Kint geer eur eige stad?

[p. 30]

VI. A. Militaer bezètting.

Deilde dus, wie veer gezeen höbbe, de Twie Hiere same ierelik en eindrachtig et siviel gezag en de siviel administrasie, gans aanders waor et gestèld op militaer terrein.

In et begin vaan de Twiehierigheid waor vaan wat me garnizoen hèt nog gaar gein spraok. Meh wie importanter Mestreech es stad en veural es vesting woort, deste nudiger bleek et, e vas garnizoen in de stad te höbbe. De bissjop en d'n hertog waore evel euvertuig, dat, es ze eder vaan ziene kant tróppe in Mestreech zouwe aonstèlle, zoe'n gemingde militaere mach oonverstand en ruizing mèt ziech zouw kinne bringe en um dat te veurkomme höbbe ze in 1567 e verdraag geslote, boebij euvereingekomme woort, dat, zoonder de rechte vaan de bissjop te verkorte, allein tróppe vaan d'n hertog in naom vaan de Twie Hiere in de stad zouwe gelag weure, meh dat alle militaer goevernörs, die euver die tróppe zouwe weuren aongestèld, toch ouch hunnen eid vaan trouw zouwe doen aon de bissjop.

Dees lèste bepaoling heet later wel ins meuielikhede mètgebroch, umtot dao goevernörs zien gewees, die weigerde, hunnen eid aon de bissjop te doen, wie b.v. in 1649 de Prins vaan Salm. Dee stèlde ziech op et standpunt, dat de bissjop euver et garnizoen niks te vertèllen had. Later is er evel vaan meining veranderd en in 1650 heet heer toch z'nen eid gedoon.

Dee pos vaan militaer goevernör waor 'n zier gewiechtige betrèkking in 'n vesting wie Mestreech en woort daan ouch neet aon d'n ierste de bèste gegeve. De naome vaan die titularisse, die veer heij-oonder laote vollege, bewieze genóg, wat veur 'n personnaazjes daoveur genome woorte:

Gilles de Berlaymont, 1567;

Philip, graof vaan Eberstein, 1567-1568;

Don Sancho De Londono, 1568;

Bernard, graof vaan Schauwenburg, 1568-1569;

Franciscus de Montesdoca, 1569-1577 en 1579-1580;

Arnold Huyn vaan Amstenraoi, 1577;

Jan vaan Wittem, hier vaan Bautersheim, 1577;

Jan de Merode, baron vaan Petersheim, 1577-1578;

Willem vaan Horne, hier vaan Heeze, 1578;

Melchior vaan Schwartzenberg, 1578, gesneuveld bij et belèk vaan Parma;

[p. 31]

Adrien de Gomicourt, hier vaan Werpe, 1590-1616;

Claude de Lannoy, graof de la Motterie, 1616-1632;

baron de Lede, 1632;

Frederic Maurice de la Tour d'Auvergne, hertog vaan Bouillon, 1632-1641;

Johan Albert, graof vaan Solms, 1641-1648;

Frederik Magnus, prins vaan Salm, 1648-1673;

Jacques de Fariaux, vicomte de Maulde, 1673, dee ouch weigerde d'n eid aon de bissjop te doen;

Graof Godfried d'Estrades, 1673-1676;

Maréchal De Calvo, 1676-1679;

George Frederik, graof vaan Waldeck, 1679-1693;

Jan Adolf, Hertog vaan Holstein-Pleun, 1693-1700;

Daniel Wolff baron De Dopff, 1700-1718, dee et kastiel vaan Kan in z'nen tegeswoordige vörrem herboud heet;

Claude 't Serclaes, graof vaan Tilly, 1718-1725, dee weer meuielikhede maakde euver d'n eid aon de bissjop; heer is in Sintervaoskèrrek begraove;

Willem, landgraof vaan Hessen-Cassel, 1725-1747;

Ulric Frederic Woldemar, graof vaan Löwendal, 1748;

graof de Courten, 1748, tijdens de bezètting vaan de stad door de Franse;

Hobbe, baron vaan Aylva. 1748-1772;

Karel Christiaan, prins vaan Nassau-Weilburg, 1773-1781;

Frederik, landgraof vaan Hessen-Cassel, 1781-1794, tot aon de innumming vaan Mestreech door de Franse.

