Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Juli]

⁺ Op den eersten Julii hadden wij wederom tijdinge, dat Mastricht op sinte⁺ Pieter ende sinte Paulusdach⁵ met gewelt van conincks crijchsvolck over-

+ JULIUS.

+ Mastricht werdet conincks.

5 29 Juni. Op deze dag werd inderdaad Maastricht door de Spaanse troepen veroverd (M.A. IV, 188).

[p. 771]

vallen ende ingewonnen was met plonderinge des stadts ende vermoordinge van veel menschen.

Op den IIen quame bij ons sprake, dat die grave van Egmont seer doende⁺ was in Vlaenderen ende ingenomen hadde sekere drie steden¹.

Op den IIIen vertelde men ons, hoe die van Utrecht groete vrees was overvallen, waerdoer sij malcander bedwongen om te bolwercken ende te scansen.

Op den IIIIen quame grave Jan wederom binnen Utrecht ende werden⁺ op die tijt die goede burgers met groete scattingen belast, mids dat haer in haer huysen gesonden werden veel soudaeten, die haer soo lange quelden totdat sij raet om die penningen sochten.

Op den Ven liep bij ons fame, dat in Hollant oeck groete murmuracie⁺ quame over die swaere scattingen, die den gemeent gestadelick die één an de ander over den hals gedrongen werde.

Op den VIen werde bij ons vertelt, dat binnen tsHertogenbosch een groete⁺ reboolge geweest hadde, daerinne die burgers tegens malcander in wapenen geweest waeren. Men seyde, datter over die veertich dooden waeren ende bovendien over die hondert gewondichde². //

Op den VIIen Julii hadden wij tijdinge, dat die van Amsterdam seer⁺ oproerich waeren, soedat sij veel catholiken wuyt den stadt verdreven⁺ ende nu veel quaets anstelden tegens die religiosen, die sij nu oeck voorts sochten wuyt haer conventen te verdriven, daer sij tot noch toe met malcander tsamen in geseten hadden.

Op den VIIIen hoorden wij, dat binnen Utrecht gecomen was graef⁺ Johan met sommighe andere groete montsuers, die daer veel scattings eystede om doer dieselfde haer leger te verstercken tot keeringe van den Spaengerts, daer nu of gevreest werde, dat sij haeren anslach wederom in dese landen souden doen.

Op den IXen liep bij ons fame, dat het geheele Brabant in groete beroorte⁺ tegens malcander opstont met roupen, dat sij doer dien verraeden waeren overmids dat Mastricht niet ontset was.

Op den Xen sprack men bij ons wuyt, dat tsHertogenbosch an de sijde⁺ van de malecontenten geweken was. Ende seyden andere, dat die Spaengers daerinne waren.

Op den XIen hadden wij smorgens vrouch groete spraec binnen Montfoort,⁺ dat die heele nacht voerleden die cloeken binnen Utrecht over sijde gegaen hadden, waerwuyt ygelick suspiceerde dat het daer seer qualick staen most.

Op den XIIen quaemen bij ons sommige wuyt Schoonhoven, die ons vertrocken⁺ hoe nu wuyt Schoonhoven van den guesen gedwongen werden van haer hem te versceyden wuyt den stadt een priester, genaemt heer Gheen, met sekere andere burgers. Ende was bij den wethouders aldaer genouch gesloten den gehele oude magistraet wuyt den stadt te driven, maer werde tselfde achtergelaeten doer dien want die gemeente om des wille seer beganne te tumultuëren.

+ Grave dEgmont is in Vlaendren doende.

1 Op 7 Juni 1579 nam Egmont, die zich toen reeds tot vijand van de prins had verklaard, Grammont, op 23 Juni 1579 Ninove (M.A. IV, 163 en 182).

+ Van Utrecht.

+ Men murmureert in Hollant over die scatting.

+ Van tsHertogenbosch.

2 Op 3 Juli 1579 vonden de onlusten tussen Gereformeerden en Katholieken te 's Hertogenbosch plaats (M.A. IV, 197).

+ f. 402. r.

+ Het rumoert binnen Amsterdam.

+ Van Utrecht als boven op den vierden deser maent.

+ Brabant is seditioos.

+ Van tsHertogenbosch.

+ Rumoor tot Utrecht.

