Kint geer eur eige stad?

[p. 35]

VII. De gilde.

Nao al etgeen besproken is euver de militaer bezètting veule veer us verpliech. 'n antwoord te geve op 'n vraog, die haos vaan zellef moot weuren opgeworrepe: wie is Mestreech daan toch wel verdiedig gewoorden in d'n tied, wie nog gei vas garnizoen heij laog?

Veur et antwoord op die vraog mote v'r 'nen hiele groete stap trök make.

Mestreech woort naomelik veur 1567 hoofzakelik verdiedig door z'n eige börregers, en wel door de korporasies of gilde.

En noe veer dat woord heij ins höbbe neergesjreve, wèlle veer mer in eine weeg get mie vaan die gilde vertèlle, neet allein es militaer organisasie, meh ouch wat hun euverige inriechting betröf.

Et gildeweze is in Mestreech, wie trouwens ouch in de mieste aander steij, tot groete bleui gekomme, meh is toch veur eus stad vaan boetegewoen beteikenis gewees, zjus door de deenste, die de gilde veur de verdiediging höbbe beweze.

De gilde, wie ze heij en euveral bestande höbbe, zien woersjienlik in et begin vaan de daartiende iew opgekomme en hadde in de ierste plaots tot doel, de belange te behartige vaan degene, die etzellefde bedrief of ambach oetoefende, o.a. door detege te wake, dat oonbekwaom vaklui ziech in de stad kaome vestige en de ier vaan et vak zouwe benaodeile.

Et aontal gilde in Mestreech heet 23 bedrage. Hun rechsposisie is veur et iers geregeld in 1409 door Jan vaan Beijere, bissjop vaan Luik en Antonius, hertog vaan Braobant.

De mieste gilde, ouch wel einige same, hadde hun bezunder patroenhèllige, boevaan de fiesdaag eder jaor plechtig gevierd woort, iers in de kèrrek, daonao nog boete de kèrrek. Dao sjeen nog al väöl werrek vaan gemaak te weure, want, wie de Magistraot in de gate kraog, dat bij zoe'n gelegenheid dèks get al te krachtig gefuif woort, heet heer veur eder gilde de som bepaold, die jaorliks veur zoe'nen daag moch weure besteid.

De 23 gilde vaan Mestreech waore:

de goudsmeij en de groofsmeij, die allebei es patroen St. Eligius of St. Eloy hadde.

de sjeunmekers, patroen St. Crispinus.

de metseleers, patroen St. Lucas.

de kriemers, boe-oonder begrepe waore: de heujmekers, de teen-

[p. 36]

geters, de lintwèrrekers, de haommekers, de koperslegers, de stijsselmekers, de zaajtstokers, de zeipstokers, de touwslegers, de kantwèrrekers, de prukemekers, de brenders, de kousestrikkers en alle kouplui, die in koffie, tee en dergelieke waore handelde; hunne patroen waor Sinterklaos,

de sjrienewèrrekers, patroen St. Joezep.

de meuleneers en de bekkers, die allebei es patroen St. Albertus hadde,

de snijders en de nejeerse, patternes St. Anna,

de pèlswèrrekers, patroen St. Hubertus,

de ‘droogscheerders’, die et lake sjore,

de plekkers of ‘stukadoors’,

de ‘kortespoelders’ of lienewevers, patroen St. Severinus,

de slachters, patroen St. Bartholomeius,

de ‘leurders’ of lujers, patroen St. Jaan,

de sjippers, patroen Sinterklaos,

de vèssers en de körrevemekers, die same es patroen St. Pieter hadde,

de ‘gerdeneers’ of hoveneers, de ‘oeftmengers’ of fruitkouplui, boebij te rekene zien de handeleers in boter, kies en greuntes; ze hadden allemaol es patroen St. Urbanus,

de stoffeverrevers en de ‘gewantmaekers’ of lakewevers, patroen St. Mattijs.

de brouwers, patroen St. Arnoldus,

de ‘chirurgijns’ en de berrebeers, die samen es patroens hadde St. Cosmas en Damianus.

Die gilde höbbe neet allein in et börregerlik, meh veural ouch in et politiek leve vaan Mestreech 'n groete rol gespäöld, doordat ze tegeliek es militaer korporasies georganiseerd waore. Eder gilde-lid waor daan ouch verpliech 'n waoperösting d'rop nao te hawwe en 'n uniform in de kleure vaan z'n eige gilde.

Op geregelde tijje woorte ze in et hantere vaan de waopes geoefend en dèks höbbe ze groete deenste beweze bij de verdiediging vaan de stad en ouch later, naodat al de vaste garnizoene waoren ingeveurd, bij et handhave vaan de inwendige orde, zoe gaw es get bezunders aon de hand waor. Zoe leze veer b.v. euver hun optrejje bij gelegenheid vaan de hèlligdomsvaarte; d'n touwluip vaan vreemde waor daan miestal zoe groet, dat et nudig bleek, de gewaopende gilde bepaolde poste op versjèllende punte in de stad te doen betrèkke um et verkier te regele en opstoppinge en versteuringe vaan de orde te veurkomme, get wat oonder aandere abseluut gevaar oplieverde in de Mestreechter Brökstraot, die destijds, tot in de sevetiger jaore vaan de veurige iew, zoe smal waor, dat gein twie gevere langsein kôste passere en boedoor toch 'n hiel groet gedeilte vaan et verkier môs aofgeleid weurde.

