|
| |
| |
| |
Ierste deil
I. Inleijing.
D'n ajtsten tied.
Mesjiens zal mennigein bij z'n eige dinke: wat 'n oonnuzel vraog, die dit book es titel dreug. Zouw 'ne Mestreechteneer noe nog neet z'n eige stad kinne?
Mèt eur permissie, bèste lezer, et lik mer d'raon, wat me versteit oonder ‘z'n stad kinne’. Is dat dèks et geval es me de weeg door de straote wèt, es m'n op de huugde is vaan de bèste adresse veur inkuip te doen? Kint geer Mestreech es geer aon 'ne vreemde wèt te vertèlle: dit is et Paoter Vink-teurensje en dat dink dao hèt ‘de Vief Köp’, es geer wel ins gehuurd höb vaan de ‘Greune Weeg’ en de zèllevere Apostele?
Meh wèt geer, kint g'r uuch 'n veurstèlling devaan make, wie aait Mestreech wel is, wie de stad is oontstande en ziech ontwikkeld heet, wat ze in de loup vaan de iewe allemaol heet mètgemaak? Veer zouwe dörreve wèdde, dat d'n hoonderste maan dao koelik e flaw benöl vaan heet.
'n Behurelik aoneingeslote historie vaan Mestreech is tot vaandaog d'n daag nog neet gesjreve. Dao heet ziech nog niemes aon gewaog, umtot dat zoe daonig meuielik is. Veer besjikke naomelik neet veur alle periode euver de nudige gegeves; väöl, veural vaan d'n hielen awwen tied, lik nog in d'n duuster. Veur zoe e werrek good te lievere zouw kompleet 'ne minseleeftied nudig zien.
Veer wèlle d'r daan ouch in de veerste veerte gein aonspraok op make, heij, wat me hèt, 'n komplete historie vaan Mestreech te geve, meh zöllen al hiel kontent zien, es et us lök, et veurnaomste wat bekind is mèt te deile en zoe good meugelik te eksplikere.
Veer stèllen us veur, iers te behandele et oontstoon, de opkoms en oontwikkeling vaan Mestreech, daonao te bespreke, wie de stad in de loup vaan d'n tied is geregeerd en wat ze heet beleef en doorstande, um daan later nog in bezunderhede te geve de historie van z'n monuminte, kèrreke, kluusters, vestingwerreke en, veur zoeveer dat bij de bespreking vaan et ein en aander nog neet zal gebäörd zien, ouch vaan z'n pleinen en straote.
Mestreech is zoonder einigen twiefel de ajtste stad vaan eus land, Mestreech waor al 'n plaots vaan beteikenis, waor zellefs al de residensie vaan 'ne bissjop, bezaot al 'n keuninklikke verbliefplaots, wie in de res vaan eus land de minse nog in biestevelder door de bosse trokke en vaan jach en vèsserij leefde, terwijl vaan e geregeld same- | |
| |
leve op vaste plaotse dao nog gaar gein kwestie waor. Mestreech waor daan ouch al hiel vreug e middelpunt, van boe oet et Kristendom en de besjaoving neet allein nao 't noorde, meh nog nao aander windstreke zien oetgedrage.
Es veer dus wèlle beginne mèt et begin, mote v'r hiel wied trökgoon, tot d'n tied, dat de Romeine in dees streke de heij levende stamme aon hun gezag begôste te oonderwerrepe.
Wie d'n touwstand in nog vreuger tijje waor, of toen ouch al op de plaots, boe Mestreech lik, e soort vaan sameleving vaan min of mie blievenden aard heet bestande, is meuielik vas te stèlle. Wel höbbe de opgraovinge vaan de lèste jaore in de umstreke, wie in et Cabergerveld en in Groonsveld aongetuind, tot al hiel lang veur et begin vaan eus Kristelikke jaortèlling dao stamme mote geleef höbbe, die et tot 'ne veur deen tied vrij hoege staot vaan oontwikkeling gebroch hadde.
