Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[p. 647]

[Maart]

Op den eersten in Maert reysden conincks soudaeten wuyt Haerlem ende⁺ voelden haer hierdoer veel menschen versceydelick. Sommige ontfingent⁺ voer goet, hoepende dat alle dinck daer noch wel soude gaen. Ende sorchden andere swaer quaet, haer vrees funderende op sulcke faam als hier liep van het Noordelant, die haer noch in rebellie behielden ende wuytspraeken, conden sij wederom meesters van Haerlem werden, sij souden oeck Amsterdam tot haer wel crigen.

Op den IIen quame volck wuyt Haerlem ende bootschapten die, dat binnen die stadt nu veel coerns gebrocht waer wuyt der goosen steden ende dat daer noch nyemant vreemts // inquaeme, maer dat het daer seer stille bleef.⁺

Ende nyemant conde verstaen, wat daer noch angerecht wilde werden⁺ ende dit daerom te minder soe die eerwaerdige bisschop vandaen gereyst sijnde niet weder en quaeme, maer hem binnen Utrecht behiel als bevreest van der goosen attentaten.

Op den IIIen Maert saege ick smorgens met der poorten opganck, dat⁺ binnen Amsterdam een vrachtschuyt van der Goude oft daer ontrent quaeme, die alle die nacht gereyst had in maniere sulx eertijts pleech te geschiën als men van gheen oproer en wist. Ende vermaeckte mij dit wat, als twelck een teyken was dat het pays soude sijn.

Men seyde, dat die guesen int Noorderlant haer vrijbeuters wederom⁺ nieu bestelling gegeven hadden om tegen die van Amsterdam te roeven.

Op den IIIen quame bij mij een bode van Bruysel ende vertelde die, dat noch al versceyde spraeck liep in Brabant beroerende die pacificatie,⁺ hoe sommige voer seker hielden, dat die prinsch den statenaccort met dom Johan hadde onderteykent¹, ende andere tuychden contrarie, soedat al wederom in twivel stonde die voirs. pays. Twelck oeck daerom te meerder voer swaericheyt opgenomen werde, soe nu tusschen Utrecht ende Amsterdam wederom schuyten gerooft ende menschen gevangen waeren.

Verstonden oeck wel, dat op dese tijt die van Noordelant haer noch al⁺ vijantlick hielden tegen Amsterdam, verhinderende dat wuyt haeren houck nyemant derwerts yet conde brenghen, ende en wilden oeck niet gedoegen, dat die haere eenige gemeenschap met desen hadden.

Op den Ven quaeme binnen Amsterdam Frans Cornelisz², broeder van⁺ mijn swaeger Claes Cornelisz, van Vlaerdinghen, die bij ons oeck veel wonderlicke dingen, gheschiet in desen turbele, vertelde. Dese brocht bij ons voer tijdinge, dat die Spaengerts binnen Antwerpen gereetschap maeckteden om vandaen te reysen.

Op den VIen werde het huylick gesloten tusschen Adriaen Leonairdtsz⁺ ende Apollonia Claesdochter, mijn susters dochter. Hier waeren bij ende over ick, scriver van dit, heer Willeboort Gielisz, Frans Cornelisz, Teeus Jacopsz met sijn huysvrou, Apollonia Cornelisdochter³.

+ MAERT.

+ Conincks soudaeten vertrecken wuyt Haerlem.

+ f. 330. v.

+ Van Haerlem tijdinge.

+ Van der Goude ende van de contrey daerontrent coemen scuyten tot Amsterdam.

+ Die vrijbeuters crigen in Noordelant bestelling.

+ Men spreeckt wederom versceydelick, téén tegens tander, van de gefaamde pays.

1 Op 19 Febr. 1577 gaf de prins zijn afkeurend oordeel over het Eeuwig Edict (M.A. I, 263).

+ Die vant Noordelant houden haer vijant tegen Amsterdam.

2 Waarschijnlijk identiek met Frans Cornelisse, 1580-1582, 1585, 1590, 1591 en 1593 burg. en 1592 schout van Vlaardingen (Wapenheraut 1911, 21).

+ Frans Cornelisz van Vlaerdingen comt tot Amsterdam.

+ Men maeckt huylick tusschen Adriaen Lenairdsz ende Loontgen Claes ter Lely.

3 Waarschijnlijk was hij dus getrouwd met de zuster van de overleden vader van de bruid en identiek met Matheus Jacobse de Vijgh, 1586 en 1587 thesaurier van Vlaardingen (Wapenheraut 1911, 216).

