Kint geer eur eige stad?

(1968)–E. Jaspar– rechtenstatus

VIII. Belegeringe.

Naodat veer noe besproken höbbe, aon wat veur krachte et wake veur de veiligheid en de verdiediging tegeneuver 'ne vijand vaan boete in Mestreech waor touwvertroud, is et heij de plaots, de besjrijving te laote vollege vaan de veurnaomste belegeringe, die de stad heet doorstande.

De herhaoldelik veurgekomme bedreiginge vaan geringen aard en aonvalle op klein sjaol zien wel neet de mote weerd um daobij stèl te stoon. Mesjiens komme veer later zoe feit nog wel ins bij touval tege en daan kinne veer dao wel op wieze. Deste oetveuriger evel dene v'r te behandele die belegeringe, die in et bestoon vaan Mestreech 'n rol vaan beteikenis höbbe gespäöld. En daan mote v'r beginne mèt et

A. Belèk door de Luikeneers vaan 1407-1408.

Dit belèk is, wie heijoonder zal blieke, veur de stad hiel zwoer gewees, meh ouch nog in 'n aander opziech merrekwierdig. Mestreech naomelik is toen et slachoffer gewoorde vaan get, boe et gaaroet niks mèt te maken had, d'n opstand en de stried vaan de Luikeneers tegen hunnen eige bissjop.

De bissjop vaan Luik, jan vaan beijere, 'ne noonk vaan de Hollanse graovin Jacoba vaan Beijere, had in z'n stad väöl opspraok gemaak door de verkwistinge vaan ze bestuur, boedoor versjèllende misstanden oontstoonte.

Zoe had ziech tegen häöm 'n sterreke tegepartij gevörremp, die op d'n doer tot opelikken opstand euversloog. Oonder aonveuring vaan hendrik vaan horne wis de tegepartij et zoewied te bringe, dat de bissjop oet Luik môs vlöchte en ziech mèt ze gans gevolleg in Mestreech in veiligheid kaom stèlle.

En zoe is et gekomme, dat eus errem stad in 'n zaak, die häör niks aongóng is betrokke en et mieste daovaan te lijjen heet gekrege.

Et waor zjus in d'n tied vaan et groet sjisma vaan de Pause. De opreurige Luikeneers koze partij veur d'n tege-paus Benedictus XIII in Avignon, terwijl Jan vaan Beijere ziech aon de kant vaan de wettige paus Innocentius XII heel. Daovaandan dat de geistelikheid vaan Mestreech op de hand vaan de bissjop, trouwens hunne wettigen Hier, waor.

Mestreech waor in deen tied, wie veer vreuger gezeen höbbe, al lang oonder et Twiehierig Bestuur en wijl noe in de ‘Oude Caerte’ waor bepaold, dat de stad es 'nen apaarte staot zouw weure geregeerd,

dee niks oet te stoon zouw höbbe mèt de kwesties, die ziech zouwe veurdoen tösse de bissjop en d'n hertog of tössen eine vaan de Twie Hiere en z'n aander oonderdaone, verklaorde euze Magistraot ziech in deze stried strik neutraal en verbooi zellefs aon de börregers oetdrökkelik um et veur de ein of aander partij op te numme. Dat waor bezunder good gezeen vaan de Magistraot, want z'n neutraal-verklaoring waor ouch nog um 'n aander reije hoeg nudig. D'n hertog vaan Braobant. antonius, had naomelik partij getrokke veur de Luikeneers en zoe kaome eus Twie Hiere ouch tegeneuver ein te stoon. Mestreech zaot dus in 'n hiel lestig parkèt.

D'n hertog evel geveel de hajding vaan de Mestreechteneers neet. Heer verlangde, dat de stad häör poorte veur 'm zouw opene, häören eid vaan trouw zouw vernuije, de versjöldigde ierbewieze betuige en 'm mèt ze leger d'n doortoch zouw verliene um tegen et land vaan Vallekenberreg op te trèkke. De Magistraot, dee begreep, dat heer tegeneuver z'ne wettigen Hier neet te wied môs goon, stoont alles touw wat gevraog waor op kondisie, dat de Braobanse tróppe mer mèt klein aofdeilinge en neet allemaol 'nins door de stad zouwe trèkke. Dat gebäörde daan ouch en tijdens d'n doortoch waore de straoten aofgezat door de gewaopende gilde, terwijl de zijstraote vaan de weeg, die de tróppe naome, mèt zwoer kèttele waoren aofgeslote, alles um te veurkomme, dat de Braobenders ziech aon get zouwe te boete goon.

Oondertösse hadde de Luikeneers beslote Mestreech te belegere um de bissjop in hun mach te kriege. In oktober 1407 hadde ze de stad gans ingeslote. Dat kôste de Mestreechteneers neet op ziech laote zilte. De gilde beslote plechtig de bissjop, dee ziech aon hun had touwvertroud, te hesjerreme en de stad tot et uterste te verdiedige.

De Luikeneers, gehollepe door e groet aontal aander steij oet et Prins-Bisdom Luik, besjikde euver 'n bezèttingsmach vaan mie es hoonderddoezend maan mèt väöl artèllerei, die de stad op 'n geweldige maneer bombardeerde en groet naodeil aon de hoezer touwbroch.

Meh de Luikeneers hadde vaan de benkelik strenge winter vaan 1407 op 1408 zoe daonig väöl te lijje, dat ze op 7 januari 1408 et belèk opbraoke en euver de bevrore Maos tröktrokke.

De Mestreechteneers zaoge dee loup vaan zake aon es e mirakel vaan Sintervaos, dee daan toch neet veur niks eine vaan de drei ieshèllige geneump woort.

Toen kaom d'n toer aon de bissjop, um z'n oonderdaone te straffe. Toongere, Bèlze, Herdere, Wonck en nog aander plaotse môsten et op 'n vreiselikke maneer oontgelle en de Mestreechteneers hollepe aon die vraakoefening 'n hensje mèt.

Toch waore daodoor de Luikeneers nog neet tot inkier gekomme. Ze zouwen et Mestreech betaold zètte, dat et hun de voot dweers had gezat. Ze wisten obbenuijts tróppe bijein te bringe en Mestreech veur d'n twiede kier in te slete, oonderwijl tot de bissjop nog neet trökge-

kierd waor. Ouch noe had de stad e vreiselik bombardemint te doorstoon. Et góng hel tege hel. Hevige oetvalle woorte door de Mestreechteneers oondernome, die de vijand groete verleze touwbrochte. Meh de Luikeneers stoonte veur niks. Ze verlagte onder aandere hiel gewoen 'nen erm vaan d'n Eker um de meules in de stad, die dao-op lepe, stèl te zètte, boe-op Mestreechteneers meules boude op te Green, die door et water vaan de Maos kôste gedreve weure.

Zelde is e bombardemint op zoe'n gemein meneer geveurd es dit. De vijand goeide neet allein gewoen bomme en brandbomme, meh allerlei vouligheid, tonne mèt fekalieje en zellefs lieke binne de stad um krenkdes te verspreije. Toch heel Mestreech dapper stand.

Wie de bissjop dat allemaol ter oere kaom rökde heer mèt 1600 maan op de stad aon, forceerde ziech 'nen doortoch en wis binne de vesting te komme, boe heer mèt groet antoeziejasme oontfange woort.

De noed in de stad begôs groet te weure, meh de gilde, noe versterrek mèt de tróppe vaan de Bissjop, wiste door herhaolde oetvalle ziech eder kier weer vaan nuije proviang te veurzien.

E nuij gilde, dat vaan de baogsjötters, woort in augustus 1408 opgeriech, speciaal um de meules op de Maos te bewake en apaarte wachdeenste te doen op de walle. Et is vaan dit gilde, dat eus nog altied in volle fleur bestaonde ‘Sebastiaone’ aofstamme.

Eindelik evel zouw Mestreech höllep kriege. Et waor aon de vertegenwoordigers vaan de bissjop gelök, einige mechtige hiere, wie d'n hertog vaan Boergondië en de graove vaan Artois en Namur, op et groet gevaar veur häöm en de stad Mestreech te wieze en hun euver te hole, e leger op de bein te bringe. 'n Groete mach vaan Franse tróppe woort aongeworreve en daomèt onder et opperkommando vaan d'n hertog vaan Boergondië 'nen inval gedoon in et land vaan Luik. Mèt 35000 maan trokke de Franse dao-op rechstreeks op Mestreech aon.

Toen woort et de Luikeneers veur Mestreech te werrem; mèt achterlaoting vaan e gedeilte vaan hun tróppe, um neet de sjien te höbbe, de stad gans los te laote, trokke ze in de riechting vaan Toongere aof, boe ze de Franse op hunne weeg voonte. Dao, in de umstreke vaan Toongere, is toen 'ne geweldige veldslaag gelieverd, boe-in vaan weerskante mèt groete hardnekkigheid en dapperheid gevochten is en boe-in de Luikeneers finaal zien verslage. Et aontal vaan hun gesneuvelde weurd gesjat op 30000. Aon z'n bij dee veldslaag betuinde dapperheid daankde d'n hertog vaan Boergondië veur et vervolg z'ne naom vaan ‘Jan Zonder Vrees’ (Jean Sans Peur).

Wie aon de Mestreechteneers de gooien oetslaag bekind woort, verdreve ze de res vaan de Luiker belegeringstróppe en op 14 september 1408 trok de bissjop vrij oet Mestreech um de euverwinnende legers in et veld veur hun höllep te goon bedaanke.

Nog in de zestiende iew vierde me in Sintervaoskèrrek eder jaor op d'n 23e september plechtig de verjaordaag vaan de bevrijing vaan de

stad oet de han vaan de Luikeneers. En et heet tot 1441 gedoord, ie dat tösse de twie steij Luik en Mestreech weer de gooi verstandhajding herstèld waor.

B. Belèk en innumming door Parma in 1579.

1. Inleijing.

Veer komme noe aon 'ne fèlbewogen tied, 'nen tied vaan geweldige beteikenis veur eus stad en häör touwkoms, 'nen tied, boe-in vaan alle kante de passies losbraoke, boe-in gein maot mie betrach woort, vaan geine kant, boe-in dinger zien gebäörd, daode zien gestèld, die de bedrievers geinen twiede kier mie zouwe dörreven herhole, 'nen tied, boe-euver vaan weerskante mèt groete veuringenomenheid en sjerrepde is gesjreve en ouch noe nog dèks met väöl passie en einzijdigheid de pen weurd geveurd.

Al dalik wèlle veer heij veuropstèlle, dat et veur 'n behurelikke bespreking en beoordeiling vaan de veurnaomste gebäörtenisse oet deen tied 'n allerierste vereiste is, daobij de nudige bedaardheid te betrachte en de zakes veural te bekieke in et kader vaan de tijje, boe-in ze ziech höbbe veurgedoon. Wat door de kopstökke vaan toen is gedoon en naogelaote mage veer in gei geval losmake vaan de umstandighede, die op hun daode invlood hadde en vaan de begrippe en inziechte, die de lui toen tot hun daode dreve. Veer mage mèt naome bij de ein partij neet alles goodpraote en bij de aander alles veroordeile. Zoe get mage veer, kattelieke, al zier zeker neet, al blieve v'r gans en al vrij um et hiel erreg te betreure, dat eus gelouf in die tijje zoeväöl heet te doorstoon gehad. Meh einzijdig en daodoor oonrechfierdig in de beoordeiling vaan persoenen en touwstande weure, dat mage veer noets. Trouwens, daodoor zouwe veer eus eige zaak verzwake en eus doel veurbijsjete.

Et begin vaan de twiede hèllef vaan de zestiende iew waor d'n tied vaan de opkoms vaan de reformasie in eus streke.

Wat e woonder, dat in et door-en-door katteliek Mestreech de vertegenwoordigers vaan de nuij lier allesbehalleve mèt ope errem oontfaange, jao, kompleet es vijande besjoud woorte?

Wat e woonder, dat de Mestreechteneers in de kattelieke Spanjaarde hun verdiedigers, de verdiedigers vaan hun gelouf, daorentege in de aonhengers vaan de beweging tege Spaanje hun vijande zaoge, die et op hunne godsdeens gemäönt hadde en neet de lui, die hun politieke vrijheid zouwe bringe?

Wat e woonder, dat de Mestreechteneers vaan deen tied, die, evemin es veer, de touwkoms veuroet kôste kinne, bang waore, dat, es et verzèt tege Spaanje gewonne zouw weure, et mèt de vrij oetoefening vaan

hunne godsdeens, 'n zaak, die hun boven alles góng, veur good en veur altied gedoon zouw zien?

Kôste de Mestreechteneers oet deen tied veuroet wete, dat, wie de reformasie-störrem in et noorde mèt alle hevigheid losbraok en wie de loch ouch heij lielik begôs te betrèkke, et in eus landouwe gelökkig mer zouw blieve bij get buie vaan betrèkkelik wienig beteikenis in vergelieking mèt et noedweer, dat in aander streke raosde en lange, langen tied zouw blieve raoze?

Aoch, achteraof besjoud kinne veer Slivvenier neet genóg daankbaar zien, dat veer nog zoe good zien devaan gekomme, en eus veurawwers, dat ze ziech zoe flink höbbe gehawwe en ziech zoedaonig sjrap höbbe gezat, dat de nuij lier ziech heet mote ploeie, feitelik heet moten oonderdoen veur de euver-en-euvergroete miederheid vaan aon hun aajt gelouf trouw gebleve Mestreechteneers en dat de gerifformeerde daonao door alle tijje heer tot op vaandaog d'n daag in Mestreech 'n oonbeteikenende minderheid gebleve zien.

En, wat mesjiens nog de groetste verdeenste vaan eus veurawwers, die gooi aw Mestreechteneers, gewees is, dat is, dat zie altied zake van persoene höbbe wete te oondersjeije, dat ze, wie ze väöl elend ouch van de Spanjaarde, hun geloufsgenote, môsten oondervinde, dao-in toch gein aonleijing gezeen höbbe um aon hun gelouf oontrouw te weure en ziech in de errem vaan de reformasie te goeie, terwijl vaan d'n aandere kant, wie ze later, in röstiger tijje, de gelegenheid hadde, ouch de gooi kwaliteite vaan et bestuur vaan de protestante Staote vaan Holland te liere kinne, zij ouch toen op et punt vaan hunne godsdeens voot bij stök höbbe wete te hawwe.

2. De jaore veur et belèk

Die jaore kinmèrrekde ziech door groete onrös, zoewel in de stad es dao boete in de umgeving.

D'n opstand tege Spaanje waor begôs, naom gestiedig groeter proporsies aon en woort wie laanger wie fèller door maotregele en tegemaotregele.

D'n umtrèk vaan Mestreech woort geregeld in bereuring gebroch door et heen en weer trèkke vaan de Spaonse legers en de tróppe vaan de Prins vaan Oraanje, die ziech aon de twie kante vaan de Maos euver-en-tweer in de gate hele, op en neer trokke en de gelegenheid aofwachde um d'n eine d'n aandere oonveurzeens te euvervalle, etgeen oetgeloupen is op de veldslaag op de Mookerhei in 1574, boe de legers vaan de Prins vaan Oraanje woorte verslage en z'n breurs, Lodewijk en Hendrik vaan Nassau, sneuvelde.

In Mestreech zellef waor de oonrös begôs in 1567, wie et ierste Spaons garnizoen heij gelag woort. Vaan godsdeenstig standpunt besjoud waor de koms vaan die tróppe 'ne weldaod. Zoe môste b.v. de protestante hun aonmaotiginge laote zakke en 'n tuunsje lieger zinge.

De kèrrek vaan Sint Mattijs, die ze ziech al hadde touwgeëigend, môste ze werum aofgeve.

Meh aanders höbbe de Mestreechteneers vaan die Spaonse tróppe neet väöl plezeer beleef. Dao kaom nog bij, dat in datzellefde jaor Alva nao dees streke kaom en ouch in Mestreech z'n tirannie op 'n daonige maneer doog geveule.

In 1569 kraoge de Mestreechteneers Franciscus de Montesdoca es goevernör. Et Spaons garnizoen kraog versterreking door e kontingent Duitse tróppe. De finansies vaan de stad waore neet favorabel en alle ougenblikke doge ziech meuielikhede veur euver de betaoling vaan de bezètting, boevaan veurnaomelik de Duitsers, wie veer vreuger al gezeen höbbe, mer gestiedig um geld vroge. De bevelhöbbers vaan de Spanjaarde die ouch et kommando euver de Duitsers hadde, beweerde gewoen, dat ze gei geld veur et garnizoen bezaote en me hun ouch geint sjikde, zoedat alles op de stad neerkaom.

