Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Februari]

⁺ Op den eersten Februarii quaeme tot Montfoort een priester, wesende van der Goude, wuyt Vlaenderen ontrent Gendt, daer hij ontrent een jaer gewoont hadde ende nu wederom voerhadde te reysen. Dese vertrock ons,⁺ dat in die conterey oeck alle die clargie van dese voerleden // somer verdreven ende geplondert geweest waeren ende dat dieselfde, sulx verjaecht, nu wederom met vrede ende ruste in haer possessie quaemen.

⁺ Op den IIen Februarii werde ons vertrocken, dat nu ter Goude die weeskinderen bedwongen werden om oeck tsamen te gaen ten sermoene der calvinisten, twelck daer noyt tevoeren gesien was, waerdoer menich goet mensch seer bedrouft werde.

+ FEBRUARIUS.
Die priesters comen in Vlaenderen weder in haer possessie.

+ f. 394. v.

+ Die weeskinder ter Goude moeten oeck der calvinisten sermonen hoeren.

[p. 759]

Op den IIIen spraecke ick één, die wuyt versceyde plaetsen van Hollant⁺ quaeme, ende seyde die dat gemeen spraeck overal was van pays tusschen den coninck ende den prinsch met condicie dat die catholike religie weder soude gerestitueert werden ende dat men den coninck wederom soude in sijn majesteyt brengen.

Op den IIIen hoorden wij, dat ontrent Colen groete menichte van Spaengers⁺ waeren ende datter groetelick getracteert werde bij groete heeren om accort te maeken.

Op den Ven, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII ende XIIIen sprack men versceydelick⁺ van de malecontenten, van den Spaengers ende van des prinschen armey, sommige van accort ende meest al, dat die pertiën haer gereet maeckteden tot swaerder oorloch.

Op den XIIIen werden die van Amersfoort binnen Utrecht met die⁺ clock vijant verclaert ende voorts geboden, dat men die conventen buyten om Utrecht gelegen soude ofbreken ende geheel ruineren.

Op den XVen spraeke ick één van Woorden, die mij vertrock, dat in die⁺ stadt dachlix gepredickt werde van driederley malcander contrarie predicanten, te weten maertinist¹, calvinist ende menniste, ende crege ygelick sijn hoorders.

Op den XVIen werde bij ons vertrocken, dat tot Swammerdam tot dese⁺ tijt toe van haer oude pastoor² noch catholiick gepredickt was ende tegenwoordelick geleert werde, twelc ons wel tot een groet wonder was.

Op den XVIIen hadden wij tijdinge, dat die Spaengers wederom in Brabant⁺ seer geweldelick rumoorden, soedat sij dachlix haer vertoonden voer tsHertogenbosch.

Op desen dage quamen wederom ontrent Iselsteyn van de Vaert wuyt⁺ Brabant <soe men seyde> ontrent sestien schepen met staetensoudaeten, die den dorpen daerontrent seer subitelick ende geweldelicken overvielen, soedat die lantluyden haer in groete elende vonden. Van dese soudaten werde seer verwondert, want nyemant sekerlick conde bedencken, waertoe sij quaemen. Dan ygelick brocht sijn opinie voert, mids dat sommige seyden dat sij doer den Spaengerden verjaeget werden. Andere meenden, dat sij Amers // foort quaemen beleggen, daer ons nu van geseyt werde, dat die⁺ van Utrecht hadden wesen roeven tot haer poorten toe in alle haer omleggende lantluydenhuysen, nemende haer beesten ende soe wat sij voert meer bij haer hadden gevonden.

Op den XVIIIen Februarii was bij ons tijdinge, dat dese voirgeseyde⁺ soudaeten nae Dordrecht trecken souden om vandaen te reysen nae tsHertogenbosch, daer men seyde dat die Spaengers nu seer veel quaemen, gelijck wij oeck hoorden dat die Spaengers mede bij Nijmmegen waeren.

Op den XIXen werden wij smorgens vrouch seer vervaert, doer oersaeck⁺ dat die faeme liep, dat Montfoort rontsomme met soudaeten belegert was, twelck wij te lichtelicker gheloofden, soe wijselver saegen, dat die lantluyden met haer beesten ende goet in menichte voer ende in de stadt quaemen.

Op den XXen vonden wij binnen Montfoort twee religiose susteren wuyt⁺

+ Fame van pays tusschen den coninck ende den prinsch.

+ Fame van tractaet te Colen.

+ Versceyde malcander contrarie tijdinge.

