Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Juni]

⁺ Op den eersten Junii werde binnen Amsterdam ter Heyliger Stede <nu deerlick ontsiert> van den calvinisten gepreeckt tot groeter hartseer der doochtsaemiger goede menschen.

Hoorden oeck op desen dach selver, wesende binnen die woonsplaets van de Poelsche susteren, dat in sinte Pieterskerck op die orgelen gespeelt ende van de gemeent nae Calvinus maniere met groot geluyt gesongen werde.

⁺ Op den IIen sach men tot Amsterdam <soe mijn naemaels geseyt werde> groete frequentacie van coemantscap in maniere als oyt lange tevoeren geweest was. Ende werde hier opentlick getoont, dat die werlt dan haer meest veroevert als Goods eere meerder nedergeleyt werdet.

⁺ Op den IIIen gave ick die van Leyden request // over met soe oetmoedelick⁺ bidden al hadde ick een bedelaer geweest. Ick versocht betaeling over een lijfrent tot mijnen lijf, welck ick op die stadt van Leyden had ter somme

+ Die calvinisten preken ter Heyliger Stede.

+ TAmsterdam wackert die neerinck al heel.

+ f. 378. v.

+ Ick geve die van Leyden request over.

[p. 729]

drie R. gl. jaerlix¹, waerop nu ses jaeren verloepen waeren. Mijnheeren van Leyden waeren doer dese requeste weynich beweecht ende deden mijn geen apostille altijts, maer seyden dat sij mij betalen souden het termijn van LXXVIII alst verschenen waer. Ende verscote mij dit die procuratrix van Poel, dien ick die quitancie liet van tjaer LXXII ende LXXVIII.

Op den IIIIen Junii quame één binnen Leyden, die seyde dat hij gesien⁺ ende doorgaen hadde het leger van dom Johan, daervan hij getuych gave, dat soe wonderlick ende groot was, dat hem docht onmogelick te sijn of ygelick soude scudden ende beven soe wie tselfde saege. Dese meende, dat men dit geheele lant onlanx soude sien in groeter benautheyt te wesen.

Op den Ven quame bij mij S. Marritgen Goverts, die nu van mijnen wegen⁺ tot Montfoort geweest ende daer een huys voer mij gehuyert had met goetwillicheyt om int selfde met mij te gaen woenen ende mij te dienen als een goet kint sijn vader.

Op den VIen scheyde ick met dese voirn. Marritgen, religioos van sint⁺ Agnieten ter Goude, van Leyden, als die goede religiose Poelse susteren mij tevoeren vriendelick getracteert ende minlick hadieu geseyt hadden. Wij reysden op een waegen nae Utrecht tot Woorden toe ende hoorden van tvolck, wesende op dese waegen, soe afgriselicke blasphemiën tegens den religie ende des heylich kercks sacramenten, dat een mensch dochte te moeten versincken diet hoorde. Der was oeck een nonnetgen van der Jacopijnenoorde van Brugge², nu onlanx verdreven, op dese waegen, die doer haer slecht wesen, soe sij toonde een goet kint te sijn, bekent werde een religioes te sijn. O Heere wat spijt ende wat spotternie werde dese angedaen. Ende hoe paciëntich sij was met swijgen ende oeck somtijts minlick antwoort, soe conde sij nochtans die moelickheyt van den verkeerden niet ontslaegen werden, maer werde gestadelick met groeter vinnicheyt gequelt. Spraken oeck die op de wagen waeren seer versmadelick van dom Johan⁺ met wuytseggen, dat sij int minste niet en^a gedacht en hadden van yet swaericheyts twelck hem dom Johan soude mogen andoen, als die versekert waeren van tgeheele lant dus met gewelt tot haerselfs seggen te houden. Ende seyde één van hem allen doer oersaeck want die Goude daer bij geval⁺ gementioneert was: ‘ist saeck dattet coemt waervan wij niet eens beducht en sijn, dat wij geraeken dom Johan noch eens maer van achteren te sien, soe willen wijt ter // Goude sulx opschicken³, dat mer over lange jaeren⁺