In verband mèt die militaer organisasie vaan de gilde waor de stad

[p. 37]

ingedeild in distrikte of ‘kerspelen’, die allemaol de naom droge vaan 'n kèrrek of kapel, die dao-in gelege waor.

Aon et huid vaan zoe ‘kerspel’ stoont 'nen ‘over-hoofdman’ en oonder dee versjeije ‘hoofdlieden’, door de magistraot aongestèld. Zij waore in d'n tied, wie d'r nog gei garnizoen heij laog, de aonveurders vaan de verdiediging es de stad belegerd woort.

Veur eder ‘kerspel’ waor de plaots aongeweze, boe de mansjappe ziech in geval vaan noed, es alarm gemaakt woort, môste verzamele, de ‘waalplaets’ of ‘loopplaets’.

In et jaor 1442 waor Mestreech in de vollegende ‘kerspelen’ ingedeild:

vaan St. Everardus, Vèssermaos en umgeving; de kapel vaan deen hèllige laog op de Vèssermaos; ze woort in 1281 geboud en is in 1619 aofgebroke;

vaan St. Vincentius, Slevrouweplein en umgeving; de kapel gewijd aon St. Vincentius, ab, bestoont al in 1206 en laog op d'n hook vaan de Breijstraot;

vaan St. Joris, Groete Staat en umstreke; de kapel vaan St. Joris laog op d'n hook vaan de Groete Staat, destijds nao die kapel St. Jorisstraat geneump, en de Spèlstraot; ze behuurde aon et kapittel vaan Sintervaos, is later in han gekomme vaan de Dominikane en in 1568 aofgebroke;

vaan St. Jaokob, Vrietof, Breijstraot en umstreke; de St. Jaokobskapel stoont op d'n hook vaan de Breijstraot en de nao häör geneumde St. Jaokobstraot; veer vinde häör al vermeld in 1316 en ze heet bestande tot 1803. Later zölle v'r de gelegenheid höbbe nog mie vaan häör te vertèlle;

vaan Sinterklaos, Breuselestraot, Kommel en umgeving; op de Breuselestraot, kort bij d'n opgaank nao de Kommel, heet sins hielen awwen tied 'n kapel vaan deen hèllige gestande; ze is in 1612 bij 'nen hevige brand mèt in de vlamme opgegaange;

vaan St. Mattijs, Bosstraot en umstreke;

vaan St. Hilarius, Taofelstraot, Pieterstraot en wat dao in de buurt laog; boe noe de Waolse kèrrek steit stoont vreuger de kapel vaan St. Hilarius, boe noe nog et St. Hilariussträötsje, tösse de Taofelstraot en et laank Gressje, aon deit dinke; in 1281 vinde veer ze al vermeld, terwijl ze in et jaor 1686 heet mote plaots make veur et kèrrekgebouw, wat noe nog dao steit;

vaan St. Amor, Moosmerret en de dao-op oetkommende straote; al in achste iew moot die kapel bestanden höbbe bove et graaf vaan St. Amor, boevaan de euverbliefsele later nao Munsterbèlse zien euvergebroch; naodat in 1603 die kapel waor aofgebroke, woort op de vrijgekomme plaots greuntemerret gehawwe; daovaandaan de benaoming Moosmerret;

vaan St. Jaan, Papestraot, Zuidkant-Vrietof, Kloester enz;

[p. 38]

vaan St. Marie ten Oever, Merriejestraot. Mäönt, Honderstraot, Bokstraot enz.;

de Bokstraot waor de straot, die leep vaan de Maosbrök in noordelikke riechting; ein rij hoezer daovaan is moten aofgebroke weuren in verband mèt et graove vaan et kanaal vaan Mestreech nao Luik umstreeks 1850; de aander rij is blieve stoon en hèt noe Kesselskade en ‘Langs de Maas’; de kapel, boe et heij um geit, waor vaan hielen awwen datum en heet in 1611 mote plaots make veur d'n ‘Awwestiene’, naoderhand komme v'r op die kapel nog trök;

vaan de Witte Vrouwe, Noordkant Vrietof, Groete Grach en umstrekte; de bespreking vaan et Wittevrouwekloester en kapel zölle v'r later behandele;

vaan St. Antonius of St. Teunis, et noordelikste gedeilte vaan de stad; euver et kloester en de kèrrek aon deen hèllige touwgewijd zölle v'r ouch later spreke;

en eindelik nog et ‘kerspel’ vaan Wiek, boebij gein kèrrek of kapel geneump weurd.

Veur eder ‘kerspel’ waor ouch persijs aongegeve, wat veur gedeilte vaan de walle eder aofdeiling te verdiedigen had.

