Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Juni]

Op den eersten Junii hoorde men verder dreygementen van verdriet tegen⁺ Amsterdam met wuytsettingen, dat die goosen van propoost waeren om⁺ noch een oerlochschip te leggen in de Meer¹, sulx sij een leggende hadden op die tIJe recht voer den stadt, om doer dit Amsterdam verder te verhinderen alle toevaert ende soe te benauwen, dat sij haer genootsaeckt souden vinden den prinsch al te accorderen, soe wat hij van haer mocht begheren, mids dat sij te laetsten eens haer openinge mochten hebben. //

Op den IIen Junii hoorden wij veel vertrecken, hoe tot Weesp ende Muyen⁺ die gemeente haer seer vervreemde van de kerckelicke diensten ende nu⁺ onbecommert sonder enich ommesien haer bekeerde tot predicatiën van calvinisten ende mennisten, welcke veel in verscheyde huysen, houcken ende winckelen gedaen werden.

Der werde mede op dese tijt wuytgestelt, dat in sommige steden van⁺ de goosen haer kercken gesloten werden met verbod van een deel tijts te surseren int exerceren haerder predicatie ende religie.

Op den IIIen liep fame, dat die guesepredicatie binnen Haerlem verboden⁺ was den tijt van ses weken wuyt oersaeck van rumoer, bij den goosen ghemaeckt <soe men seyde> an die parochiekerck aldaer ten tijde als het oflaet op die heylich Drievoudicheytsdach² nae oude costuyme tot dier plaetse gehouden werde.

Op desen dach werde ons vertrocken, hoe nu onlanx geleden wederom⁺ guesen gecomen waeren tot Oosterwijck in Brabant, den goeden menschen aldaer seer travelerende. Dese hadden haer berompt van haer groete overdaedicheyt an priesters bedreven, sulx dat sij opelick beleden, hoe onder haer ses tsamen geweest waeren, die een priester vermoort hebbende malcander met eede verbonden ende oeck metterdaet volbrachten, dat sij des vermoorde priesters hart wuyt sijn lijf sneden, sooden ende tsamen ygelick sijn portie daervan inaeten³.

+ JUNIUS.

+ Amsterdam werdet verder gedreycht met meerder oerlochscepen benaut te werden.

1 Haarlemmermeer.

+ f. 343. r.

+ Fame van Weesp ende Muyen.

+ Fame van der gueser kercken ende religie suspentie.

+ Tot Haerlem rumoeren die guesen tegen het oflaet.

2 2 Juni.

+ Merckt ijselickheyt van den goesen over een priester tot Oosterwijc verbrocht.

3 Het is mogelijk, dat hiermee gedoeld wordt op de dood van een van de geestelijken, die enige jaren tevoren in deze buurt waren omgebracht, de pastoor van Haren bij Oisterwijk op 16 April 1572 of heer Anthony of Heer Rochius op 4 Febr. 1574 te Oisterwijk (Van Alfen 33, 121 en 51 en 138).

[p. 668]

⁺ Op den IIIIen quame voer Amsterdam noch een oorlochschip, een convoy genoemt, twelck die goosen daer brochten tot benautheyt van den stadt om te verhinderen, dat daerinne gheen eetbaere waere mocht comen. Der werde breet wuytgesproken, datter noch twee desgelijken scepen souden comen, ende was te verwonderen, dat dese stadt dit al paciëntlick leedet sonder daer yet tegens te doen. Die goede gemeent saghe vreemt toe ende bedroufde haer seer, doende tselfde destemeer soe sij gestadelick getroost werde met pays ende vrede ende nochtans gheen ander toereydinge en sage dan van veel swaerder beroerte als oyt tevoeren geschiet was. Maer mosten oeck hier die paciëntie hebben ende die genaede Goods verbeyden.

⁺ Op den Ven hadden wij tijdinge, dat Casymirus, opgemaeckt doer den gosen om den Spaengers nu wuyt dese landen vertreckende waer te nemen, te slaen ende van sulx te beroeven als sij doer Antwerpen te plonderen met haer brochten, geslagen was met veel al van sijn anhangers.

⁺ Item dat oeck in Vranckrijck die huygenooten een groete nederlaege gehad hadden met verlies van veel volcks.

Op den VIen saghen wij gaende in processie, alsoe het feest was van het hoochwaerdich sacrament, twee oorlochschepen voer an de palen ende den boom van Amsterdam leggen vol van goosen, die veelal boven opt schip stonden ende sommige boven in de marsch saeten, siende van verde⁺ nae de processie met groeter // homoet ende verachtinge van den coninck ofte die van Amsterdam, dien sij daer te spijt laegen, maer en bedreven sij noch anders niet dan dat sij daer bleven leggen.

