Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Juni]

Op den eersten Junii liep spraeke, hoe die gecommitteerde binnen Coelen⁺ op het tractaet van die landen tot eendracht te brengen nu tsamen geaccordeert⁺ ende gesloten waeren, maer en mocht nyemant van de conclusie yet weten voer ende eer die coninck hetselfde tractaet geapprobeert hadde, waertoe men seyde, dat nu tot sijn mayesteyt drie groete montsueren gereyst waeren.

Op desen daege reysde van Montfoordt nae der Goude om daer weder te⁺ woenen deersaeme heer Vrederick Gerritsz, priester, naedemael hij nu over die ses jaeren om Goods wille tot Amsterdam ende Montfoort balling geweest hadde.

Op den IIen hoorden wij, hoe nu op den XXVIIIen Mey laetsleden binnen⁺ Antwerpen die geestelickheyt met schepen wuyt die stadt gesonden waeren ende hoe die prinsch hartoch Mathijs gevangengenomen hadde. //

Op den IIIen Junii werde bij ons vertrocken, hoe binnen Antwerpen⁺ oeck veel goede waerlicke catholike geplondert ende oeck met schepen⁺ wuyt den stadt verdreven waeren met die voirn. geestelickheyt.

Op den IIIIen quaeme binnen Montfoort die doctoor² van den preeckbroeders⁺ tot Utrecht, daer hij dus lange met veel gracie gepredickt had. Men seyde, dat die van Utrecht hem, den prior der Carmelyten³, met twee andere waerdige goede catholike leraers haer predicatie verboden hadden ende dese daerom hem vandaen verscheyde⁴.

Liep oeck faeme binnen Montfoort, dat die mennisten binnen Utrecht⁺ nu openbaerlick dachlix met vrijmoedicheyt predickten.

Op den vijfde hoorden wij, dat die van Machlen bij haer mindelick ontfangen⁺ hadden alsulcke geestelickheyt ende andere goede catholike als

+ JUNIUS.

+ Fame van de tractate tot Colen.

+ Heer Vrederick reyst van Montfoort.

+ Die geestelicheyt werdet wuyt Antwerpen verdreven.

+ f. 401. r.

+ Van Antwerpen.

2 Waarschijnlijk is bedoeld Willem van der Eycken en niet de andere bekende doctor, Schram geheten, daar die niet te Utrecht was (Helmich 219 en van Heussen Utrecht II, 402).

+ Die doctoor van Utrecht coemt tot Montfoort.

3 Carmelieten of Vrouwenbroeders van St. Nicolaas (M.B. III, 124). Prior was toen Hubertus Wilhelmi, die in Utrecht bleef en in het geheim zijn zielszorg verder uitoefende, st. 1585 (A.A.U. 1912, 101 en 103).

4 Op 2 Juni 1579 werd ‘den doctor ende den anderen van de Predikorde’ het prediken verboden (raad dagelijks boek).

+ Die mennisten predicken tot Utrecht.

+ Die van Machlen verjagen wuyt haer stadt die goosen.

[p. 770]

wuyt Antwerpen verdreven ende nu tot haer gecoemen waeren. Hetwelck gemerckt die goosen oeck daer sijnde qualick naemen, is hierom onder die perde groet rumoor geresen, soedat sij hantsgemeen onder malcander werden ende hebben die catholiken doverhant gecregen, soedat sij die goosen met die soudaeten ter stadt wuytdreven¹.

⁺ Op den VIen continueerde die fame van Machlen ende werde meer geseyt, dat oeck die van Rijsel² die goosen met haer soudaeten ter stadt wuytgedreven hadden, sulx men oeck vertelde, dat die van Venloo gedaen hadden, sulx op den XXXIen Mey voerleden geteykent staet.

Op den VIIen sprack men wederom van Mastricht, dat het voorseker nu onder die obediëntie van den coninck gecomen was.

Op den VIIIen quaemen sommige burgers wuyt der Goude binnen Montfoort, die hier voer tijdinge wuytstelden, dat die van Bruysel nu mede malecontent waeren.

Op den IXen hadden wij tijdinge, dat Bergen in Henegouwen onder den coninck haer wederom gegeven hadde ende dat daer die volcomen pays ontfangen ende ofgeroepen was.

Op den Xen stonde heel Utrecht in rumoor, soedat daer die soudaeten in wapenen quaemen. Sij smeten ende prophaneerden die Buyerkerck, sinte Niclaeskerck ende sij verdreven die prekebroeders met die vrouwebroeders³ wuyt haer cloesters ende den stadt.

Op den XIen ontfing die bovengenoemde doctoor waerscuwinge, dat op hem gegaen werde, ende schickte hem terstont wuyt Montfoort te sceyden. //

⁺ Op den XIIen Junii hadden wij noch tijdinge, hoe die van Utrecht noch onder malcander rumoorden ende dat veel goede catholiken gevangen werden.

Op den XIIIen hoorden wij, dat dese bovengenoomde doctor binnen Tiel wredelick gevangen gebrocht was, die oeck geseyt werde binnen die stadt veel ongenaedes geleden te hebben.

⁺ Van dese tijt of tot den laetsten Junii hadden wij niet sekers, maer werden versceyde malcander contrarie famen gespreyt van Mastricht, nu dat het ontset was, dan dat ment ontsetten soude ende mede altemet dat het met gewelt ingenomen was. Insgelijcks werde van die rijcksdach⁴ tot Colen mede contrarie tijdingen verseyt. Sommige dat se tsamen veraccordeert waeren, ende seyden andere dat sij met onminne gesceyden waeren, soedat wij niet sekers conden verhoeren, maer saegen wel, dat die landen hoe langer hoe swaerder raesden ende tumultueerden.

1 Op 29 Mei 1579 ontstond er verzet tegen 's prinsen soldaten, die daarna de stad verlieten en werden vervangen door Katholieke soldaten (M.A. IV, 131).

+ Van Rijsel ende Venloo, hoe die mede die goosen wuyt haer stadt verdriven.

2 Voor de gebeurtenissen in Mei 1579 tegen de Gereformeerden vergel. men M.A. IV, 125.

3 Op 11 Juni 1579 werd besloten de Predikbroeders en twee Vrouwenbroeders, één van Antwerpen en één van Schoonhoven, uit de stad te zetten (raad dagelijks boek). Toen vond ook de beeldenstorm in de Buurkerk en St. Nicolaaskerk plaats (Helmich 219 en Royaards 210-215).

+ f. 401. v.
Binnen Utert werden sommige catholiken gevangen.
Van de doctoor.

+ Versceyde faemen van Mastricht ende Coolen.

4 Bedoeld zijn de vredesonderhandelingen.