Veer zöllen us heij neet in bezunderhede begeve euver die geldkwesties. Et is 'n doorloupend gevraog aon d'n eine, gelamenteer aon d'n aandere kant, dreigeminte, oonderhandelinge, verzeuksjrifte en dipputasies nao Breuselt, de zetel vaan et Spaons bestuur, en et kaom per saldo altied weer neer op: dokke en nog ins dokke door de stad, nuij en altied zwoerder laste veur de inwoeners.

Vaan de meuielikhede, die dao-oet tösse Montesdoca en de Mestreechter Magistraot oontstoonte, perbeerde de Oraanje-partij häör veurdeil te trèkke en de inwoeners tege de Spanjaarde op te zètte. Ze begreep, dat de Mestreechteneers niks liever zouwe zien es vaan die lestige klante, die hun zoeväöl geld kosde, verlos te weure.

En zoe gebäörden et, dat, alhoewel op de keper besjoud de Duitsers et lestigste waore, veural op et gebied vaan geld, de Mestreechteneers ziech toch leten euverhole um mèt de Duitsers same te spanne, veur de Spanjaarde, die in alle opziechte te väöl note op hunne zaank hadde, oet de stad te verdrieve. Et kaom tot 'ne formelen opstand. Montesdoca, dee nao de Landskroen (de zetel vaan et stadsbestuur in de Groete Staat, op e gedeilte vaan et terrein vaan Vroom en Dreesmann) waor gelok um euver d'n touwstand te oonderhandele, woort gevaange genome en z'nen oonderkommandant, Martinus d'Ayala, euver de Maosbrök nao Wiek verdreve.

Zoe dachte de Mestreechteneers meister te zien vaan d'n touwstand, meh d'Ayala zaog kans, de aander Spaonse euverste, die ziech in d'n umtrèk vaan de stad bevoonte, op de huugde vaan d'n touwstand te bringe en hun höllep in te rope. Die höbbe toen de stad van twie kante tegeliek, bij de Breuselepoort en in Wiek, aongevalle. En, wie dapper de börregers en de Duitsers ziech ouch weerde, ze woorte trökgedreve tot op et Vrietof, boe hun niks aanders mie euverbleef es ziech te oonderwerrepe.

Dat gebäörde op 20 oktober 1576.

De Spanjaarde höbbe de Mestreechteneers deen opstand deur doen betaole. Dao sjijne, wie veer gesjreve vinde, 1500 börregers gevalle te zien, terwijl de stad op grondige meneer is geplunderd. En et gemeinste vaan alles waor, dat de Duitsers vaan de wanorde in de stad en de machteloesheid vaan de inwoeners gebruuk maakde um bij die plundering e stevig hensje mèt te hellepe. De sjaoi, dee toen door eus veurawwers geleijen is, moot geweldig gewees zien.

Op 8 november 1576 kaom tösse de vertegenwoordigers vaan de Keuning vaan Spaanje en de in opstand gekomme Hollanse Staote de pacificatie vaan gent tot stand en es gevolleg daovaan trokke op 27 aprèl vaan et jaor daonao de Spaonse tróppen oet Mestreech eweg.

'ne Zöch vaan verliechting góng oet de inwoeners op en in verband mèt alles wat ze tot noe touw Franse protestante, Duitsers oondervoonde, woort vaan de gelegenheid gebruuk gemaak um te beslete, de stad veurluipig weer door de eige börregers te laote bewake en verdiedige. Mèt dat doel woort e vas korps opgeriech, ‘Schutten’ geneump, veur te beginne zèshoonderd maan sterrek.

Lang evel zouw Mestreech neet zoonder garnizoen blieve. Nao lang tegestribbele vaan de kant vaan de Magistraot en herhaoldelik oonderhandele, boebij de börregers ziech iers flink op hun stök hele en vaan gein vaste bezètting mie wouwe wete, is et eindelik toch aon jan de merode, gemachtigde vaan de Hollanse Staote, gelök, de Mestreechteneers zoe wie te kriege, dat ze in 1578 'n aofdeiling vaan zien tróppe in de stad touwlete, die weer bij de inwoeners zouwe weuren ingekerteerd. En wie de Mérode ins zoe wied waor, woort et ei ‘vendel’, boevaan spraoke waor gewees, al hiel gaw tot vijf oetgebreid.

Toen waor de Staotsgezinde partij de baas in Mestreech. Op allerhande manere perbeerde ze de börregers tege Spaanje op te zètte en veur et protestantisme te winne. Veurnaomelik aon de kluusters woort et leve hiel lestig gemaak. En wie de kalviniste tot et inziech kaome, dat hun planne door de Mestreechteneers woorte tegegewèrrek en dat de kattelieke trouw bleve aon hun gelouf, wis de kommendant vaan de Hollanse vendels, willem vaan horne, hier vaan heeze, et door te drieve, dat in et begin vaan 1578 de Zjezwiete en de Minnebreure oet hun kluusters woorte verjaog en Mestreech môste verlaote. Bij et behandele vaan de gesjiedenis vaan de kluusters vaan Mestreech zölle veer heij oetveuriger op ingoon.

Naodat Willem vaan Horne nog herhaoldelik z'n bès had gedoon Mestreech en de Mestreechteneers te treitere en op groete koste te jaoge, woort heer vaan umkouperij aongeklaog en in Breuselt, boe heer naotouw waor gegaange um ziech te rechfierdige, gevaange genome.

Z'nen opvolleger waor melchior von schwartzenberg, dee et al neet väöl beter maakde. Heer zat de Raod vaan de stad gewoen

aon de deur en vervóng de aofgezadde lede door nuije, die gans op zien hand waore.

De koste en laste, die de stad te drage kraog, woorte wie langer wie zwoerder en de peziesie vaan Mestreech in verband mèt et touwnumme vaan de verwikkelinge vaan daag tot daag oongunstiger. En dat alles, terwijl de pes hevig in de stad regeerde, väöl slachoffers maakde en de zenewechtigheid nog doog touwnumme.

De spanning tösse Spaanje en de Hollanse Staote waor oondertösse benkelik vermierderd. De Pacificatie vaan Gent waor op niks oetgeloupe en wie de Prins vaan Oraanje de unie vaan utrech tösse de noordelikke geweste had wete tot stand te bringe, waor et te veurzien, dat de stried op leven en doed oetgevochte zouw weure.

Parma had nog op allerlei manere geperbeerd de rös te herstèlle, had ouch Mestreech nog gewaarsjoud, dat et ziech oet eige beweging aon de Keuning vaan Spaanje zouw oonderwerrepe, meh zoewel de stadsregering es de börregerij hadde de han neet mie vrij door de aonwezigheid vaan de Staotse tróppe, zoedat Parma tot de euvertuiging kaom, dat niks mie bate zouw es geweld.

En et gebruuk vaan dat geweld waor bij Parma in gooi han. Laanksaam meh zeker won heer terrein en wis heer aon de Oraanjepartij eder kier weer groete naodeile touw te bringe.

In Mestreech voolt me daan ouch et gevaar vaan e gewaopend optrejje tege de stad naodere, e gevaar, dat in de gegeve umstandighede neet mie te kiere waor. Wat môste de Mestreechteneers oonder die umstandighede doen? Ziech oonderwerrepe woort hun belèt door degeen, die de stad in hun mach hadde. Vaan d'n aandere kant hadde ze in 1576 mer al te good oondervonde, tot wat veur maotregele de Spaanjaarde in staot waore es ze hun vraak wèlde keule.

Dus bleef veur de Mestreechteneers niks aanders euver es alles in et werrek te stèlle um 'n herholing vaan 1576 te veurkomme en de stad tot et uterste te verdiedige. Mesjiens leep alles nog wel beter aof es me dach en alliech kraog me nog höllep vaan boete.

In dees gestèltenis begôs me in de stad z'n veurzörregsmaotregele te numme. Al in december 1578 woort gewèrrek aon et zoe good meugelik in staot vaan verdiediging bringe vaan de walle en aander vestingwerreke. Veur et bijmake vaan nuij kanonne woort al et koperwerrek vaan de ambachte en de broedersjappe opgevorderd. De bewaopening vaan de vendels in de versjèllende ‘kerspelen’ woort verbeterd, de boere, die binne de stad gevlöch waore, woorte vaan waopes veurzeen.

Et erregste waor de gering sterrekde vaan et garnizoen: et tèlde mer 1200 maan, groetendeils Franse protestante, Duitsers en Ingelse, oonder kommando vaan von Schwartzenberg en de boetegewoen bekwaome sebastiaon tapijn. Verder kôs de stad nog wel besjikke euver 'n zèsdoezend maan gewaopende börregers mèt es kern de gilde, meh me vroog ziech toch mèt bezörregheid aof, wat die mansjappe zouwe

kinnen oetriechte tege de good geoefende en puik gewaopende tróppe vaan Parma.

Schwartzenberg vroog daan aon de Staote dringend um vermierdering vaan de bezètting, die wel woort belaof, meh neet gesjik.

'n Zier importante zaak waor ouch de proviandering. Wat daomèt gemeuid waor kinne veer wel naogoon es veer bedinke, dat Mestreech, wie v'r bij de sjrijvers vermeld vinde, destijds al minstens 30.000 inwoeners tèlde.

Neet allein woorte de veurraode levensmiddele zoe hoeg meugelik opgeveurd, meh ouch allerlei maotregele genome um misbruke te veurkomme: et vasstèlle vaan prijze veur diverze waore, et inveure vaan 'n kopere noedmunt veurnaomelik bestump tot et oetbetaole vaan soldije en es wèttig betaolmiddel aongeweze, et inventarizere vaan de viestapel, dee ziech in de stad bevoont, terwijl aon de beter bemiddelde börregers gelas woort um de minder bedeilde inwoeners, die seldaote ingekerteerd hadde, bij te stoon.

Wie et in zoe'n umstandighede altied geit, waor neet ederein eve gewèllig in et naokomme vaan de gegeve veursjrifte en perbeerden 'rs väöl, ziech dao-aon te oonttrèkke. Zoe zaog de Magistraot ziech genoedzaak, op te trejje tege de brouwers, die deurder beer maakde es bepaold waor; ze môste bedreig weure mèt in beslaagnumming vaan hun brouwketels. Dao waore börregers, die op hun zolders väöl groeter veurraode graone verborregen hadde es veur hun hoeshawwes redelikkerwijs nudig waor; aon hun woort gelas, etgeen ze te väöl hadde, dadelik te verkoupe. De bekkers weigerden op e gegeven ougenblik broed te bakke; de Magistraot môs hun dreige mèt et verbod, e jaor laank neet mie te mage bakke, mèt in beslaagnumming vaan hun bekkerij en mèt gevaangenisstraof.

En, terwijl me nog z'n han vol had mèt et regele vaan die en nog väöl aander meuielikhede, woort Mestreech op 8 miert 1579 door et leger vaan Parma ingeslote.

3. Et belèk.

Et waor gaar neet allein um de stad veur häör oonwèlligheid te straffe, dat Parma et belèk veur Mestreech sloog. Hoofzaak veur häöm waor et groet belang vaan et bezit vaan dees vesting es strategies punt in d'n oorlog tege de Staote en Oraanje. En Mestreech zouw noe, wie nog herhaoldelik later, de gevollege oondervinde vaan et twiefelechtig veurrech, 'n vesting vaan d'n ierste rang te zien, de ‘sleutel tot het Noorden’ geneump te weure.

Op korten tied hadde de Spanjaarde Mestreech vaan alle kanten ingeslote. Aon de kant vaan Wiek laog d'n oonderkommendant Mondragon; de tróppe, die rechstreeks oonder Parma stoonte, laogen in de umstreke vaan de Breuselepoort, terwijl heer zellef z'n hoofkerteer had

BELÈK DOOR PARMA (blz. 48)

POGING TOT ONTZÈT VAAN DE STAD DOOR VAAN PAPPENHEIM (blz. 55)

BELÈK DOOR FREDERIK HENDRIK (blz. 55)

opgeslage in et kastiel Pietersem vaan de familie De Mérode; aon de noordkant vaan de stad, bij de Bospoort, laoge de Duitsers en Boergondiërs oonder vaan Mansfeldt, Lopez Figueroa en Valdez; bij de Toongersepoort stoonte Berlaymont en de Toledo mèt sterreke aofdeilinge.

Veer forte woorte geboud um ziech zellef te beveilige tege eventuweel aonvalle vaan boete, bij St. Pietersberreg, de Toongersepoort en Breuselepoort en aon de noordkant tegeneuver de gebouwe vaan de Duitse Orde.

En zoe waogde daan Parma op 9 aprèl z'n ierste bestörreming. Dao woort 'n bres gesjote in de umwalling en et störremloupe bevole, meh de bezètting booi zoe'ne krachtigen tegestand, dat de Spanjaarde ziech mèt groete verleze môste tröktrèkke.

Oonderwijl waor et ouch binne de stad alles behalleve röstig. De bekkers oonder aandere bleve weigere broed te bakke, zoedat de daoveur aongestèlde kommissiemeisters euveral, boe ze wiste, dat kore en terref in veurraod waor, 'n deil daovaan in beslaag naome en door einige gewèllige bekkers tot broed doge verwèrreke. Um maankemint aon levensmiddele te veurkomme, woort tot naoder order verbooie, oet de aonwezige graone brandewien of stijssel te make.

Vaan boetenaof woort door de Prins vaan Oraanje, Jan vaan Nassau, 'n oondernumming op touw gezat um de Spanjaarde veur Mestreech te verdrieve, meh die mislökde al ie ze good en wel begôs waor.

Et belèk veel Parma oondertösse neet mèt. Alle vestingwerreke waore vaan te veure zoe good meugelik in staot vaan verdiediging gebroch; boete de walle waore nog allerhande werreke aongelag, mijne gegraove, alles oonder de leijing vaan de bekwaomen Tapijn, dee z'n spaore vreuger al verdeend had bij de verdiediging vaan de Franse vesting La Rochelle, wie die belegerd woort door kardinaol De Richelieu in 1574.

Meh op d'n doer zouw et Mestreech toch wel neet kinne hawwe tege de euvermach, die Parma tot z'n besjikking had: 15000 maan vootvollek, 4000 ruters en, behalleve e groet aontal kleinder kanonne, 48 vaan de groetste stökker artèllerei, die destijds bekind waore.

Naodat nog door 'n hevig bombardemint, dat twie daog doorde, geperbeerd waor de walle bij de Toongersepoort te doen valle, wat mislökde, konsentreerde Parma obbins al z'n krachte tege de Bospoort. Daotegeneuver woort 'n batterij opgeriech vaan mer eve 22 stökker oonder kommando vaan Mansfeldt; de nate grach veur de walle woort druug gelag en eindelik de bestörreming oondernome. De Spanjaarde perbeerde, mèt lèdders tege de wallen op te klumme. Meh ze zouwen op de koffie komme!

De boere, die de bezèttingstróppe hollepe, trakteerde de vijand vaan bovenaof op deersvlegels, ziekels en huireke, terwijl de vrouwe vaan de börregers brannende peekkranse en kokend loed nao oondere goeide.

Um de aondach vaan de bezètting vaan de Bospoort aof te lijje en de krach vaan de verdiedigers te splitse, doog Parma tegeliekertied 'nen twiede (sjien-)aonval tege de Toongersepoort, boe et 'm al neet beter góng. Um de gooie mood bij de mansjappe d'rin te hawwe leet heer bij de Toongersepoort roondstruije, dat de zaak bij de Bospoort good deveur stóng, terwijl bij dees poort beriechte kaome euver et veurspoedig verloup bij de Toongersepoort.

Et zouw evel de Spanjaarde aon gein vaan de twie kante gelökke de stad binne te dringe. Mèt geweldige verleze woorte ze zoewel heij es dao trökgeslage, ze hadde mie es 2000 doeie, boe-oonder ruim 250 offesere, en e groet aontal gewonde. Bij de Bospoort sneuvelden oonder aandere 'ne jongen adelikke Spanjaard, Marcus Antonius Simoneta, dee in de St. Mattijs-kèrrek is begraove en boevaan noe nog in et noordelik zijsjeep vaan die kèrrek e graafmonumint besteit.