⁺ Op den VIIen Junii hadden wij tijdinge, dat die burgemeesters, die nu wuyt Amsterdam nae den Staeten tot Bruysel getrocken waeren om daer instructie te haelen wat sij voerts doen souden om van den prinsch haer satisfactie te verwerven, nu binnen een dach thuyscomen souden, maer wederom an den prinsch reysen mosten.

⁺ Op den VIIIen liep fame, dat die coninck van Polen¹ Danswijck² ingenomen hadden ende daer wederom die catholike religie wilde invoeren met constrinxie van die geestelickheyt alle haer goederen te restitueren.

⁺ Op den IXen spraeke ick sommige wuyt der Goude nu coemende ende boetscapteden die, dat tegenwoordelick wederom soudaeten geleyt werden in sommige Suydhollantsche gosesteden ende dat oeck voer der Goude een vaendel lage met versouck om binnen den stadt geforeert te werden, maer en wilden die burgers tselfde niet gehengen³. Dit dede wederom versceyde beswaernisse onder den menschen, die qualick conden begrijpen wat hiermede gedreven werde. Igelick docht het sijn. Sommige meenden, dat dese alleen tot versekeringe van den prinsch, die nu tot Delft gecoemen was, sijn excellentie volchden, ende spraeken andere wuyt, dat dese vergaderinge maer gemaeckt werde om Amsterdam met beleg verder te benauwen.

+ Die goosen brengen noch meerder oerlochscheep voor Amsterdam.

+ Fame, dat Casimyrus van den Spaengers verslagen is.

+ Die huygenoten hebben die nederlage.

+ f. 343. v.

+ Fame van den burgemeesters tot Amsterdam.

+ Fame van Danswijck.

1 Stephanus Báthory, geb. 1533, woiwode van Zevenburgen, in 1576 koning van Polen, zeer vurig Rooms-Katholiek, st. 1586 (W.P.).

2 Op 16 Juni 1577 werd het beleg van Dantzig door de koning van Polen onderbroken door een lange wapenstilstand (Dr. Paul Simson, Geschichte der Stadt Danzig, II, 1916, 301).

+ Nieuwe fame van soudaeten, die in der guesen steden geleyt werden.

3 Op 11 Juni 1577 werd in de vroedschap gesproken over het binnenlaten van de compagnie van kapitein Cressonnière (vr. boek fol. 201).

[p. 669]

Op den Xen hoerden wij wederom, dat sulcke sprake van de soudaten als op dach tevoeren geloepen had maer wuytstel was.

Op den XIen en vernamen wij niet altijts, maer truerden die goede⁺ menschen seer, doer oersaeck dat die tijt even verwerret ende benaut bleve.

Op den XIIen reysde ickselver met veranderinge in mijn habijt nae der⁺ Goude ende quame daer doer Goods gracie met goede voerspoedicheyt. Mijn gesciede van nyemant eenich leedt, maer vonde veel minlickheyts, oeck bij die sonderling voer groete goos gehouden werden. Ende sage groete desolaetheyt an conventen ende kercken, die meest al geheel vernielt oft bedurven waeren. Die stadt toochde niet anders dan een zeestadt,⁺ alsoe sach men die riviervisch, zeelden ende snouck daer te drooch hangen in de sonne, welcke visch daerom nu daer overvloedich gevangen werden, omdat die dijcken veel te niet waeren ende die landen gestadelick wuyt ende inne vloyden. Men vonde daer veel goet volcks, die van hartseer⁺ verdwijnden ende voer religie oefenden op heylige dagen smorgens vrouch op het kerckhof om die kerck te gaen ende oeck haer in den kerck te begeven om het choer mids daer in stilte haer devotie te plegen, maer en // bleven daer niet als die calvinisten daer yet deden. Veel religiosen vonde⁺ ick seer verkeert in ongeschicktheyt, gehilickt, quaet regement te houden ende den ketterie seer toegedaen, maer waeren onse broederen noch sulx doer Goods gracie gebleven, dat haer van nyemant eenich oneer opgeleyt werde. Als ick ter Goude geweest hadde seven daegen, daernae reysde⁺ ick tot Schoonhoven ende saege onderweech groete desolatie van kercken ende huysen, die veelal tot niet bedurven ende verbrant waeren. Ick voer over lant ende wegen als over die IJsele. Ende vername, dat doen die lantluyden haer goet wederom vluchteden in Schoonhoven ende der Goude doer forsch van de soudaeten, die nu veel doer tlant liepen, met fame datter wederom vergaderinge gemaeckt werde om Amsterdam te benauwen. Binnen Schoonhoven bleve ick drie daegen. Ick quaeme daer den XIXen⁺ Junii. Op den XXIen Junii rees een wonderlick tempeestich weer op, twelck veel quaets dede, te niet maekende al sulck nieu werck als nu an die dijken te repareren, soe die nu besteet waeren, gewrocht was.

