Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Juli]

⁺ Op den eersten Julii spraeke ick één van Utrecht, die mij vertrock, dat⁺ die bisschop van Haerlem wonderlick verlost werde, ten dage daer boven of staet dat die goosen daer het regement stelden, wuyt die handen dergenen, die voerhadden om hem te vernielen. Hij weeck eerst in de sacristie, mids die doore van dien toedoende. Ende hadde bij hem meester Anthonis Kuyck met sijn paetge. Dese tsamen daer sijnde saegen malcander deerlicken an ende sprake onder die hant tot desen den bisschop mids eenen moet gripende: ‘Sa, moet ick martelaer sijn, die Heere geschie sijnen wille’. Ende als die goosen nu op de doore stieten, soe tradt hij an ende leyde sijn hant op die clinck om het opspringen te verhinderen. Hiernae traede wuyt dese sacristie tegen den goosen meester Anthonis voirs., die geseyt werde dat hij sonder vrees soude sijn, want sij hem niet en sochten. Als dan die sacristie wederom toe was ende die goos daer gestadelick op stieten om die open te crigen, soe trock die bisschop sijn habijt wuyt ende dede an die clederen van sijn paedge, behoudende evenwel sijn witte cousen ende opsettende eenen hoet, soe traede hij oeck wuyt den sacristie ende soe onbekent gaende doer die scaerianten ontquame hij dit perikel //⁺ ende comende buyten den kerck werde hij ontfangen van een provoost³,

+ JULIUS.

+ Van den bisschop te Haerlem.

+ f. 383. r.

3 Volgens een ooggetuigeverslag werd de bisschop van Haarlem bij de gebeurtenissen van 29 Mei 1578 in het huis van een familie van Helm, die op het kerkhof woonde ondergebracht (H.B. 1924, 205), nadat eerst de provoost hem in een geheime kelder verborgen had gehouden (Schrevelius 156).

[p. 737]

die hem eerst binnen sijn huys verberchde ende naemaels wuyt den stadt hulpe.

Op den anderden Julii hoorden wij van Amersfoort, dat het daer mede⁺ seer qualick stonde, doerdien want die rebelle desen stadt mede in rumoor stelden, poegende oeck dat daer die magistraet soude verset werden om doer sulx te beter tot haer quaede wille te mogen coemen. Ende werde dese quade fame doer scriven van Mr. Maerten Donckanus, pastoor van de⁺ Nieuwe Kerck tAmsterdam, gelooflick gemaeckt. Want hij nu tAmersfoert gevlucht sijnde vandaen tot Montfoort gescreven hadde, dat hij vreesde om daer niet te mogen bliven, versouckende daerom dat men hem wilde ontbieden of men binnen Montfoort gheen sorge en had verjaecht te werden, of die priesters hier niet gemoyt en werden om eedt te doen ende onder alle anderen of men hier redelicks coepe teeren mochte.

Op den IIIen werde versceydelick gesproeken van een groet armey⁺ crijchsvolck, welck nu op die been was. Sommige seyden, dat Casymirus, die boven geseyt is verslegen te wesen, den goosen met veel volcks te hulp quaeme, ende meenden andere dat het des conincks garresoon was ende dat hijselver in persoon daeronder soude sijn.

Op den IIIIen hadden wij tijdinge, dat op den IIen deser maent, wesende⁺ die feestdage van onser Vrouwen Visitacie, die van Culenberch nu haer kerck wederom hadden gesmeten ende dat sij haer geestelickheyt mede hadden verdreven. Ende werde hierbij geseyt, dat die heere van Cuylenberch in dit werck met die popelsie gevisiteert was. Hierbij werde geseyt,⁺ dat op desen selfden dach sommighe doende geweest hadden ant breken van die outaeren ende beelden tot sinte Mariën binnen Utrecht ende dat van anderen belet was, dat sij niet voert conden gaen van tghunt sij voerhadden te effectueren.

Op den Ven quame bij ons volck wuyt Cuylenberch, welck seyde dat die⁺ voerseyde faem van Culenberch niet waerachtich en was, maer waeren die gemeente tegens malcander ende werde gevreest van vernielinge in de kerck aldaer, waerdoeroeck die gildens haer juwelen van haer outaeren thuys haelden om tegens alle oploop die in bewaeringe te houden, maer van die heere, dat hij van de popelsie geslaegen was, scheen waerachtich te sijn.