+ Tot Schoonhoven werdet heer Gheen met ander burgers den stadt verboden.

[p. 772]

⁺ Op den XIIIen werde ons doer versceyde luyden, die wuyt versceyde plaetsen bij ons quaemen, vertrocken, dat voerseker tgehele lant hierontrent vol quaem van Bosschenaers, die wuyt groeten vreese haer stadt verliepen, met seggen dat sijselver niet en wisten waerom sij sulx liepen, maer alleen vrees hadden voer den Spaengers. //

⁺ Op den XIIIIen Julii hoorden wij van Brugge, dat daer nu wederom op⁺ een nieuwen gebeeldestormpt was ende die priesters met die religiosen verdreven waeren.¹.

⁺ Op den XVen quaeme stercke sprake, dat binnen Coolen bij den gesanten van verscheyden lantscappen een accorde gemaeckt was om pays te sijn van soe swaere beroorten als int lant waere, maer werde hierbij geseyt dat die van Hollant tselfde accordt gheensins wilden ontfangen.

⁺ Op den XVIen werde bij ons vertrocken, dat oeck wuyt Machlen seer veel volcks door groete vrees, welck haer op dese tijt overviel, hem verscheyde ende verliep.

⁺ Op den XVIIen verhoorden wij, dat binnen Utrecht een vaendel soudaeten ingecoemen was om hem te verstercken tegens des conincks heercracht, twelck veel goede menschen seer bedroufde, omdat sij wel saeghen dat dit hemluyden tot groete swaericheyt soude coemen.

⁺ Op den XVIIIen sprack men bij ons, hoe dat die steden van Hollant ende Zeelant haer wederom opghaven als die wederom oorlogen wilden, mids annemen van nieuwe soudaeten ende toereydinge van oorlochschepen. Men gave nu breet wuyt, dat die heeren tot Coolen voerseker geaccordeert waeren ende dat dese voirn. Hollant ende Zeelant tselfde accordt niet volgen, maer wederstaen wilden met gewelt.

Op den XIXen²

+ Veel Boschenaers verloopen haer stadt.

+ f. 402. v.

+ Van Brugge.

1 Waarschijnlijk doelt de schrijver op de onlusten van 4 Juli 1579 tussen Gereformeerden en Katholieken te Brugge (M.A. IV, 203).

+ Fame, dat die vergaderde heeren tot Coolen geaccordeert sijn.

+ Wuyt Machlen verloopt oeck veel volcks.

+ TUtrecht coemen soudaeten inne.

+ Van pays ende accorde tot Colen.

2 Waarom de schrijver hier plotseling afbreekt, is niet duidelijk. Misschien is hij ziek geworden. Op 19 Juli 1579 of kort daarna heeft in Montfoort geen gebeurtenis van ingrijpende aard plaats gevonden, die de schrijver kan hebben genoopt te vertrekken. De definitieve overgang van de stad Montfoort naar de zijde van de prins heeft niet in eens zijn beslag gekregen, maar slechts langzamerhand. Op 6 Maart 1583 is voor het eerst een Gereformeerd predikant, Mathias Petersz Dijkman, in Montfoort toegelaten door de burggraaf, waartoe hij werd gedwongen door een schrijven van Gedeputeerde Staten van Utrecht van 20 Febr. 1583 O.S. (2 Maart). Toen de Gedeputeerde Staten van Utrecht in Maart 1598 bij missive gelastten de kerk te ontledigen van altaren en alles, wat aan de Roomse eredienst herinnerde, voerde de stedelijke overheid dit besluit niet uit. Pas na een hernieuwde aanzegging van 14 Sept. 1598 O.S. besloot zij op 1 Oct. 1598 O.S. tot het opruimen van de overblijfselen van altaren en van het sacramentshuisje over te gaan (J. Putman en A.A.J. van Rossum, Invoering der zoogenaamde hervorming en eenige stukken over de eerste predikanten te Montfoort, A.A.U. 1877, 1 etc. en Oud Archief Montfoort no. 25, eerste deel passim). Het burggraafschap, dat in 1583 door de zuster van Johan IV aan de familie de Merode was gekomen, werd in 1649 gekocht door de Staten van Utrecht (Fruin en de Bussy 3), waarmede de invloed, die de Rooms-Katholieke burggraaf kon uitoefenen, verdween.