Kint geer eur eige stad?

[p. t.o. 80]

GEBIEDSINDEILING VAAN DE STAD (blz. 81)

[p. 81]

IX. Gebiedsindeiling vaan de stad.

Alveurens evel mèt de behandeling vaan die nuij iew te beginne, wèlle veer vaan et bespreke vaan belegeringe en oorlogs-elend aofstappe en 'n hiel groet stök in d'n tied trökgoon um ins naoder te bekieke de indeiling vaan et werelds gebied vaan Mestreech, 'n tamelik ingewikkelde kwestie.

Mestreech, et is al dèks gezag, woort, es gehiel besjoud, same geregeerd door en behuurde touw aon de Twie Hiere, meh boeten et gebied vaan de bissjop en d'n hertog (dee later vervange woort door de Spaonse keuning, de Staote-Ginneraol, de keuning vaan Frankriek en daonao weer de Staote-Ginneraol) voont m'n in Mestreech nog stadsgedeiltes, die, wat siviel regering en rechspraok betrof, 'n apaart gebied vörremde. Die gebiede hadden evel allein beteikenis veur d'n inwendigen touwstand vaan de stad. Nao boete, tegeneuver aander regeringe, trooie ze noets op, woorte ze zellefs neet gekind en gold allein et militaer elemint vaan d'n Hier, dee neve de bissjop heij de regering in han had.

Veer kinnen us in zoe'nen touwstand meuielik trökdinke, umtot zoe get veur euzen tied abseluut oonmeugelik zouw zien. Vreuger daorentege waore zoe'n ingewikkelde verhajdinge neet allein meugelik, meh ze kôste zellefs langen tied blieve veurtbestoon, al höbbe ze naturelik nog al ins aonleijing tot vrieving gegeve.

De aonwezigheid vaan die kleiner gebiede neve en behalleve et Twiehierig gebied is weer ein van die historiese bezunderhede van aajt-Mestreech, die et naoder bekieke dobbel en dik weerd is.

Dao had me daan veuriers et gebied vaan de Vroenhof of vaan ‘Leemkuylen’.

In de twiede plaots voont me de Hierlikheid ‘Tweebergen’.

En eindelik besténg nog et gebied vaan et kapittel vaan Sintervaos en dat vaan et kapittel vaan Slevrouwe.

Et is meuielek, 'n hiel zjuste besjrijving te geve vaan de grenze vaan die versjèllende gebiede, veural vaan dat vaan de Vroenhof. Zoe'n besjrijving zouw altied min of mie oondutelik blieve. Daorum meine veer beter te doen heijbij veur de lezer 'n kaart aof te drökke vaan d'n touwstand vaan et Mestreechs groondgebied, wie dee in 1794 waor en wie er in de veuraofgaonde iewe ouch naogenóg gewees is. Die intressante kaart kump veur in et proofsjrif van Jhr. Mr. Ch. Ruys de Beerenbrouck, getiteld ‘Het Strafrecht in het oude Maastricht’.

Zoe-es oet die kaart bliek, waor neve et Braobans-Luiks gebied dat

[p. 82]

vaan de Vroenhof et mies oetgebreide en dao-op vollegde, wat de gruudde betrof, dat vaan de hierlikheid ‘Tweebergen’ en vaan et kapittel of vaan de proosdij vaan Sintervaos.

De vroenhof is zoonder twiefel et ajtste rechsgebied gewees en dateert oet d'n tied, dat heij nog e graofsjap Mestreech bestóng es lien vaan d'n Duitse keizer. Et moot dus al bestande höbbe veur dat in Mestreech spraoke waor vaan Twiehierigheid en zellefs veurdat de bissjoppe vaan Luik heij rechte krege. Wijl dus de Vroenhof e keizerlik lien waor môs et gerech vaan dat graofsjap ouch besjoud weure es e keizerlik gerech, es et gerech vaan d'n ‘Hier’, en dao-aon heet et graofsjap daan ouch z'ne naom te daanke.

Dat gerech had z'nen ierste zetel in e gebouw, ‘die Munte’ geheite, dat laog op et terrein, boe-op later et kloester en de kèrrek vaan de ‘Bonnefante’ op d'n Ezelemerret geboud zien, en umtot dao in d'n umtrèk de groond veurnaomelik leimgrond waor en dao väöl leim gestoke woort veur et bouwe vaan hoezer, góng m'n 't gebied ouch neume et graofsjap ‘Leemkuylen’.

Dat gerech is, wie al dèkser vermeld is, later verplaots nao et ‘Hof’ vaan de vreugere graof Albuïnus, op d'n hook vaan de Vrietof en de Staotestraot, die destijds ‘Eggertstraat’ hèdde.

Aon et bestoon vaan de Vroenhof doen nog dinke de plaotsnaome ‘Vroenhoven’ op et Belsj en ‘Oud-Vroenhoven’.