Men seyde oeck van Utrecht, dat het daer altijts tweedrachtiger werde⁺ ende dattet seer te vreesen stonde, dat die gemeente daer malcanderen noch deerlick slaen soude, overmids dat ygelick sijn pertie wilde voerstaen.

Op den // VIen Julii sage ick, dat binnen Montfoort gecomen waeren⁺ twee besloete nonnen van tconvent op die Gouwe ter Goude, genaemt⁺ Maria Claes ende Maria Dyonijs¹, om hier Goods dienst te hooren ende mede haer medesuster Maria Thymans², welck hier woonde, oeck nonne desselfs convents, te besoucken. Het was mij een oersaeck om te verwonderen van die groete veranderinge, welck ick hier vermercktede, want noyt yemant voer desen troble gehoort hadde, dat dusdanige besloten persoenen sonder groete nooidsaecke haer dus openbaer onder den menschen

+ Van Amersfoort.

+ Donckanus scrivet tot Montfoort.

+ Versceyde tijdinge malcander contrari van armey, welck voer die hande is.

+ Tot Culenberge werdet die kerck weder geslaegen.

+ Van Utrecht tot sinte Marien.

+ Van Culenberch, dat sij twistich sijn.

+ Van tweedracht tot Utrecht.

+ f. 383. v.

+ Tot Montfoort coemen beslote religiose nonnen.

1 Deze beide zusters kregen in 1587 alimentatie (rek. de Lange fol. 40vo en 41), Marritje Dionysz leefde nog in 1602 (Walvis II, 164).

2 Maria Thymans, dochter van de koster te Montfoort, zuster van O.L. Vrouwen op die Goude, st. Montfoort 1578 (dagboek).

[p. 738]

in den werlt begeven hadden, maer was dit nu geheel gemeen, sonder dat hierinne yemant verwondert werde, als niet anders wetende of ten waer wel gedaen.

⁺ Op den VIIen quame bij ons Machteltgen Goverts van der Goude ende vertrock die ons, dat binnen der Goude noch niet anders gesien oft gehoort werde dan dat dese geweldicheyt haer sulx anstelde als die haerselven diens maecktede, dat sij nu van nyemant meerder geperst oft ondergebrocht soude mogen werden.

⁺ Op den VIIIen quaeme binnen Montfoort die pastoor van der Graft¹, nu verloepen van Amsterdam, daer hij dese ses jaeren ballincksgewijs geweest had. Hij was een excellent predicant. Dese hadde met hem sijn suster ende begaeve hem om hier te woenen voer een deel tijts.

Op den IXen hadden wij tijding, dat dom Johan tlant van Luyck innehadde ende dat hij persoonlick tegenwoordich binnen Luyck was².

Men seyde oeck, dat Mastricht van dom Johans armey scarpelick belegert was, met hope dat het haestelick onder die majesteyt wesen soude.

Op den Xen saege ick binnen Montfoort heer Vrederick van der Goude, die nu van Utrecht quaeme. Hij brocht voer nieuwe maer, dat dom Johan wederom victorie gehadt hadde tegens den Staeten ende dat wederom onroer binnen Utrecht opstonde, doer oersaeck want die partiedrivers sommige noch wuyt den stadt wilden verdriven, hetwelck die gemeent met gewelt scheen te willen wederstaen.

Men seyde mede op desen dage, dat Mastricht mede onder den coninck sijn obediëntie geeoemen soude wesen.

⁺ Hoorden voorts, dat Duwagie mede seer rebel werde, sulx dat seer te vreesen stonde, dat sij oeck den religie van haer souden verstoeten.