+ Utrecht verclaert Amersfoort vijant.

+ Tot Woorden werden drie versceyde leringen gepredickt.

1 Bedoeld is een volgeling van Maarten Luther.

+ Tot Swammerdam werdet noch catholice gepredickt.

2 In 1556/57 werd Cornelius Wolberti pastoor van Zwammerdam (Gr. Rijnlandia 134).

+ Die Spaengers sijn weder in Brabant.

+ Der comen wederom soudaeten ontrent IJselsteyn, daer versceydelicke opinie of is.

+ f. 395. r.

+ Fame, dat die soudaten nae Dordrecht reysen.

+ Fame, dat Montfoort belegert is.

+ Ter Goude is mede fame, dat Montfoort belegert is.

[p. 760]

der Goude, alleen hier haestelick gecoemen wuyt oersaeck van de faem welck ter Goude gestroyt werde, hoe Montfoort tegenwoordelic belegert was, die welcke dit deeden om ons ende ander vrienden dien sij hier hadden behulpelick te wesen sulck goet als wij wilden gebercht hebben nae haer te nemen.

⁺ Op den XXIen seyde men ons, dat die soudaeten, daer dit voers. rumoor wuyt geresen was, nae sinte Geertruydenberch getrocken waeren, twelck daermede ghevesticht werde, dat wij die lantluyden die nu in de stadt geeoemen waeren wederom met haer goet saegen wuytreysen.

⁺ Op den XXIIen hoorden wij wederom, dat nu ander soudaeten weder gecoemen waeren in de plaets van de voirgeseyde vertrocken knechten, waerdoer wij ons heel benauwet vonden sonder te kennen bedeneken, wat ons hierwuyt soude willen coemen.

⁺ Op den XXIII hadden wij tijdinge, dat binnen der Goude een nieuwe rumoor opgeresen was, doer oersaeck want nu daer in sinte Catharynen-convent misse ende sermoen gedaen was in presentie van wel driehondert catholiken. Dit werden die magistraet angedient, die den priesters weder hierom bedwongen op een nieuwen eedt te doen¹. Ende werden den Catharynensusteren verboden op peyne van haer alimentacie te derven, dat sij voertan bij haer sulx niet meer mosten toelaeten.

⁺ Op den XXIIIIen werde bij ons vertrocken, dat die Spaengers an den staetenknechten een groete moort gedaen hadden, mids dien onversiens te overvallen, maer en konden geen plaets vernemen, waer tselfde geschiet mocht wesen.

Op dese tijt hoorden wij mede, dat die Spaengers Endoven ingenomen hebben². //

⁺ Op den XXVen Februarii hoerden wij, dat die Spaengers nu Rosendale⁺ inhadden.

Op den XXVIen werde ons vertelt, dat die van Utrecht haer voersteden ofbraeken ende daer wederom catten ende andere bolwercken maeckteden om conincks leger daermede van haer te verweeren.

⁺ Op den XXVII ende den XXVIIIen was bij mij gecoemen onse medebroeder, conventuael van Steyn, heer Adriaen ende quame om te consulieren wat sij die wethouders van der Goude soude voer antwoort geven op haeren eysche, daermede sij versochten, dat men haer geven soude des convents brieven, op peyne dat men den broeders ontrecken wilde haer alimentacie soe lange sij die brieven [niet] over en gaven.

+ Die soudaten sijn wechgereyst.

+ Der comen wederom soudaeten.

+ Ter Goude is nieuwe beroerte tegens den priesters.

1 Toen men als gevolg van de pacificatie de uitgewekenen moest toelaten in Gouda, besloot de vroedschap op 28 Jan. 1577, waarschijnlijk van wege de komst van heer Aert Ghijsbrechtsz, dat ook priesters de eed op de pacificatie moesten afleggen of binnen 24 uur de stad moesten verlaten. Nog dezelfde dag legde de bovengenoemde priester de eed af, waarbij hij zich o.a. verplichtte de Rooms-Katholieke godsdienst niet in te voeren (vr. boek 185 en ing. st. 29 April 1579). Over deze hernieuwde eed in 1579 blijkt in het archief niets.

+ Fame, dat die Spaengers den statenknechten verrast hebben.

2 Midden Februari 1579 hadden de Spaanse troepen Eindhoven bezet (M.A. III, 320).

+ f. 395. v.

+ Fame van Rosendael. Van Utrecht.

+ Ick werde gemoyt van ons convents brieven.