Wie al die aonvalle niks hadden oetgeriech, besloot Parma de stad gans in te slete door 'n sirkumvallasie-linie. Zoe zouw heer ouch tegen ederen aonval vaan boete nog veiliger gedèk zien. Boetendien doog heer Berlaymont e paar doezend mijnwèrrekers oet et Luikerland rekwirere um loupgraove en aander groondwerreke te make. In de sirkumvallasie-linie woorte èllef redoetes es versterreking geboud.

Wie dat allemaol veerdig waor, besloot Parma 'ne krachtigen aonval op de Breuselepoort veur te bereije. Dees poort waor oonder leiding vaan Tapijn boetegewoen versterrek door 'n dreidobbel stèl vaan boetewerreke, ‘ravelijn’ geheite, en door 'n aontal tores, mijne en verborrege oetvalspoorte.

Tegeneuver die werreke leet Parma 'n batterij bouwe op 'n huugde vaan oongeveer ach meter, zoedat ze bove de wallen oetstaok. Terwijl op zoe'n meneer de vestingwerreke vaan bovenaof oonder vuur genome woorte, perbeerde de minörs vaan oondere de fondeminte te oondermijne.

Heijmèt bereikde Parma beter rizzeltaote. Nao lang en boetegewoen hevige gevechte môste de verdiedigers eindelik et ravelijn oontruime en ziech op d'n eigelikke stadswal tröktrèkke.

De stried woort noe wie laanger wie heviger. Door middel vaan de mijne maakde de aonvallers op drei plaotse 'n bres in de moer en noe dachte ze d'n touwgaank tot de stad vrij te höbbe. Meh ze hadde ziech lielik misrekend. Binne de walmoer stoedde ze op e nuij verdiedigingswerrek, boe ze gaar neet op getèld hadde, 'ne zoegenaomden halleve maon, dee weer door Tapijn nao daag en nach mèt maan en mach wèrreke waor tot stand gebroch. Dao-op waor noe et geweldig bombardemint vaan de Spanjaarde geriech. Aonvallers zoewel es verdiedigers lijde groete verleze. De 1200 maan vaste tróppe vaan de bezètting waore tot 400 gesloonke. Tapijn woort bij de gevechte um et behaait vaan d'n halleve maon zwoer gewond en e stök vaan dat werrek waor al in han vaan de vijand.

Toen leet Parma, dee respek had veur de dapperheid vaan de verdiedigers en dee de stad veur 'n plundering wouw bewaore, vraoge of ze ziech neet vrijwèllig euver zouw geve. Heer wis te good wat gebäöre zouw, es de stad mèt geweld in de mach vaan z'n seldaote kaom. Et waor naomelik in die tijjen et gebruuk, dat bij de innumming vaan 'n stad aon de euverwinnende tróppe twie daog laank vrijheid woort gelaote um alles in de wach te sleipe wat vaan hun gôsting waor. En Parma wouw dus aon Mestreech de gelegenheid geve zoe get te veurkomme. Meh vaan ziech euvergeve wouw de stad niks wete. Alles woort nog ins op et speul gezat, alle krachte waore daag en nach in de weer, de börregers verlete gein ougeblik mie de walle, terwijl de vrouwen hun op hun poste et ete brochte.

Meh, helaas, ze helen et neet oet. Tege zoe'n euvermach waor et op d'n doer neet vol te hawwe.

En zoe kaom et, dat in de nach vaan Sint Pieter en Paulus (29 juni) 'ne Spaonse seldaot oondèkde, dat 'n bres in de wal bij de Breuselepoort neet behurelik touwgemaak waor en dat de mansjappe vaan de wach op de wal in slaop gevalle waore.

Toen woort bevel gegeve onmiddelik störrem te loupe.

Dao waore de euververmeuide Mestreechteneers neet op veurbereid. Ze woorte totaal verras en euverroompeld en ie z't wiste waore de Spanjaarde binne de stad. Toen begôs de stried in de straote. Et handvol tróppe, wat nog euver waor, trok voot veur voot al sjetende trök. De boere verweerde ziech mèt hun vlegels en gaffels, oet de hoezer goeide de vrouwe mèt stein, pannen en kokend water. Dat maakde de Spanjaarde naturelik hèls en ze höbben et de börregerij daan ouch deur betaold gezat. De mieste hoezer môste kompleet es 'n vesting bestörremp en ingenome weure en wee ziech nog d'rin bevoont woort neergehouwe.

Et erregste evel gebäörde op de Maosbrök. De bezètting en de börregers vaan Wiek naomelik wouwe nog et uterste perbere um oet de han vaan de Spanjaarde te blieve, veural wie ze vernomen hadde wie die in Mestreech hoes hele. Um de vijand dus vaan ziech aof te hawwe braoke ze de houte errek vaan de brök aon de kant vaan Wiek aof. Meh et oongelök wouw, dat e groet deil Mestreechteneers in hunnen angs in de riechting vaan de brök hun heil zeukde, achtervolleg door de Spaonse seldaote. En zoe kôs et versjrikkelik oongelök gebäöre, dat al die vlöchtelinge, die vaan et aofbreke vaan de houte errek niks wiste, in de Maos gedreve woorte en verdroonke. Mèt doezende zien die errem lui in et water terech gekomme.

Meh Wiek zouw et ouch neet lang kinne hawwe. Eindelik wiste de Spanjaarde d'n euverkant vaan de Maos te bereike en zoe waor daan et leger vaan Parma meister vaan gans Mestreech.

Drei daog laank höbbe z'n seldaote op 'n biesechtige meneer in de stad hoes gehawwe, gerouf en gemaord. Alles wat ze vinde kôste woort

mètgenome; hoes veur hoes woort vaan bove tot oonder doorzeuk en de bewoeners mèt d'n doed bedreig es ze neet alles aofgaove wat ze bezaote. In hunnen doedsangs um neet in han vaan de vijand te vallen höbbe ziech toen väöl inwoeners nog in et water gegoeid.

Det et optrejje vaan de Spanjaarde alle pèrreke te boete göng, kaom veurnaomelik daodoor, dat Parma zellef in die daog zwoer kraank waor en in hevige koors laog, zoedat heer ziech mèt niks kös bemeuie en z'n tróppe, die nao de oonderkommandante neet luusterde, vrij speul hadde.

De buit, boevaan de Spanjaarde ziech meister maakde, bedroog vollegens sommige sjrijvers e millioen dukate (oongeveer vief miljoen gölde).

Wie Parma weer in staot waor et kommando in han te numme, verbooi heer sebiet et plundere op doedstraof. Et waor toen ouch wel gewees. Behalleve dat de mieste inwoeners al hun bezittinge kwiet waore, höbbe vollegens de mies betrouwbaar en mins euverdreve beriechte 'n 8000 minse, boe-oonder 1700 vrouwe in die versjrikkelikke daog et leve gelaote.

Schwartzenberg waor in de gevechte bij de Breuselepoort gesneuveld. Tapijn, dee, wie veer gezag höbbe, zwoer gewond waor, woort gevaange genome en mèt väöl zörreg en veurkommendheid oet respek veur z'n dapperheid in et hoofkerteer vaan Parma verpleeg, boe heer evel z'n blessuur neet euverleefde.

D'n 21 juli 1579 heel Parma z'ne zoegenaomde plechtigen intoch in et zwoer versjendeleerde Mestreech. Door de geistelikheid oontfaange trok heer nao Sintervaoskèrrek um mèt 'nen Te Deijum Slivvenier veur z'n euverwinning te bedaanke.

Dao is euver et optrejje vaan de tróppe vaan Panma nao die innumming vaan de stad geweldig väöl gesjreve en veural benkelik euverdreve. Door miejer sjrijvers is zellefs beweerd - en dat is langen tied ouch vrij algemein geluif - dat Mestreech door de Spanjaarde kompleet is oetgemaord. Um e veurbeeld te geve tot wat veur euverdrieving d'n haat tege de Spanjaarde sommige daobij heet geleid, laote veer heij-oonder vollegen etgeen door 'ne zekere Merkes in ze beukske euver dit belèk is gesjreveGa naar voetnoot1): ‘Lang lag dit moderne Karthaag, als een schrik der andere landschappen, woest, ledig en tot een schuilplaats van de op aas gelokte uilen en krassende raven, bij welker schor gekrijsch men de doodsche puinen herkende; zelfs in 1600 bespeurde men nog uit de puinhoopen, welke verwoestingen hier vuur, staal en roof aangerigt hadden. Jaren lang was het alleen een nest van Spaansche soldaten, die, bij gebrek aan brand, de overblijfsels der huizen afbraken om vuur te stoken. En, hetgeen naderhand de stad eenigszins bevolkte,

was, zooals Hooft zegt, “een zwerm Luiker Walen”.’

Menier Merkes maag 'ne brave vaderlander gewees zien, wat heer dao sjrijf is eve partijdig es euverdreve.

Zeker, dao zit 'ne fong vaan woerheid in, dat is neet te oontkinne. Want veer vinde bijveurbeeld in de arsjieve vermeld, dat nog in 1582 de stadsregering ziech bij Parma môs beklaoge euver de behandeling vaan de börregers door de seldaote, die ziech neet oontzaoge, hoezer aof te breke um et houtwerrek en et loed daovan te verkoupe en zoe aon geld te komme en die de inwoeners dwónge hun allerlei zakes te versjaffe, boe ze gaar gei rech op hadde. Meh in 'n zier oetveurige en prachtig gedokumenteerde studie is door de sjrijvers haakman en allard euvertuigend aongetuind, dat, al heet Mestreech bij die gelegenheid weliswoer geweldig geleije, de totaal verwoesting en oetmaording 'ne pure fabel isGa naar voetnoot2).

Oet de zuver historiese en streng gekontreleerde gegeves, die tot hun besjikking stoonte, höbbe zij beweze:

1.	dat de mieste bekinde hoezer langs et Vrietof en in de veurnaomste straote, die in d'n tied veur et belèk bestoonte, ouch nao deen tied nog es bestaonde weure geneump,
2.	dat nao 1579 alle kèrreke, kloesters, kapelle, godshoezer en gestiechte nog persijs wie teveure aonwezig waore,
3.	dat al in et begin vaan 1580 de börregemeisters, sjepes, gilde- en wiekmeisters weer in kompleet getal in funksie en alle korporasies nog in weze en in wèrreking waore,
4.	dat in et ierste jaor nao et belèk weer dezellefde brouwerije, bekkerije, wienkouperije oonder dezellefde naome en op dezellefde plaots es teveure in bedrief waore,
5.	dat dadelik nao de innumming de pastuurs vaan de veer parochies en de kapittels vaan Sintervaos en Slevrouwe oonveranderd hun bedening oetoefende, etgeen aanders klink es et verhaol, dat alle geistelikke vaan de stad door de Spanjaarde op et Vrietof zouwe zien vermaord,
6.	dat in 1582 allein in de parochies vaan Sinterklaos (Slevrouweplein) en Sint Mattijs nog 5880 minse woende,
7.	dat, in plaots vaan Luiker Waole, oonder de naome vaan de inwoeners dezellefde weure trökgevoonde nao wie veur et belèk, dezellefde lede vaan de Raod, dezellefde gildemeisters, deurwaarders, rintmeisters vaan de gestiechte, allemaol aw Mestreechter femilienaome, zoe-es in 'n hiel lang lies, die de sjrijvers aofdrökke, kin weure naogegaange.

Al in augustus 1579 leet Parma 'n algemein pardon aofkondige veur alle inwoeners, ouch veur degene, die oet de stad gevlöch waore,

oetgenome allein veur de predikante en hun volgelinge en e klei getal börregers, die heer besjoude es ‘hoofden en autheuren der rebellie’. Dat had tot gevolleg, dat zoe good es alle vlöchtelinge weer nao de stad trökkierde.

Meh dat nump toch neet eweg, dat Mestreech langen tied nudig heet gehad um ziech vaan et doorstande leid gans te herpakke en dat sommige bronne vaan welvaart door dat oongelökkig jaor veur good zien teneet gegaange, wie, zoe-es veer al besproken höbbe, de bleuiende wied en breid bekinde lake-industrie.

En nog woort et errem Mestreech neet mèt rös gelaote.

In september 1580 al perbeerde de prins vaan Oraanje weer 'nen aonval op de stad, dee mislökde, terwijl in 1592 en 1604 prins maurits ouch weer veur Mestreech versjeen um ziech meister devaan te make.

Mèt de finansies waor et naturelik ellendig gestèld. En dao waor 'ntans hiel väöl geld vaandoon, veuriers veur et ripperere vaan de vestingwerreke, die op versjeije plaotse gans et underste bove laoge, en daan veur et herstèlle vaan openbaar gebouwe, kloesters en partekleer hoezer en eindelik veur et oonderhaait vaan de sterreke bezèttingstróppe.

Um dao-in te kinne veurzien kraog de Magistraot vaan de Spaonse keuning verlof tot et heffe vaan allerlei akzijnze, meh in 1595 waor d'n touwstand toch zoe, dat aon de stad 'nen oetstand vaan twie jaor môs gegeve weure om häör sjölde te betaole, dee in 1598 nog ins veur eve langen tied verliend is.

Tengevollege vaan et slete vaan de waopestèlstand tösse Spaanje en de Rippebliek vaan 1609 tot 1621 (‘twaalfjarig bestand’) heet Mestreech in die jaore get rös gehad, wat mèt et oug op d'n inwendigen touwstand ouch hoeg nudig waor.

Meh koelik waor dee waopestèlstand aofgeloupe, of Mestreech kôs et weer mèrreke, dat de vijandelikhede hervat waore. Vaan de kant vaan de Spanjaarde trooi noe es legerkommendant op markies de spinola. Nao d'n doed vaan Prins Maurits woort door de Hollanse Staote prins frederik hendrik mèt et opperbevel euver hun legers belas. Oonder dee ze kommando kierde d'n oorlogskans ziech wie laanger wie miejer ten gunste vaan de in 1609 door de Spaonse keuning veurluipig aonerkinde Hollanse Rippebliek.

Frederik Hendrik tuinde ziech 'ne meister in et belegere en innumme vaan steij. Naodat heer ziech had meister gemaak vaan D'n Bosch, versjeen heer in et zuide, boe Vinlo en Remun zoonder väöl meuite in z'n han vele. En toen waor et weer de bäört vaan Mestreech.

C. Belèk door Frederik Hendrik in 1632.

In juni 1632 kaom heer mèt z'n legers veur de stad. Et garnizoen vaan Mestreech stoont oonder kommando vaan markies de lede.

Frederik Hendrik, wie er dat ouch al tegeneuver aander steij had gedoon, pasde bij et belèk vaan Mestreech e siesteem touw, dat häöm bekind heet gemaak es ‘stedenbedwinger’. Heer sloot naomelik z'n eige bezèttingsleger in door 'ne groete, aoneingeslote krink vaan vestingwerreke, walle, forte en aander versterrekinge, zoedat feitelik um de vesting, die heer belegerde, 'n twiede vesting vaan väöl groeteren umvaank laog. Zoe veurkaom heer, dat z'n tróppe oonverwachs euvervalle kôste weure door e vaan boete aonrökkend leger en dat degene, dee Mestreech zouw wèlle oontzètte, zellef e belèk zouw mote sloon veur de vesting vaan de belegereers. Parma had ouch al wel in dee geis en mèt die bedoeling z'n tróppe door forte en allerlei werreke beveilig, meh bij Frederik Hendrik woort et 'nen aoneingeslote vestinggordel, e siestematies aongelag en aofdoende versterrek fortifikasiekompleks. De oetkoms heet beweze, dat dat siesteem perfek waor; nörreges is et gelök Frederik Hendrik vaan veur 'n stad te verdrieve en ouch veur Mestreech zouw et blieke, dat eder oondernumming um de stad te oontzètte op niks môs oetloupe.

Veur te beginne leet Frederik Hendrik noordelik vaan de stad, tösse Borghare en de Smeermaos en ouch zuidelik, tösse Ternejje en Heugem 'n sjeepbrök sloon um de verbinding vaan de twie kante vaan de Maos tot stand te bringe.

Vaan de Smeermaos oet lepe daan de door häöm aongelagde fortifikasies in westelikke riechting de huugdes op nao d'n Dousberreg, buigde dao nao et zuide um euver Wolder, daolden aof nao de meule vaan Nekum, kledderde daan de Pietersberreg op, lepe nao et zuide tot aon et kastiel vaan Caestert en vaan dao weer nao oondere tot aon de Maos; aon d'n aandere kant zatte ziech de werreke veurt achter Heugem um, tot kort bij de meule vaan Groonsveld, die destijds ouch al bestóng, um vaan dao in noordelikke riechting te loupe euver Hier en Amie en daan euver Lummel langs et kastiel Bethlehem te eindige bij et kastiel vaan Borghare, boe ziech weer de sjeepbrök bevoont.