Et onderhaajt vaan de garnizoens-tróppe woort bekostig door d'n hertog, later naturelik door de Staote-Ginneraol vaan de Hollanse Ripplebiek, meh de stad betaolde daovaan 'n deil trök oet de ‘licente’, de rechte, wie v'r al gezeen höbbe, die geheve woorte op alle waore en koupmansgeudere, die euver de Maos verveurd woorte. Later is dao 'n vaste som per jaor veur in de plaots gekomme, in et begin f 15000, meh herhaoldelik is die som verhuug. Et vasstèlle daovaan heet dèks tot oonderhandelinge zonder ind geleid, want, wie te begriepe waor, wouw de stad zoe gooiekoup meugelik oet zien, terwijl de aander partij zoeväöl es ze kôs vaan de stad perbeerde te hole.

B. Inkertering.

Wijl et vrij lang gedoord heet, veurdat in Mestreech kazernes geboud woorte, môste de tróppe geregeld bij de börregerij weuren ingekerteerd. Um die inkerteringe te regele en dao-op touwziech te hawwe, stèlde de Magistraot, wie al ieder gezag is, amtenare aon, die d'n titel vaan ‘fouriers’ hadde.

Et is te begriepe, dat door die gestiedige inkertering op d'n doer 'ne

[p. 32]

groete las op de inwoeners gelag woort, dee hun geweldig drökde. Op et ind vaan et jaor 1600 b.v. laoge zoe get 'n 4000 maan tróppe in de stad, die allemaol bij de börregers môste oondergebroch weure.

Dat kôs oet d'n aard vaan de zaak neet zoe blieve en eindelik is me daan ouch detouw euvergegaange kazernes te bouwe. In Wiek in d'n umtrèk vaan de later straot ‘Lage Barakken’ geneump, boude me ein veur 600 maan; op de ‘Bellick’, oostelik vaan de Bosstraot en achter Slevrouwekèrrek woorten 'rs ouch nog geboud. Zoe kôs me teminste e gedeilte vaan et vas garnizoen oonder daak bringe. Korten tied denao is nog 'n kazerne op et Lindekruus debij gekomme en later boude m'n 'rs nog op de Toongersestraot, de Kommel, bij de Nieuwenhof en op d'n Drees.

Die kazernes höbben evel de laste vaan eus veurawwers mer veur e klei gedeilte verliech. Want et kaom in de loup vaan d'n tied dèks, hiel dèks veur, dat et vas garnizoen aonzeenlik woort versterrek, soms veur korteren tied, es et doortrèkkende tróppe betrof, meh miestal veur maonden en maonde; veurnaomelik in de tijje vaan de groete belegeringe woort Mestreech lètterlik volgeprop mèt soldaote vaan allerhande soort en wat die gooi Mestreechteneers dèks in hun hoezer kraoge, waor noe lang neet altied vaan de beuveste plaank.

Heurtróppe, oet vaan alles samegeraap, vaan alle meugelikke nasionaliteite, moreel neet altied gans zuver op de graot, môste dèks maonde laank oonder daak gebroch weure. En al dat vollek môs ete, slaope en bezig gehawwe weure. Et is gemekelik te begriepe, dat zoe get veur de inwoeners dèks alles behalleve e plezeerke waor.

En wat veur machshöbbers in de stad ouch et gezag oetoefende, of et Spanjaarde. Hollenders of Franse waore, de laste vaan de inkerteringe drökde op de börregers altied eve zwoer.

Um de lezer 'n dinkbeeld te geve, wat Mestreech op et stök vaan garnizoene zoe al heet mètgemaak, wèlle veer heij einige grepe doen oet de zier oetveurige gegeves, die dao-euver in de arsjieve vaan de stad nog trök te vinde zien.

C. Garnizoene.

Veur 1579, et jaor, dat Mestreech door de Spanjaarde oonder Alexander Farnese, prins vaan Parma, is ingenome, laoge heij veural väöl Duitse tróppe, die et 't stadsbestuur hiel lestig maakde en alle ougenblikke geld vroge, b.v. in et lèste haaf jaor vaan 1575 mer evekes zeve kiere en edere kier weer somme vaan 1500 en 3000 gölde, wat veur deen tied naturelik importante bedrage waore. En um die kerels bedaard te hawwe woorte die somme al mer weer eder kier touwgestande door de Magistraot, dee op et lèste neet mie wis, boe 'r et geld vaandan môs hole en genoedzaak waor, z'n touwvlöch te numme tot et heffe vaan ekstra-belastinge, b.v. op de stookplaotse in de hoezer.

[p. 33]

Wat in en nao et jaor 1579 de stad vaan de Spanjaarde heet oondervonde zölle veer zien, es veer et belèk en de innumming vaan Mestreech door Parma behandele.

Tösse 1579 en 1632 vinde veer heij, wie vaan zellef sprik, veurnaomelik Spaonse tróppe, meh toch ouch wel aander landslui, wie b.v. Italiaone. Toen et in d'n Tachtigjaorigen Oorlog tösse Holland en Spaanje begôs te spanne, kôsten eus veurawwers dat hiel good mèrreke aon de vermierdering vaan et garnizoen. In januari 1600 woorte vief vendels vootvolk ekstra ingekerteerd, in juli kaome daobij twellef hoonderd maan Spanjaarde en in november twellef hoonderd Duitsers, terwijl nog twie kompeneije artèllerei hun winterkertere heij kaome betrèkke.

De jaore 1606 en 1607 waoren al eve bezwoerend; toen laoge in Mestreech, behalleve de Spaonse tróppe, Duitsers, Boergondiërs en 'n doezend maan Italiaone, veurnaomelik peerdevollek, wat vaan zellef nog väöl mie las mètbroch.

Einige jaore later woort et aontal kazernes, wie v'r al gezeen höbbe, oetgebreid, meh de mieste seldaote veulde d'r gaar niks veur um dao-in te trèkke. Die hiere hadden et sjijns väöls te good bij de börregers in hoes, boe ze e good bèd en gooie kos kraoge. Op stök van zake evel zien ze toch, veur zoeveer es plaots waor, op de struzak in de ‘chambree’ terech gekomme.

Wie Frederik Hendrik in 1632 Mestreech had ingenome, kaome heij in hoofzaak Hollanse tróppe in garnizoen, dat op groete sterrekde gehawwe môs weure, wijl de Spanjaarde nog herhaoldelik perbeerde de stad in hun mach te kriege; neve de Hollenders laog heij in deen tied 'n sterreke aofdeiling Franse, die later weer door aandere woorte vervaange.

In 1673, veur en tijdens et belèk door Lodewijk XIV, bestoont et garnizoen oet neet minder es zès doezend maan infanterei en twellef hoonderd kavelleriste. Bezunderhede daorumtrint vollege later bij de bespreking vaan dat belèk.

Nao de innumming in 1673 höbbe veer heij naturelik miestendeils Franse tróppe in garnizoen gehad tot 1678, et jaor, boe-in bij de ‘Vrede van Nijmegen’ Mestreech weer in han kaom vaan de Hollanse Rippebliek.

In 1688 houze in Mestreech, neve de Hollenders, Duitse en Ingelse aofdeilinge.

In 1694 komme veer ‘auxiliaire’ Brandenbörgse rezjeminte et garnizoen aonvölle, later nog vermierderd mèt väöl peerdevollek, alles es veurzörregsmaotregel tegen 'nen euverval door de Franse in verband mèt et oetbreke vaan de ‘Negenjarige Oorlog’ tösse de Hollanse Rippebliek (Wöllem III) en Fraankriek (1688-1697).

Nao de ‘Vrede van Rijswijk’ in 1697 woorte de börregers 'n tiedsje vaan tróppe oontlas, meh in 1701 bleek et helaas weer nudig de be-

[p. 34]

zètting aonzeenlik oet te breije in verband mèt de vreis veur 'ne nuijen oorlog, dee daan ouch in 1702 oetbraok en bekind is es de ‘Spaanse Successie-Oorlog’, geveurd door Fraankriek tege de Republiek, Spaanje, Oostenriek en Ingeland, vaan 1702 tot 1714.

Daonao kaom weer 'ne röstigen tied vaan get langeren doer, tot umstreeks 1746, naodat in 1741 d'n ‘Oostenrijkse Successie-Oorlog’ waor begôs tössen Oostenriek en Hongarije aon d'n eine, Fraankriek, Pruusse, Beijere, Spaanje en Sakse aon d'n aandere kant (1741-1748).

In 1746 vinde veer e garnizoen, samegestèld oet Hollenders, Oostenriekers, Hannoverane, Hongare, Ingelse en Saksers; alles laog propvol, tot de zolders touw, zoedat me haos geine raod wis mèt al dat vollek.

Wie in 1748 de Franse ziech van eus stad hadde meister gemaak, bestoont de aoftrèkkende bezètting oet zeve Hollanse, twellef Oostenriekse en veer Beijerse batteljongs en 600 peerd.

Korten tied zien toen de Franse heij de baas gebleve tot in et begin vaan 1749.

In 1794 naome ze Mestreech werum in en hun meistersjap heet daonao, wie bekind is, lang gedoord, tot de val vaan Napoleong.

Oet dees opsomming kinne veer us 'n veurstèlling make, wat 'n zwoer tijje eus veurawwers iewe laank höbbe mètgemaak en wat 'n koste dat allemaol veur hun heet mètgebroch, wat 'n zörreg dat ouch gaof aon de Magistraot vaan de stad, dee tegeliek rekening môs hawwe: 1e mèt de dèks zier strikte orders vaan de hoeger euverheid, 2e mèt de veiligheid vaan de stad, 3e mèt de belange vaan de börregers, 4e mèt hunne finansjelen touwstand en 5e (en dat waor dèks nog lang neet et gemekelikste) mèt de geis vaan al die vreemde tróppe, die mer al te gaw oonkontent waore en mopperde.

Behalleve dat ze dèks gehollepe höbbe Mestreech in tied vaan noed te verdiedige en dreigende aonvalle aof te were, is mesjiens eine vaan de wienige gooi kante aon et verblief vaan al die boetelenders gewees, dat ze eus stadstaol, et Mestreechs, mèt allerlei vreem wäörd oet hun eige landstaole höbbe verriek en zoeväöl boonter en intressanter gemaak.

Et kôs haos neet aanders of vaan die lui, veural es ze 'ne langeren tied heij doorbrochte, môs 'n aontal wäörd en oetdrökkinge oonder de inwoeners blieve haange. De bôrregers hoorte die wäörd, gónge ze op d'n doer verstoon en ouch gebruke, alhoewel daonig verbasterd dèks, en bleve ze ouch later gebruke. En noe is et zjus zoe intressant, de herkoms van die wäörd en oetdrökkinge nao te goon en vas te stèlle, wat miestal nog hiel good geit, zoedat ze es merrekwierdige historiese euverbliefsele oet d'n tied vaan de groete inkerteringe en vaan de bereumde belegeringe es e kosbaar bezit mote weure besjoud.