Die indeiling, die oet d'n aard vaan de zaak in de loup vaan d'n tied väöl vaan häör beteikenis verloor, is neettemin blieve bestoon tot et begin vaan de Fransen tied, 1794. De ‘overhoofdlieden’ en ‘hoofdlieden’ vervölden in lateren tied de funksie vaan brandmeisters en wiekmeisters. Bij de indeiling vaan 1442 vinde veer ouch de naome vaan de aonveurders opgegeve, boebij us versjeije aw Mestreechter familienaome oonder de ouge komme, die nog altied in eus stad bestoon, wie: Ackermans, van den Broeck, Daems, van Kan, Maes, Meys, Peerboom, Philippens, Symons, Wijnants enz.

De mieste gilde hadde hun vereinigings- en vergaderingsgebouw, dat ‘luibe’ geneump woort. Vaan sommige is nog naogegaange kinne weure, boe die ‘luibe’ gestanden heet. Zoe weite veer, dat:

de ‘luibe’ vaan de bekkers waor in de Platielstraot, in et hoes, dat noe nog de gievelstein vaan de Drei Keuninge heet,

die vaan de hoveneers waor bij et begin vaan de Kommel bij de Breuselestraot; dao vind me nog tegeswoordig in 'n hoes 'ne stein mèt et beeld vaan St. Urbanus, hunne patroen,

die vaan de lujers stoont op d'n hook vaan de Groete en Klein Lurestraot, zuidkant,

die vaan de körrevemekers en vèssers stoont op de Vèssermaos,

die vaan de sjeunmekers waor gevestig in et hoes ‘de Kapoen’, op d'n hook vaan de Witmekersstraot en de Kapoenstraot,

die vaan de pèlswèrrekers waor gevestig in e prachtig gebouw in de aw Brökstraot, dat bereump waor veur z'ne renessaos-gevel en bij de verbreijing vaan die straot is aofgebroke,

terwijl de plekkers hun ‘luibe’ hadde bove de aw Tweebergen-

[p. 39]

of Breuselepoort, dus op d'n hook vaan de Groete Grach en Breuselestraot.

Et gilde dat et mies bekind waor en dat in alle geval langen tied et mieste te beteikenen heet gehad, waor dat vaan de lakewevers.

Me vind euver dit gilde gesjreve, dat et in d'n tied vaan z'ne groetste bleui wel twintig doezend lede zouw getèld höbbe. Dao moot wel aongenome weure, dat zoe e geweldig getal sterrek euverdreven is. Mesjiens is et de bedoeling gewees, dat de lakeweverij aon zoeväöl minse, vrouwe en kinder inbegrepe, e bestoon bezörregde, en daan is et nog hiel sjoen.

Neettemin is et e feit, dat et lakeweversgilde hiel important waor en euver väöl geld kôs besjikke, wat wel dao-oet bliek, dat d'n ierste bouw vaan St. Mattijs-kèrrek groetendeils oet de kas vaan dat gilde is betaold.

De lakewevers oefenden hun bedrief oet op de terreine tösse de Maos, de Grachstraot, Bosstraot en Kleine Grach. Dao woorte ouch et lake en de aander stoffe, die ze maakde, op groete raome gespanne um ze te laote druge en te rèkke. Daovaandan nog de naom Raomstraot. Ouch deit de benaoming Lakeweversplein, veur d'n awwe Verrekesmerret, nog aon dat gilde dinke.

Door de oonröstige tijje vaan de zestiende iew had et gilde al väöl te lijje gehad, meh de groete knak is aon dat ambach touwgebroch door et belèk en de innumming vaan Mestreech door de Spanjaarde in 1579 en d'n tied, dee dao-op vollegde. Vaan dee slaag heet et ziech noets mie kinnen herpakke. Väöl weverije woorte väör en nao euvergebroch nao ope steij, boe geine las vaan belegeringe te vreize waor, veural Aoke en Verveers.

Dèkser es ins nog heet de Magistraot, dee et groet belang vaan et behaajt vaan dat ambach veur de stad inzaog, geperbeerd um door gunstige bepaolinge de lakewevers weer tot bleui te bringe; dao woort zellefs e premiestèlsel op et fabrisere vaan lake ingeveurd, meh et hollep allemaol niks mie. De zaak waor veur good verloupe. Weliswoer vinde veer nog tot in 1750 lakewevers in Mestreech, meh die waore vaan gein beteikenis mie in vergelieking mèt vreuger.

In verband mèt de Mestreechter lake-industrie mote veer nog spreke euver 'n oonder-aofdeiling vaan et sjippers-gilde de ‘Schoonenveerders’ geneump. Et waor 'n korporasie vaan sjippers, die de vaart oonderhele op Schonen, 'n landstreek in et zuide vaan Zwede gelege. In de veertiende en vieftiende iew brochte die ‘Schoonenveerders’ et Mestreechs lake nao Zwede en naome vaan dao Zweedsen hiering mèt trök. Dat moot in deen tied 'ne zier belangrieken handel zien gewees, zoe es bliek oet de versjèllende rizzelusies, die door de Magistraot daorumtrint genome woorte.

Wie et lakeweversambach in verval kaom, is die korporasie vaan sjippers oontboonde.