Houten kappen in Nederland 1000-1940

(1989)–Herman Janse– rechtenstatus

bron

Herman Janse, Houten kappen in Nederland 1000-1940. Delftse Universitaire Pers, Delft / Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist 1989

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr jans353hout01_01

logboek

- 2012-11-13 DH colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

eigen exemplaar dbnl

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Houten kappen in Nederland 1000-1940 van Herman Janse uit 1989. Het betreft deel 2 van de serie Bouwtechniek in Nederland.

redactionele ingrepen

p. 27, 62, 124, 146, 229, 292, 329: de eindnoten zijn in deze digitale versie direct bij de bijbehorende nootverwijzingen geplaatst. De genoemde pagina's zijn hierdoor komen te vervallen.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 2, 8, 16, 68, 248, 294, 330, 332, 334, 352, 366, 374, 388, 394, 412) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

[pagina 1]

Houten kappen in Nederland 1000-1940

[pagina 3]

Houten kappen in Nederland 1000-1940

H. Janse

Bouwtechniek in Nederland 2

1989

Delftse Universitaire Pers

Rijksdienst voor de Monumentenzorg

[pagina 4]

Uitgave en produktie

Delftse Universitaire Pers

Stevinweg 1, 2628 CN Delft

Telefoon 015-783254

Grafische vormgeving

H. Janse

Foto omslag

Fas Keuzenkamp

Dom, Utrecht, kap van het koor, 1386

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK

Bouwtechniek

Bouwtechniek in Nederland, - Delft: Delftse Universitaire

Pers: [Zeist]: Rijksdienst voor de Monumentenzorg

2: Houten kappen in Nederland: 1000-1940 / H. Janse. - Ill.

Met lit. opg.

ISBN 90-6275-549-6

SISO 694.1 UDC 624.02.011.1.41(492) ‘1000/1940’ NUGI 833

Trefw.: houtconstructie; Nederland; geschiedenis; 1000-1940.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke wijze dan ook, hetzij electronisch, hetzij mechanisch, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en H. Janse.

[pagina 11]

INHOUD

	Voorwoord			5
	Aanwijzingen voor de lezer			9
	Overzicht van de gebruikte codes ter aanduiding van kaptypen			10

I.	ALGEMEEN
1.	Inleiding			17
	a.	Steenbouw en houtbouw		17
	b.	Grondslagen voor hout- en kapconstructies in Nederland		18
	c.	De taal en de gilden		19
	d.	Werktekeningen van kappen		21
	e.	De oudste kapconstructies		23
		I. Sporenkap		23
		II. Gordingenkap		24
		III. Stijlenkap		24
	f.	Materialen		24
	g.	Hergebruik van materialen		25
	h.	Dakbedekkingen		26
2.	Telmerken			29
	a.	Inleiding		29
	b.	Middeleeuwse merktypen		30
		I. Het grondsysteem		30
		II. Onderscheid tussen links en rechts		34
		III. Gezaagde telmerken		46
		IV. In het grensgebied van Nederland en Duitsland		47
	c.	Gehakte telmerken		50
		I. Strepen, halve maantjes en gaatjes		50
		II. Overgangstypen		51
		III. Arabische cijfers		54
	d.	Rood krijt en verf		55
	e.	Waar en hoe werden telmerken aangebracht		55
	f.	Het verdwijnen van de telmerken		56
	g.	Kapplattegrond tekenen		57
	Overzicht van telmerken in Nederland			60
3.	Terminologie			63

II.	MIDDELEEUWSE KAPPEN (TOT CA. 1575)
1.	Sporenkappen			69
	a.	Enkelvoudige sporenkappen		69
		1.	Inleiding	69
		2.	Kappen van gespannen met voetbalken	70
		3.	Sporenkappen zonder voetbalken	71
		4.	Geen verband in de lengterichting van de kap	77
		5.	Borstwering en verdieping	77
		6.	Enkelvoudige sporenkappen na de 13de eeuw	77
		7.	Sporenkappen met voetravelingen	79
		8.	Houtverbindingen	80
	b.	Sporenkappen met makelaars en middenondersteuning		81
	c.	Kappen met middenondersteuning		86