Et gebied vaan de Vroenhof besloog vaan et begin aof 'n oetgestrèk terrein vaan et platteland westelik en zuid-westelik vaan wat toen nog woort aongeduid es ‘et dörrep Mestreech’, en tevens e gedeilte vaan dat dörrep zellef. Later, door et bouwe vaan de twiede umwalling, boe in 1298 e begin mèt is gemaak, en aon Mestreech stadsrechte waore verliend gewoorde, kaom 'n deil vaan de Vroenhof binnen et stadsgebied te valle, 'n important stök vaan et Mestreechs groondgebied, wel oongeveer 'n derde. Et sloot in et westelik stadsdeil de hierlikheid ‘Tweebergen’ bekans gehiel in en strèkde ziech euver zoe get et gans noordelik gedeilte vaan de stad oet.

Doordat de grenze neet altied eve dutelik waoren aongegeve en umsjreve kôs et veurkomme, dat e gedeilte vaan 'n straot dèks es Vroenhofs, 'n aander deil es Twiehierig gebied woort besjoud, jao, dat etzellefde hoes dèks väör tot et ei gebied en achter tot et aandert gerekend woort. Et is begriepelik, dat zoe'n touwstande mie es ins tot meuielikhede aonleijing gaove. Um dao-in zoeväöl meugelik tegemoot te komme woorte op versjèllende tijje door de autoriteite zoegenaomde ‘Limietbeschrijvingen’ opgemaak, die us in staot stèlle de grenze tamelik zjus aon te geve en die ouch dèks veur de benaominge vaan straote en gebouwe oet deen tied vaan zier groet belang zien.

Zès vaan die ‘Limietbeschrijvingen’ zien us bekind. De ierste is vaan 1304, de twiede vaan 1510, de derde vaan 'n twintigtal jaore

[p. 83]

later, de veerde dateert vaan ontrint 1560, de vijfde vaan 1720, terwijl de zèsde in 1724 is vasgestèld gewoorde.

De hierlikheid ‘tweebergen’ laog ouch in et westelik deil vaan de stad en strèkde ziech oet vaan de aw ‘Tweebergen’- of Breuselepoort (baovenaon de Groete Grach) euver de rij hoezer aon weerskante vaan de Breuselestraot tot e stök boete de twiede umwalling. Wijl de proos vaan et kapittel vaan Sintervaos hier waor vaan ‘Tweebergen’, woort dat gebied es ei gebied besjoud mèt dat vaan et kapittel zellef. In et begin vörremde et gebied vaan dat kapittel 'n deil vaan de Vroenhof, meh wie in 1087 keizer Hendrik IV vaan oet Aoke et kapittel ‘vrij-rijksheerlijk’ verklaorde, zoedat et gein aander wereldlik gezag te erkinne had es dat vaan d'n Duitse keizer, woort et groondgebied vaan Sintervaos e vrij gebied mèt zellefstandige organisasie en rechsmach.

Dat gebied bestoont oet de zoegenaomde claustrale singel, et terrein naomelik vaan aof de aw ‘Tweebergen’-poort tot aon et Goevernemintsgebouw, dus wat me tegeswoordig nog ‘et Kloester’ hèt, en veurts de rij hoezer langs et Kloesterplein aof, achter Sint Janskèrrek, aon de zuidkant vaan et Vrietof en in de Sint Jaokobstraot tot op d'n hook vaan de Papestraot.

De naom ‘Tweebergen’ is eigelik pas later in de plaots gekomme veur de awwer benaoming vaan ‘St. Servaas Commel’ of ‘Commer’, et terrein in et weste vaan de stad tösse de twie umwallinge gelege en feitelik et ajtste wereldlik gebied vaan et kapittel vaan Sintervaos.

Neet allein de rije hoezer, die veer geneump höbbe, meh ouch de straote, boeaon die hoezer laoge, huurde tot et gebied vaan et kapittel.

Neet wied vaan de aw ‘Tweebergen’-poort, kort bij et gebouw, boe-in de brouwerij vaan et kapittel gevestig waor, stoont 'ne paol, dee de grens vaan et kapittelgebied aongaof. Dee paol droog 'ne vergölde sleutel en et waopesjèld vaan et kapittel, bestaonde oet de zèllevere sleutel vaan Sintervaos op e roed sjèld en 'nen twieköppigen adelaar (d'n Duitse rieksadelaar). Die brouwerij, die nog dateerde oet d'n tied dat de kanunnike vaan Sintervaos in gemeinsjap leefde, moot volleges de bestaonde gegeves gelegen höbbe oongeveer op de plaots, boe noe bij de Lange Gaank die hoezer stoon mèt 'n ope plaots veur, die aon de straotkant is aofgeslote door 'n iezere stankètsel mèt 'ne vergölde sleutel verseerd. Neve die brouwerij, dus op d'n hook vaan et tegeswoordige Keizer Karelplein en Julianaplein, bevoont ziech 'n bekinde herreberreg of lozjemint, ‘Ten Sleutele’ geheite.

Et gebied vaan et kapittel vaan slevrouwe bestoont oet et tegeswoordig Slevrouweplein mèt de hoezer d'rumheer, de Koojstraot, Slevrouwestraot, Stokstraot en Plaankstraot. De rol, die dit kapittel op werelds gebied in de historie vaan Mestreech heet gespäöld, is vaan wienig beteikenis gewees.