1 Deze lijfrente had Wouter Jacobsz, priester, omtrent 27 jaar oud, op 9 Sept. 1549 van de stad Leiden gekocht. Van 1572 tot 1577 werd hem niets uitbetaald, zoals blijkt uit een aantekening in de rekening 1572 etc. (Secr. arch. 1253-1575, 834 fol. 38 en 642 fol. 162). Op 9 Sept. 1578 werd de uitbetaling hervat (Secr. arch. 1575-1851, 2949 fol. 255vo). De achterstal werd niet uitbetaald. Dit was geheel in overeenstemming met de algemene maatregelen, die de Staten van Holland hadden genomen in verband met de afbetaling der achterstallige renten op 3 Juli en 22 Sept. 1577 (R.H. 132 en B. en M. 1893, 5-8). De rekening van 1595 ontbreekt, zodat niet blijkt, wie na de dood van Wouter Jacobsz het nog verschuldigde bedrag inde.

+ Der coemet een doer dom Johan sijn leger.

+ Voer mij is één huys gehuyert te Montfoort.

+ Ick reyse van Leyden ende hoere afgriselicke dingen.

2 Dominicanessen buiten Brugge (J. de Damhouder, Van de grootdadigheyt der breedt-vermaarde regeringhe van de stadt Brugge, Amsterdam 1684, II en 43).

+ Men is voer dom Johan sijn armey niet vervaert.

a Er staat ‘een’.

+ Die van der Goude werden gedreycht.

3 Hiermee moet bedoeld zijn ons tegenwoordige inpeperen. Waarom hier Gouda een verwijt wordt gemaakt, is niet duidelijk.

+ f. 379. r.

[p. 730]

of sal weten te seggen’. Hetwelck mij hart was om hooren, want ick der Goude noch seer beminde overmids goede vrienden die ick daer noch inne⁺ hadde, maer mostet lijden. Quaemen dan tot Woorden, daer wij van de wagen ghingen, alsoe den wagen om te Montfoort te coemen ons niet dienen en mocht. O God, wat bangicheyt ghinck ons hier over eer wij quaemen daer wij wesen souden. Wij hadden gehoopt, dat wij hier een schuyt ofte een waegen souden vinden, maer het falgeerde ons. Wij mosten gaen ende begaven ons op die wech, sonder dat ick eens achterdacht hadde dat ick mijn crachten quijt waere ende die wech niet soude mogen gaen. Vordelden⁺ dan metten eersten in ons gaen redelick, maer werde terstont soe vermoyt, dat ick op die wech neederviel ende niet anders en docht dan dat ick doot bliven soude. Daer bleve ick deerlick leggen in ansien van Maria Goverts voirn., wesende in groeter verbaestheyt, ende viel mij des veel te swaerder soe het een onvermogelick heet weer was ende ick van den geheelen dach maer een stucksken broots ende een tooge biers ingenomen hadde. Ick laefde mij te laetsten met een weynich karnemelcks ende als ick een deel tijts gerustet hadde, soe stonde ick weder op om voort te gaen ende ghinck heenen, maer conde scarp die spacie van tien roeden gaen sonder weder te rusten ende conde altijts minder gaen, sulx dat ick int laetste geheel despereerde van in de stadt op die avont te mogen comen. Ginck nochtans evenwel altemets een roede ofte twee verde met nedersitten ende opstaen ende quame alsulx te laetsten als ick nu hadde gegaen wel ses uren, twelck men wel mocht gaen binnen een ure, meer als half doot, genouch in onmachticheyt⁺ mijnsselfs voer Montfoorts poorte, daer ick wederom lange tijt bleef sitten, maer croop te laetsten voort ende quame tot meester Sasbout, pater van sint Anna binnen Delft, die hier nu sijn residencio hadde, daer ick seer blijdelick ontfangen ende op cussens nedergeset werde om te mogen mijn naeme crigen. Veel vrienschap geschiede mij hier van verscheyde luyden, die mij al quaemen hieten wellecoom. Ende als ick hier wat tijts geweest hadde, soe ghinge ick ter plaetsen, daer wij woonen souden, daer ick een open Bethleem¹ vonde sonder enich cyragie ende gemack van stoel of banck. Wat souden wij doen? Wilden wij sitten, soe wij mosten doen overmids dat wij moede waeren, der en was niet dan een bosch stroe ende stelden ons⁺ daerop terneder, nemende sulx wat spijs om versterckinge // tegens mijn⁺ groete vermoetheyt. Ende sulx wat opt stroe gegeten hebbende, ginck ick daernae te rust, maer en was die slaepe niet al te veel in mij doer oersaeck van die veranderinge, waerinne ick mij nu hier vonde, als nu wesende geheel verlaeten op mijnselven.