Noe doog ziech tijdens dit belèk de bezunderheid veur, dat dao nog 'n derde sjeepbrök euver de Maos geslage laog, naomelik vaan de Spanjaarde, zoe oongeveer tösse Rekum en Ittere. Aon de kant vaan Rekum had ziech e Spaons leger genèsteld oonder aonveuring vaan von pappenheim, dat de opdrach had te perbere de Hollanse tróppe aon te valle en Mestreech te oontzètte. Wijl noe de huugdes aon dee kant vaan de Maos e väöls te oongunstig terrein boje veur 'nen aonval, voont Pappenheim et raodzaomer z'n kanse te waoge aon d'n aandere kant, boe et terrein naogenóg vlaak waor. En zoe leet heer op zienen toer ouch weer 'n sjeepbrök sloon, um ze leger euver de Maos te bringe. Dao-op heet 'r geperbeerd tösse Borghare en Lummel door de versterrekinge vaan Frederik Hendrik heer te breke, meh dat is 'm totaal mislök.

Dus bleef Mestreech vaan alle kante stevig ingeslote en gónge de Hollanse tróppe röstig door de stad te bombardere. Et garnizoen en de börregers verweerde ziech mèt alle besjikbare middele, meh wie nao 'n besjeting vaan twie maond laank de walle et neet mie hawwe kôste en op versjèllende plaotse inein vele, bleef veur de kommandant de lede niks aanders mie euver es te kapitulere. D'n 22en augustus woort de kapitulasie door de twie partije oonderteikend en vaan deen daag aof waor et heij mèt et gezag vaan de keuning vaan Spaanje es hertog vaan Braobant veur altied gedoon. In zien plaots kaome noe de ‘Staten-Generaal der Vereenigde Nederlanden’ um mèt de bissjop vaan Luik et Twiehierig Bestuur euver Mestreech oet te oefene. Oetdrökkelik waor in artikel 6 vaan de kapitulasie vasgelag: ‘dat de Staten-Generaal der Vereenigde Provinciën in deze stad niets en zullen aanveerden als hetgeen an den Koninck van Spagniën, als hertogh van Brabant daarin heeft toebehoort’. Aon de verhajding vaan de Twie Hiere woort dus niks veranderd evemin es aon de samestèlling vaan et stadsbestuur.

Meh op et stök vaan de godsdeens veranderde deste miejer. Veur de kattelieke Mestreechteneers góng de meuielikken tied noe iers good beginne. Neet allein woorte ze gedwónge kèrreke aon de protestante aof te stoon, wat naturelik veur hun e groet offer beteikende, meh, etgeen nog väöl pienelikker waor, ze mochte neet mie in aonmèrreking komme veur et vervölle vaan betrèkkinge vaan de kant vaan de Staote, en dat nog wel in lijnrechte stried mèt de bepaolinge vaan de kapitulasie. Alle funksies vaan de staotse kant woorte dus oetgegeve aon protestante. Dat waor tegeneuver de kattelieke 'n kleinering en e bewies vaan wantrouwe, die ze noets vergeten höbbe.

Zoe'n handelwijs is noets vaan zeleve good te praote en kin mesjiens op die maneer verklaord weure, dat et protestantisme in deen tied de kindersjeun nog neet oontgreuid waor en kompleet wie 'ne jongen heitkop mèt de kloompe dedoor góng.

Heet dus in 1632 de innumming vaan Mestreech in vergelieking mèt die vaan 1579 vaan de inwoeners wienig materieel offers geverreg, heet d'n euvergaank vaan et gezag aon de Staote in alle bedaardheid plaots gehad, et moreel leid, wat eus kattelieke veurawwers in 1632 is aongedoon waor deste groeter. Ze hele hun vrijheid vaan godsdeens, dat is woer, meh veuriers te mote touwzien, dat einige vaan hun kèrreke in han vaan de protestante kaome en daan es minderwierdig of oonbetrouwbaar oet de openbaar betrèkkinge te weure geweerd, dat waor neet gemekelik te verwèrreke.

En et moot tot hun ier gezag weure, dat geine oet ambisie veur e pöske ziech heet laote verleije um vaan ze gelouf aofstand te doen, zoedat de Staote hun amtenare oet et noorde mösten hole um heij mèt de versjèllende regeringsposte belas te weure.

Allein in et leger woorte de kattelieke touwgelaote, umtot dat in de mieste aander staote zoe gebäörde, zoedat veer ouch nao 1632 nog versjèllende kattelieke goevernörs in Mestreech vinde, wie b.v. de prins vaan Salm, baron de Fariaux, de graof vaan Tilly e.a.

Et allerpienelikste veur de Mestreechteneers waor, dat de Staote ziech et rech aonmaotigde de prooste vaan et kapittel vaan Sintervaos aon te stèlle, veural in verband mèt etgeen, boetot die aonmaotiging geveurd heet. Et kaom naomelik zoewied, dat die wierdigheid es et woere verkoch woort aon degene, dee dao et mieste geld veur euver had. En zoe heet et ziech miermaole veurgedoon, dat die wierdigheid aon de Staote f 30.000 opbroch. Um de kroen op et werrek te zètte woort dat geld gebruuk veur et oonderhawwe vaan de protestante kèrrekgebouwe en hospitaole.

Aon zoe get hoof neet väöl te weure touwgeveug. Es get môs koed blood zètte daan waor et zeker zoe'n maneer vaan handele, die wel door niemand zal weure goodgepraot.

En toch, ouch in dit verband wèlle veer herhole, dat me al die zake, zellefs de erregste, in et kader vaan hunnen tied moot bekieke en beoordeile.

De verhajding tösse kattelieke en protestante waor boetegewoen gespanne, zoedaonig, dat veer us noe daovaan gein idee mie kinne make. Boedoor? Neet door de sjöld vaan eus eige lui, die niks liever verlangde es stèllekes in peis en vreij te leve, meh veurnaomelik door de maneer vaan optrejje vaan de keuning vaan Spaanje en z'n vertegenwoordigers in dees streke, door de inquisitie, de sjerrepe plakkate vaan Alva en aandere, de vervolleginge en et ter doed bringe vaan zoe väöl protestante. Dat alles heet 'n enorm fataal oetwèrreking gehad en de verhajding vaan kattelieke tot protestante veur iewe laank totaal bedorreve. Daodoor wiste ouch de protestante vaan hunne kant op e gegeve momint gein maot mie te hawwe en zien ze ziech dèks op 'n sjendaolige maneer te boete gegaange.

Nog ins: veer wèllen in de veerste veerte neet geach weuren hun handelinge heij te verdiedige; veer wèllen allein perbere wat ze gedoon höbbe te verklaore.

Hej de Spaonse keuning, aon wee zoe dèks vaan versjèllende kante de gooie raod is gegeve, mie gemaotig te handele, daonao geluusterd en bijtijds et nudige water in z'ne wien gedoon, daan hej zeker väöl vaan etgeen noe bedreven is neet gebäörd en hejje eus kattelieke veurawwers neet zoe'n zwoer tijje te doorstoon gehad.

In de veurwaarde veur de kapitulasie waor bepaold, dat de Sint-Hilariuskapel op de Pieterstraot en de St. Jaokobskapel op d'n hook vaan de Breijstraot en de St. Jaokobstraot aon de protestante môste weuren aofgestande, meh dat, es die kapelle te klein zouwe blieke, daoveur in de plaots Sint Jaan en Sint Mattijskèrrek gegeve môste

weure. Wie dat inderdaod et geval bleek, woorte de twie geneumde kèrreke in bezit genome, terwijl de Sint Jaokobskapel en de Sint Katrijnekèrrek op de Bosstraot sjuins tegeneuver Sint Mattijs, es parochiekèrreke door de kattelieke in deens woorte gestèld.

In de Sint Jaokobstraot woort in de gebouwe, die later langen tied es mezieksjaol höbbe gedeend, 'n Latijnse sjaol veur de protestante opgeriech.

Oondertösse kôste de Spanjaarde et verluus vaan Mestreech nog mer slech verkroppe. In 1634 höbbe ze nog ins geperbeerd hunne slaag te sloon. In juli vaan dat jaor versjeen obbins 'n hiel sterrek Spaons leger veur de stad oonder kommando vaan de markies d'aitona, dee al dadelik begôs mèt de veurnaomste touwgeng te bezètte. De goevernör vaan Mestreech, d'n hertog vaan Bouillon, maakden et de Spanjaarde zoe lestig meugelik, totdat ze door et optrejje vaan Frederik Hendrik hun plannen höbben opgegeve. Dee besloot naomelik Breda mèt e belèk te bedreige, um op die meneer de Spanjaarde vaan Mestreech te doen wegtrèkke en dat is 'm inderdaod gelök.

Laanksamerhand evel begôs et gewoen leve ziech in Mestreech weer te herpakke. Me kôs weer ins aon aander zake goon dinke es aon belèk en oorlog. E bewies, dat et de börregerij weer beter góng, is wel, dat me d'raon dorref te dinke, e nuij stadhoes te bouwe. In 1637 woort door de Twie Hiere aon de Magistraot vergunning gegeve, daotouw euver te goon en, es et nuij stadhoes veerdig zouw zien, de aw gebouwe vaan de ‘Landskroon’ in de Groete Staat te verkoupe.

Helaas, et zouw neet lang mie dore, of dao zouw weer 'n zwarte bladzij bijgesjreve weuren aon de historie vaan Mestreech, 'n bladzij, die us noe nog mèt groete veroontwierdiging vervölt.

Et is et veurval vaan et

Zoegenaomp verraod vaan paoter Vink.

In Navagne bij Viezee (de plaots, boe in 1914 de Duitsers euver de Maos zien getrokke) laog sedert de innumming vaan de stad door Frederik Hendrik nog altied e Spaons leger, dat Mestreech gestiedig in de gate heel en alles prakkezeerde um et weer in z'n mach te kriege. Ein vaan de middele waor, te perbere einige börregers vaan Mestreech veur groof geld um te koupe um op listige maneer de stad weer in hun han te speule.

'ne Brouwer oet de Hèlstraot, Zjang Lantsmans, leet ziech euverhole de zaak te preparere. Z'n hoes laog tege d'n awwe walmoer aon, dee veer noe nog kinne tösse Slevrouwepoort en de Hèlpoort. In dee moer achter et hoes vaan de brouwer bevoont ziech vaan oet vreuger tijje 'nen doorgaank mèt e peurtsje, wat neet mie gebruuk woort en mèt mellegerblök waor touwgemetseld.

De aofspraok waor, dat Lantsmans op et gunstig momint dat peurtsje zouw laote opemake, dat op e bepaold ougenblik aon d'n aandere kant vaan de stad alarm zouw gemaak weure um et garnizoen daonaotouw te lokke en dat de Spanjaarde vaan die gelegenheid zouwe profitere um door et peurtsje de stad binne te dringe en et garnizoen te euvervalle.

Deen touwlèk is mislök. De zaak is oontdèk, doordat 'nen Hollanse seldaot, zekere Lacourt, dee in Navagne door de Spanjaarde gevaange gehawwe woort, obbins in Mestreech trökkaom mèt z'n tesse vol geld, wat zier verdach veurkaom. Lacourt woort gearresteerd, veel door de körref en beechde alles op. Lantsmans góng dezellefde weeg op es Lacourt, bekinde de ganse zaak en vertèlde debij, dat heer aon de minnebreure-paoter Servatius Vink et geheim in de beech had touwvertroud. Toen waor de bäört aon paoter Vink, dee besjöldig woort de planne vaan de verraojers neet aongebroch te höbbe en daonao vollegde de ein arrestasie op de aander; de rektor vaan de Zjezwiete, paoter Boddens, paoter Pasman en broeder Nottin woorte allemaol betiech en kaome achter sloot te zitte, 'ne Maond later vollegde nog de pastoer vaan Sinterklaosparochie, Arnold vaan Melbeek, keplaon Silvius vaan Slevrouwe, d'n aajt-börregemeister Cauwenberg, de sjepes Andries vaan Stockhem en Franciscus de Grati en nog aandere.

Lantsmans, paoter Vink, paoter Pasmans, broeder Nottin en keplaon Silvius woorten iers op de ‘Landskroon’, toen nog et stalhoes, op 'n vreiselikke meneer op de pijnbaank gefolterd, boe-op d'n eine nao d'n aandere op et sjavot d'n hals kraog aofgeslage, iers Lantsmans, toen paoter Vink, nao häöm keplaon Silvius, e paar weke later broeder Nottin en eindelik paoter Pasmans mèt nog 'ne metseleer en 'ne seldaot.

De liechame vaan Lacourt, dee et allerierste d'raon had mote geluive, en vaan Lantsmans woorte geviedeld en de stökker boete de poorten opgehaange. Hun köp en die vaan paoter Vink, broeder Nottin en 'ne zekere Caters woorten op iezere pin ten toen gestèld op et bastion ‘De drie Duiven’, bij de tegeswoordige Zwaonegrach, dat in verband mèt die gebäörtenis vaan deen tied aof geneump is ‘De vijf Koppen’, de ‘Vief Köp’.

Et is 'n hiel dreuvige zaak gewees boe-in mèt et rech en mèt et bewies op 'n oonverantwoordelikke maneer is umgesproonge en boe-in de gebetenheid tege de kattelieke priesters vrij speul heet gehad.

Behalleve vaan Lacourt, Lantsmans en nog einige börregers is vaan de aandere noets einige sjöld komme vas te stoon. De oonsjöld vaan de Zjezwiete weurd zellefs algemein es beweze aongenome. Wat Paoter Vink betröf, dee destijds es eine vaan de kopstökke woort besjoud, vaan häöm kin hoegstens gezag weure, dat heer hiel oonverziechtig is gewees door te hellepe bij et in han speule vaan breve oet Mestreech aon de Spanjaarde. Heer waor 'nen invoudige, brave mins, dee door niemand tot zoe verraod in staot woort geach.

De naom van häöm leef nog veurt in et zoegenaomp Paoter Vink-

teurensje bij de Hélpoort en me heet lang beweerd, tot heer in deen tore gevaange gezeten heet, meh later is oetgekomme, tot dat neet woer is.

Dees verraod-affaer verhuugde de spanning weer tösse kattelieke en protestante. Wie et altied geit, maakde ziech de protestante sjöldig aon de fout vaan te generalizere en alle kattelieke euver éine kamp te sjere, zoedat eus veurawwers langen tied in 'n nog väöl beroerder peziesie zien gewees es teveure.

Es veer later de historie vaan de kloesters vaan Mestreech behandele, zölle veer zien, wat veur gevollege dat ‘verraod vaan paoter Vink’ veural veur de Minnebreure en Zjezwiete gehad heet.

In 1648 woort tösse Spaanje en de Rippebliek in Munster de vreij geslote (Vrede van Munster), dee 'n ind maakde aon d'n Tachtigjaorigen oorlog. De Rippebliek woort definitief erkind en al de landstreke en de steij, die ze op dat momint in häör mach had, veur good tot häör grondgebied gerekend.

Vaan deen tied aof leet Spaanje dus alle pretensies op Mestreech veur good vare.

Toen braok weer veur de stad 'nen tied vaan rös aon, boe-in väöl gedoon is gewoorde veur de verbetering vaan d'n inwendigen touwstand, wat in versjeije opziechte ouch zier nudig waor.

Op de Vrietof b.v. bestoont nog altied veur et gebouw vaan et Sintervaos-Gashoes 'ne groete pool, boevaan et water môs dene tot et blösse vaan brand en ouch tot et laote drinke vaan et vie. Tot zoe'ne pool midden in de stad op d'n doer 'ne wantouwstand waor, is liech te begriepe. Daorum besloot de Magistraot, 'm te dempe, of liever heer leet touw, dat de naobers al hunnen aofval, asseraoj enz. dao-in goeide, tot dat 'r vol waor.

Et sjavot vaan de Prins-Bissjop vaan Luik op d'n hook vaan de Vrietof bij de Groete Staat woort aofgebroke en de veer broonze liewe, die daobij behuurd hadde, op de balkon vaan et aajt Stadhoes geplaots. Later, wie dee balkon woort aofgebroke, zien die liewe dao weer weggenome en door de bekinde klokkegeters Hemony in Amsterdam umgesmolte en tot klokke gegote veur de kerrelejong vaan et nuij Stadhoes, boe-in ze noe nog daag aon daag de wijskes speule. In 1655 woort de aw Hochterpoort, later Gevaangepoort geheite, vaan de ierste umwalling, die stoont op de Merret bij de Groete Grach tegeneuver de Spèlstraot, aofgebroke, umtot ze veur niks mie deende en in de weeg stoont.

