mogen gaen ende de siecken verlaeten sonder te misdoen;

13. Alle dese conditiën sullen in cracht soo lange de voors, susters hier in dese stadt formeel convent sullen houden.

Aldus gedaen ter vergaederinge van den Achtbaren Raedt op 25 Januarii des jaers Duysent ses hondert seventigh vier’.

Dees euvereinkoms woort in juli vaan etzellefde jaor door Lodewijk XIV en in oktober door Maximiliaan Hendrik, prins-bissjop vaan Luik, goodgekäörd. Nao de ‘Vrede van Nijmegen’ in 1678 gaove ouch de Staote-Ginneraol hun ‘fiat’ d'raon.

En zoe waore daan de Grauwzusters in staot gestèld, oongesteurd veurts te goon mèt hun zoe boetegewoen minslevend werrek, dat boetendien ziech neet bepaolde tot kraanke-verzörreging in ingere zin, meh ouch oetgebreid woort tot et oppasse vaan gekke en wijjer nog tot et opnumme vaan persoene vaan gooi familie, zoegenaomde zwarte sjäöp, die 'n oongeregeld leve achter de rök hadde.

Et oppasse vaan de gekke geäörde in 'n hoes in de Sint Teunisstraot, dat al in de zestiende iew, nl. in 1535 es ‘Goitzhuys van Sinte Anthoenis’ bekind waor en geneump woort en dat in 1794 nog bestoont. In dit jaor heet et vaan et bombardemint vaan de Franse tróppe väöl te lijje gehad, zoedat veer pasjente daodoor hunnen doed gevoonden höbbe.

In et jaor 1705 höbbe de Grauwzusters bij hun hoes 'n klein kapel geboud, dezellefde, die noe nog steit aon et ind vaan de Groete Lurestraot bij d'n Heksenhook.

Al had me algemein verwach, dat de Franse in 1796 de Grauwzusters weges hun boetegewoen verdeenste in hun kloester zouwen höbbe laote blieve, persijs wie et op et Belzj mèt hun gebäörde, heij mochte ze neet veur de stad behawwe weure en môste ze evegood wie de aander kluusters hun hoes slete en vertrèkke. Es reije woort door de Franse opgegeve, dat ze gein kraanke boeten et gestiech verpleegde, get wat neet woer waor, zoe-es dutelik bliek oet de euvereinkoms, die ze mèt et stadsbestuur hadde geslote.

Nao et vertrèk vaan de zusters góng et kloester euver aon et Börregerlik Errembestuur en woort ingeriech tot gekkenhoes, wat et gebleven is tot in et jaor 1847, wie de gekke euvergebroch woorte nao Kalvarieberreg.

Vaan 1847 tot 1859 is et kloester gebruuk gewoorden es gestiech veur gebrekkige aw vruikes en vaan 1859 tot 1881 heet et gedeend es verblief vaan verlaote errem jonges die de Sint Vincentius-vereiniging ziech had aongetrokke.

Daonao zien de gebouwe vaan et kloester ingeriech tot woeninge

veur employés vaan de gemeinte, terwijl de kapel woort aofgestanden aon euze verdeenstelikke en väöls te joonk gestorreve portrètsjèlder Henri Goovaerts, dee dao jaore laank z'nen atelier in gehad heet en mennig kunswerrek heet gemaak.

Allewijl zien de kapel en al de gebouwe prachtig gerèstoreerd en bevinde ziech achter die artistieke gevelkes de intressante verzamelinge vaan et ‘Natuurhistorisch Genootschap’, die ziech oonder de bekwaom leijing vaan de groete natuurvrund Rektor Cremers gestiedig höbben oetgebreid en 'n groete aonwins veur de stad mage geneump weure.

voetnoot1): Allewijl is et peurtsje wel neet mie in de moer, meh wel de poort-opening en geit weer e brökske nao et hertekamp!

Vorige Volgende