⁺ Op den VIIen Junii vonde ick mij wat stercker als op dach tevoeren ende ginck smorgens ter kercken den goodsdienst te hoeren, welck hier tot Montfoorde noch in redelicke goede manieren gedaen werde. Maer vonde hier maer vijf priesters desen kerck bedienende, niettegenstaende datter XIII priesters altijt plegen te wesen, die geprebendeert waeren yegelick met wel tweehondert R. gl. jaerlix. Ende was die saeke waerom dat dese niet present en waeren die sobere incoomst van haer pachten, daerdoer sij van doen hadden gevoedet te werden ende hadden haer om haer cost te soucken tot

+ Van Woorden gae ick nae Montfoort.

+ Onder den wech werde ick seer vermoyt.

+ Ick come tot Montfoort ende vinde die pater van sinte Anna tot Delft.

1 Hiermee moet bedoeld zijn: gelijk een open stal.

+ f. 379. v.

+ Binnen Montfoort hebbe ick geen plaets dan op tstroe.

+ Tot Montfoort ist mede benauwet.

[p. 731]

versceyde plaetsen verstroyt, soedat ick hier mede niet anders dan verdriet en hoorde. Mijn werde hier geseyt, dat die burgers hier soe becloeven waeren, dat sij niet armer en dienden.

Op den VIIIen ontfinge ick smorgens vrouch een missive van ons broeders,⁺ inhoudende dat die van der Goude, doer requeste van hem ende mij versocht om alimentacie te ontfangen wuyt onse goederen, voer antwoort hadden gegeven, dat sij ons goederen in pandtschap hadden¹ tegens veel geleende penningen ende niet genouch waeren haer daer mede te heelen ende ons te alimentieren ende daerom genootsaeckt waeren, souden sij ons voeden, dat sij van ons lant vercochten om haerselven met die penningen hierwuyt comende te vrijen ende soe voert tot ons leven lijfrenten te coepen om daerwuyt ons alimentacie te hebben.

Op den IXen hoorden wij, dat boven Utrecht ontrent Amersfoort veel⁺ soudaeten ende ruyters vergaderden, die tsamen reysen souden op de Moockerse heyde om daer gemunstert te worden ende dan voert tegen dom Johan te trecken om hem slach te leveren. Dese fame was nu hier ende //werde tot alle plaetsen versceydelick gepraet van ygelick, nae dat hijt⁺ gaern sage.

Op den Xen werde mijnheer van Montfoort² doer die van Utrecht gemolesteert⁺ om seker leeninge op te brengen tot behouf van den knechten boven Utrecht leggende te betaelen, maer werden tselfde bij mijnheere ontseyt met reden dat dese stadt meerder verarmt was dan dat sij noch meer ontberen mocht.

Op desen dage werde die trommel buyten Montfoort geslagen met versouck⁺ van soudaeten ten behoeve der Staeten an te nemen, waer dat daer yemant waere die dienen wilde.

Op den XIen Junii hadden wij tijdinge, dat die soudaeten buyten Utrecht⁺ nu vertrocken ende wech waeren, twelck veel menschen blijde maecktede.

Op den XII hadde ick tijdinge, dat die van Amsterdam den conventen⁺ binnen haer stadt nu dachlix strengelick verboden eenige goodsdiensten bij haer te laeten exerceren met dreygementen, waert saeck vernomen werde dat men tot enige tijt bij haer misse dede, dat sij dan dien convente sulx wilden ruineren, dat die een steen op den anderen niet soude bliven³.

Op den XIII seyde men binnen Montfoort, dat die soudaeten, onlanx⁺ van Amersfoort vertrocken, nu wederom buyten Utrecht gecoemen waeren.