⁺ Op den XIen hoorde ick, dat die victorie van dom Johan rechtvoerens gementioneert gevallen was op die Maes, waerover dom Johan gemaeckt hadde drie bruggen in maniere als volcht. Die Staeten siende dese bruggen ende wel verstaende, dat sij hierdoer haestelick mochten overvallen werden, soe practiseerden sij om deselfde te vernielen. Ende quamen sterck voort om tselfde met gewelt te doen, sulx sij oeck een brugge teniet maecteden sonder dat haer enich wederstant geschiede, want doms Johans volck clouckelick toesaege om denselfden sulx te benarren, dat sij haer niet souden mogen onteoemen. Als dan die Staeten die een brugge sonder enich verhinder te niet gemaeckt hadden, soe werden sij des te stouter ende vermaeten⁺ haer met meer // der hoemoet oeck des anderen daechs an de anderde brugge te terren, niet minders denckende dan van enich onraet. Ende waeren dese nu soe haest niet int werck of sij vernaemen haestelick, dat op haer gewacht werde. Want terstont soe verhief hem tgeheele leger van dom Johan, welck daer laeghe, sulx dat sij daer vernielden negen vaendel voetknechten met achthondert ruyters. Dit werde voer seker geseyt, maer en wisten nochtans niet oft waerachtich was dan niet.

⁺ Op den XIIen Julii werde mij van een missive geseyt, welck tot die van

+ Machtelt Goverts coemet van der Goude bij ons.

+ Meester Aelbrecht, pastoor van der Graft, coemt wuyt Amsterdam binnen Montfoort.
Dom Johan is binnen Luyck ende heeft belegert Mastricht.

1 Mr. Aelbrecht Jansz, in 1565/66 pastoor van Graft (Gr. Kennemaria 51), kreeg later de bediening van een kapellanie te Abcoude (H.B. 1908, 298).

2 Don Juan had eind Juni 1578 tevergeefs getracht in Luik te komen (M.A. II, 298).

+ Duway rebelleert mede.

+ Dom Johans volc slaet den Staeten veel soudaeten ende ruyters of.

+ f. 384. r.

+ Fame van Casymirus, dat hij bij den prinsch verwacht werdet.

[p. 739]

Utrecht wuyt Antwerpen gescreven was, inhoudende dat dese dickmaels geseyde Casymirus nu sijn crijchsvolck gecoemen was in Brabant ende dat hijselver in persoon onlanx bij den prinsch wesen soude¹. Vermelde oeck dieselfde missive, dat dom Johan hem toonde als die het hooft hadde op tsHertogenbosch om daer sijn leger neder te slaen.

Op desen daege quaeme bij mij wuyt Amsterdam die procuratrix van⁺ tconvent der Nieuwer Nonnen, genaemt ter Lely. Die hietede Emmetgen Maertensdr. ende was een nonne van verde in de tsestich jaeren.

Op den XIIIen hoorden wij, dat die van Antwerpen haer minrebroeders,⁺ den welcken sij met groeter furie van haer convent verstoeten hadden, nu wederom met eeren in haer convente brochten.

Van Utrecht seyt men, dat het daer seer wrockt bij den secktdrivers, niet anders souckende dan eenichsins oersaeck te vinden om den kercken te smijten ende tegen den religiosen te tyrannizeeren.

Op den XIIIIen werde den ingecomen priesters binnen Montfoort haer⁺ hantscrift den edelen heere desselfs stads overgegeven, daerinne sij hem toeseyden getrouwicheyt nae haeren staet. Ende geschiede dit doer oersaeck want mijn voorn. heere van Montfoort tselfde sulx begeert hadde, twelck sijn hoochheyt daerom dede soe alst scheen, omdat hij in toecomende tijden soude mogen vertoenen, hoedanige religiosen hij onder sijn protectie genoemen hadde.

Op den XVen hadden wij tijdinge, dat die Staeten nu den stadt van Campen⁺ in haer gewelt hadden ende dat dieselfde Staeten tegenwoordelick oeck den stadt van Deventer belegert hadden, waerwuyt wel vermerckt werde, dat noch weynich hope gesien werde om vrede ende geschicktheyt in dese lande te coemen.

