België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 2

Een bezet land

2 / Het militair bestuursapparaat

Ruhe und Ordnung. In de bezette gebieden rust en orde handhaven, dat is de primordiale opdracht van het militair bestuur. Maar het heeft nog een andere taak: het economisch en menselijk potentieel van het bezet land in dienst stellen van de Duitse oorlogvoering. Als opperste gezagdrager beschikt von Falkenhausen over een militaire en administratieve macht. Militair voert hij het bevel over de bezettingstroepen die van het landleger afhangen, alsook over de Feldgendarmerie en de Geheime Feldpolizei die de militaire politie-eenheden vormen. De gevechtseenheden van het landleger, de Waffen-SS, de lucht- en zeestrijdkrachten ontsnappen aan zijn bevoegdheid. Op burgerlijk vlak heeft hij alle wetgevende, uitvoerende en rechterlijke machten die hem, namens de Führer, door de opperbevelhebber van het landleger zijn gedelegeerd. De administratie van het bezet land blijft in functie, maar ze wordt geadviseerd, gecontroleerd en geleid door de bezetter. Deze oefent niet alleen toezicht uit, hij kan ook op elk ogenblik ingrijpen door het uitvaardigen van eigen verordeningen. Van deze mogelijkheid zal het militair bestuur in België ruimschoots gebruik maken. Alleen al tijdens het eerste bezettingsjaar vaardigt het niet minder dan 173 verordeningen uit.

Onder het gezag en de verantwoordelijkheid van de militaire bevelhebber werken twee staven: een Kommandostab voor de militaire aangelegenheden, een Verwaltungsstab voor de burgerlijk administratieve zaken. Majoor von Harbou heeft de leiding van de Kommandostab. Persoonlijke vriend van von Falkenhausen en nog enkele jaren ouder dan zijn rechtstreekse chef, stamt hij uit een naar Pruisen uitgeweken Franse familie. Tijdens de eerste wereldoorlog had hij, onder Ludendorff, een belangrijk aandeel in de voorbereiding en de uitvoering van de aanval tegen de vesting van Luik. Na de wapenstilstand in 1918 verliet hij het leger en slaagde erin een succesrijke carrière in de zakenwereld op te bouwen.

Zijn Kommandostab staat in voor de veiligheid in de bezette gebieden. Bodo von Harbou voert het bevel over de bezettingstroepen die in geval van onlusten moeten ingezet worden, over de Feldgendarmerie, de Geheime Feldpolizei, alsook over hulpeenheden zoals de Vlaamse Wacht, de Garde Wallonne, de Hilfsfeldgendarmerie.

De Verwaltungsstab, met aan het hoofd de Militärverwaltungschef EggertReeder, heeft een heel wat uitgebreider arbeidsterrein dan de Kommandostab. Hij bestrijkt alle domeinen van het politiek, sociaal, economisch en cultureel leven. De Verwaltungsstab is samengesteld uit twee

[p. 13]

1

2

3

4

5
(1) Von Falkenhausen (links) met enkele vrienden. In het midden majoor von Harbou, persoonlijke vriend van de Militärbefehlshaber en hoofd van de Kommandostab. (2) Dr. Schlumprecht, opvolger van kolonel Nagel als hoofd van het departement economie, spreekt naar Duitsland vertrekkende arbeiders toe. (3) Vize-Militärverwaltungschef von Craushaar, in de Verwaltungsstab leider van het departement administratie, neemt officieel afscheid van een contingent D.R.K. -zusters (Duitse Rode Kruis). (4) Het Verordnungsblatt, het Staatsblad van de Militärverwaltung, waarin alle belangrijke beslissingen van de bezetter gedrukt werden, en dat, zoals voor het Staatsblad, elke Belg verondersteld werd te kennen. (5) Niet voor het publiek bestemd, maar even belangrijk, Sonderanordnungen uitgaande van de Abteilung Wirtschaft (departement economie).

[p. 14]

6

7

8

9
(6) Ook inzake cultuur kwam de Militärverwaltung tussenbeide en gaf richtlijnen. Kulturdienst was het tijdschrift dat de richtlijnen van de bezetter aan de pers doorgaf. (7) Een reisgids voor de Duitse soldaat.
(8) Wohin in Brüssel, de nuttigste adressen voor het uitgangsleven.
(9) Dagelijks beeld uit de bezetting: een ‘Verordnung’.

[p. 15]

departementen: het departement administratie onder leiding van von Craushaar, vice-Militärverwaltungschef en rechterarm van Reeder, en het departement economie met aan het hoofd kolonel Nagel, die vrij spoedig vervangen wordt, eerst door dr. Schlumprecht, daarna door dr. Beyer.

Het eerste departement behandelt alle zuiver bestuurlijke aangelegenheden, zoals onder meer justitie, financiën, volksgezondheid, politie, cultuur, posterijen, vervoer, enz... Het tweede staat in voor de economische aangelegenheden: voeding, landbouw, prijzenregeling, tewerkstelling, banken, kredietinstellingen, verzekeringen, mijnen, enz... Een Präsidialburo, eveneens onder leiding van von Craushaar, is tenslotte bevoegd voor de gemeenschappelijke zaken: zuiver politieke kwesties, wetgeving, personeelsdienst, chauffeurs, ordonnansen, thesaurie van het militair bestuur, enz... Ieder departement bestaat uit een aantal groepen en elke groep uit een aantal referaten. De Militär-verwaltung te Brussel is op dezelfde wijze georganiseerd als de Belgische en Duitse centrale diensten. Iedere Duitse rijksdienst, met uitzondering van de Sicherheitspolizei, is in de staf van Reeder vertegenwoordigd. In principe behandelt elke groep van de twee departementen de aangelegenheden waarvoor de corresponderende Belgische centrale diensten te Brussel en/of de Duitse centrale diensten te Berlijn bevoegd zijn. De gewestelijke organisatie van de bezetter in België is op dezelfde leest geschoeid als de structuur aan de top te Brussel. Voor één of meer provinciën zijn er de Oberfeld- of Feldkommandanturen, eveneens met een Kommandostab en een Verwaltungsstab. Een Oberfeld- of Feldkommandantur groepeert een aantal Kreiskommandanturen die voor één of meer arrondissementen zijn opgericht. Op lokaal vlak zijn er tenslotte de Ortskommandanturen.

De Duitsers brengen hun bestuursapparaat zodanig in overeenstemming met de administratie van het bezet land dat een Duitse dienst op hetzelfde niveau telkens een tegenspeler heeft. Voor de Militärverwaltungschef zijn dit de secretarissen-generaal, voor de Oberfeld- of Feldkommandanten de provinciegouverneurs, voor de Kreiskommandanten de arrondissements-commissarissen en voor de Ortskommandanten de burgemeesters.