Op den XIIII werden die minrebroeders binnen Utrecht seer getribuleert. Men lasterde haer, dat sij vreemde mannen bij haer ontfingen, daer die stadt vreese van hadde, dat verraedt haer doer mocht overcoemen. Ende quame dese bitterheyt tegen haer wuyt oersaeck dat bij haer gecoemen waeren twee van de broeders, die nu onlanx wuyt Amsterdam verstoeten [waren]. Der werde vergarinck gehouden van de regenten des

+ Die van der Goude soucken ons lant te vercoepen om ons lijfrenten te bestellen.

1 De stad had de goederen in pandschap gekregen als vergoeding voor het geld, dat zij had geleend aan de Staten van Holland (vergel. Bijlage Inleiding).

+ Ontrent Utrecht sijn veel soudaten ende ruyters.

+ f. 380. r.

2 Johan IV, burggraaf van Montfoort sedert 1539, wordt vermeld sedert 1532, bleef steeds Rooms-Katholiek en verliet slechts aarzelend de Spaanse zijde, st. 1583 (Fruin en De Bussy en fol. 402vo).

+ Mijnheere van Montfoort werdet gemolesteret om leeninge.

+ Die trommel werdet buyten Montfoort geslagen.

+ Die soudaten buyten Utrecht sijn vertrocken.

+ TAmsterdam werdet strengelick verboden misse te doen.

3 Het oudste officiële verbod te Amsterdam, dat bewaard is gebleven, dateert van 18 April 1580 (keurboek G fol. 213).

+ Die soudaeten comen wederom buyten Utrecht.
Die minrebroeders binnen Utrecht werden seer gemolesteert.

[p. 732]

stadts om te raedsplegen, wat dat men dese minrebroeders doen soude. Ende meende ygelick, dat sij oeck met gelijke versmaetheyt als die van Amsterdam eerstdachs noch wuyt den stadt souden verstoeten werden. Twas lastich ende swaer tgunt desen broeders ende allen religiosen tot desen tijde overquaeme.

⁺ Op den XVen hoorden wij wederom van gevangenisse, welck gedaen soude sijn an groete meesters onder den Staeten doer die meestedeel van deselfde Staeten om gheen ander reden dan dat sij malcander mistrouden, besorcht sijnde dat sij verraeden souden werden, gevoelende in haer het getuych haerder consciënciën dat sij qualick gedaen hadden ende daerom den straffe niet mochten ontcomen dan met haerselven geweldelick //⁺ te verweeren¹.

⁺ Op den XVIen Junii hadden wij tijdinge, dat die coninck van Spaengen nederquaeme met hem neder brengende sijn dochter², waerwuyt noch ghehoopt werde van accort te mogen vallen.

⁺ Op den XVII seyde men ons, dat die minrebroeders binnen Utrecht gebodt ontfangen hadden om haer wuyt die stadt te vertrecken. Ende hoorden op denselfden dach contrarie, dat die wethouders aldaer voer denselfden broeders veel gedaen hadden, sulx dat sij daer noch bliven souden.

⁺ Op den XVIIIen quame continueel fame, dat het crijchsvolck van alle weghen meest tsamen liep, ygelick an sijn sijde, ende werde seer vermoet datter onlangs een lastige slach oft bloetstortinge wilde gedaen werden.

⁺ Op den XIXen seyde men dat tot Utrecht binnen den Dom van de pertie nu werck begonnen was om daer den beelden ende den outaeren te smijten, maer werde verhindert dat het gheen voortganck conde hebben doer sekere vrouwen, die daer groet rumoer maeckteden ende met haer roupen tvolck op die beenen brochten.

⁺ Op den XXen ontfingen wij tijdinge, dat dom Johan een sonderlinge schans den Staeten ontweldicht hadde met dien veel volcks of te slaen. Dit werde heymelick onder den goeden vertelt, want die naem van dom Johan nu soe behaet was, dat se met vrijdom in eeren niet mocht genoemet werden.