[p. 648]

Op desen dage werde ons voer seker vertelt, dat nu binnen een ofte twee daegen tot Haerlem geboort was, dat een borgerssoon vandaen hem⁺ andede met een grijns // voer sijn aensicht ende ghinck soe tot het huys⁺ vant hoochwaerdich sacrament, daeran met dartenheyt sijn water maekende ende pissende in groeter versmaetheyt, daerover dieselve oeck geapprehendeert ende in een gevangenisse gewurpen werde, maer en wist noch nyemant wat datter geboren soude, hoewel veel meest voert quaetste sorchden¹.

⁺ Op den VIIIen in Maert werden binnen Amsterdam gedruckt ende onder die gemeent vercocht die tractaet ofte edickt van eewige pays² <soe die tytele inhiel> tusschen den Staeten ende dom Johan, maer en werden gheen teykenen van pays gesien, want die guesen noch al natuerden, tegenwoerdich seer besich ende doende om die scanse bij thuys te Hart te verstercken, mids oeck wacht van scepen te stellen om te verhinderen, dat ymmer binnen Amsterdam gheen toevaert wuyt eenige plaetsen soude gedaen werden.

⁺ Quame oeck op desen dage bij ons tot Amsterdam S. Cornelia Vrederixdochter, nonne van sinte Margrieten binnen der Goude. Dese hadde eertijts op wege geweest om wuyt der Goude metterwoon tot Amsterdam te reysen, maer werde onderweechs gevangen ende van als berooft, sulx dat sij van noods wegen weder nae der Goude reysde.

⁺ Op den IXen quame binnen Amsterdam een schip wuyt Vrieslant, daer veel geloops toe was, want het den ghemeente wonder scheene. Het hadde Vriese butter, gerst ende ander goet inne, waerdoer oeck menich hem verblijde.

⁺ Men hoorde op dese tijt oeck wel, datter waeren die seer twivelden an dese pays doer faeme, die liep dat die prinsch hem tot dese accort gheensins verstaen en wilde, twelc oeck daerwuyt schene niet al logentail te sijn, want wij int gedruckte edickt van pacificatie niet en vonden, dat daer die prinsch medeonderteykent hadde.

⁺ Op den Xen liep onder die gemeent spraeke, dat tot Haerlem doer authoriteyt van den prinsch die baljuw, genaempt Sonneviel³, sijn absolutie hadde ende in sijn plaets wederom gestelt soude sijn een gelochgent priester⁴, twelck ons al te swaer voerstonde, want het een groet voerteyken scheen te wesen dattet noch volcomelick niet wel soude sijn.

⁺ Werde noch geseyt, dat die Amsterdamsche burgemeesters, tot noch

+ f. 331. r.

+ Oneere den sacramentshuse tot Haerlem geschiet.

1 Bekend zijn enige andere gevallen van beledigingen van de R.K. eredienst (Ampzing 462), echter niet deze.

+ Men vercoopet bouckskens van pays ende men vernemet gheen pays.

2 Knuttel 57-59.

+ S. Cornelia Vrederixdr. compt tot Amsterdam.

+ Wuyt Vrieslant coemt een schip tot Amsterdam.

+ An de pays twivelt men seer.

+ Fame, dat tot Haerlem een gelochgent priester baljuw gemaeckt is.

3 Op 28 April 1570 stelde de koning Christoval Dassonnaville aan tot baljuw van Kennemerland, Brederode en Callantsoog (Graf. rek. 495 fol. 169-170vo). Hoewel de prins reeds in 1575 een andere baljuw benoemde, bleef d'Assonneville in functie, zoals blijkt uit de rentmeestersrekeningen van Kennemerland en West-Friesland van 1575 en 1576. In Dec. 1576 en Jan. 1577 verzette hij zich tegen de satisfactie van Haarlem (Ampzing 292). Identiek met de bekende Zuid-Nederlandse staatsman Christophe d'Assonleville kan de baljuw niet zijn geweest. (M.A. II, 6). Of er familierelatie was, bleek mij niet.

4 Mr. Gerard van Berckenrode, geb. ± 1530, kanunnik, ging over tot de Gereformeerde kerk, 16 Maart 1575 benoemd tot baljuw van Kennemerland (A.R.A. rekeningen Rekenkamer, inv. no. 1207 fol. C), trad af 1596 (Van der Aa).