Quame mede op desen dage binnen Montfoort bij mij S. Maria Jacopsdr.,⁺ religioes ende nonne van den convente tot Poel, ende vertrock mij hoe sij gehoort hadde, dat dom Johan met sijn volck wederom achterwerts geweken was nae Namen ende dat die prinsch ontelber crijchsvolck bij hem crege, sulx dat hij dom Johan genouch te doen soude geven. Twas hier een wonderlicke tijt, waerinne niet dan quaet gehoort werde.//

Op den XVIen Julii hoorden wij, dat binnen Utrecht nu doer die magistraet⁺ gebeden was een doctoor² in der godheyt van der Predicker oorden,⁺ die nu daer gepredickt hadde staende dese tijt met groete gracie ende audiëntie, dat hij voorts sijn predicken soude surseren ende ophouden met die titule, dat mijnheeren vrees hadden van den gemeente verder opt rumoeren ende hollen te coemen, waert saecke dese selfde doctoer in sijn predicatie continueerde. Soe verkeert was dese tijt, dat oeck die magistraet haer liet bedwingen om twoort Goods te verbieden ende den rebellen haer boosheyt toe te geven ende te behelpen.

Op den XVII werde noch van Utrecht vertrocken, dat nu wederom daer⁺ veel te doen was doer menich quaetwillighe, die seer forschelick riepen, dat sij der goosen predicatie bij hem wilden ingevoert hebben. Ende waeren

1 Eind Juli of begin Aug. 1578 zou deze ontmoeting plaats vinden (M.A. II, 64).

+ Procuratrix van der Lely coemet bij mij.

+ Die minrebroeders werden tAntwerpen weder in haer convent gebrocht.
Van Utrecht.

+ Die wuytheemse priesters geven haer naemen die heere van Montfoort.

+ Fame van Campen ende van Deventer.

+ Maria Jacops van Poel coemt bij mij ende vertelt van dom Johan ende van den prinsch.

+ f. 384. v.

2 Op 10 Juli 1578 werd aan Wilhelm van der Eycken, doctor theologiae, het preken verboden, op 28 Juli 1578 werd dit verbod weer opgeheven (mededeling van de Gemeente-Archivaris van Utrecht). Hij was prior van het Predikherenconvent (Royaards 211).

+ Tot Utrecht werdet een doctoor gebeden om niet te predicken.

+ TUtrecht wil men der calvinisten predicatie hebben.

[p. 740]

hiertegen veel goeder borgers die tselfde seer contrarie was, sulx dat ygelick daer vreesde voer swaere blootstortinge onder malcander.

⁺ Op den XVIIIen ontfingen wij tijdinge, dat die legers van dom Johan ende den Staeten malcander seer naebij laegen, van den anderen niet gesceyden boven twee ofte derdalf mijle. Ende werde vermoedet, dat sij onlanx tsamen comen souden om malcander te slaen.

⁺ Hoorden oeck, dat die faam van Campen over te sijn an der Staeten sijde falgeerde ende dat het garresoen¹ genouch vandaen vertrock om tegen dom Johan verstarckt te sijn, mids dat sij wat weynich volcks in de scansen lieten, waerdoer Campen noch even benauwet bleef.

⁺ Op den XIXen quaeme één bij mij, die nu gesproken hadde met den drosser van Montfoort, nu wuyt Leyden gecoemen, ende seyde die wuytmondich dat hem dochte die saeken vant lant sulx gedreven, dat het bij den Staeten soe niet conde gaen of Hollant met sijn geassocieerden souden wel bliven soe sij waeren, sonder eens te dencken dat het daer ymmermeer wederom soude mogen coemen alst die religie angaende geweest was.

⁺ Op den XXen predickten binnen Montfoort die guardiaen van Utrecht, Br. Constantius² genoomt, ende stont opt stoel in als gelijck of hij geheel waerlick geweest hadde. Ende en saegen niet, dat yemant daerdoer eenich achterdacht ontfinck, overmids want nu ygelick gewoon werde dat die religiosen haer habijten mosten veranderen, wilden sij sonder lastige injurie te lijden yewerts haerselven te voerschijn brengen.

⁺ Op den XXIen werde bij ons vertrocken, dat tot Amersfoort nu redelick stilte was doer oorsaeck want die oproerders, welck oeck mede daer gevonden werden, haer quade wille niet vercregen hadden, daermede sij versocht hadden om een officier te hebben haerluyder factie toegedaen.