⁺ Op den XXIen quaeme één van der Goude, die mij vertelde, dat die verkeerde thooft daer seer opstaeken met opelicke dreygementen, dat sij nu met haer adherenten voerhadden op sint Jansdach³ naestbij, daerop wuyt dese Nederlanden bescreven waeren ygelick soe wie wilde met schieten nae prijs staen om ses papegaeyen te schieten, wuyt den stadt te verdriven ende verjaegen allen priesteren, religiosen ende goede catholike menschen.

⁺ Op den XXIIen liep heymelicke faem, dat onlanx ontrent tsHertogenbosch, daer die Staeten haer soudaten sochten te monstren, montsuer Hirgis denselven wuyt Endoven overvallende wuyt haer een deel ruyters soude te nedergeleyt ende verslegen hebben⁴.

Hoorden oeck, dat die Staeten opwerts met het volck van Casimirus

+ Die Staeten vangen malcander.

+ f. 380. v.

1 Onjuist bericht.

+ Fame van des conincks coomst.

2 Isabella Clara Eugenia, geb. 1566, tr. 1598 aartshertog Albertus van Oostenrijk, st. 1633 (N.N.B.W. en W.P.).

+ TUtrecht is met die minrebroeders veel te doen.

+ Der vergadert veel crijchsvolc.

+ TUtrecht souct men den Dom te smijten.

+ Van dom Johan, hoe onwaert sijn naeme nu hier is.

+ Die goede werden ter Goude seer ghedreyget.

3 24 Juni.

+ Dat sommige statenruyters bij tsHertogenbosch geslagen sijn.

4 Waarschijnlijk doelt de schrijver op een aanslag op 's Hertogenbosch midden Juni 1578 (M.A. II, 277 en Van Zuylen II, 958).

[p. 733]

// gesocht hadden dom Johan sijn leger te overvallen ende dat sij tselfde⁺ met veel verlies van haer armey begonnen hadden, oeck sulx dat Casymyrus⁺ daer selfs in den slach soude ghebleven sijn. Ende werde dese faeme bevesticht met wuytspreken, dat nu ter Goude het schietspel wuytgestelt⁺ was om saeke want alle dese overgegaen steden nu ordinancie hadden van vasten ende bidden, dat sij ymmers victorioes souden mogen werden.

Op den XXIIIen Junii werde bij ons vertelt, dat die armey van dom⁺ Johan nu wuyt ende inne Deventer mochte coemen sonder van yemant enich wederstant te vreesen, sulx dat die stadt nu doer het quaetste was ende genouch gevitalieert werde.

Op desen dage spraeke ick een minrebroder van Utrecht, tot Montfoort⁺ in termijn gecoemen, brengende seker bescheyt, dat die minrebroeders binnen Utrecht noch op haer oude manier haer dingen deden. Ende seyde dieselfde, dat broeder Heynrick,¹ minrebroeder, lange binnen Amsterdam een treftelick predicant geweest, nu oeck geweldelick in groeter ongenaede wuyt den stadt gedreven, oeck binnen Muyden, daer hij sijn passagie naeme om voert te reysen, anderde werf van sijn cleederen berooft was, daer sulx overvallen werdende, dat hij oeck doersteken soude hebben geworden ten hadde gedaen sijn oetmoedicheyt, waerdoer hij wel spraeke ende op sijn kniën vallende sijns lijfs genaede baedet.

Op den XXIIIIen vertelde binnen Montvoert een maechdeken wuyt⁺ Gorcum wonderheyt, welck geschiet soude sijn ter Heyliger Stede tot Amsterdam, vanwaen sij nu onlanx quaeme. Te weten datter twee calvinistepredicanten² doet gebleven waeren, die haer begaven ter selver Heyliger Stede haer ketterie te predicken. Dese persoon seyde, dat die eerste wat tijts int predicken geweest hebbende hem began te beclaegen, wuytsprekende dat hij daer niet langer predicken en mochte overmids benautheyt welck hem docht dat daer was. Ende quaeme sulx terstondt van de stoel, genouch in dootsnooidt, soe ygelick genouch bleeck, want hij terstont wuyt die kerck gebrocht wesende in een huys gesturven is. Als dit geschiet // was ende veel hierdoer verscrickt werden, soe quaeme een ander⁺ voort, seggende dat hij wel voort daer wilde predicken, sulx hij oeck dede, maer weynich tot sijnen vordel, want hij opt stoel wesende weynich daer bliven mocht. Hij hadde scarp begonnen te predicken ende gevoelden hem terstondt oeck seer qualicken, sulx dat hij vant stoel ginck ende mede wuyt den kerck gebrocht sijnde in een huys is haestelick gesturven.