Um et bebouwe vaan ope terreine te bevordere verordeneerde de Magistraot, dat alle plaotse, die neet veur 'ne bepaolden tied beboud zouwe zien, publiek verkoch zouwe weure.

Ouch aon d'n touwstand vaan de hoezer zellef woort gedach; alle hoezer en sjeure, die nog struje taker hadde (en dat waoren 'rs nog 'nen

hiele boel) môste dat stru door panne vervaange. In 1662 woort veurgesjreve, dat eder hoes veurzeen môs weure vaan 'n eige privaat.

In 1659 woort door de ‘Hoogh-Schouten’ vaan de Twie Hiere d'n ierste stein gelag veur et nuij Stadhoes, dat in juli 1664 op d'n tore nao veerdig waor en toen in gebruuk is genome.

De ierste errek vaan de Maosbrök aon de kant vaan Mestreech, die door verandering in de luip vaan de Maos druug waor komme te stoon, woort touwgemaak en de Vèssermaos op die maneer 'n hiel stök vergroet.

Et garnizoen, dat in deen tied wienig te doen had, permitteerde ziech um de verveling te verdrieve noe en daan e slipperke. Zoe gebäörden et in 1646, dat de bezètting oonder kommando vaan kaptein Grisson mèt 5000 maan vootvollek en 200 ruters nao Tirlemont zien getrokke en, es broun paoters verkleid, die stad door 'ne lis höbben euverroompeld en ingenome. De hiere brochte 'ne geweldige buit mèt trök nao Mestreech.

* _* *

De vreij had evel veur Mestreech alweer de langsten tied geeloord. In 1671 begôste de geruchte de runde te doen euver 'nen oorlog tösse Fraankriek en de Rippebliek en wijl et te verwachte waor, dat eus stad es vesting dao-in wie altied wel weer 'n rol zouw speule, begös de Magistraot z'n veurzörregsmaotregele te numme. In et begin vaan 1672, wie et oorlogsgevaar mie en mie dreigde, woort gedekreteerd, dat alle inwoeners ziech veur zès maond vaan levensmiddele môste veurzien, etgeen veur mennigein weer 'n prachtige gelegenheid waor um dat veursjrif te oontduke. Wie et in zoe'n gevalle altied geit, waore t'rs, die et gewiech vaan de zaak neet wouwen inzien, et naturelik beter wiste, et veursjrif euverdreve voonte en daorum vaan alles perbeerden um delangs te komme. Wienie b.v. in ei gedeilte vaan de stad gekontroleerd waor, of ederein z'ne veurraod in z'n hoes had, woort achterbaks, miestal 's nachs, gaw alles nao vrun of kinnesse in 'n aander stadsgedeilte euvergebroch en es daan dao kontrol woort gehawwe, waor dao ouch alles in orde. Zoe maakde me de Magistraot get wies, meh pierde ziechzellef et mieste, want later, wie de noed aon de maan kaom, heet mennigein z'n naoliessigheid deur betaold. Veur de errem lui zörregde de Magistraot apaart. Veur hun woorte groete veurraode kore, reubolie en zaait op et nuij Stadhoes opgeslage.

Veural op militaer terrein woorte groete preparatieve gemaak. Et arsenaol op de Pieterstraot (et aajt Minnebreurekloester) stopde me tot bove touw vol oorlogsmaterjaol en de daoveur bestumde bewaorplaotse op versjeije punte vaan de stad woorte vaan doezende poonde pollefer veurzeen. Vaan alle kante kaome veerse tróppe de stad binne. Tot 8000 maan greuide et garnizoen aon en nog altied arriveerde nuij vollek.

De Staote voolte, tot ze et hel te verantwoorde zouwe kriege, want

op eine en dezellefden daag verklaorde Fraankriek en Ingeland hun d'n oorlog.

En noe is et wel hiel merrekwierdig en e bewies, wie vreemp de zakes kinne loupe, dat de Staote in hun benajdheid höllep gónge zeuke bij hunne groete vijand vaan nog neet zoe lang geleije, boe ze tachetig jaor tege gevochten hadde, bij Spaanje en dat die höllep hun ouch dadelik verliend woort. Spaanje begreep, dat, es Holland door de Franse zou weuren ingepallemp, et mèt z'n ‘Zuidelijke Nederlanden’ ouch gaw gedoon zou zien.

En zoe kraog Mestreech nao hiel korten tied 1000 Spaonse ruters in garnizoen, die op Sint Pieter môste weuren ingekerteerd, wijl in de stad zellef gaaroet gein plaots mie waor. Dao laoge in et gehiel al zoe get 11000 maan binne de vesting. Me kin ziech veurstèlle, wat 'nen touwstand tot dat mètbroch. De Spanjaarde veural hadden hun aw geweentes nog neet aofgelag. Es et merret waor kaome ze nao de stad en pakde ziech bij de boerelui mèt wat van hun gôsting waor zoonder te betaole. Op de Maos waor gei sjeep mèt koupwaor mie veilig veur die hierkes.

Wee daan ouch einigzins kôs, verleet de stad. De mieste die wegtrokke, gónge mèt et merretsjeep nao Luik, dat neet in d'n oorlog zouw betrokke weure, umtot de bissjop had verklaord neutraal te wèlle blieve.

Heij is de plaots um op e zier intressant feit de attensie te vestige.

Veer weite, dat Mestreech nog altied Twiehierig waor, dat krachtens de aw traktate en veural ingevolleg de ‘Oude Caerte’ de Bissjop vaan Luik en de Staote persijs eveväöl te vertèllen hadde en dat de bissjop zellefs de ajste rechte had. Mestreech - zoe waor euvereingekomme - zouw bestuurd weuren es 'ne staot op ziech zellef, dee mèt de vijandsjappe vaan eder vaan de Twie Hiere niks te make zouw höbbe. En wat zien veer noe in de praktiek? Dat edere kier es 'nen oorlog oetbraok tösse de Hollanse Rippebliek en 'nen aandere staot. Mestreech dao-in betrokke woort. Vaan d'n oorlog tege Spaanje heet Mestreech volop z'n poorsie gehad es eder aander stad, die gaans en al in de mach vaan de Spanjaarde waor. En noe weer, in d'n oorlog tege Fraankriek en Ingeland trok niemand ziech get vaan de Twiehierigheid aon, meh handelde Fraankriek ezzof Mestreech oetslutend aon de Hollenders touwbehuurde. En de Bissjop vaan Luik môs alles mer röstig aonzien. Häöm woort niks gevraog; heer moch kontent zien, es häöm ze paart in et gezag euver Mestreech gelaote zouw weure. Edere kier kraog heer weer 'ne nuijen ‘Hier’ neve ziech, boe heer broederlik ze gezag mèt môs deile: nao de hertoge vaan Braobant kaom de keuning vaan Spaanje, toen de Hollanse Rippebliek en daonao de Franse keuning en allemaol neumde ze ziech plechtig de opvollegers in et gezag vaan de Braobanse hertoge. Veur et lot vaan Mestreech heet noets d'n

doorslaag gegeve et gezag vaan de Bissjop vaan Luik, meh altied dat vaan degene, dee neven häöm de Twiehierigheid oetoefende.

Dit zal veuriers wel daodoor mote verklaord weure, dat vaan et begin aof aon de bissjop op militaer gebied niks te vertèllen heet gehad, dat de bezètting altied door d'n aanderen ‘Hier’ gelieverd woort en dat die eigelik de ‘kleur’ aon de stad gaof. De bissjop regeerde mer allein op siviel gebied mèt. Meh zjus daorum is et deste frappanter, dat heer toch tot aon de Franse Revolusie ze gezag heet kinne behawwe en dat noets serjeus geperbeerd is häöm dat te oontnumme, neettegenstaonden et feit, dat de rol, die heer wel twie iewe laank mèt betrèkking tot Mestreech gespäöld heet, eigelik zuver passief waor.

Meh de veurnaomste verklaoring veur et edere kier betrokke weure vaan Mestreech in d'n oorlog zal toch wel dao-in te vinde zien, dat ederein zoe heppig waor op de stad es vesting en steunpunt veur verder operasies. Wat kôs aon de groete hiere die Mestreechter Twiehierigheid feitelik sjele? Dao trokke ze ziech invoudig niks vaan aon. Es et in hunne kraom te pas kaom maakde ze ziech vaan de stad meister en hadde daan 'ne groete veursprunk op hun tegepartij. Dat euver zoe'n vesting de bissjop vaan Luik ouch nog e wäördsje mèt te spreke had, leet hun kaajt.

D. Belèk door Lodewijk XIV in 1673.

De spanning veur et belèk.

Oonderwijl dat m'n in de stad z'n veurbereidsele trof, kaom et beriech, dat de Franse keuning op 5 mei in Charleroi waor aongekomme um dao et leger te inspektere, dat heer tege de Rippebliek zouw oetsjikke. Dat leger tèlde 86000 maan vootvollek, 25000 maan ruterij en nog 'n garde vaan zoe get 8000 maan. Op 9 mei vernaom me, dat maarsjallik turenne mèt 15000 maan op Mestreech aonrökde.

Toen begreep me heij, tot et meines woort. De Spanjaarde, die op Sint Pieter laoge, woorte binne de walle gehaold. Op twie daog tied woorten alle hoezer en aander gebouwe in de naosten umtrèk vaan de stad, die et oetziech vaan aof de walle benaome, mèt de groond geliek gemaak. Veural et dörrep Sint Pieter môs et daobij, wie ouch al bij veurige dergelieke gelegenhede, weer et mieste oontgelle. Et haaf dörrep góng d'raon. Alles wat op de Bleikerij stoont, woort aofgebroke, zellefs de kèrrek en de pastorij, die laogen op de plaots oongeveer vaan et tegeswoordig Sint Lambeerskapelke, doog me mèt pollefer in de loch springe. Alles wat op et veld stoont, woort aofgemejd en, wijl nog niks daovan riep waor, tot voor veur de bieste gebruuk.

Op 12 mei waor Mestreech gans door de Fransen ingeslote, zoedat de fiesdaag vaan Sintervaos, dee aanders altied zoeväöl vreemde nao de stad trok, dat jaor (1672) in alle stèlte gevierd môs weure.

Wat evel de Mestreechteneers verwach hadde gebäörde neet. Vaan e belèk kaom nog niks. De Franse tróppe bleven um de stad gekampeerd zoonder get oet te riechte. En, wat nog väöl oonbegriepelikker waor, op 24 mei trokke ze eweg en marsjeerde langs de twie kante vaan de Maos in noordelikke riechting aof. Later hoort me, dat Lodewijk XIV ze plan veranderd had. Op raod vaan Turenne zouw heer naomelik iers Holland binnetrèkke en, es heer dao veerdig waor, zien of heer et ouch nog nudig zouw höbbe ziech vaan Mestreech meister te make.

De Mestreechteneers kôste, teminste veurluipig, weer op aosem komme en dachte dat alle gevaar veurbij waor. Ze wisten in et begin nog neet, dat de keuning oet veurzörreg nog einige plaotse in d'n umtrèk, naomelik Viezee, Toongere en Mezeik bezèt had gehawwe en heer boetendien et kastiel vaan Vallekenberreg in z'n mach had gekrege, zoedat Mestreech vaan veer kante door 'n Franse bezètting woort bespionneerd en feitelik nog gans vaan de boetewereld waor aofgeslote.

De bissjop vaan Luik had ziech in dees umstandighede tegeneuver Mestreech, dat toch ouch vaan häöm waor, allesbehalleve korrek en konsekwent gedrage. Hoewel heer ziech in dezen oorlog neutraal had verklaord, gaof heer aon de Franse keuning neettemin touwstumming tot et bezètte vaan Viezee, Toongere en Mezeik, die alle drei in zie bisdom laoge. Et kapittel vaan Luik, dat in dees zaak neet gekind waor gewoorde, protesteerde tege die sjending vaan de neutraliteit, meh et waor toen te laat; de steij waoren al bezat en bleven in de han vaan de Franse.

Väör en nao kaom et nuijts euver de veldtoch vaan Lodewijk XIV in Mestreech binne. Me vernaom vaan de groete suuksesse vaan de Franse, die de ein stad nao de aander ingenomen hadde en dat op 12 juni de keuning mèt z'n legers euver de Rien getrokke waor en ziech in korten tied vaan Gelderland en Utrech had meister gemaak.

Oondertösse zaog et binne Mestreech alles behalleve good oet mèt de levensmiddele. Et garnizoen had, wie veer gezag höbbe, al in mei in d'n umtrèk alles aofgemejd; wied vaan de stad aof dorref me ziech neet waoge, want de Franse zörregde vaan de steij oet, die ze bezat hadde, wel deveur, dat vaan et insloon vaan veurraode neet väöl terech kaom. En noe bleek wie oonverantwoordelik slech ziech e groet aontal inwoeners gehawwen had aon et veursjrif um veur 'n haaf jaor proviang in te sloon. Väöl zolders, boe bij de kontrol destijds de nudige veurraode prezent waore, bleke noe leeg te zien.

Door zier streng maotregele vaan de Magistraot, oonder aandere door et boete de stad zètte vaan alle bedeleers, landluipers en seldaotewiever, perbeerde me de noed zoelang meugelik boete de deur te hawwe. Allein de Spaonse ruters, die veur niks stoonte, dorreve nog d'rop oet te trèkke en wisten edere kier get mèt trök te bringe: meel, beer, peerd, waopes, vaan alles.

Dat oettrèkke um get in de wach te sleipe zou evel nog väöl loenen-

VERRAOD VAAN PAOTER VINK (blz. 58)

BELÈK DOOR LODEWIJK XIV (blz. 69)

der weure, wie de Franse keuning, dee z'n hoofkerteer had in Zeist, heimwee kraog nao ze sjoen Fraankriek en obbins besloot d'n oorlog aon z'n ginneraols euver te laote en nao ze land trök te goon. Mèt groet gevolleg oondernaom heer de trökreis en oonder z'ne naosleip bevoonte ziech 'n groete massa opkuipers en kriemers, die alles wat door de seldaote geplunderd waor, opgekoch hadde en mètveurde um et links en rechs vaan de hand te doen. Dat woort e boetekenske veur eus Spaonse ruters, die daovaan 'n oongeluifelikke massa good binne Mestreech wiste te bringe.

Zoe waor et augustus 1672 gewoorde en veur d'n twiede kier meinde de Mestreechteneers vas en zeker, dat de stad belegerd zouw weure. Sterreke legeraofdeilinge vertuinde ziech aon weerskante vaan de vesting: op Sint-Pietersberreg, in Bun, Ittere en Weert, in Hier en Amie. Ze begôste batterijen op te riechte en grachte te graove en eus bezètting góng dadelik tot et doen vaan oetvalle euver, die aon de Franse väöl naodeil touwbrochte.

Meh nao einige daog gebäörde vaan de kant vaan de vijand weer niks mie en ie de maond augustus um waor zaog me alle tróppe weer aoftrèkke.

In Mestreech begreep me vaan al dat gedoons niks mie. Dat zouw iers later z'n verklaoring kriege, wie me hoort, dat et aon de Franse neet gelök waor D'n Bosch in te numme en dat ze in de riechting vaan Wezel getrokke waore tege d'n Duitse Keizer um dee te belètte de Rien te passere en aon de Rippebliek höllep te verliene.

Zoe kôs Mestreech mèt e gerös gemood de kommende winter aofwachte.

Die rös woort allein gesteurd door et oonverwachs versjijne vaan de prins vaan Oraanje, Wöllem III, dee mèt e leger vaan ruim 20000 maan en mèt zier geheimzinnige planne, boe niemand einige huugde vaan kraog, op weeg waor nao et zuide. Op 11 november woort heer in de stad door de goevernör, de graof vaan Salm, de Magistraot en de kapittels vaan Sintervaos en Slevrouwe oontfange. De 15e november trok ze gans leger door de stad euver de brök nao Eisde, boe heer ze kerteer naom in et kastiel. 'nen Daag of tien later, wie heer nog versterreking gekregen had vaan 10000 Spanjaarde, leet de Prins oet Mestreech kanonne, wagele en nog drei rizzjeminte vaan et garnizoen rekwirere en trok heer mèt z'n ganse mach bij Navagne euver de Maos op Toongeren aon, dat ingeslote, meh nao korten tied weer verlaote woort. De kanonne kaome nao Mestreech trök, evel neet de rizzjeminte en de Prins trok mèt ze leger euver Zittert nao et land vaan Gulik.