Op den XXIIen Junii reysde ick van Schoonhoven ende quame wederom⁺ ter Goude, daer ick veel quade tijdinge van Amsterdam hoorde, hoe daer een conspiratie van wel sevenhondert doleanten <soe die genoemt werden> hem ophief ende wuyt haer commissariën¹ maeckten, dien sij an den Generael-Staten tot Bruysel sonden met sekere requesten. Men seyde oeck, dat die wuyt der Goude tot den prinsch van stads wegen geweest⁺ hadden ende nu weder thuys waeren opelick wuytspraken, dat sij wel wisten, hoe die prinsch tot Haerlem spraeck geweygert ende missive voer die hant in onwaerdicheyt geschoert hadde van commissariën, tot hem doer dom Johan ende den Generael-Staeten over die satisfactie van Amsterdam gesonden. Der waeren oeck, die niet dan goet en stroyden, als dat sij voerseker onlanx een catholike kerck souden hebben ende dat

+ Die goede menschen troeren.

+ Ick reys nae der Goude.

+ Der Goude toocht niet anders dan een zeestadt.

+ Die goede menschen verdwijnen ter Goude.

+ f. 344. r.

+ Ick reyse met een schuyt over lant recht toe recht an nae Schoonhoven.

+ Een groet swaer tempeest geschiet.

+ Nieuwe swaere tijdinge, hoe binnen Amsterdam sekere doleanten opstaen.

1 Op 17 Juni 1577 reisde Jacob Banninck namens de doleanten naar Brussel (Ter Gouw VII, 205).

+ Tijdinge, hoe die prinsch die van Amsterdam haer vercregen missive bij dom Johan met onwaerdichheyt schoort.

[p. 670]

haer nu tot een guyvernoor geordineert was die heere van Sommerdijck¹.

⁺ Op den XXIIIIen wast ommeganck ter Goude, maer liep alle dinck recht contrarie dan nae ouder gewoonte, om wel te vertoenen dat sij seker vijanden waeren van alt gheen hoer voerouderen eertijts gehanteert hadden.⁺ Nae die middach // speelden die rethorikers seer spitige spelen in schomp van den catholike religie.

⁺ Op den XXVen sach men binnen der Goude soe hier soe daer gaen een jonckgesel, die scheen van ouder te wesen in de twintich jaeren. Dese hadde veel liedekens bij hemselven gemaeckt van de versmaetheyt des werlts ende andere simpele goede leeringen, welck hij voer die burgers dooren songe ende wechdeelde, sonder dat hij daervoer yet wilde hebben ende terstont wederom den armen deelde soe wat hem met moelickheyt om te ontfangen over den hals gedrongen werde. Hij ginck geheel armelick gecleet met minrebroedersgraeu op schipperscleder manier gemaeckt, blootsvoets in toffelen. Ende seyde selve, dat hij lange tijt een ongeschickt leven in dronckenschap ende anders geleyt hadde, maer hem nu vonde doer Goods gracie van den werlt getogen, voertan seer geneycht om selver alle penitentie te doen ende andere tot doechde ter eeren Goods te brengen. Der waeren veel menschen oeck onder die rijckste, die desen gaern hoorden spreken ende daerom hem te gast noeden ende tot haeren huysen deden coemen, daer oeck veel andere bij vergaderden, waerdoer oeck veel gedwee werden ende mede die vuericheyt begonnen te anvaerden, sulx dat dese goede knecht een groete hope van hem gave om bij die van der Goude wat goets te verwerven, maer werde tselfde doer vijants ingheven verhindert, want die magistraet aldaer, verbittert wesende tegens alle doochde, desen dit werck heeft verhindert, mids hem gebiënde dat hij den stadt soude wuytgaen.

⁺ Op den XXVIen liep binnen der Goude fame, dat Ritzeel van den coninck in Vranckrijck overweldicht was ende dat huygenoosen seer ondergebrocht werden.

1 Karel van Bourgondië, heer van Sommelsdijk, Vieux-Waleffe en St. Adolfsland, st. 1581 (Dek 99).

+ Ter Goude werdet die ommeganc contrarie ghemaeckt.

+ f. 344. v.

+ Ter Goude gaet een jonckgesel over straet, die lidekens singet voer der luyden doeren, ende is dese seer gaern aldaer gehoort.

+ Fame van Vranckrijck.