Vertelde noch de voirn. maeget, dat wuyt die mont van den pastoer³⁺ des Heylige Stedes gecoemen was, dat hij int beginsel, als dese verkeertheyt haer eerst wuytgave, hem metterdaet terstont scickte het hoochwaerdich heylich sacrament ter Heylich Stede te verbergen om te voerhoeden

+ f. 381. r.

+ Dat Casimyrus geslagen is.

+ Die overgegaen Staeten vasten ende bidden.

+ Dom Johan mach wuyt ende inne Deventer.

+ Die minrebroders sijn tot Utrecht noch. Broeder Heynrick van Amsterdam lijdet veel.

1 Hendrik van Biesten, orator van de Minderbroeders te Amsterdam, schrijver van een kroniek over Amsterdam 1534-1574, 26 Mei 1578 uitgezet, maar weer teruggekeerd naar Amsterdam (N.N.B.W.).

+ Fame van wonderheyt geschiet ter Heyliger Stede binnen Amsterdam.

2 De notulen van de kerkeraad vermelden, dat men, na zich eerst met geleende predikanten beholpen te hebben, in Juni en Juli niets kon uitrichten, omdat men geen predikanten had. Op 1 Juni 1578 werd de eerste maal en ook de laatste maal in de Nieuwezijds Kapel of Heilige Stede gepreekt (Ter Gouw VII, 397-399).

+ f. 381. v.

3 De Heilige Stede had geen eigen pastoor, maar viel onder de parochie van de Nieuwe Zijde.

+ Vreemde mer onsekere faem vant heylich sacrament des Heylige Stedes tAmsterdam.

[p. 734]

dat die boose tselfde geen oneere en deden. Ende dede tselfde wel voersichtelick, stellende het lichaem ons Heeren in dese kerck tot een sonderlinge secrete plaets met alre waerdicheyt op tselfde cussen, daert op rustede alst eerst seer wonderlick gevonden werde, twelck tot deser tijt toe tot deser eewiger memorie alhier wel naerstelick bewaert was. Als dese heere dit deede, soe dede hijt maer op provisie, meenende dat dese rasernie wel overgaen soude. Vermerckende dan dat die rebelle altijts verder tot bederf haer begaven, soe docht hem goet dat hijt wuyt den kerck wechbrocht, bevreest wesende dat sij den kercke oeck wel souden vernielen ende doer sulx het heylich sacrament mochten vinden. Dede hemselven hierom den kerck openen om sijnen goeden propoost te effectueren ende is te verwonderen van tgunt hier geboert, soe dese persoon ons vertelt. Die pastoor coemet tot die secrete plaets, diens hij sulx vindet dat hij sekerlick conde verstaen dat daer gheen menschen mochten bij geweest hebben. Ende als hij het gewae ontwinnet, daer hij dat lichaem Christi in gewonnen hadde, soe siet hij toe ende bevint het dat het heylich sacrament wech was, als toenende dat hem nyemant conde enichsins misbruycken of ten most hem om saeken believen. Dese wonderheyden werden wijt ende sijt tot versceyde plaetsen verbreet, niet sonder groete vroochde van veel goede menschen die Goods eere ter harten naemen, maer en werde nochtans ditselfde noch niet volcomelick geloevet, want die tijt nu sulx scheene te wesen, daerinne die Heere geheelick sliep, toonende hem niet anders dan of hij hem der menschen saeke niet en onderwonne. Als bij den gosen vertelt werde, die hielent voer gecksmaer, metds seggende oft al sulx waerachtelick geschiet waere, dat sij daerdoer nochtans haerselven niet souden ontroeren, alsoe sij wel wisten dat toevenaers <dus noomden sij den doochtsaemen> veel doen conden doer haer swaere consten. Alst die goeden geseyt werde, soe waeren dese hierinne verblijt, God groot maekende, dien sij wel bekenden, dat wel machtich waere niet al een dit werck, maer oeck duysentmael meer ende oeck ontallick meerder te wercken. Maer sorchden deses niet te minder⁺ dat dese fame wuytsteeck mochte wesen, doer // oersaeck dat nu gemeenlick geboorde, dat dusdanige tijdingen maer wuytstellen ende versieringen waeren. In welcke gevalle van dit gelogen te sijn sij sorchden, dat die ketters haer niet dan te lastiger souden versetten tegens den heyligen sacramenten, mids wuytroupende, dat in gelijker vougen soe dese logens voer die waerheyt verspreyt werden, dat oeck in gelijcker maniere al logens moeten wesen soe wat dees angaende van ons eertijts is vercondicht.