[pagina 12]

	d.	Sporenkappen met schaargebinten of kromstijlgebinten		87
		1.	Sporenkap met standbenen	87
		2.	Ontwikkeling naar kapgebinten	87
		3.	Grote kromstijlgebinten	89
		4.	Kapgebinten met één kromstijl- of schaargebint	93
		5.	Kapgebinten met één kromstijl- of schaargebint, waarop een stijl	97
		6.	Kapgebinten met twee kromstijl- of schaargebinten op elkaar	101
		7.	Kapgebinten met twee kromstijl- of schaargebinten, waarop een stijl	105
		8.	Kapgebinten met drie kromstijl- of schaargebinten op elkaar	113
		9.	Kapgebinten met drie schaargebinten, waarop een stijl	114
		10.	Kapgebinten met vier schaargebinten op elkaar	114
		11.	Kapgebinten met vier schaargebinten, waarop een stijl	115
		12.	Verspreiding van het schaargebint buiten Nederland	115
		13.	Kappen over meerbeukige ruimten	117
		14.	Kappen van zijbeuken	119
	e.	Gebinten met tussenbalken		121
		1.	Kapgebinten met één tussenbalkgebint	121
		2.	Kapgebinten met een tussenbalkgebint, waarop een ander gebint	123
2.	Gordingenkappen			125
	a.	Zuivere gordingenkappen		125
	b.	Kappen met schaargebinten en gordingen		128
		1.	Kapgebinten met één schaargebint, gordingen en nokgording	128
		2.	Kapgebinten met twee schaargebinten, gordingen en nokgording	129
	c.	Kappen met schaar- of kromstijlgebinten, flieringen en gordingen		129
		1.	Kapgebinten met één schaargebint	129
		2.	Kapgebinten met een schaargebint, waarop een stijl	130
		3.	Kapgebinten van twee schaargebinten op elkaar	130
		4.	Kapgebinten van twee schaargebinten, waarop een stijl	130
		5.	Kapgebinten van drie kromstijl- of schaargebinten op elkaar	133
		6.	Kapgebinten van drie schaargebinten waarop een stijl	133
	d.	Kappen met kromstijl- of schaargebinten, flieringen, gordingen en nokgording		134
		1.	Kapgebinten met één kromstijl- of schaargebint, waarop een nokgebint	134
		2.	Kapgebinten van twee kromstijl- of schaargebinten, waarop een nokgebint	136
		3.	Kapgebinten van drie kromstijl- of schaargebinten, waarop een nokgebint	141
		4.	Kapgebinten van vier kromstijl- of schaargebinten, waarop een nokgebint	143
	e.	Hallenkerk, drie beuken onder één dak		143
	f.	Tussenbalkgebinten met gordingen		144
		1.	Kapgebinten van één tussenbalkgebint, waarop een nokgebint	144
		2.	Kapgebinten van twee tussenbalk- of schaargebinten, waarop een nokgebint	144
3.	Houten tongewelven			147
	a.	Inleiding		147
	b.	Enkelvoudige sporenkappen met tongewelf		149
		1.	Kappen met gespannen	149
		2.	Enkelvoudige sporenkappen met voetraveling	153
		3.	Sporenkappen met makelaar	155
	c.	Kappen met tongewelfgebinten		156
		1.	Kappen met booggebinten zonder gewelfribben	156
		2.	Kappen met booggebinten met gewelfribben	157
		3.	Kappen met een spitsbooggebint	161
		4.	Kappen met een spitsbooggebint, waarop een stijl	163
		5.	Kappen met een spitsbooggebint, waarop een schaargebint	165

[pagina 13]

		6.	Kappen met een spitsbooggebint, waarop een schaargebint en een stijl	167
		7.	Kappen met een spitsbooggebint, waarop een spruit	171
		8.	Spitsbooggebinten met kromme stijlen	172
		9.	Overwelfd koor en open schip	173
	d.	Kappen met tongewelfgebinten en nokgording		173
	e.	Houten tongewelven met drie en vijf ribben		175
		1.	Spitsbooggebinten met één rib en twee tussengordingen of flieringen	175
		2.	Spitsbooggebinten met drie ribben	176
		3.	Spitsbooggebinten met drie ribben zonder trekbalken	177
		4.	Spitsbooggebinten met drie ribben met trekbalken	178
		5.	Spitsbooggebinten met drie ribben en een nokgording	181
		6.	Spitsbooggebinten met vijf ribben	182
	f.	Enkele constructieve aspecten van tongewelven zonder trekbalken		189
	g.	Koorsluitingen		190
	h.	Zijbeuken		193
	j.	Kilkepers		194
	k.	Tongewelven met verhoogd middengedeelte		195
	l.	Hallenkerken		197
	m.	Constructieve details, houtverbindingen, afwijkingen		197
	n.	Gewelfbeschot		201
	o.	Profileringen		203
	p.	Gewelfschotels		205
	r.	Houten beelden		209
	s.	Beschilderingen		219
	t.	Loopbruggen		222
	u.	Losse tongewelven		223
	v.	Laatste herinnering aan kappen met tongewelf		227
	w.	De rol van het houten tongewelf in de Nederlandse architectuur van de late middeleeuwen		228
4.	Veelzijdige kappen			230
5.	Stijlenkappen			235
6.	‘Staande en liggende stoel’			241