Vaan de gelegenheid, dat de Prins door ze heen en weer trèkke aon de Franse de han vol werrek gaof, profiteerde et garnizoen vaan Mestreech um ziech vaan et kastiel vaan Vallekenberreg meister te make en de bezètting dao-oet te verjaoge. Et kastiel en de vestingwalle höbbe bij die gelegenheid et hel te verantwoorde gehad en zien daonao noets

mie opgeboud. Wat nog stoon bleef is etgeen veer noe nog kinne: de rewien vaan et kastiel en de twie vestingpoorte.

Minder nao wins verlepen oondertösse de zakes veur de prins vaan Oraanje. Naodat z'nen toch door et land vaan Gulik op niks waor oetgedrejd, kaom er weer nao et zuide um eindelik oetveuring te geve aon ze groet plan, dat 'r vaan et begin aof had veurgehad: de belegering vaan Charleroi. Mèt alles wat er mer aon tróppe had kinne sametrèkke sloog heer et belèk veur die veur de Franse zoe importante vesting, meh de benkelik strenge winter, boedoor et in et ope veld neet waor oet te hawwe, zoedat massa's mansjappe gewoen doed vrore; forseerden 'm, ouch weer dat plan op te geve en ziech op Holland trök te trèkke. Et zouw al hiel vreemp zien gewees es Mestreech weer neet z'n aondeil in de gevollege vaan die mislökde eskapaad had te drage gekrege. De kraanke en gewonde seldaote vaan de prins ze leger woorte naomelik heijnaotouw gesjik en de Mestreechteneers môste mer weer zörrege, dat ze beter woorte. Me brach ze oonder daak in e gebouw bij de Hèlpoort, boe later et slachhoes gestanden heet. Dat gebouw hèdde nota bene ‘et Paradies’, meh de kraanke, die dao-in gestop woorte, höbben et dao allesbehalleve wie in et paradies gehad. In et begin waor hun verzörreging gewoen ellendig. Wie eindelik euze Magistraot ziech met hun góng bemeuie, woort hunnen touwstand get beter.

Door die avonturelikke tochte vaan de prins vaan Oraanje waor et Mestreechs garnizoen, dat häöm edere kier tróppe had moten aofstoon, boevaan de meiste neet mie trökkaome, daonig verzwaak. Dat maakde de Franse, die nog altied heij en dao in d'n umtrèk laoge, weer astranter, ze vele de kouplui aon, die nao Mestreech oonder weeg waore en maakde ziech meister vaan alle levensmiddele, bestump veur de stad. Iers wie et garnizoen weer versterreking kraog, heel dat rouve weer op.

Zoe sukkelde Mestreech door dee winter heer en begôs et jaor 1673, dat al dadelik beteikenis kraog door et sterreve vaan de goevernör, de Riengraof vaan Salm, op 25 jannewari. Dat waor veur de stad e groet verluus, umtot de Riengraof zoe boetegewoen mèt d'n touwstand van de verdiedigingswerreke op de huugde waor en ouch zoe good mèt et stadsbestuur en de börregerij kôs opsjete. Veural mèt et oug op et gevaar, dat Mestreech nog altied bleef bedreige, waor et hoegs gewins, dat z'nen opvolleger iemand waor, aon wee me de stad op dat momint gerös kôs touwvertrouwe. Dee persoon voont m'n in jaques de fariaux, baron de maulde, eine, dee z'n spaore in 'n daartigjaorige karriejaer al dobbel en dik verdeend had. Heer had es kaptein deens gedoon in et Spaons leger, waor katteliek en woort door de Montery, landvoog vaan Spaanje, es wiedeweg de bekwaomste aongeweze. Door de Staote woort heer in deens euvergenome mèt de rang vaan ginneraol-majoor. Wie al vreuger gezag is, weigerde heer d'n eid vaan trouw aon de bissjop vaan Luik te doen, wat naturelik väöl

opspraok maakde. Neettegenstaonde de bissjop ziech tot allerlei konsessies bereid verklaorde, heel de Fariaux ziech op ze stök; heer voont deen eid neet nudig.

Zoe gaw wie de nuije goevernör in Mestreech waor aongekomme en ziech vaan de staot vaan de verdiedigingswerreke op de huugde had gestèld, begôs heer z'n maotregele te numme. Alle börregers vaan Mestreech woorten opgekommandeerd um mèt te hellepen aon et versterreke en verandere vaan bestaonde werreke of aon et bouwe vaan nuije. Weer woort aon de inwoeners gelas veur 'n haaf jaor proviang in te sloon. Op verzeuk vaan de Magistraot kraog et garnizoen, dat tot minder es 4000 maan gesloonke waor, weer oetbreijing.

En et bleek wel hiel nudig te zien, dat me ziech op e belèk prepareerde. De beriechte, die binne kaome, vertèlde, dat in Fraankriek weer alles veur 'ne veldtoch woort veurbereid, dat de keuning op 1 mei Paries weer had verlaote en op weeg waor um et kommando euver z'n legers op ziech te numme. In Mestreech woorte versjeije kiere Franse spionne aongehawwe en op 'ne gooien daag vertuinde ziech 'n aofdeiling Franse ruterij op Sint-Pietersberreg. De dörrepe in d'n umtrèk kraoge weer väöl vaan de Franse te lije; ederen touwgaank tot de stad woort oonmeugelik gemaak; et merretsjeep nao Luik môs z'nen deens opgeve. Toch góngen eus Spaonse ruters nog herhaoldelik, wie ze dat hèdde, op partij oet en dèkser nog mèt good rizzeltaot.

D'n 23e mei arriveerde in de stad e rizzjemint Italiaone en op 2 juni nog e rizzjemint Spaonse ruterij ter versterreking vaan eus bezètting. Door 'nen truuk vaan de Franse keuning, dee et had laote veurkomme, ezzof heer op Breuselt zouw aonmarsjere, dorref de Montery z'n stad neet vaan tróppe oontbloete en bleef de höllep, die heer us had touwgezag, oet.

En zoe laoge noe in Mestreech: ach rizzjeminte Staots vootvollek, daartien kompanije Staotse ruterij, de Italiaone en de Spanjaarde, alles bijein neet mie es 'n gooi 4000 maan vootvollek en 'n doezend ruters mèt nog 'n aofdeiling minörs. Dat waor neet bezunder väöl in vergelieking mèt et geweldig leger, dat de Franse in et veld brochte. En nog erreger waor, dat et gehalte vaan de Staotse tróppe väöl te winse euverleet. Daomèt môs de Fariaux ziech evel kontent stèlle, want op oetbreijing vaan de bezètting waor noe gaaroet neet mie te rekene. Heer stèlde neettemin e groet vertrouwe op d'n touwstand vaan de vestingwerreke, die doorgónge veur de bèste destijds bekinde. De vestingmör waoren aon de binnekant door breij eerde walle versterrek, de poorte besjerremp door oetgebreide boetewerreke. Tösse 1632 en 1673 waor door de Hollenders al hiel väöl vaan die boetewerreke aongelag, die ziech vaan de stadsgrachte tot wied in et veld oetstrèkde. Veural woorte gereump de zès zoegenaomde ‘hoornwerken’: links en rechs vaan de Bospoort, tegeneuver Hoeg-Fraankriek, bij de Toongerse-, Breusele- en Pieterspoorte. Tösse die werreke laogen e stök of vieftien

‘halve manen’. En oonder al die werreke waoren in de groond geng gegraove veur de mijne, die et meugelik maakde op alle punte de boel in de loch te laote vlege. Aon de zuidkant vaan de stad droog et inundasiesiesteem vaan d'n Eker neet wienig tot de verdiediging bij. Dao kôs mèt et Eker-water e kompleet meer gemaak weure vaan de walmoer aof tot aon de voot vaan de berreg. Ouch aon de Wiekerkant waore de werreke oetstekend in orde. Dao waore de walle zellefs nuijer en vaan e beter siesteem es in Mestreech zellef en hielemaol berekend op de krach vaan de artèllerij oet deen tied. Ouch had me dao nog de sterreke wachtore op de brök en de houte errek, die in hiele korten tied kôs weuren aofgebroke.

Wat evel veur Mestreech e zwaak punt waor, dat waor de kop vaan Sint Pietersberreg, boe toen nog gei fort op stoont en vaan boe de vijand mèt z'n verbeterde artèllerij e groet gedeilte vaan Mestreech bestrieke kôs. Dat dao nog niks gemaak waor kaom, doordat de bissjop ziech altied sterrek verzat had tegen et bouwe vaan vestingwerreke op zien eige terrein, Sint Pieter. Later, in et begin vaan 1700, heet me neettegenstaonde de proteste vaan de bissjop toch e fort op die plaots geboud.

En oondertösse voolte de Mestreechteneers kompleet et naodere vaan de Franse. Op alle hoeggelege punte vaan de stad góng m'n op d'n oetkiek stoon en, jewel, in de mörrege vaan de zèsde juni woorte de ierste eskadrons ziechbaar boete de Breuselepoort. Dadelik stèlde me de kanonne op eus walle in wèrreking en de Franse trokke weer aof. D'n tiende juni kaomen 'rs al miejer opgezat en noe vaan alle kante; et veld roontelum de stad waor vol vaan klein aofdeilinge, die de stand vaan zake ins kaomen opnumme. De Spaonse ruters vaan de Mestreechter bezètting kôste dat speul neet langer aonzien; tot twiemaol touw doge ze 'nen oetval, dee hun evel neet al te good bekaom: ein vaan hun aonveurders, baron de Vervix, woort in de veurpostegevechte gevaange genome. D'n daag d'rop zaoge de Wiekeneers ouch al aon hunne kant Franse tróppen in et veld; dat waor ruterij, die vaan oet Aoke aongerök waor.

Veur de zoeväölste kier waor Mestreech weer vaan alle kante vaan vijande umgeven en ingeslote, meh noe veur good. De Fariaux heel kriegsraod en gaof aon z'n oonder-kommandante de nudige instruksies. Daonao vergaderde heer mèt de lede vaan de Magistraot en wees hun op alles, wat vaan hunne kant nog te doen waor; dat ze môste zörrege veur groete veurraode loed veur et gete vaan kogels, dat de nudige medikaminte en aajt lievend bij de hand môs zien veur et verzörrege vaan de gewonde, dat de levensmiddele môste gerantsoeneerd weure en eindelik, dat 'n som vaan hoonderddoezend gölde môs weuren opgebroch.

Um die veur deen tied groete som geld bijein te kriege - in de kas vaan de gemeinte waor zoe good es niks mie - woorte de beter ge-

situweerde börregers door de Magistraot invoudig getakseerd op et bedraag, dat ze geach woorte te kinne betaole en dat ze dus ouch mer mosten offere. Veur die gestorte somme kraog edere betaoler obligasies gegarandeerd door d'n Hollanse Staot.

Um de veiligheid vaan et verkier in de stad te bevordere, leet de Fariaux op de veurnaomste punte in de straote lanteries ophaange en kraog Mestreech op zoe'n maneer z'n ierste straotverliechting.

De vaart op de Maos woort onmeugelik gemaak door op Sint Pieter einige aw sjeep te laote zinke, terwijl de watermeules geregeld door sterreke wachposte woorte bezat.

Veurts stèlde de Fariaux 'n aofdeiling grinnedeers vaan 300 maan sterrek in, die geoefend woorte in et werrepe mèt handgranate.

Terwijl de vijand de stad insloot doog eus bezètting gestiedig oetvalle, boedoor de Franse weliswoer geregeld in hun werrek gestuurd woorte, meh boevaan et veurdeil veur de eus toch mer twiefelechtig waor.

Et eigelik belèk.

D'n tiende juni vernaom m'n in de stad, dat de Franse keuning van oet Breusel veur Mestreech waor aongekomme. Z'n ierste werrek waor 'n inspeksie te hawwe en roond de stad te rijje um ziech vaan d'n touwstand en de sterrekde vaan de vesting 'n idee te kinne make. En wat heer zaog veel 'm neet mèt. Heer begreep, dat heer heij z'n han vol zouw höbbe, dat et innumme vaan zoe'n vesting gei kinderwerrek waor. Meh des te miejer ier veurspelde heer ziech, es heer die stad oonder de knee zouw kinne kriege. Heer waor daan ouch vas beslote niks oonbeproof te laoten um z'n doel te bereike.

Daotegeneuver stoont bij de Fariaux et besluut vas, de stad tot et alleruterste te verdiedige. Vaan weerskante zouw dus gein handbreid touwgegeve weuren en de errem Mestreechteneers hadde wel weer in de gate, boe et op aon zouw goon; ze wiste veuroet, dat zij vaan al de veurnummes wel weer de duup zouwe weure en e groet leid hun neet gespaord zouw blieve.

Achter de keuning aon waor de hoofmach vaan ze leger gevolleg, alles bijein 'n 42.000 maan sterrek, boe-oonder 18.000 maan kavallerij. Die tróppe legerde ziech roontelum de stad, meh et groetste deil bleef toch aon de weskant. Ze begôste direk mèt et belegeringswerrek: et make vaan versjansinge, et opstèlle vaan batterije, et oetgraove vaan grachte en opwerrepe vaan walle, boeveur de keuning 'n 7000 boere oet et Luikerland had opgekommandeerd, die sebiet aon et werrek gezat woorte.

Et teikende ziech wie laanger wie dutelikker aof, dat de Franse et mieste kans verwachde vaan 'nen aonval op et westelik froont vaan de vesting, tösse de Breuselepoort en d'n hook zuidelik vaan de Toongersepoort. Veuriers waoren aon dat westelik froont oet d'n aard vaan de

zaak mer druug grachte en veurts had de vijand dao et groet veurdeil vaan de huugdes, die de stad domineerde, d'n Dousberreg, de Louwberreg en veurnaomelik de Pietersberreg. Dat die veroonderstèlling zjus waor bleek al gaw oet de aktiviteit, die de Franse aon dee kant veural tuinde.

Al et werrek, wat gedoon woort, gebäörde 's nachs en edere mörrege kôste de poste op eus walle konstatere, wieväöl de vijand mèt z'n loupgraove opgesjote waor en wieväöl kanonne in de batterije weer bijgestèld waore.

Bij dit belèk pasde de keuning in beginsel et siesteem vaan Frederik Hendrik touw, meh op nog mie aofdoende maneer. Ouch heer leet um z'n legers 'n versterrekde linie bouwe um ze tege aonvalle vaan boete te beveilige. Meh daoneve maakde heer nog 'n binnenste linie tösse z'n tróppe en de stad, zoedat z'n seldaote vaan twie kante tege euvervalle verzekerd waore. Ouch heer sloog euver de Maos bij Caestert en bij Smeermaos 'n brök um de kommunikasie te oonderhawwe. Achter d'n Dousberreg laog et artèllerij-parek, bij Kan stoonte de veldhospitaole.

In de liegde achter Wolder, besjöt door de huugdes nao de kant vaan Mestreech, leet de keuning z'n hoofkerteer opsloon. Dao stoont in et midde de prachtige keuninklikke tent, in versjèllende aofdeilinge oonderverdeild en riekelik oetgestoffeerd. Roontelum stoonte de tente vaan et gevolleg, terwijl kortbij 'n aander groete tent waor ingeriech es kapel, boe-in door minnebreure-paoters dageliks mès geleze woort.

Bij et gevolleg vaan de keuning bevoonte ziech, behalleve naturelik et groet aontal ginneraols, ze broor, d'n hertog vaan Orléans, de minister vaan oorlog Louvois, de bereumde vestingspesialiteit Vauban, de beechvajer vaan de keuning de kardinaol de Bouillon, dee 'ne zoon waor vaan d'n ierste goevernör vaan Mestreech in Hollansen deens: Frederik Maurits de la Tour d'Auvergne, hertog vaan Bouillon. Nog huurde bij die groete lui de bekinde ‘mousquetaire’ en bereumde sjerremmeister d'Artagnan. De aonwezigheid vaan al die kopstökke tuint wel dutelik, wie belangriek Lodewijk XIV zellef dit belèk achde.

Veur de veiligheid vaan de keuning zörregde de Franse garde, de ‘Gendarmes du Roy’ en de ‘Mousquetairs’, allemaol samegestèld oet de blom vaan de Franse jonglui, in tegestèlling mèt et eigelik leger, dat, wie euveral, oet heurtróppe bestóng.