⁺ Op den XXVen Junii hoorden wij, dat op den voerleden dach binnen Utrecht in sint Jacopsparochie van die calvinisten gepredickt was doer een pastoor¹, van Rotterdam verloepen, die nu lange in manier als catholicus in dese selfde kerck ghepredickt hadde, maer nochtans suspect gehouden was van veel als desen heresie seer toegedaen, waerdoer hij oeck

+ f. 382. r.

+ In sint Jacopsparochie tot Utrecht werdet van den gosen gepreeckt.

1 Huibert Duifhuis, geb. 1531, pastoor van de St. Laurenskerk te Rotterdam, trad in het huwelijk, ontvluchtte Rotterdam in 1572 na de komst van de Spanjaarden, pastoor St. Jacobskerk te Utrecht, verzocht in 1578 op de wijze van de Gereformeerden te mogen preken, vertrok wegens moeilijkheden hierover op 24 of 25 Juni 1578 uit Utrecht (Royaards 171), keerde in Aug. 1578 terug als predikant van de z.g. Libertijnse richting, st. aldaar 1581 (N.N.B.W. en W.P.).

[p. 735]

veel hoorders van de pertie hadde gehadt. Dese heeft nu sijn beveynstheyt wechgewurpen ende opelick getoont, hoedaenich hij voerens geweest is als hij hem voer een voerstander des catholike religie wuytgave.

Op den XXVIen quaeme wederom tijdinge binnen Montfoort, dat die pastoor van Rotterdam, daer rechtvoor of gheseyt is, nu wederom van Utrecht gesceyden was verlaetende sijn predicatie.

Op den XXVII quaemen bij mij die prior wuyt den Hem van Schoonhoven⁺ ende des rentemeesters Dirrick Cornelisz huysvrou, Aechte Jans¹, met Cornelis Dirrickszsoon ende Pieter Ariaensz Collert², swaeger van Dirrick Cornelisz voirs., wuyt der Goude ende en brochten dese tot mij noch⁺ gheen andere nieuwe maere dan dat noch weynich hope waere van stilte of gerusticheyt desen landen te overcomen. Merckelicks vertelden sij, dat bij haerluyden die faeme liep hoe die Staeten nu wederom bij malcander vergaderen souden om te bestellen, dat ygelick stadt, die nu goos sijn, souden toegelaeten werden een catholike kerck, mids condiciën dat den steden boven daertegen souden toegelaeten werden een calvinistenkerck.

Op denselfden dach hoorde ick ende werde voer seker geseyt, dat nu⁺ tot Amsterdam gesturven was onse medebroeder, Br. Claes Allertsz, pater van den convente der Magdaleenen binnen der Goude. Dese goede heere hadde ter Goude geweest om alimentacie te versoucken op ons convent ende als hij daer coemende eerst veel spijts ende dertenheyt hadde moeten lijden, soe werde hij int scheyden om nae Amsterdam te reysen sulx beroepen ende gedreycht, dat hij doerdien die sieckt op den halse ontfing, waerdoer hij tot sijn eynde gecomen is. Die Heere sij sijn ziel genaedich. Amen.

Op den XXVIII hadden wij tijdinge, dat binnen Utrecht die minrebroeders³⁺ nu wuytgejaecht waeren ende dat die ghemeente daer tegenwoordelick tegen malcander in wapenen waere ende sulx wel twee nachten ende daegen geweest hadden.