III.	KAPPEN VAN 1575 TOT 1800
1.	Inleiding			249
2.	Traditionele kapconstructies			251
	a.	Schaar- en kromstijlgebinten		251
	b.	Niet traditionele constructie-elementen		255
	c.	Lage kappen met zakgoten of een plat middendeel		257
	d.	Kreupele stijl		260
	e.	Tussenbalkgebinten		260
	f.	Buiten Nederland		263
3.	Houten gewelven			265
	a.	Normale houten tongewelven		265
	b.	Beschilderingen		266
	c.	Het stadhuis van Amsterdam		267
	d.	Gecompliceerde kerkdaken		270
	e.	Bijzondere tongewelven		273
4.	Koepels			275
5.	De Keperloze gordingenkap			281
6.	Kappen in zuidelijk Limburg			282
	a.	Sporenkap met schaar- en kromstijlgebinten		282
	b.	Gordingenkap		284
	c.	Stijlenkap		289
	d.	‘Liggende stoel’		291

[pagina 14]

IV.	Na 1800
1.	Inleiding		295
2.	Dakbedekkingen		297
3.	Traditionele constructies		298
	a.	Sporenkappen en schaargebinten	298
	b.	Nieuwe toepassingen van het Hollandse spant	299
4.	Hang- en springwerken		301
	a.	Hangwerk	301
	b.	Schoorwerk	303
	c.	Springwerk	303
	d.	Samengestelde constructies	305
5.	Driescharnierspant		306
6.	Vakwerk		306
7.	Boogspanten		308
	a.	Schenkel- of Philibertspanten	308
	b.	Emyspanten	315
	c.	Volwandige spanten	316
	d.	Vakwerkspanten	317
	e.	Gelamineerde spanten	317
8.	Mansardedak		320
9.	Koepels		321
10.	Kappen van hout en ijzer		324
11.	Verbindingsmiddelen		326
12.	Houten kapconstructies en architectuur		328

Besluit			331

BIJLAGEN
A.	Bestekken en andere bronnen		335
1.	1394-'95 Sluis, stadhuis.		335
2.	1407-'08. Leiden, Pieterskerk, koor.		335
3.	1487. 's-Hertogenbosch, Grote Gasthuis.		336
4.	1541. Delft, Oude kerk, noorderkoor en kapel.		337
5.	1544. Delft, Oude kerk, noorderzijbeuk.		339
6.	1589. Gorinchem, Doelen		340
7.	1596. Velsen, Engelmunduskerk		340
8.	1597. Leiden, Rijnlandshuis		341
9.	1619. Goes, Grote of Maria Magdalenakerk		342
10.	1638. Haarlem, Bakenesserkerk		344
11.	1641. Ravenstein, Hervormde kerk		345
12.	1645. Leiden, Marekerk		345
13.	1647. Heerenveen, Crack State		346
14.	1658. Haarlem, Bank van Lening		346
15.	1660. Leek (Gr.), Hervormde kerk		347
16.	1690. Uitwellingerga (Fr.), Hervormde kerk		347
17.	1701. Bijschriften van N. Listingh bij kapspanten stadhuisvan Amsterdam.		347
18.	1827. Breda, Kon. Militaire Academie, manege		348
B.	Inventaris van kapconstructies in Nederland (gerangschikt naar typen)		353
C.	Overzicht van de belangrijkste kapconstructies in Nederland (gerangschikt naar eeuwen)		367
D.	Glossarium		375
E.	Literatuur		381
Summary			389
Verantwoording afbeeldingen			392
Register van gebouwen			395
Register van persoonsnamen			411

Vorige Volgende