⁺ Op den XXIIen quaeme binnen Montfoort een missive wuyt Utrecht gescreven, inhoudende dat binnen Utrecht die werre noch altijts hoeger rees ende dat daer nu ofte wuytgeleyt waeren ofte wuytgeleyt souden werden die doctoor, boven op den XVIen deser maent gemencioneert, met etlicke andere treftelicke predicanten ofte wuytstekende goede catholike tot den getaele van negenen toe.

Vonden haer oeck op dese tijt die goede menschen sonderling wedemoedich⁺ //, doer oersaeck want van gheenen wegen anders vernoemen werde dan bedrouftheyt sonder te sien van eenich vertroosting.

⁺ Op den XXIIIen Julii quaeme bij ons spraeke, dat dom Johan den Staeten seer wuyteystede om met sijn volck eenen slaege an te gaen. Men seyde, dat hij hemluyden groete koere gaef ende dat die Staeten qualick om sulx te doen conden gereede werden.

⁺ Op den XXIIIIen vonde ick tot mij te coemen den prior van den Hem, die tot mij brochte een missive wuyt den Hage an hem gesonden, inhoudende dat voor den Hove van Hollant haer religie abondineert ende ontseyt hadden

+ Die legers leggen malcander naebij.

+ Die fame van Campen falgeert.

1 Bedoeld is het garnizoen van de Staten, dat de stad belegerde.

+ Merckt groete desperatie, dat die religie angaet.

+ Die gardiaen van Utrecht preeckt binnen Montfoort in een waerlick habijt.

2 Als laatste gardiaan van het convent vóór de invorming van de Hervorming te Utrecht wordt steeds genoemd Godefridus de Leodio of Godfried van Luik (P. Dalm. van Heel, Het Minderbroedersklooster te Utrecht, Franciscaansch Leven 1942, 234).

+ Van Amersfoort.

+ Verder verwerretheyt binnen Utrecht.

+ f. 385. r.

+ Fame, dat dom Johan den Staten wuyteyscht om te slaen.

+ Die prior van den Hem coemet bij [mij].

[p. 741]

twee van sijn religiosen, Claes Truer¹ met Heynrick van Amersfoort²,⁺ tsamen priesters, wesende die één te weeten Claes Truer procurator van den Hem tot dese tijt toe doer ordinancie van den conventualen, maer was nu doer sijn versouck van den Staeten hiertoe continueert om desselfs convents goederen te maenen, te innen ende te distribueren ten behoeve van vijf personen, drie noch in haer religie persevererende ende dese voirn. twee ofgevallen, haer alimentacie. Wij saegen naerstelick op tgunt ons geexhibeert werde ende merckten besceydelick, dat dit werck nieuwers anders toe angeleyt werde dan om dit collegie te scoeren ende desen religie te extirperen.

Seyde mij mede dese voirs. prior, dat dese Claes Truer, gemaeckte⁺ procurator, doer den Hove hem forselick met een doerwaerder ofeyschde sijns convents register ende brieven hem in handen gelevert te werden. Ende dat hij oeck met edickt binnen Schoonhoven verboden hadde allen pachters, rentiers ende andere des convents sculdenaers yemant yet te betalen dan in sijnen handen. Mids dat dese selfde medeginck tot denghenen, daer dit convent tot desen tijt toe haer dachlixe waeren opt scrift³ gehaelt hadden, haer waerschuwende, wilden sij haer wuytgesette waeren niet quijt sijn, dat sij dan die wuyt den Hem niet meer te borch wuytdoen en souden.

Op den XXVen reysde van mij die voirn. prior ende trock nae den Hage⁺ om daer te sien of hij tegen dusdanige overlast als hem van sijn broeders angedaen werde niet soude mogen doen. Hij sonde oeck missive tot één wuyt sijn goede obediëntie broeders, wesende binnen Schoonhoven, waermede hij denselfde ordineerde om met desselfs convents brieven te lande wuyt te vertrecken, stellende hemselven in groet pericule van te coemen in der Staeten indignatie, mids alleen begeert hebbende om sijn convent te profiteren ende die oersaeck van scade te ontleggen.//