+ Die burgemeesters van Amsterdam reysen tot den prinsche.

[p. 649]

toe te Bruysel geweest, nu tot den prinsch waeren gereyst¹ om haer van stads weghen hem te onderwerpen ende worden hiertoe geporret doer naerstich scriven van den XXXVI tot Amsterdam. Twas wonder om te bedencken, tgunt datter geseyt werde, dat dese stadt nu hulde most soucken an diegheen die haer soe groeten vijant geweest had, maer tmost mede dus wesen ende geleden werden. //

Op den XIen in Maert werden binnen Amsterdam ingebrocht gevangen⁺ XVI vrijbeuters, die nu haer wederom op die wateren begheven hadden⁺ om te roeven, te spannen ende te vanghen.

Op desen dage werde oeck binnen Amsterdam een capiteyn van haer soudaeten verlaeten ende gelicentieert, om saeken dat hij nu sommige⁺ vribeuters bij hem wuyt beveel van den magistraet geapprehendeert hadde laeten loepen. Mede werde hij van sommige gelastert als gheen quaet verstant te hebben met den goesen. Sijn naeme was Wouter Burchman².

Op den XIIen reysde mijn nichte Aluydt Zanders met alle haer gewae,⁺ cleeder ende diergelijck wuyt Amsterdam om ter Goude wederom te ghaen woenen.

Op desen dage werde binnen Amsterdam die pays, soe die gemaeckt was tusschen dom Johan ende den Staten, met groeter solempniteyt gepubliceert,⁺ wuyt welcker oersaeck oeck tsavonts geviert werde tot triumphe. Ende was te verwonderen, dat niettegenstaende dese oproupinge noch evenwel voer Amsterdam an de palen bleef leggen een ameraelschip van den goosen met gheen ander propoost dan om te verhinderen alle toevaert van provant ende anders desen stadt gedaen te werden.

Op den XIIIen quaeme bij ons een missive wuyt Haerlem, inhoudende⁺ hoe op dach voerleden bij hem wederom gecoemen was die E. bisschop, heere Godefridus van Mirlo³, ende daer gepubliceert was, dat bij haer nu den guesen toegelaeten werde om metterdaet een kerck tot exercitie van haer religie <soe sij haer heresie noomden> te bereyen ende in te nemen. Dit dede menich mensch verscrickt werden, alsoe hierinne gedaen werde contrarie het articule in de pacificatie, twelck innehielt dat het catholiick, Rooms ende aposteliick geloof met die obediëntie van tselfde soude doen houden werden overal. Mede sach men veel goodsvruchtige tot dese faem seer bedrouft te werden, maer mostent noch al lijden tot dat het die goedertiere Heer anders versaege.

Op den XIIIIen hadden wij tijdinge, dat die van Haerlem niet toelaeten⁺ en wilden die publicatie⁴ van de pacificatie tusschen den Staeten ende dom Johan gemaeckt, ende werde geseyt, dattet selfde quaeme doer oersaeck want die doorwae[r]der sijn commissie niet en hadde van den prinsch, daer sij haer nu onder begeven hadden, maer alleen van den grave Boshuy.

Quaeme oeck op desen dach tot Amstelredam van der Goude heer

1 Sybrant Buyck vertrok op 10 Maart 1577 naar Middelburg, Jacob Gerritsz Mattheus bleef te Brussel (Ter Gouw VII, 187).

+ f. 331. v.

+ Tot Amsterdam werden vrijbeuters gevangen ingebrocht.

+ Tot Amsterdam werdet een capiteyn ofgedanckt om saeken.

2 Wouter Burchman, in 1572 aangesteld tot kapitein van een vendel, in 1577 vervangen, volgde na de aanval van Nov. 1577 kapitein Wolfert Michielsz op, trad na de afdanking in Maart 1578 in Spaanse dienst (Ter Gouw VII, 34, 203, 241 en 296).

+ Aluydt Zanders, mijn nichte, reyset nae der Goude.

+ TAMSTERDAM WERDET DIE PAYS GHEPUBLICEERT.

+ Tot Haerlem werdet den goosen een kerck toegelaeten ende die bisschop coemet daer weder.

3 Op 11 Maart 1577 keerde hij terug uit Utrecht (Ampzing 298).

+ Die van Haerlem en willen den publicatie van de pacificatie niet toelaeten.