D'n achtiende juni hiel vreug in de mörrege begôste de batterije mèt 26 stökker tegeliek et bombardemint. Et waor 'ne zoondag en me kin ziech veurstèlle, wat 'n konsternasie et valle vaan die keugel en bomme oonder de inwoeners veroerzaakde. De oetwèrreking waor heij en dao in de stad al dadelik erreg, meh et waor versjrikkelik, wat 'n verwoesting deen iersten aonval aon de walle en boetewerreke had aongebroch. Mie es 2500 kogels en bomme waore deen daag op Mestreech aofgesjote.

's Nachs leet de Fariaux de sjaoi aon de werreke en de batterije op de walle zoe good meugelik herstèlle, meh vaan de kant vaan de vijand woort ouch weer mèt maan en mach gewèrrek aon de loupgraove, die Vauban neet rech op de stad aon, meh zig-zag leet graove, zoedat ze neet rechstreeks door de kanonne vaan op de walle kôste bestreke weure, terwijl heer boetendien d'n oetgegraove groond nao de kant vaan de stad doog opwerrepe um de mansjappe in de loupgraove aon et geziech vaan eus sjötters te oonttrèkke en ze door dee wal vaan groond ouch tege de kogels te beveilige.

De loupgraove kaome wie laanger wie korter bij de stad. En edere mörrege begôs et bombardemint obbenuijts. Oondertösse had de Fariaux 'n zwoer batterij doen opstèlle zuidelik vaan de Toongerse poort, boe heer e groet veld mèt bestrieke kôs; zellefs de Franse kanonne op de Sint Pietersberreg kraoge daovaan te lijje; noe en daan kaom ouch 'ne kanonskogel terechte in et keuninklik kamp, wat dao naturelik groete sjrik veroerzaakde.

Veer zölle de loup vaan dit belèk neet vaan daag tot daag besjrieve. Dao woort vaan weerskante wie laanger wie heviger gesjote, de loupgraove, boe de Franse sappörs en de gerekwireerde boere wie moutheuvele in wèrrekde, waore tot aon de buteste palissaote vaan de boetewerreke genaoderd.

Tege dat soort belegeringswerrek vaan de groete Vauban, dee bij dit belèk veur d'n ierste kier de gelegenheid kraog z'n kuns op groete sjaol in touwpassing te bringe, waor Mestreech en z'n bezètting neet opgewasse. 'nen Oetval doen wie dat vreuger gebäörde waor neet mie meugelik. Toen dach de Fariaux d'raon, mèt 'n sterreke mach 'nen aonval op de loupgraove te oondernumme um ze te doen ontruime en te vernetige, meh z'n oonderkommendante, die in de boetewerreke laoge, rapporteerde, dat die loupgraove zoe sterrek mèt infanterij bezat waore, dat vaan zoe'nen aonval môs weuren aofgezeen.

De Fariaux naom dao-op in euverlèk mèt de Magistraot z'n uterste veurzörregsmaotregele:

alle inwoeners die daotouw gesjik waore, zouwe mote mètwèrreke aon etgeen nog veur de versterreking vaan de verdiedigingswerreke kôs gedoon weure; alle veurraodige mès zou nao de Toongersepoort gevare weuren um d'n doorgaank in die poort te stoppe;

zoonder ophawwe zouw et gete vaan kogels weure veurtgezat;

edere börreger dee daotouw kapabel waor, touw deens mote doen bij de batterije um de artèlleriste aof te losse; de mansjappe zouwe zoe riekelik meugelik veurzeen weure vaan broed en beer en in de boetewerreke ouch vaan brandewien.

En altied donderde de Franse kanonne mer door. D'n hielen aonval trok ziech same tegen et froont, boevaan de Toongersepoort et middelpunt waor; et waor dus te veurzien, dat dao in de boetewerreke de strijd op z'n hevigs en et lot vaan Mestreech beslis zouw weure.

Zoe braok de fiesdaag vaan Sint Jaan, 24 juni, aon. Deen daag waor door de Franse bestump veur 'nen hevigen aonval op et ‘hoornwerk’ veur de Toongersepoort, wel et sterrekste vaan alle boetewerreke. En et heet deen daag benkelik gespanne. Dao is vaan weerskante 'n hardnekkigheid betuind, die alle besjrijving euvertröf. Drei maol lepe de Franse weer opnuij störrem, dreimaol woorte ze mèt geweldige verleze trökgeslage. Zellefs 's nachs woort et gevech veurtgezat. Massa's Franse zien deen daag in hun loupgraove gevalle, meh ouch vaan euze kant waor et aontal doeie groet, väöls te groet naovenant de krachte, die besjikbaar waore. Mèt z'nen degen in de hand stèlde de Fariaux ziech aon et huid vaan z'n tróppe um door ze veurbeeld degene, die de mood begôste te verlere, aon te vure.

Meh de euvermach vaan de Franse waor te geweldig; op de langen doer wonne ze terrein; de verdiedigers môste d'n halleve maon aon dee kant oontruime en, al waor Mestreech op dat momint nog neet in han vaan de Franse, d'n touwstand begôs toch uters kritiek te weure; de bezèttingstróppe waoren oetgepöt, de verdiedigingswerreke gedeiltelik dooreingesjote, de Fariaux zellef gewond en mierdere vaan z'n hoeger offesere gesneuveld. Ouch aon de kant vaan Wiek hadde de Franse deen daag 'nen aonval gedoon, boevaan et veurdeil aon hunne kant waor gewees.

De vollegenden daag, 'nen zoondag, kôs m'n iers dutelik zien, wie geweldig de Franse hadde hoesgehawwe en wie dapper de tróppe vaan de bezètting ziech geweerd hadde. Wie de Mestreechteneers mèt hun eige ouge d'n touwstand zaoge, waore ze mismeujetig. Et waor tristig, zoe'n verwoesting aon te zien. Wel gónge ze weer gehoerzaam de werreke die nog euver waore, en de walle bezètte, meh ze vroge ziech aof, boetouw et nog zouw dene en wielang et nog zouw dore.

De Fariaux, dee veur z'n eige wel inzaog, dat de stad et neet lang mie zouw kinnen oethawwe, leet evel tegeneuver z'n tróppe de mood nog neet zakke. Noe al de stad euvergeve, dat kaom z'n seldaote-ier te nao. Heer dach daan ouch aon niks minder es um de verloren halleve maon weer trök te kriege. Dao-oonder, dat wis heer, laoge nog einige mijne, die nog neet gesproonge waore. Es heer die kôs laoten in de loch vlege en zoe de vijand verrasse, daan waor heer veerdig. Geinen tied waor te verlere. Heer zeukde de bèste vaan z'n mansjappe oet en ze trokken aon et werrek. Dao vloog mèt 'ne benkelikke sjlaag de boel in de loch. De gansen halleve maon laog et understebove. Vaan de sjrik vaan de Franse maakde de Fariaux gebruuk um mèt 'n 1200 maan 'nen euverval te doen en de vijand oet de werreke te verdrieve, wat gelökde, daank veural aon de persoenlikke dapperheid vaan de Fariaux, dee weer gestiedig en euveral veurop waor.

Et is haos neet nao te vertèlle, wat ziech bij die gevechte heet aofgespäöld en et zouw us ouch te wied veure dat allemaol in bezunderhede te besjrieve. Vaan weerskante leet me z'n tegepartij gei momint

mèt rös. En zoe gebäörden et daan ouch, dat de Franse dadelik wie ze ziech vaan de zoe-eve vertèlden aonval herpak hadde, weer d'rop los trokke um et verlore terrein trök te winne. En ze höbben et ten koste vaan zwoer verleze veerdig gespäöld.

'nen Daag en 'n nach aon ei stök had de Fariaux in de boetewerreke doorgebroch, väöl mansjappe had 'r verlore, ouch weer versjeije offesere, en al z'ne mood had 'm gei veurdeil gebroch, integendeil, heer waor e groet deil vaan ze froont kwiet. Oonder dees umstandighede verwachden heer, dat 'nen aonval op d'n hoofwal neet lang mie zouw oetblieve.

Et bombardemint woort door de Franse regelmaotig en mèt wie laanger wie groeter hevigheid veurtgezat. Et waor, wie 'ne sjrijver oet deen tied et veurstèlde, kompleet ezzof 'nen hagel vaan kanonskeugel op de stad neerveel.

Me kin ziech begriepe wie et in die daog binne de stad oetzaog. Väöl gebouwe en partekleer hoezer waore dooreingesjote, de straote laoge bezejd mèt stökker vaan dake, brikken en hout. Niemand, dee et neet nudig had, waogde ziech boete z'n hoes, boe 'r ouch nog gaar neet veilig waor; maander mèt ossevelder lepe roond um die direk neer te goeie op de brandbomme, boe die neerkaome; de brandwachte waore de gansen daag in de weer um, boe e begin vaan brand oontstoont, in te griepe. Zellefs op de Maosbrök dorref ziech niemand mie te begeve; de hèllef vaan de brök naomelik aon de kant vaan Wiek woort bestreke door de batterije vaan Sint Pietersberreg, die alles wat ziech d'rop vertuinde, eweg sjote. Et erregste zaog et naturelik oet in de straote kort bij et aonvalsfroont, de Breusele- en Toongersestraote; dao woort et mieste sjaoi touwgebroch aon woenhoezer en aander gebouwe, wie de Beijert, et Kruushierekloester en de kèrrek vaan de Bonnefante op d'n Ezelemerret.

Door et gestiedig besjete vaan d'n hoofwal begôs dee ouch al bedinkelik oet te zien. Twie groete bresse waoren al d'rin gemaak: bij Abrahamslook boven aon de Kalvariestraot bij et begin vaan de Ekerstraot en de twiede links vaan de Toongersepoort. De plaots, boe dees lèste bres gesjote woort, is noe nog good te zien in et stök walmoer in et Aldenhofparek, wat veer allemaol kinne en wat noe d'n hoof vaan de Zjezwiete aofslut. Dao, persijs achter de groete baank, die dao steit, vinde veer e groet stök metselwerrek, dat neet wie de res oet aofwisselende laoge vaan mellegerblök en brikke besteit, meh boe allein mellegerblök te vinde zien; dat is de plaots vaan die bres, 'n intressante historiese bezunderheid dus, die aon et geweldig belèk vaan 1673 rappeleert en de aondach vaan ederein dobbel en dik weerd is.

De 27e juni oondernaome de Franse 'nen twieden aonval op et sterrek ‘hoornwerk’, dat ze de veurige kier neet in han hadde kinne kriege. Wie et dao gespannen heet is mèt gein pen te besjrieve. 'ne Gansen daag laank is dao maan tege maan gevochte, meh tege de

groete euvermach vaan de Franse en tege de maneer vaan oorlog veure vaan hun bekwaom aonveurders kôsten et eus tróppe et veur de zoeväölste kier neet oethawwe en et ‘hoornwerk’ góng d'raon. De keuning had et gans gevech vaan aof de huugdes, boe-op noe et Kèrrekhof lik, bijgewoend en woort nao aofloup mèt e geweldig ‘Vive le Roi’ oontfaange.

Mèt de val vaan dat lèste werrek waor de zaak veur Mestreech oetgemaak. Verderen tegestand beje zouw niks mie dene. De tróppe waore tot niks mie in staot en de börregerij verlangde nao et ind. De lèste nachte waor haos niemand mie nao bèd touw gegaange, ederein verkierde in doedsangs en in väöl hoezer zaot me te beije bij de gewijde keers. Alle ougenblikke verwachde me, dat de Franse störremenderhand de stad zouwe binnedringe en dat ziech weer zouw goon aofspeule wat me gehuurd had, dat gebäörd waor, wie in 1579 Mestreech door de Spanjaarde waor ingenome.

Wat e woonder, dat toen oet de börregerij zellef et verlange opkaom, dat de stad mer zouw kapitulere. En zoe gebäörden et, dat de Magistraot oonder d'n drök vaan et vollek en gesteund door de geistelikheid et eindelik vaan de Fariaux, dee iers nog neet d'raon euver wouw goon, wis gedoon te kriege, dat heer de kriegsraod samereep um de euvergaof vaan de stad te bespreke. De mieste oonderkommandante voonten et gekkewerrek de verdiediging nog veurt te zètte, meh de Fariaux wouw neet touwgeve en leet oondertösse z'n tróppe nog mer gestiedig doorvechte.

Meh in de nach vaan Sint Pieter en Paulus, de 29e juni, brochte de Franse mèt 'n allerversjrikkeliks bombardemint aon de stad de genadeslaag touw.

Dat maakde de Fariaux eindelik mörrig en d'n 30e stèlde heer eiges de artikele veur de kapitulasie op, die aon de Franse keuning zouwe weuren aongeboje.

Mèt neet te miskinne welwèllendheid heet Lodewijk XIV die veurwaarde oonderzeuk en ze groetendeils aongenome; heer had respek veur de maneer, boe-op de stad ziech verdiedig had en tuinde ziech daobij 'nen echte keuning.

De veurwaarde kaome in et kort op et vollegende neer:

1.	de Toongerse en Duitse (Aw Wieker)-poorte zouwe direk bezat weure door de Franse, die niemand, ouch gein seldaote, mochte binne laote veurdat et garnizoen aofgetrokke waor;
2.	de goevernör en et garnizoen zouwe d'n 2e juli uterlik um ach ore 's mörreges mèt waopes, bagaasj, slaonde trom en wejjende veendels de stad verlaote en op D'n Bosch of Breda aon trèkke nao de käös vaan de keuning;
3.	alle kriegsgevaangene zouwe euver-en-tweer oetgelieverd weure;
4.	de kattelieke zouwe alle kèrreke trökkriege behalleve drei, die

	aon de protestante zouwe blieve, totdat die ziech boete de stad 'n eige kèrrek zouwe geboud höbbe (boe noets get vaan gekommen is):
5.	de börregers vaan Mestreech en Wiek zouwen alle rechten en privileezjes behawwe.

Veurdat de Franse de stad zouwe binnekomme um ziech heij es hier en meister te gedrage, naome de lede vaan de Magistraot 'ne zier verstendige maotregel. Wijl ze in de lèsten tied hun trakteminte neet hadden oetbetaold gekrege, zörregde ze noe gaw deveur, hun tegood et allerierste binne te hole. Etgeen 'n prachtige touwpassing is vaan et aajt Mestreechter spreekwoord: ‘de pastoer zegent ziech et ierste’.

Wie m'n et vaan weerskante euver alle veurwaarde veur de euvergaof eins waor, woort 'n dippetasie vaan et stadsbestuur (eveväöl vaan Hollansen es vaan Luikse kant) nao de keuning gesjik um 'm te bedaanke veur de gunstige kondisies en häöm tevens e verzeuksjrif aon te beje, boe-in versjèllende punte, veurnaomelik vaan godsdeenstigen aard, ter regeling woorte veurgestèld. Boetendien woort dao-in gevraog, dat de keuning ziech in Mestreech neet miejer rechte zouw touweigene es häöm es opvolleger in et gezag vaan de hertoge vaan Braobant touwkaom en dat et indivies bestuur mèt de bissjop vaan Luik persijs wie vreuger zouw blieve veurtbestoon. Veer wèlle heij de betreffende bepaolinge in häör gehiel, en in et Frans van deen tied laote vollege, veural um te doen oetkomme, dat et prinsiep, neergelag in de ‘Oude Caerte’, gans intak bleef:

‘Que sa Majesté gouvernera avec ledit Prince Evesque de Liège, ensemble la Ville et appendices, comme un Estat et Province separée des autres provinces de chacun desdits seipneurs, comme cy devant les seigneurs Estats des provinces Unies l'ont gouverné tant en matière de justice ressort que finances, et toute autre police. Que nuls Imposts nouveaux soyent establis sur la Ville de Maestricht, ou inhabitans d'icelle, sans communication de commun advis de Sa Majesté et du Seigneur Prince de Liège.’

‘Que la bonne volonté de Sa Majesté soit de n'entreprendre dans Maestricht ou sa Juridiction, autre chose que ce qui a appartenu au Roy d'Espagne, en qualité de Duc de Brabant et par apres e esté par Messrs. les Estats Généraux suivant les chartres en extants lequels seront exibez, et qui à l'advenir seront gardez en la greffe de laditte Ville comme d'ancienneté. Qu'au Seigneur et Prince Evesque de Liège demeurera pour indivis la Jurisdiction commune et son domaine entier ainsy que d'ancienneté jusques a present a esté usé.’