Op den XXVI Julii hadden wij binnen Montfoort een van den prekebroerders⁺ wuyt Utrecht, die hier nu op dach tevoeren als terminarius⁺ gepredickt hadde. Dese vertrock ons dat binnen Utrecht nu daechs⁴ nae sinte Magdaleen die processie nae oude maniere rustelick, maer slechtelick ende oetmoedelick gedaen was. Men sage daer weynich sulvers, maer werden die heyligen haer reliquien in houte vercierde casten omgedraegen. Die tabernakel, daert hoochwaerdich heylich sacrament onder ginck, werde gedragen van personen die suspect gehouden werden van dese pertie, maer deden dit doer ordinantie van de overicheyt om saeken haer bekent. Seyde mede dese selfde religioos, dat die catholike binnen Utrecht nu veel moediger⁺ werden dan sij lange geweest waeren ende dat die verkeerde nu al

1 Nicolaes Adriaenssen Truer, geb. Bergambacht, procurator van den Hem, werd 15 Juli 1578 benoemd tot ontvanger van de goederen van genoemd convent en legde 16 Juli 1578 de eed af (A.R.A. arch. rekenkamer der domeinen van Holland 26 fol. 223vo). De inkomsten moesten dienen tot alimentatie van 5 personen, van wie nog drie in habijt in Schoonhoven woonden en Niclaes Truer en Heyndrick Govertsz het habijt hadden verlaten. In 1580 uitte Niclaes Truer zijn ontevredenheid over de te kleine uitkering (A.A.U. 1950, 186).

2 Heyndrick Govertsz van Hamersfelt, kreeg in 1580 alimentatie (A.A.U. 1950, 186).

+ Twee wuyt den Hem verlaeten haer religie.

+ Een versaeckt religioes, van den Staten ontfanger ghemaeckt, eysghet van den prior van den Hem sijns convents brieven ende register.

3 Bedoeld is: schuldbekentenis.

+ Een broeder van den Hem werdet met des convents brieven wechghesonden.

+ f. 385. v.

+ Tot Utrecht werdet die processie oetmoedelic gedaen.

4 23 Juli.

+ Die catholike werden binnen Utert stouter als tevoeren.

[p. 742]

merckelick begonnen te flaeuwen doer oersaeck van antwoort als men seyde, dat sij ontfanghen hadden op haer versouck van een calvinistkerck te hebben van dom Mathijs.

⁺ Op den XXVIIen hadden wij tijding, dat binnen Utrecht wederom die beroerte seer rees, soedat die quaetwillige den preeckbroeders nu mede geweldelick den stadt wuyt hebben wilden, daertegens die goede haer hartelick versetteden. Men seyde ons, dat dit onweer sijn oersaeck naeme overmids dat die bovengeseyde doctoor nu wederom in den Prekerskerck preecktede, twelck hij oeck dede bij hem hebbende sommige goede catholiike met geweer wuytgerist om hem te beschermen.

⁺ Op den XXVIIIen quamen bij mij binnen Montfoort drie religiosen van Machlen, wesende tsamen geprofesside susteren van het looflicke convent van sint Maria Magdalenen binnen der Goude. Dese beclaechden haer van haer deerlicke desolacie, dat sij dus lange geweest sijnde verstoeten wuyt haer convent ende dwaelende onder vreemde menschen noch noyt vernomen hadden dat haer yemant eenich bijstant dede ofte nae haer eens ommesaege, maer hadden tot noch toe selver hem moeten voeden ende van ander nootruft moeten besorgen, wesende in swaere periculen als die haer vonden tot allen plecken onder den werlt, die nu vol boosheyts, ketterie ende andere dertenheyt ende ongeschicktheyt overal gevonden werde. Haer naemen waeren S. Maria Fransendr., Adriaenken ende Anneken Vlaminxdochter¹. Sij toonden haer noch seer religioos te sijn ende begeerte te hebben om onse lieve Heer getrouwelick te dienen, maer quaemen nochtans sonderling curioes gecleet voort, verde anders dan haeren staet betaemt, twelck sij mij seyden dat sij alleen deden omdat sij anders onder den menschen sonder groete spiticheyt niet souden mogen converseren. S. Anneken hadde al tot Aken gewoont, maer woonden nu binnen Antwerpen. S. Maria ende Adriaentken woonden tsamen binnen Machlen.⁺ Daer dese groete vrese of hadden dat sij daer veel verdriets sien ende lijden souden, besorcht dat ander die religie daer verjaecht soude werden ofte dat sij doer dom Johans heercrachte souden vermoort werden. Ick dede haer nae mijn cranck vermogen vrienschap ende presenteerden, wilden sij bij mij coemen, dat ick hem te werck stellen soude om te spinnen ende⁺ te // weven ende haer gaern gaede slaen in als, gelijck een goet vader sijn dochters, soeverre sij haer eerlick draegen wilden sulx doochtsaeme personen betaemet. Ick seyde haer wel expresselick, dat mijn meeninge niet en was om haer tot hier te comen te urgeren ofte seer te trecken, maer alleen dat ick, in gevalle of sij quaemen, mij haer sonderling behulpsaem vougen soude, doende tselfde om hierdoer haer alle oorsaeck te benemen van mijner te beclagen, waert saeke sij hier coemende alle dinck sulx haer niet bequaeme en vonden als sijt wel nemen souden.