Wat veer zeker weite is, dat de Romeine in eus landouwe hiel groete verandering höbbe gebroch. Zoe gaw zij de versjèllende stamme oonder hun mach hadde gekrege, begôste ze de veroverde landstreke vaan weeg te veurzien um de verbinding dao te stèlle tösse de vaste, versterrekde punte, die ze op good gekoze plaotse hadden opgeriech en boemèt ze de stamme in bedwaank hele. Zoe lagte ze oonder aandere 'ne groete militaere weeg aon vaan oet Gallië nao et ooste, nao Kölle; dee leep in de riechting, aongegeve door de tegeswoordige plaotse Toongere, Meerse, Vallekenberreg, Heerrele, Rimburg en Jülich (bij Aoke). 'n Herinnering aon die verbinding besteit nog in Wolder, boe noe nog 'ne weeg ‘de Romeinse baon’ hèt. 'nen Aandere weeg kaom vaan Aoke en leep euver Göllepe nao 't zellefde punt aon de Maos es de veurige weeg. 'nen Derde kaom oet et zuide euver Herve, Dalheim en Viezee bij de twie aandere same. Daan hadder nog 'n groete verbinding euver de Smeermaos, Mazeik en zoe wijer nao Nijmege, die ouch weer heij ten weste vaan de Maos begôs. De plaots vaan samekoms vaan al die importante weeg bij 'n groete rivier môs dus wel e belangriek knouppunt vaan verkier weure, en et is neet te verwoondere, dat de Romeine alles d'rop zatte veur dat te behawwe, terwijl vaan d'n aandere kant de alles behalleve röstige stamme eder kier weer obbenuijts perbeerde um et aon de Romeine aofhendig te make. Tot dat in et jaor 70 n. Kr. de Romeinse veldhier julius caesar aon dat gehaspel veur good 'n ind maakde en abseluut meister woort vaan de ganse streek.
De Romeine, wie gezag, zatte hun weeg, die oet et weste en zuide kaome, aon d'n euverkant vaan de Maos veurt in de riechting Kölle. Ze môste dus ouch e middel höbben um euver dat water te komme. De Romeinsen historiesjrijver tacitus, dee de jaore 69 en 70 n. Kr. mèt betrèkking tot eus streke behandelt, sprik al vaan 'n ‘pons Mosae’, 'n brök euver de Maos. Dat zal in deen tied zeker wel nog gein vaste brök gewees zien, hoegstens ein vaan tijdelikken aard, veur militaer
| |
| |
doeleinde, wie caesar t'rs euver versjeije watere, b.v. ouch euver de Rien heet laote sloon, um ze later weer aof te breke. Aannummelikker is et, dat in et begin in gewoenen tied e soort vaan veer heet deens gedoon en dat bij hiel lieg water et verkier gewoen door de rivier plaots had.
In alle geval hèdde de Romeine de plaots, boe ze de Maos euverstaoke, trajectum, ‘euvertoch’ of ‘punt, boe me euver et water kin trèkke’. Dat woord is in de loup vaan d'n tied gewoorde tot trecht, treech en tricht en dao-oet is de naom maastricht, mestreech oontstande.
Wie al bove gezag is, waor et veur de Romeine vaan et groetste belang, op zoe e punt meister te blieve en daorum lagte ze daan ouch aon weerskante vaan dat ‘trajectum’ versterrekingen aon, veural op de linkerover vaan de Maos. Dao verrees 'n groete legerplaots, die e respektabel oppervlak besloog. Beginnende kort bij et water, boe de veurnaomsten touwgaank waor, leep ze nao et zuide oongeveer tot boe noe de Hèlpoort steit, en nao et weste tot aon et tegeswoordige Vrietof. Langs dee kant, dus zoe get in de riechting vaan de hoezerrij vaan de Breijstraot nao de Groete Staat, moot in deen tied nog 'nen errem vaan d'n Eker geloupen höbbe, dee ziech daan wijer nao et ooste tot de Maos veurtzat. In de loup vaan de jaore heet me bij gelegenheid vaan opgraovinge in de Kapoenstraot en langs et Vrietof nog aonwijzinge veur et bestoon vaan deen Eker-errem gevoonde. Aon de noordkant leep de Romeinse legerplaots, wie me vreuger algemein aonnaom, zoe oongeveer tot aon de Platielstraot, meh in de lèsten tied heet door et vinde vaan eerdewerrek oet de ierste iew de meining veld gewonne, dat ouch de groond, boe noe de Groete Staat op steit, door die legerplaots in beslaag woort genome.
