Kint geer eur eige stad?

[p. 12]

II. D'n tied vaan de Fraanke.

Meh ouch veur Mestreech zouw nao de rege de zonnesjien weer doorbreke. Wie de fraanke ziech in dees streke hadde vasgezat en hun weusheid op d'n doer hadden aofgelag, veural wie op et veurbeeld vaan hunne keuning clovis et groetste deil tot et Kristendom bekierd waor, begôs ouch veur Mestreech 'ne beteren tied aon te breke.

Mestreech woort oonder de Fraanke, die 'n regelmaotige bestuursinriechting inveurde, de hoofplaots vaan e graofsjap. Umstreeks 550 woort heij al munt geslage. De plaots, boe dat gebäörde, laog dinkelik boe veer nog et Staotehoes gekind höbbe en noe et poskantoer steit. Tot oongeveer 760 zien de naome vaan de Fraankiese muntmeisters, die dao gewèrrek höbbe, bekind. Et boetegewoen gunstig geleeg en neet minder de veriering veur Sintervaos, die toen al 'n groete vlöch begôs te kriege, maakde, dat Mestreech ziech gestiedig oetbreidde. Vaan groet belang waor ouch et stiechte vaan 'ne zoegenaomde palts, 'n verbliefplaots veur de Merovingiese en later veur de Karolingiese keuninge. De plaots, boe dee palts gestanden heet, weurd noe ingenome door de blok hoezer tösse de Breijstraot en de Platielstraot aon d'n ooskant vaan et Vrietof.

Oet 'n aw kroniek wete v'r, dat dee palts al in 552 bestóng. Veer vinde wijer vermeld, dat de ierste keuninge dao al hun verblief höbbe gehad, dat oonder aandere keuning dagobert ontrint 620 dao et diploom gaof veur de stiechting vaan et Wittevrouwekloester en in 667 keuning Childerik II vaan dao oet z'n goodkäöring gaof aon de opriechting vaan de abdije vaan Stavelot en Malmedy. Later vinde v'r in dee palts karel martel en veural karel de groete, dee dèks ze verblief dao heel es heer oet Aoke nao Mestreech kaom um op et graaf vaan Sintervaos te beije.

Zoe'ne palts - al kump et woord ouch vaan et Latijns ‘palatium’, dat palies beteikent, - mote veer us noe neet dadelik dinken es e gebouw, dat veer allewijl palies neume. Et zal in et begin zeker neet väöl mie zien gewees es 'ne groete versterrekde boerenhoof, dee ziech op d'n doer tot e verblief veur keuningen heet oontwikkeld. Et feit, dat us zoeväöl keuninge bekind zien, die dao kortere of langeren tied woende, wijs wel d'rop, dat zij dao 'n oonderdaak voonte, dat nao hun gôsting waor en hun aon komfor, meh veurnaomelik aon veiligheid datgene booi, wat ze in verband mèt de touwstande kôste verlange.

[p. 13]

Et sprik wie e book, dat zoe'n keuninklikke verbliefplaots aon Mestreech al gaw e boetegewoen ‘cachet’ gegeve moot höbbe, e veurrech boven e groet aontal aander plaotse, wat ziech ouch in later tijjen heet oetgeweze.

Wie de Noormanne in dees streke hun invalle höbbe komme doen, is dee palts ouch neet gespaord gebleve. Dao weurd zellefs beweerd, dat 'r tot op de groond verwoes is. Of dat woer is, maag betwiefeld weurde en es et wel gebäörd is, moot heer later weer zien opgeboud, want veer vinde in de kronieke dao nog in 891 keizer arnulf, later karel martel en keizer otto i es bewoeners aongehaold. In alle geval steit et vas, dat in et jaor 967 keuningin gerberga, de vrouw vaan de Franse keuning louis d'outremer (Lodewijk vaan Overzee, wie ze 'm heij neumde) de ganse palts mèt alles, wat daobij behuurde en zoe good es zeker ouch et terrein, wat noe et Vrietof is, aon et kapittel vaan Sintervaos es sjinking gaof en dat e paar hoonderd jaor daonao dat kapittel op de plaots vaan dee palts et Sintervaos-Gashoes heet opgeriech, boe-euver later.

Bissjoppe en keuninge waore dus al in de zèsde, zevende en achste iew in Mestreech gaar gein oonbekinde en wat dat veur de stad destijds beteikende, weurd dutelik, es me bedink, dat in deen tied Luik nog mer e gans oonnuzel dörrepke waor, boe aon et revierke de Légia get vèssers en klein ambachsluikes samewoende.

En al et leve vaan Mestreech konsentreerde ziech mie en miejer um et middelpunt vaan alles: sintervaos. In 383 gestorreve, woort heer begraove örreges in d'n umtrèk vaan de Romeinse versterreking kort bij de groete baon vaan Toongere nao Kölle. Dat waor euvereinkomstig et gebruuk vaan de Romeine, die hun doeie miestal kort langs de groete weeg begraofde. Dinkt b.v. mer ins aon de bereumde Via Appia bij Roeme, die links en rechs bezejd is mèt graafmonuminte oet de Romeinsen tied.

Dao is al hiel get gediskereerd euver de vraog, boe Sintervaos noe eigelik zjus begraoven is. De bekinde sjrijver gregorius vaan tours, dee in de twiede hèllef vaan de zèsde iew de historie vaan de Fraanke heet te book gestèld, beweert, dat d'n hèllige is begraove ‘kort bij d'n openbare weeg’ (juxta ipsum aggerum publicum) en op 'n aander plaots zeet 'r: ‘kort bij de brök in d'n openbaren weeg’ (juxta ipsum pontem aggeris publici). Dit lèste höbbe sommige noe zoe oetgelag, dat Sintervaos zouw begraove zien kort bij de brök euver de Maos, op et kèrrekhof vaan de kapel vaan ‘Maria ten Oever’ (boe later is geboud d'n ‘Awwestiene’).

Aofgezeen vaan de sterrek te betwiefele vraog, of dao zoe vreug al 'n kapel gestanden heet (veer höbbe die kwestie al ieder aongereurd), mote veer heij veural neet vergete et bestoon vaan deen errem vaan d'n Eker, dee westelik vaan de Romeinse vesting leep en dee dus ouch de groete weeg Toongere-Kölle moot gesnojen höbbe. Zoe-

[p. 14]

dat, boe et zier oonzeker is, of in deen tied al 'n eigelikke brök euver de Maos laog, et hiel good meugelik is, dat Gregorius vaan Tours mèt z'n brök bedoeld heet et verbindingsmiddel in d'n zoe-eve geneumde weeg euver d'n Eker eweg.

De mieste gegeves pleite dus deveur, dat Sintervaos begraoven is oongeveer op de plaots, boe noe z'n kèrrek steit. En dat kump ouch et bèste oet mèt etgeen Gregorius vaan Tours us vertèlt euver et stiechte vaan dat kèrrekgebouw door sint monulphus. Heer waor 'nen tiedgenoot vaan dee bissjop en kin dus alles, wat 'r euver dee maan sjrijf, oet de ierste hand gehad höbbe. Heer zeet daan, dat Sint Monulphus t'r iere Sintervaos 'ne groeten tempel leet bouwe, boe heer de planne zellef veur maakde en boe heer later de euverbliefsele vaan z'ne groete veurgenger in euverbroch. Mét dee bouw moot umstreeks et jaor 600 begôs zien.

Et werrek, wat door Sint Monulphus, dee rieke bezittinge in de umstreke vaan Dinant had, waor aongepak en groetendeils oet eige middele bekostig, woort door z'nen opvolleger sint gondulphus veurtgezat en zoe oontstoont boven et graaf vaan euze Stadspatroen e monumint, häöm wierdig en boe vaan alle kante de pelgrims nao touw kaome getrokke veur op dat graaf te beije.

Wie sint hubeer in 723 de zetel vaan et bisdom euverbroch nao Luik, stèlde heer euver de geistelikheid vaan Mestreech 'nen ab aon, dee in ziene naom heij et gezag môs oetoefene. Aon deen ab deit us nog dinke de straot, die veer de ‘Zapstraot’ heite, meh die offisjeel de naom vaan ‘Abtstraat’ dreug.

Stoont Mestreech dus vaan deen tied aof oonder et geistelik gezag vaan de bissjoppe vaan Luik, wereldlik huurden et, ouch tijdens Karel de Groete, aon de Karolingiese keuningen en keizers. Nao d'n doed vaan Karel de Groete z'ne zoon kaom Mestreech aon et riek vaan Lotharinge, dat langen tied zwoer te lijjen heet gehad door de oorloge, die versjeije vorste ziech oonderein aondoge um in et bezit vaan dat riek te komme. En door et gekebbel vaan de groete hiere, die allemaol rechte d'rop prittendeerde en ziech et leech neet in de ouge gunde, woorte de kleinder hiere, die daovaan profiteerde, wie langer wie astranter en daodoor ouch wie langer wie mechtiger. Ouch de bissjoppe, die in deen tied allemaol tevens wereldlik gebied hadde, dus prins-bissjoppe waore, wiste dao hun veurdeil mèt te doen. Zoe woort de abdij vaan Sintervaos in 889 door keizer arnulf in vollen eigendom gegeven aon d'n aartsbissjop vaan Trier. Later, bij de behandeling vaan de historie vaan et kapittel vaan Sintervaos, zölle veer dao oetveuriger op trökkomme.