⁺ Op den XXIXen Julii seyde men binnen Montfoort, dat die Staeten nu wederom binnen Loven, welck dom Johan <soe die faem liep> verlaeten hadden, waeren met haer armey, waervoer sij onlanx geleden met haer

+ Doer oersaeke want die doctoor tUytrecht wederom preeckt werden die quaden verbittert.

+ Drie religiose van de Magdalenen ter Goude comen wuyt Machlen bij mij.

1 Het convent had op naam van Anna Vlamincks, dochter van Neeltgen Wans, een rente op Gouda sedert 1560 (Taal reg. 944). Evenals Anna had ook haar zuster Adriaentken Vlamincks een lijfrente op Gouda (rek. 1572 fol. 89vo en 90).

+ Groete vrees binnen Machlen.

+ f. 386. r.

+ Fame, dat Loven staeds is.

[p. 743]

heercracht, hebbende met haer wel acht cortouwen, wuyt Machlen getrocken waeren.

Hoorden voorts, dat mede Campen¹ nu sekerlick onder den Staeten gecoemen⁺ was doer groete benautheyt hem overgecoemen wuyt het belegge, twelck sij nu lange geleden hadden, wesende genouch sonder hope van ontsettet te werden. Hierwuyt sach men die pertiedrivers sonderling haer moet wederom te wasschen ende wreedt te worden tegens den goede catholiiken als die noch voerhadden denselfden geheelick te verdrucken ende te vernielen.

Der werde oeck voer tijdinge verspreyt, dat tot veel plaetsen in Brabant⁺ ende Vlaenderen die kercken geslagen, die conventen vernielt ende die priesters met die religiosen veel verdriets angedaen werde.

Op den XXXen quame binnen Montfoort missive, inhoudende ordinancie² van den Staeten, nu bij hartoch Mathijs al besworen, waerdoer den landen geheele vrijdom gegeven werde van religie, sulx dat bij die catholike den goosen een Calvinus kerck soude werden toegelaeten ende wederom bij den goosen den catholiken mede een kerck.

Op den XXXIen spraeke ick een van mijn broeders, wesende ons leeck⁺ genaemt Cornelis Jansz. Dese seyde mij, dat hij op desen dach selver gesien hadde, dat die goosen binnen Vyanen, daer hij nu staensvoet vandaen quaeme, die kerck opgeslagen ende daerin op Calvinus manier gepredickt hadden.

1 Op 20 Juli 1578 werd Kampen overgegeven aan de Staatse troepen (Helmich 192).

+ Fame, dat Campen staeds is.

+ Fame van vernielinge der kercken en de conventen in Vlaenderen ende Brabant.

2 De zogenaamde religievrede werd volgens besluit van de Staten-Generaal van 12 Juli 1578 op naam van Matthias rondgezonden aan de verschillende gewesten om advies. Over de juiste datum bestaat onzekerheid. (Japikse II, 436-438).

+ Tot Vyanen werdet calvinismus mede ingevoert.