Vaan de militaer weeg vaan de Romeine maakde naturelik ouch de bevolleking vaan de streek, veural kouplui en ambachslui gebruuk en zoe is et te begriepe, dat ziech in d'n umtrèk vaon zoe'n legerplaots al gaw minse gónge vestige, umtot dao aon die Romeine alliech get te verdene veel. Laanksamerhand heet ziech die vestiging mie en miejer oetgebreid oonder de besjerreming vaan de Romeine, die dat in de hand wèrrekde. Dao kaom nog bij, dat in deen tied et land doreweeg oonveilig woort gemaak door bende barbare, die oet et ooste nao de vlake, vröchbaar landouwe kaome getrokke en de gezete bewoeners de sjrik op et lief joge, zoedat die hunnen touwvlöch zeukde kort bij de plaotse, boe de Romeine in versterrekinge gelegerd waore.
Zoe oontwikkelde ziech op d'n doer aon de twie kante vaan de Maos, meh toch veural op de wester-over, e sentrum vaan bewoening mèt 'n gemingde bevolleking vaan militaere en börregers vaan Romeinse, Germaonse en Keltiese aofkoms.
Dat sentraal punt, aon e nèt vaan groete weeg, e breid vaarwater en in 'n boetegewoen vröchbaar streek gelege, woort al gaw 'n plaots
| |
| |
vaan belang, die gestiedig in umvaank en bleui touwnaom, zoedaonig zellefs, dat ze al in de veerde iew bissjopsstad is gewoorde.
Veer wete jummers, dat in 380 sintervaos z'ne bissjopszetel euverbroch nao Mestreech.
Dat is e feit, boevaan me de importansie neet hoeg genôg kin aonsloon. Dat feit drök nog z'ne stempel op eus stad, en et is, wie veer later zölle zien, vaan beslissenden invloed gewees op häöre veuroetgaank. Meh boetendien is et wel et mies sprekend bewies veur wat Mestreech in et jaor 380 al beteikende. sintervaos, dee in Toongere rezideerde, voolt ziech op e gegeve momint in die stad neet mie veilig genôg veur de bedening vaan z'n amb en veur et behaait vaan de sjatte vaan z'n kèrrek. In Toongere stoont heer eder kier weer bloet aon invalle vaan allerlei vreemde stamme. In Mestreech daorentege meinde heer röstiger en zekerder te kinne zien zoewel veur z'ne persoen es veur z'n kèrrekelikke bezittinge.
Ruim drei en 'n haaf iew laank höbben eus veurawwers 'ne bissjop binnen hun mör gekind, totdat sint hubeer in 723 de zetel vaan et bisdom heet verplaots nao Luik.
Wie evel Sintervaos nao Mestreech kaom, waor et Kristendom heij al neet mie oonbekind. Oongeveer 'n iew teveure waor et al in dees streke gebroch door sint maternus, bissjop vaan Kölle, dee ouch et bisdom Toongere heet opgeriech en vaan wee gesjreve steit, dat heer in Mestreech 'n kapel boude, de allerierste in et land, dat veer noe Nederland heite.
Boe die kapel persijs gestanden heet, dao-euver zien de gelierde et nog neet eins. D'n eine zeet, dat ze stoont zoe get op de plaots vaan Slevrouwekèrrek, enen aandere wijs aon de plaots, boe later d'n ‘Awwestiene’ geboud is, 'nen derde eindelik zèt ze oongeveer boe noe Sintervaoskèrrek steit. Heij-oet bliek al, dat die kwestie meuielik zal zien oet te make, alhoewel me toch et vollegende zouw kinnen aonveure: de plaots vaan Slevrouwekèrrek heet, wie veer meine, al et minste kans, umtot algemein weurd aongenome, dat dao - oongeveer et middelpunt vaan de Romeinse legerplaots - in de Romeinsen tied 'nen tempel stoont, gewijd aon de godin Diana. Et heidendom had toen heij nog wied de euverhand, wie vaan zellef sprik, en noe is et neet aon te numme, dat de Romeine zoe tolerant zouwe gewees zien, dat ze 'n kristelikke kapel op de plaots vaan, of in alle geval kort bij hunnen Diana-tempel zouwen höbbe touwgelaote, veural wijl dat daan gebäörd had mote zien veurdat door de Romeinse keizer Konstantijn de Groete aon et Kristendom volledige vrijheid woort verliend, etgeen de zaak nog oonwoersjienelikker maak. Die vrijheid jummers is aon et Kristendom iers gegeve in 313, terwijl Sint Maternus is gestorreve umstreeks 325.