Veer mote dus good d'rop lètte, dat tösse Mestreech en Lodewijk XIV twiejerlei zakes gebäörde: mèt de militaere governör vaan de stad es vertegenwoordiger vaan de Hollanse Staote-Ginneraol regelde de keuning de euvergaof en alles wat de militaer aongelegenhede regardeerde, mèt de reprezentante vaan de Staote én die vaan de bissjop

vaan Luik same ranzjeerde heer d'n touwstand op godsdeenstig en siviel gebied.

Dao maag nog wel ins op geweze weure, dat de keuning neet de minste meuielikhede heet gemaak mèt betrèkking tot et handhave vaan et gezag vaan de bissjop vaan Luik. Zoonder einige aonmèrreking woorte alle de door de dippetasie daorumtrint veurgestèlde bepaolinge door häöm goodgekäörd.

Nao de innumming.

Zoe waor daan Mestreech in han vaan de Franse.

Dat de keuning trots en gelökkig waor, is te begriepe. Wie kort et belèk ouch gedoord had - e paar weke mer - et had aon z'n tróppe zwoer offers gekos, meh de keuning had alles d'rop gezat um zjus dees vesting, die in gans Europa bereump waor, in z'n mach te kriege en et is veurnaomelik aon de taktiek vaan Vauban te daanke, dat de stad et al zoe gaw heet moten opgeve. Meh vaan d'n aandere kant heet ouch de Fariaux ziech boetegewoen oondersjeije en et zien zjus de Franse, die häöm daoveur zier hoeggesjat en gepreze höbbe.

Dat de innumming vaan Mestreech door de Franse nasie es 'n hiel gewiechtig feit besjoud woort, bliek wel dao-oet, dat die gebäörtenis veriewig is op 'nen trioomfbaog, dee in Paries is opgeriech, naomelik de ‘Porte St. Denis’. Me zouw ieder verwach höbbe, dat de innumming vaan zo'n stad dao örreges wiedeweg in et noorde de Franse mer maotig geïnterseerd zouw höbhe. Welnoe, op die ‘Porte St. Denis’ zien twie ‘basreliefs’ aongebroch ter herinnering aon de twie mies bereumde waopefeite oet de veldtoch vaan Lodewijk XIV tege de Hollanse Rippebliek. Aon d'n eine kant zuut me veurgestèld d'n euvertoch vaan de Franse euver de Rien bij et zoegenaomp ‘Tolhuis’ en aon d'n aandere kant steit Mestreech aofgebeeld mèt z'n tores en vestingwerreke. En tot op vandaog d'n daag getuig die veurstèlling (al is ze door d'n tied get zwart gewoorde) nog vaan de groete historiese daog vaan 1673.

* _* *

Wat zöllen eus veurawwers gezöch höbbe vaan verliechting, wie die versjrikkelikke weke achter de rök waore! Gei kanongebölder mie, gein geblesseerde, gein doeie, gein eksplozies, geine brand mie, meh rös en vreij, boe ze zoe nao gesnak hadde. Noe kôste ze ziech teminste weer zoonder gevaar op straot vertuine en dat lete ze neet nao, want dao waor die ierste daog vaan juli in de stad väöl te zien.

Veuriers broch de veurbereijing vaan d'n aofmarsj vaan et garnizoen al groete drökde mèt. Alles woort hals euver kop gereid gemaak, de gevaangene woorten oetgewisseld, de bagaasj op kare gelaoie, de geblesseerde op sjeep euvergebroch um ze euver de Maos nao D'n Bosch te transportere.

D'n 2e juli zouw daan d'n aofmarsj plaots höbbe. Et garnizoen, dat

tot 'n gooi 3000 maan gesloonke waor, verzamelde ziech op de Merret en trok door de Bospoort aof.

Boete de poort stoonte de Franse tróppe aon de twie kante vaan de weeg opgestèld en de keuning waor zellef prezent. Wie de Fariaux tot bij häöm gekomme waor, stapde dee van ze peerd en góng te voot tot bij de keuning um 'm z'n opwachting te make, dee häöm nog ins komplimenteerde mèt z'n verdiediging vaan de stad.

Zoe gaw wie de Hollanse tróppe oet et geziech verdwene waore trokke de Franse mèt 6000 maan vootvollek en 1200 ruters door de Breuselepoort de stad binne.

D'n daag denao waor door de keuning bestump veur et hawwe vaan z'ne plechtigen intoch en et offisjeel in bezit numme vaan Mestreech. Door de Bospoort kaom heer binnegereije op z'ne sjummel, umrink door z'n legeraonveurders en al de hoeg personaazjes vaan ze gevolleg. Et waor 'ne brieljante stoet, boe de Mestreechteneers ziech aon vergape kôste en wat ze daan ouch neet naolete. Veural op de Merret waor et stampvol en ederein peersde ziech um toch mer alles good te zien. En, wie et heij altied geit es get sjoens te zien is, et vollek woort entoezias en alles reep hoera, boedoor de keuning zier geflatteerd waor.

Et ierste, boe de Franse behoefte aon sjene te höbbe, waor aon 'nen tejater. Wijl d'r evel in Mestreech zoe'n inriechting nog neet bestóng, leet de Magistraot hun op de Merret 'n houte brak bouwe, boe kemedie in gespäöld woort door 'nen tróp oet Paries. Die brak is blieve stoon tot in 1678, wie de Franse nao de ‘Vrede van Nijmegen’ weer vertrokke en de Hollanse Staote in et gezag euver Mestreech herstèld woorte. De Mestreechtenere hadden aon zoe e gebouw nog gaar gein behoefte. Die hadden ouch daozoonder al kemedie genóg!

E paar daog nao z'nen intoch braok de keuning ze kamp in Wolder op en vertrok mèt ze leger, behalleve daan de tróppe, die in Mestreech bleve, aof euver Ternejje en Navagne.

In Mestreech kaom de nuije goevernör, de graof d'Estrades et kommando euver de vesting op ziech numme.

De groete zörreg vaan et stadsbestuur waor noe zoe gaw en zoe good meugelik orde te bringe in de versjèllende zakes, veurnaomelik in de finansies.

Mèt de Franse bezètting, die, nao algemein geldend gebruuk bij et innumme vaan 'n stad, de klokke en al et koper- en teenwerrek rekwireerde, wis et stadsbestuur 'n akkoord aon te goon, boebij die verpliechting mèt geld kôs weuren aofgekoch. In die regeling waoren evel de kèrreke neet betrokke. Die môste zellef ziech mèt de Franse zien te ranzjere.

Wat aon de Magistraot väöl kopbrekerij bezörregde waor et ripperere vaan de vestingmör, poorten en brakke en et versjaffe vaan e behurelik oonderdaak aon de bezèttingstróppe. De Franse seldaote waore neet vaan zins, wie de Hollenders op struzek te slaope, meh verlangde ma-

trasse, lakes en dekes, wat de stad mer weer op 'ne sebot môs lievere, 'n deur grepke. En dao waor bij et stadsbestuur miejer sjöld es geld. Tevergeefs vroog de Magistraot aon de keuning, dee toch sjöld waor, dat heij d'n hiele boel verinneweerd woort, 'n subsidie, zoedat mer weer bij de börregerij geliend môs weure. Wie die liening evel neet genóg opbroch, heet d'Estrades oet kompassie de stad mèt z'n eige geld oei de noed gehollepe.

De geistelikheid doog häör uterste bès um vaan de keuning 'n veurdeilige regeling mèt betrèkking tot de klokke te verkriege en et rizzeltaot waor, dat de iers bepaolde aofkoupsomme tot de hèllef woorte trökgebroch.

Veur de kluusters braok noe 'ne beteren tied aon. De Zjezwiete en de Minnebreure, die nao et zoegenaomp verraod vaan paoter Vink oet de stad waore verdreve, mochte trökkomme. De Zjezwietekèrrek (et tegeswoordig kemediegebouw) woort door de kardinaol de Bouillon persoenlik obbenuijts gewijd; ouch hun Latijnse sjaol mochte de Zjezwiete weerum opene.

Sint Jaan en Sint Mattijs kaome weer trök aon de kattelieke, terwijl de protestante Sint Katrijnekèrrek in gebruuk kraoge.

De Minnebreure kôste hun vreuger kèrrek en kloester op de Pieterstraot neet mie betrèkke; et kloester waor gedeiltelik ingeriech tot hospitaol en vaan de kèrrek waor 'n arsenaol gemaak. Daorum woort hun de kapel vaan Sint Jaokob bij de Vrietof es kèrrek en 'n hoes kortbij es woening ter besjikking gestèld.

Ouch kaome ziech nog e paar nuij kluusters heij vestige, naomelik de Penitente op de Bosstraot (boe allewijl et groet kantoergebouw vaan de ‘Sphinx’ steit) en de Grauwzusters in de Groete Lurestraot (noe Natuurhistories Muzeum). Bij de behandeling vaan de kluusters vaan Mestreech zölle veer op ein en aander oetveuriger trökkomme.

Nao de innumming vaan Mestreech heet d'n oorlog tösse Lodewijk XIV en de Hollanse Rippebliek nog vief jaor gedoord. Daovaan höbbe de Mestreechteneers alweer et bèste kinne mètspreke, want in 1676 is de stad obbenuijts belegerd gewoorde door de Hollenders oonder prins Wöllem III. Vaan 5 juli tot 27 augustus höbbe die Mestreech ingeslote gehawwe en gebombardeerd, boebij veural et pas opgeriechde Penitentekloester et heet mote oontgelde. De Prins heet evel et belèk moten opbreke, wie de Franse oonder de maarsjallek de Schomberg aongerök kaome, meh de stad had toch weer einige hiel beroerde weke te doorstoon gehad en kôs op zoe'n maneer oonmeugelik op häör verhool komme.

Op 10 augustus 1678 woort tösse de Franse en de Rippebliek in Nijmege de vreij geslote, boebij euvereingekomme woort, dat Mestreech weer aon de Staote-Ginneraol zouw weure trökgegeve. Es gevolleg daovaan trok et Frans garnizoen de 6e november eweg en kraoge veer weer 'n Hollanse bezètting. In de plaots vaan de goevernör d'Estrades

woort es zoedaonig aongestèld Georges Frederik graof vaan Waldeck.

Deen euvergaank vaan gezag broch oet d'n aard vaan de zaak weer nuij touwstande mèt, veurnaomelik op et gebied vaan de godsdeens. Sint Jaan en Sint Mattijs gónge weer trök aon de protestante. De Sint Hilariuskapel op de Pieterstraot woort aofgestande aon de Waolse gemeinte en einige jaore later aofgebroke en vervaange door et kèrrekgebouw, wat dao nog steit. De aw kapel waor naomelik te klein gewoorde wegens de groeten touwluip vaan Franse protestante, zoegenaomde ‘réfugiés’, die tengevollege vaan et herrope door Lodewijk XIV vaan et ‘Edict van Nantes’ hun eige land môste verlaote en veur 'n deil ouch in Mestreech hun touwvlöch kaome zeuke.

In 1683 woort in de Honstraot d'n ierste stein gelag veur de Luterse kèrrek boevaan de bouw groetendeils bekostig is gewoorde door de goevernör vaan Waldeck. De gerifformeerde weiskinder kraogen in 1690 'n oonderdaak in de gebouwe op de Linkelestraot, die nog neet zoe hiel lang geleije door hun zien verlaote en noe deens doen es Aajtheidkundig MuzeumGa naar eind1).

De kattelieke weiskinder, die tot deen tied in de Kapoenstraot in et vreuger Sint Anna-kloester hadde gewoend, woorte in 1698 oondergebroch ouch op de Linkelestraot op de plaots, boe ze nog weure verzörregGa naar eind2). De Magistraot had veur dat doel einige hoezer in die straot aongekoch, die aofgebroke en door e doelmaotig ingeriech gebouw mèt 'n kapel debij vervaange woorte.

Ouch aander importante werreke woorte in deen tied oetgeveurd.

In 1683 naom de Magistraot et besluut de Maosbrök, die groetendeils in slechte staot verkierde, geleidelik te laote ripperere. Aon d'n Dominikaner-broeder franciscus romanus oet et kloester vaan Mestreech woort toen opgedrage, de planne veur de restorasie te make. Dee heet toen de ierste errek aon de kant vaan Mestreech aofgebroke en vernuijd. Heer heet bij dat werrek vaan zoeväöl talent es bouwkundige bliek gegeve, dat heer de aondach wis te trèkke vaan Lodewijk XIV, dee häöm de verierende opdrach gaof, in Paries de ‘Pont Royal’ euver de Seine te bouwe.

In 1693 en 1699 woorte nog twie baoge vaan de Maosbrök gerestoreerd door d'n Augustijn van der Poort, meh euvereinkomstig de planne vaan Franciscus Romanus.

In 1684 kaom d'n tore op et nuij stadhoes veerdig en zat zoe de kroen op de staotige, prachtige bouw, boe Mestreech terech nog altied zoe trots op is.

Um e gedeilte vaan et garnizoen behurelik oonder daak te bringe leet de Magistraot aon et Lindekruus en op de Toongersestraot brakke bouwe veur et peerdevollek.

In 1692 waor de graof vaan Waldeck gestorreve. Heer woort es goevernör vaan de stad opgevolleg door d'n hertog vaan Holstein-Pleun.

Me zouw noe dinke, dat Mestreech nao alle deen elend ins get mèt rös gelaote zouw weure. Dat is evel neet gebäörd. In 'n nach vaan september 1696 perbeerde e stök of 40 Franse militaere de wach in de werreke bij de Slevrouwepoort te euvervalle. Die wach waor evel op häöre ‘qui-vive’, zoedat deen aonslaag neet gelökde.

Vief jaor later, weer in dezellefde maond, woort 'n samezwering oontdèk oonder e gedeilte vaan et garnizoen. Et veurnumme waor neet mie of minder es um de wach bij de Toongersepoort te vermaore, de woening vaan de militaere goevernör in brand te steke, de kanonne op de vestingwalle oonbruukbaar te make en de stad aon de Franse in han te speule. De kopstökke vaan die samezwering kôste gepak weure en zien daonao geradbraak en geviedeld.

Daobij bleef et veurluipig en kôs me ouch z'n aondach aon aander zake sjinke. In 1700 woort door de Magistraot d'n ierste stein gelag veur et deftig en wierdig staotehoes op d'n hook vaan de Staotestraot en de Vrietof, wat väöl Mestreechteneers ziech allewijl nog wel zölle rappelere. Op die plaots stoont, wie al vreuger gezag is, in d'n awwen tied et Muntgebouw vaan de Vroenhof, tegeliekertied de woenplaots vaan de graof vaan Mestreech, en steit noe dat poskantoer, wat zoe daonig oet d'n toen vèlt.

Al in de Recesse vaan 1665 waor de bepaoling opgenome, dat nuij hoezer gein struje taker mie mochte höbbe. Dao woort noe väöl strenger de hand aon gehawwe in dee zin, dat ouch de bestaonde struje taker môste opgeruimp weure. Wat de houte gevels betröf, die ouch zoeväöl brandgevaar oplieverde, daomèt kôs me neet zoe streng zien. Die woorte dus veuriers nog neet verbooie en dao höbben 'rs daan ouch nog lang blieve bestoon.

In 1701 begôste de Hollanse Staote mèt et bouwe vaan et fort op de kop vaan Sint Pietersberreg.

In deen tied zaog Mestreech miermaole veurnaom personnaazjes binne z'n mör versjijne, wie de hertogin vaan Sakse-Coburg, de prins vaan Wurttemberg, de bissjop vaan Luik Clemens vaan Beijere, de prins vaan Oraanje Wöllem III, de prins vaan Savoije, dee vaan Denemarke en aandere, wat naturelik aon de stad allemaol veurdeil broch.

Meh koelik waor de nuij iew op gaank, of dao braok weer 'nen oorlog oet, boe et errem Mestreech ouch weer in gemeuid zouw weure, de Spaonse Successie-Oorlog.

voetnoot1): Het Beleg van Maastricht in 1579, door J.G.W. Merkes. 1e Lt. Ir., Arnhem 1827.

voetnoot2): Het Beleg en de zoogenaamde Verwoesting van Maastricht in 1579, door A.F. Haakman en H.J. Allard, in ‘Publications’ XIII.

eind1): Boe noe de Jan v. Eykakademie nog in zit.

eind2): Tegeswoordige: R.K. Hoeshaaidsjaol.

Vorige Volgende