Men wilde oeck stijf seggen, dat die coninck selver persoonlick wuyt Spaengen nederquame tot dese landen met dach te // noemen, daerop hij⁺ op reys hemselven begeven hadde.

Hoorden oock, dat op desen dach binnen Amsterdam openbaerlick vercocht⁺ souden werden die clenetten, ornamenten, misghewaeden ende soe wat voort costelickheyts wuyt den kercken gehaelt ende gerooft was twaer sij de, verweel, gout, silver ende desergelijck.

Van Haerlem seyde men, dat die bisschop vandaen vertrocken ende nu⁺ to Coolen gecoemen was.

Op den XXIXen Junii hoorden wij een minrebroeder binnen Montfoort teynden sijn sermoon opt stoel den gemeente van Montfoort bidden, dat

+ Die prior van den Hem coemet bij mij.

1 Aechte Jans, maakte haar testament 16 Oct. 1579, was ongetwijfeld de stiefmoeder van Mechteld Dircksdr, daarin 1585 een groot gedeelte van haar nalatenschap ging naar haar zuster Maritgen Jans, getr. met Joost Govertsz uit het land van Luyck (weesboek I fol. 336, los stuk).

2 Pieter Adriaensz Collaert, tr. Mechteld Dircksz (weesboek I fol. 336), had een lijfrente op Gouda (rek. 1572 fol. 73), hij bleef te Gouda en had daar in 1575 de rentmeester van Holland te logeren (rek. 1575 fol. 37vo), in 1577 had hij tezamen met Jan Dircksz van Reynegom het bewind over de domeinen (vr. boek fol. 194).

+ Die rentemeesters volck van der Goude coemet bij mij.

+ Ons medebroeder, pater Claes, stervet.

3 Van 15 Mei 1578 af waren de minderbroeders in onderhandeling met de stad over het al of niet afleggen van de eed, op 27 Mei 1578 werden zij uitgezet (Royaards 152-155).

+ Fame van Utrecht, dat die gemeente daer in wapenen is

+ f. 382. v.

+ TAmsterdam werden die kercklicke ornamenten openbaerlick vercoft.

+ Die bisschop van Haerlem is tot Coelen.

[p. 736]

⁺ sij haer aelmissen wilden geven tot behouf van acht wuyt sijn die outste broeders, die binnen het convent tot Utrecht noch waeren overgebleven van die ander wuytgeleyde, alleen om haer onbequaemheyt.¹ Die goede broeder was met die oude mannen becommert, sorghende dat sij van gebreck souden vergaen, omdat hij saege dat die bitterheyt tegen hemluyden soe groet was, dat veel vreesden nae haer benautheyt oft armoede eens te vraegen, beducht om doer sulx behaetet te werden. Men saege, dat hem in dese reden die traenen overliepen, ende waeren oeck veel wuyt die in den kerck waeren ende hoorden dat hij hemluyden hadieu seyde, als die meende haer in deser tijt niet weder te sien, die dit mede met groeter bedrouftheyt anhoorden ende tselfde oeck deerlick bescreyden. Maer hoe quaelick ygelick an sijn sij de te vreden was, soe mosten sij nochtans van desen die paciëntie hebben ende voort gelijckmoedich wachten, soe wat haer meerder mocht overcomen, hoewel sij met noch gruwelick meerder elendicheyts gedreyget werden.

⁺ Op den XXXen hoorden wij van Schoonhoven, dat daer oeck veel oproerts was onder die den pertiën toegedaen waeren. Sij haddent seer op die catholike ende sonderling op die geestelickheyt, dien sij veel spijts deden met naeroupen ende dreygementen om dien het haer te benemen ende wuyt den stadt te driven.²

+ Van die Minrebroeders binnen Utrecht.

1 Op 27 Juni 1578 bleven alleen enkelen achter wegens hun ouderdom (Royaards 154).

+ Tot Schoonhoven rumoert het seer.

2 Op 20 Febr. 1577 was de satisfactie van Schoonhoven tot stand gekomen, waarbij burg. Gerrit van Couwenhoven als gedeputeerde van de stad optrad. In Juni 1578 werd de overheid gedwongen de uitoefening van de Rooms-Katholieke godsdienst in de Grote Kerk te verbieden. (Van Berkum 520 en 527).