Wat de plaots vaan d'n ‘Awwestiene’ betröf, dao moot al wel hiel vreug 'n kapel gestande höbbe, touwgewijd aon Slevrouw oonder d'n
| |
| |
titel: ‘Maria ten Oever’ (daovaandan nog de naom ‘Merriejestraot’), meh of dat al et werrek is gewees vaan Sint Maternus, is zier twiefelechtig. Et mieste pleit deveur, dat die kapel gestanden heet oongeveer boe noe nog Sintervaoskèrrek in al häör groetheid ziech verhef. Dao laog ze in alle geval kort bij de groete weeg nao Toongere en Hasselt en vrij vaan et sentrum vaan et Romeins heidendom.
Hoewel dus sintervaos neet d'n ierste is gewees, dee et Kristendom heij heet gebroch en gepreek, is et toch e feit, dat mèt de koms vaan häöm nao Mestreech et gelouf z'ne groeten opbleui begôs is. Vaan heij oet heet et ziech verspreid nao alle windstreke.
Et leve vaan euze groete stadspatroen mage veer wel bij alle Mestreechteneers es bekind veroonderstèlle en daorum zölle v'r dao ouch neet wijer op ingoon. Wel mote veer noe alvas d'rop wieze - wie ouch later herhaoldelik blieke zal - dat heer et is, aon wee de stad veur 'n hiel groet deil häör opkoms en groetheid te daanken heet gehad, veuriers door etgeen heer gedoon heet tijdens ze leve en veurtgezat heet in z'n opvollegers, meh veurnaomelik door de veriering es hèllige, die alle later geslachte häöm betuind höbbe, 'n veriering, die door gans Wes-Europa bekind waor en d'n invoudige boer zjus wie keuningen en keizers nao Mestreech veurde.
Umstreeks 450 waor et heij mèt de mach vaan de Romeine veur good gedoon. Väör en nao waore hun legers nao Italië trökgerope um dao Roeme te verdiedige tege de invalle vaan de barbare.
Toen braok veur Mestreech wie veur zoeväöl aander plaotse 'nen oongelökkigen tied aon. Allerlei oonbesjaofde volksstamme doke toer op toer vaan oet et oosten op en zeukde door geweld, brand, en moord ziech meister te make van de welvarende, good beboude streke en vaan etgeen de bewoeners aon eigendomme bezaote. Dat ouch Mestreech riekelik ze paart daovaan gehad zal höbbe, vèlt neet te betwiefele. Meh of et woer is, zoe es beweerd weurd, dat et gans en al mèt de groond geliek is gemaak, da's 'n aander kwestie. Ruim 'n iew heet et gedoord, veurdat de Fraanke heij e bitteke orde en rös kaome bringe, meh in dee benkelikken tössentied is Mestreech daan toch nog altied bissjopsstad gebleve, get wat me ziech koelik kin veurstèlle, es dao geine stein mie op d'n aandere waor blieve stoon. Me moot ziech in zoe'n zake veural wachte veur euverdrieving, die dèks tot oonmeugelikke konkluzies leid. Zeker, de opgraovingen in d'n umtrèk vaan Slevrouwekèrrek en op aander plaotse wieze d'rop, dat et dao in hielen awwen tied daonig gebrand moot höbbe, meh dat zeet toch nog neet, tot alles door die Vandalestamme verinneweerd is. Umstreeks 507 vinde veer oetdrökkelik vermeld bissjop falco, umstreeks 535 bissjop domitianus, die heij gewoend höbbe, terwijl Domitianus heij in 560 gestorreven is.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd