Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[1 Januari - 31 December 1578.]

[Januari]

⁺ Op die Jaersdach den eersten Januarii anno LXXVIII^o wast binnen Amsterdam noch seer oproerich ende wist scherp yemant, waer hij hem bergen soude. Die burger quaeme al weder in wapenen, maer en duerden dat niet lange, want het weder tamelick geslecht werde.

⁺ Op desen daghe werden binnen Amsterdam wederom soudaeten angenoemen tot behouf van den stadt ende die goede, die daer nu met veel elendicheyts gedreyget werden.

⁺ Op desen dage versaemden veel catholiiken ende gingen voer mijnheeren op het stadhuys, met opelicke wuytspraeke, dat sij niet van meeninge en waeren te lijden, dat men den goosen yewerts inne te wille waer, twelck soude moghen wesen tegen die religie ofte den coninck, ende strafteden daer met vrijheyt denghenen, daer sij of gehoert hadden, dat onder die XXXVI swack waeren ende met den goosen schenen te verstaen.

Een wuyt dese requiranten seyde, dat hij met sijn huysvrou ende sijn seven kinderen liever verbrant werde op den Dam dan hij sijn best niet doen en soude om den stadt wuyt der goosen gewelt te behouden.

⁺ Op den anderden begonnen die XXXVI tsamen te accorderen ende swooren malcander trouwicheyt om den catholike religie ende den coninck getrou te bliven, sulx oeck bij haer quaemen doen die capiteyns van de scutterie ende den soudaeten, met vaste beloften dat sij met malcander opsetten souden goet ende bloet.

⁺ Op desen dage liepen seer veel burgers wuyt die stadt ende viel over die gemeent groete vrees.

Op den IIIen leyden die nieu angenomen soudaten haer geweer wederom neder, om saeke dat men hem te wijnich soudie wilde geven, twelck veel seer mishaechde.

⁺ Op den IIIIen naemen dese selfde soudaeten haer geweer weder op // ende waeren tevreden gestelt.

⁺ Op den Ven Januarii verscheyden hem noch veel volcks wuyt Amsterdam. Veel wuyt die gemeente vouchden haer bij die magistraet ende verbonden haer an dien met eedt den religie, die coninck ende den stadt getrouwe te bliven, maer werden menich gevonden die tselfde weygerden, wesende bij sommige die kinder tegen die ouders, die sulxs weygerden te doen¹.

⁺ Op den VIen geschiede binnen Amsterdam, dat een bejaerde bequaeme vrijster haerselven den keele ofsneedt ende sulx doot bleef.

+ JANUARIUS [1578].
Oproerich.

+ Der werden meerder soudaeten angenoemen.

+ Sommighe catholike comen tot den XXXVI binnen Amsterdam.

+ Die XXXVI accorderen.

+ Seer veel volcks loepet wuyt Amsterdam.

+ f. 358. v.

+ Der verloopt noch veel volc wuyt Amsterdam ende veel doen eedt an den magistraet.

1 Op 1 Jan. 1578 besloot de vroedschap, dat alle regeringsleden, kapiteinen, soldaten en burgers deze eed moesten afleggen (Ter Gouw VII, 258).

+ Een jonge dochter verdoet haer.

[p. 695]

Op dese tijt begaven haer veel priesters binnen Amsterdam om met waeken⁺ des nachts die waecke te helpen verstercken.

Die goosen verspreyden haer altijts wijder om Amsterdam, souckende den stadt doer sulx oproerich te maeken ende swaerder te benauwen.

Op den VIIen quamen missiven binnen Amsterdam, inhoudende dat die⁺ nieuwe heeren van de boven Generael-Staeten doer toedoen van Aldegondis nu wederom gevangen waeren¹.

Binnen Amsterdam werden op desen dage wederom soudaeten angenomen ende alle gereeschap gemaeckt met het geschut soe hier ende daer te brengen ende voirts te maeken ende te breken soe den bestelders van dien docht orber te sijn om haer vijanden buyten te weeren.

Op den VIIIen liep noch spraeck, dat die goosen voer Amsterdam noch⁺ altijts meerder ende meerder werden. Ende warden alle eedtbaere waeren hierom altijts duerder ende costelicker binnen den stadt.

Op den IXen hiel die wacht van die priesters binnen Amsterdam op doer oersaeck van onverstant tusschen haer ende onwillicheyt.

Op den Xen werden binnen Amsterdam alle eedtbaere waere op seker⁺ gelt gestelt, met swaer verbot dat daerboven nyemant mocht vercoepen².

Op den XIen sach men ende hoerde men niet dan verdriet binnen Amsterdam⁺ ende werde onder die gemeent verstroyet dat haer gedeputeerde, tot die Hollantse Staeten getrocken, binnen Delft veel spijts ende leeds angedaen werde, sulcks dat sij haer vandaen mosten versien ende in den Hage reysen.

Op den XIIen werde het broot binnen Amsterdam een deut ofgeset,⁺ maer men mengde nu gerst onder den rogge, omdat die rogge te langer strecken soude, twelck menich mensch seer weeckhartich maeckte.

Op den XIIIen hadden die goosen buyten Jan Roonpoort binnen haer⁺ leger in den voirgaende nacht groeten brant gemaeckt, waerdoor in de stadt veel lichts quaeme, soedat daerdoer sommige vrees hadden van eenich verraet onderweechs te sijn, maer en werde niet quaets hierwuyt vernoemen.

Op den XIIIIen liep tot Amsterdam fame, dat haer gedeputeerde die bij den Hollantsche Staeten gesonden om met hem te tracteren van haer satisfactie met onminne van malcander gesceyden waeren. Andere seyden, dat die Staeten den Amstelredammers gegijselt ende in versekert genomen hadden. Dit beoorsaeckte menich versceyde affectie binnen desen stadt. Sommige vonden haer heel wedemoedich, als bevreest dat sij overvallen, vermoort ende berooft souden werden van den goosen, ende hoopteden // veel, dat onse lieve Heere gracie geven soude om beter te verwerven.⁺ Maer bekende ygelick wel, dat Amsterdam staende dese tijt noyt in meerder⁺ benautheyt geweest hadde als nu, soe die vijanden den stadt nu altijts meerder ende meerder benauden. Der reysde noch veel volcks met haer goet ter stadt wuyt ende was menich mensche in groeter benautheyt, niet

+ Die priesters helpen den wacht houden.

+ Fame, dat die heeren van Staeten boven malcander wederom vangen. TAmsterdam werdet gereschap gemaeckt om den gosen weder te staen.

1 Marnix was in December 1577 naar Friesland gegaan en over deze gevangenname blijkt niets (M.A. II, 113).

+ Alle ding werdet tAmsterdam seer costelicke.

+ Alle eetbaere waer werdet op gelt geset.

2 Deze afkondigingen ‘gecundicht na voorgaende trompetgeslach opten houcken van den straten’ vindt men van Nov. 1577 af ook in het keurboek. Deze in keurboek G fol. 147.

+ DAmsterdamsche gedeputeerde gesciet tot Delft spijt.

+ TAmsterdam backt men gerstenbroot.

+ Brant buyten Jan Roonpoort.

+ f. 359. r.

+ Amsterdam is in swaere benautheyt.

[p. 696]

wetende werwerts sij haer keeren oft wenden souden. Hoe wij ons oeck gevoelden en is niet wel te scriven, maer mosten het eynde verwachten met paciëntie, want wij in handen ende voeten gebreyt waeren ende gheen toekeer en wisten om ons yewerts te bergen.

⁺ Op den XVen Januarii quame fame onder die gemeent binnen Amsterdam, dat dom Johan den Staeten van Brabant haer leger opgeslagen had ende tegenwoordelick binnen Romunde persoonlick was. Ende dat sommige van die Staeten, waeronder die grave van Boshuy namelick genoemt werde, haer tot dom Johan sijn genaede gekeert hadden¹.

⁺ Werde oeck wuytgestelt, dat die Hollantsche Staeten die van Amsterdam gheen satisfactie verleenen wilden dan met conditiën, dat sij van haeren wegen duysent man in den stadt wilden hebben.

⁺ Op den XVIen stondet binnen Amsterdam noch seer elendelick, want meest alle die menschen haer daer seer moeloos vonden, wel siende dat sij tusschen seer swaere twee benautheyden saeten, gedreycht sijnde haer⁺ ofte den goesen te onderwerpen of gebreck van honger ende commer te moeten lijden, sonder dat sij enich ontset van yemant in deser tijt saegen dan alleen van de wonderheyt Goods, alsoe sij nu alle dese Nederlanden genouch te vijande hadden ende dom Johan, daer hem gestadelick van geseyt ende veel of belooft werde, noch veel te bevechten hadde eer hij bij hem mocht comen.

Op den XVIIen werde binnen Amsterdam bij trompetteslach verboden, dat nyemant van den gemeene burgers oft inwoonders mocht comen op die stedewallen ofte buyten den poorten op verbeurte van sijn opperste cleet^a dan alleen die soudaeten.². Ende was oersaeke van dit gebot, dat die gemeent in menichte over den stadtmuyer veel spraecks hiel met den goosen, die daervoer laegen, waerdoer veel vreemde tijdings ende rumoor onder die burgers reese.

⁺ Op den XVIIIen vondt men noch den menschen in groeter verbaestheyt, heel verdwaelt in haer sinnen, wonderlicke vervaernisse in hem gevoelende van vreemde lasten daer sij sorge voer hadden, dat haer overcomen souden. Tot allen ogenblicken veranderden sij bijnae haeren opsetten. Dan wilden sij vertrecken ende terstont veranderde tselfde voirnemen overmids dat sij nieuwerts conden syen daer sonder vrees van quaet waer te sijn. Oeck⁺ die wel gelt hadden om haer te behelpen, dese hadden meer swaricheyt⁺ van tgelt // dan sij daerdoer verlicht waeren, wel vermerckende dat hem dat lichtelick ontnoemen mocht werden, sulx oeck dachlix bij veel geschiede.

⁺ Op den XIXen dach schoeten die goesen in den stadt van Amsterdam ende werden doer haer schieten een burger op den Dam gequetst. Die stadtssoudaten schoten oeck wuyt den stadt tegens den goosen, daer faem van liep dat sommige doot op die wech vielen.

+ Fame van dom Johan, dat hij tot Romundt soude sijn.
Dat sommige wuyt die Staten onder dom Johan comen.

1 Onjuist bericht.

+ Van Amsterdam.

+ Bangicheyt binnen Amsterdam.

+ Merckt wel an.

a Onderaan deze folio en in margine staat in potlood bijgeschreven: ‘De jas werd nog in Utrecht iemand uitgetrokken die in 't midden der 19e eeuw! naar de mis ging en over 't land van een der protest, adelijken ging. De grootvader van Har(?)... van Weerdesteyn overkwam dit. 'T was dus [zaak] een oude jas aan te trekken over een andere!’

2 Vergel. keurboek G fol. 148.

+ Groete vervaernisse is in de mensche.

+ Merckt.

+ f. 359. v.

+ TAmsterdam werdet op der Dam één geschoten doer den gosen buyten leggende.

[p. 697]

Op den XXen Januarii hoorden wij op die middach binnen Amsterdam⁺ veel gerufts van schieten ende geschiede dat doer oersaeck, dat die guesen haer schickten te bescansen recht voer die stadt, waertegens des stadts soudaeten wuytliepen om sulcken scuttingen den goesen te benemen, als sij daer vonden onder te scuylen tegens het gescut twelck wuyt die stadt tegen haer mocht werden gescoten. Ende hielden hierdoer tegen malcander vreeselick schutgevaert, maer en werde niet vernoemen dat over wedersijde yemant gequetst werde.

Hier hoorde men weder, dat die XXXVI binnen Amsterdam onder⁺ malcander seer versceyde van opinie waeren, mids dat veel onder haer seer poochden tot unie met den goosen ende die reste contrarie begeerde, dat men den coninck soude getrou bliven.

Op den XXIen hoorden wij, dat ontrent den avont van den voerleden⁺ dach binnen Amsterdam groete vroochde geresen was onder die gemeent doer oersaeck van pays, die onder haer verstroyet werde, welck gecoemen was doer één die met een schuyt van Haerlem coemende an de palen voor den boom tot den burgers hadde geroepen, dat sij wel tevreden souden sijn ende goede moet houden, want haer satisfactie nu gepasseert was ende voerseker pays hadden, hierbij tot affirmatie van tselfde seggende, dat hij om dat haer eerst te kennen te geven nu sonder van den geheelen dach yet gegeten of gedroncken te hebben alleen met haest daer was gecoemen ende dat sij noch van dien avont een poste souden hebben, die van dien haer sekere bescheyt soude brengen, maer en volchde daer niet nae, sulx dat op desen dach genouch gemerckt warde dat dit maer een bespotsel geweest hadde.

Op desen dage liepe oeck noch veel volcks wuyt Amsterdam, twelck⁺ oeck ygelick vrij werden toegelaeten, want die poort ende die boom daertoe open stonde. Ende en werde die vertrocken niet anders geeyschet dan dat sij haeren naem in de poort deden opteykenen.

Op den XXIIen hoorde men seer van het nedercomen des heercrachts⁺ van dom Johan, maer werde die tijdinge versceydelick verspreyt, soedat men veel logens voortstelden ende nyemant yet sekers conde vernemen.

Op dese tijt werde die gemeent binnen Amsterdam doer den predicanten⁺ op de stoel naerstelick vermaent, dat sij haer silver wilden brengen onder den wethouders // ten behoeve van den soudaeten, op conditie dat men haer daer jaerlixe renten van geven soude, tloot genomen voor XXII st.

Die gemeente sach men hier oec seer trooren, door oersaeck dat die eetbaere waeren, als butter, caes, erweten ende diergelijck, daer seer achtergehouden werden.

Op den XXIII Januarii wast te verwonderen, soealst volck wuyt Amsterdam⁺ noch verliep. Ontrent die Regulierspoort mocht men qualick naeken, soe menichvuldelick quaemen daer die menschen om wuyt te gaen. Men sach sacken ende packen, bedde ende bulster over straet niet anders over straet draegen dan oft Mey geweest had, daerinne die gewoonte is dat men verhuyst. Ende werde ygelick sijn packen besocht ende mocht al met hem nemen behalven eetbaere waer met gout ofte silver, twelck men⁺ niet wuyt wilden laeten brengen. Waer men voort in den stadt quaeme, daer sach men of hoorde men niet dan suchten, weenen ende kermen.

+ Die soudaeten van Amsterdam doen een wuytval tegen den goosen.

+ Oneensheyt binnen Amsterdam.

+ Wuytstel binnen Amsterdam van pays, daer veel haer tevergeefs doer verblijden.

+ Veel volcks vertreckt noch wuyt Amsterdam.

+ Wuytstel van dom Johan.

+ Die gemeent werdet tAmsterdam gemoyt haer silver boven te brengen.
f. 360. r.

+ Groot wuytloop tot Amsterdam.

+ Groote weedemoedicheyt binnen Amsterdam.

[p. 698]

Ende scheen dese stadt nu sonderling met vrees overvallen te sijn, in alle schijn al hadden sij sekerheyt ontfangen van doer haer vijanden overcracht te moeten werden.

⁺ Der werde oeck cranckelick gesproken van de magistraet, dat die seer swack stonden ende den vijanden scheenen toegedaen te sijn, hetwelck oeck menich mensch seer cranchartich maecktede. Wij troorden ende waeren seer qualick tevreden, maer mosten die paciëntie hebben.

⁺ Op den XXIIIIen quaemen wederom smorgens gereets meerder goosen voer Amsterdam ende maeckteden die daer tot noch toe gelegen hadden groete gerufte met schieten, den ancomende doer sulx triumphe betoenende. Ende werde die goede stadt dus dachlix meerder ende swaerder geperst ende benaut. Menich mensch sach men van swaricheyt, verbaestheyt ende⁺ sorge verdwijnen, maer der worden noch al gevonden die hemselven ende oeck andere troosteden mets fame, datter gevonden werden die als doer openbaringe Goods soe hier ende daer verspreyden, dat die stadt voerseker seer benaut soude werden, maer nochtans niet coemen onder het gewelt der goosen, overmids dat God denselfden doer sijn bermherticheyt als tot een arck, waerinne hij sijne getrouwen wilde bewaeren, vercoesen hadde.

Der waeren die dese vertroostinge bespotteden, maer men vondt der veel, die dit met danckberheyt ontfingen ende en twivelden niet of God gave oeck nu den sijnen wel te kennen dingen, die hij tot troost doen soude, sulx hij eertijts dickmaels gedaen heeft. Dese hoopteden ende baeden God om gracie ende genade.

⁺ Op den XXVen ende hierontrent werde oeck binnen Amsterdam het wasch seer sober, soedat men het lichte tot die diensten Goods heel verminderen most. Het pondt werde vercocht voer XVIII st. ende men condet noch qualick crijgen. Der waeren die smeercaersen, die mede seer costelick waeren, met wasch dunnitgis becleeden van buyten ende sulx op die outaeren gebruyckteden, maer waeren veel plaetsen die tselfde doer armoede niet en vermochten. Dus verde was dese goede stadt nu gecoemen. O God, ontfermet ende siet neder.

Op dese tijt sach men, dat die religiosen oeck ygelick voer sijnselfs⁺ persoon rogge opdedet, // sorge hebbende dat sij verhongert mochten werden.

⁺ Was oeck op desen dage van die tot Amsterdam haer dijck recht voer die Haerlemerpoorte doergesteken, omdat het lant vol waeters soude loepen ten fijne die guesen haer daer te qualicker souden mogen behelpen.

Op denselfden dage waeren sommige gosen op die molens buyten den Regulierspoort gecoemen ende schoten bijnae den geheelen naemiddach in den stadt, maer en verhoorden niet datter yemant gequetst werde of dat sij yet merckelicks bedreven.

⁺ Op den XXVIen Januarii werde begonnen tot sinte Geertruyenconvent¹ binnen Amsterdam een gestadich gebet over nacht ende dach voer het hoochwaerdich sacrament, twelck opt outaer openlick gestelt stonde. Ende werde hier van ygelick, die hem hiertoe versocht sijnde overgegeven hadden,

+ Men spreeckt cranckelick van de magistraet.

+ Voer Amsterdam coemen meer goosen.

+ Merckt sonderlinge faeme binnen Amsterdam tot troost.

+ Het wasch werdet tot Amsterdam costelick.

+ f. 360. v.

+ Die van Amsterdam steken den seedijck voer haer poort door.
Die goosen schieten wuyt die molens binnen Amsterdam.

+ Binnen Amsterdam tot sinte Geertruydenconvent werdet een ghestadich gebet begonnen.

1 Reguliere Kanunnikessen, aangesloten bij het kapittel van Windesheim (M.B. II, 16 en Van Eeghen 115).

[p. 699]

die tijt van eenen uhre gebeden. Dit werde begrepen doer oersaeck van de groete geperstheyt daer die stadt tegenwoordelick in waere, met betrouwen op die goetheyt des Heeren, dat hij doer desen onser ontfermen soude. Het geschiede doer ordinancie ende begeren van den pastoor van de Nieuwe Kerck. Ende waeren onder dese bidders priesters, maechden, religiosen ende oeck weduwen met gehylickte mannen ende vrouwen, tsamen int getal over die anderhalf hondert ende was ygelick sijn besette ure bestelt, daer van ygelick op gepast werde¹.

Op desen dage staeken die van Amsterdam een molen buyten haer poorte⁺ an brant, om saeke dat die goosen wuyt dieselfde molen geweldelick in den stadt schooten.

Op den XXVIIen quamen binnen Amsterdam wederom thuys sommige van die gedeputeerde bij haer tot den Hollantschen Staeten, daeronder waeren burgemeester Jan Vechtersz², meester Reynier² met etlicke andere. Sommige andere, als die burgemeester Canter met sijn geassocieerde, die wij niet weten en mochten, werden noch bij den voirn. Staeten gehouden. Der werden wuyt deser incoemst oersaeck versceydelick gesproken, die één dus ende die ander alsoe, maer het rechte bescheyt en conde nyemant van de gemeent weten. Men hoorde van dreygementen, dat die goosen haer grof geschut al bij haer hadden om Amsterdam te beschieten ende tselfde soedrae te werck stellen souden, als sij vernamen dat dese accort teniet ginck. //

Op den XXVIIIen Januarii werde noch niet dan bedrouftheyt onder⁺ die gemeent gesien. Van groete armoede, welck in Amsterdam geleden⁺ werden, hadden wij die mont of vol. Ygelick claechde ende werde nu maer vercocht broot van twee deel gerst ende één deel rogges. Die fame werde verduystert, waermede nu verbreet was dat dom Johan starck in wapenen nederquaeme, ende werde nu contrarie geseyt, dat die staeteknechten hem benarret hadden, sulx dat hij genouch te doen soude hebben, soude hij dien ontcoemen.

Angaende die coomst van de burgemeester Jan Vechtersz, die bij den⁺ Staeten geweest was, daerdoer hoorden wij, dat veel menschen mooloos geworden waren ende scheenen oeck die voortijts haer vroom gehadt hadden nu het hooft te laeten hangen ende met den crancken te gevoelen, seggende dat sij haer mosten onder den goosen begeven, overmids dat sij haerselfs niet machtich en waeren te beschermen ende haer ongetroost vonden om troost van yemant te vercrigen. Die almogende God is bekent, wat verdriet dit menich int hart brochte, die wel besceydelick vermerckten in wat deerlick perket dese stadt nu gecomen was, gedrongen doer voernemen van haer tegenwoordich bangicheyt te ontloepen haer te begeven in een strick, waerdoer sij op haer hals haelden vreese van ongelijck lastiger ende langeduerender cativicheyt te moeten lijden.

Op den XXIXen quaemen wederom goosen voer Amsterdam, wel ses⁺ vaendel soe men seyde. Men saege den menschen noch al te begeeren, dat

1 Hiermede is ongetwijfeld bedoeld het zogenaamde ‘engelachtige koor van bidders en bidsters’ (Noordeloos II, 63).

+ Die van Amsterdam branden een molen voer haer stadt of.
Die burgemeesster Jan Vechtersz comet met sommige van sijn medegesellen thuys.

2 Zij waren van Antwerpen naar de Staten van Holland gereisd (Ter Gouw VII, 255 en 271).

2 Zij waren van Antwerpen naar de Staten van Holland gereisd (Ter Gouw VII, 255 en 271).

+ f. 361. r.

+ Bedroufde tijdinge binnen Amsterdam.

+ Veel menschen ontvalt binnen Amsterdam die moet.

+ TAmsterdam begeerd men mitten gosen te payseren.

[p. 700]

met den goosen pays ghemaeckt werde. Ende werde van veel wuytgesproeken,⁺ dat het niet tegengehouden mocht werden overmids soberheyt van provande, die in de stadt was. Der onbraeke butter, coern, erritten, boonen, die al oeck voer sieken nu niet te crigen en waeren, ende ghingen die menschen alsof sij met eenen bijl voert hooft geslaegen hadden geweest. Die stadt werde gedreycht, waert saeke sij haer nu op desen dach niet op en gave onder der guesen gewelt, dat sij beschoten, bestormt, geplondert ende vermoort soude werden. Ende waeren in soe swaeren verdriet meenich, die noch andere vertroosteden, seggende dat sij niet en twivelden of alle dingen soude wel ten besten coemen ende dat sij mids handelende met den goosen haer religie vrij souden houden sonder daervoer eens te sorgen.//

⁺ Op den XXXen Januarii tumultueerden veel binnen Amsterdam, als toegedaen den goosen om met haer te accorderen, nemende haer pretext dat die burgers sonder accordt van honger mosten vergaen overmids sobere provande, welck in de stadt was. Liep mede faem, datter seer weynich boscruyt in den stadt gevonden werde.

⁺ Op den XXXIen reysden die Amsterdamsche gedeputeerde¹ wederom nae den Goosenstaeten, met fame dat sij volcomen laste hadden om eyntelick met dien te accorderen, waerdoer oeck versceyde versceydelick geaffectioneert waeren, die sommighe bedrouft ende die andere seer blijde, ygelick nae sijnen sinne.

Men hoorde oeck smorgens, dat die goosen van den stadt vertrocken, maer dit was alleen een vertoeninge, want hoewel sommige vertrocken, soe quaemen daer nochtans terstont wederom andere in de plaets.

+ Alle eetbaere waer ontbreeckt binnen Amsterdam.

+ f. 361. v.
Die gemeent binnen Amsterdam roupt, dat men met die goesen accordeert.

+ Men reyset weder tot den Gosenstaeten met volcomen last om te accorderen.

1 Dit waren Jan Vechtersz, Reinier Rooclaes en Mr. Reinier Kornelisz, de advocaat, die 27 Jan. 1578 waren teruggekeerd (Ter Gouw VII, 273).