4 Op 23 Maart 1577 werden tenslotte de artikelen der pacificatie van Gent (niet van het Eeuwig Edict, zoals de schrijver zegt) te Haarlem afgekondigd (Ampzing 243).

[p. 650]

⁺ Vrederick Gerritsz ende vertelde die, dat ter Goude // niet dan verdriet ende verkeertheyt gesien werde. Van de verkeerde scippers vertelde hij,⁺ dat sij nu tegenwoordelick seer rumoorden om alle overblijf vant gunt dexercitie des catholiike religie anginck te ruyneren ende te niet te brengen. Ende bleeck dit merckelick an tgunt sij op dese tijt bedreven an thoege outaer¹ van sint Jans kerck, twelck tot noch toe met sijn tafel <soe alst nieu ende ongescildert was> gestaen hadde ongequetst, waertoe sij haer nu bekeerden om te vernielen, die tafel te bescriven met den tien geboeden ende den voet geheel wech te doen, bedrivende dit tegen verbot van de overicheyt, van den guvernoer oeck van des conincks weghen an haer gedaen.

⁺ Op den XVen Martii reysden conincks soudaeten wuyt die schans van Ouderkerck bij Amsterdam ende terstont hieran quaemen in deselfde schans wederom die goos. Dese tijdinge quame binnen Amsterdam ende werden terstont doer die magistraet des stads soudaeten derwerts gesonden⁺ om dieselfde goosen te verdriven, maer quaemen dese soudaeten subitelick wederom, met hem brengende den capiteyn van den gosen, die nu tot Ouderkerck gecoemen waeren, dien sij oeck den burgemeesteren van den stadt presenteerden, meenende dat nu noodeloos was verder in dese saeck voort te gaen, alsoe dese capiteyn hem wel soude moeten seggen met wat propoost hij nu Ouderkerck ingenoemen hadde.

⁺ Op desen dage saege ick binnen Amsterdam wederom coemen Sybrant Buyck, die met swaer verdriet dus lange van stadswegen wuyt geweest had bij den Staeten tot Bruysel ende oeck bij den prinsch. Men sach veel geloops tot desen sijn incoomste ende werden menich hierdoer seer verblijt, maer en conde noch nyemant weeten, wat dat hij voer goet brocht.

Op den XVIen spraeke ick Gerrit Lourisz² van der Goude, die nu tot Amsterdam gecomen was. Dese hadde een seer verwerrit wesen ende socht den pater van den Magdaleenen ter Goude om hem te vragen nae sommige⁺ stucken van privilegiën, tgemeen lant van Blommendail³ angaende,⁺ seggende dat die pater met die // brief voer hemselven niet mocht beholpen werden ende tlant daerdoer veel bescadigen. Ick antwoerde hem, dat die pater hooptede tlant noch selver te besitten ende daerom voerseker niet van meeninge ende was tlant te vercorten. Ende seyde ick hierbij niet sonder crop, soe mijn moet tegen mij wille in mij opliep, dat men niet dencken en soude, dat sij ons goet, soe geweldelick genomen, tot haer wille souden houden. Twas dus scarp van mij wuytgesproken, soe wordet mij terstondt leedt, maer tmost sulx bliven ende ick sceyde van denselfden seer ontroert sijnde.

⁺ Op desen daeghe quaeme binnen Amsterdam eene religiose maeget, suppriorinne van ons convent tot Poel. Haer naem was S. Cornelia Symonsdr.⁴

+ f. 332. r.

+ Ter Goude is men noch al in groete ongheschicktheyt.

1 Reeds op 24 Dec. 1573 was het hoogaltaar afgebroken (Kesper 427, vergel. echter fol. 335vo).

+ Die guesen nemen wederom Ouwerkerck inne.

+ Een guescapiteyn werdet tot Amsterdam ingebrocht.

+ Die burgemeester comt van den Staten tAmsterdam binnen.

2 Gerrit Lourisz bezat een huis te Gouda (kohier 1556 fol. 38vo), hij had een lijfrente voor zich zelf en ook een ten lijve van Marritgen Dirck Jansz de Vrijedr. (rek. 1572 fol. 93), in 1576 was hij thesaurier (rek. 1576 fol. 1).

+ f. 332. v.

3 Polder ten Zuiden en Oosten van Stein.

+ Ick hebbe woorden met Gerrit Lourisz van der Goude.

+ Die suppriorinne van Poel cornet tAmsterdam.

4 Zij ging later tijdelijk naar Antwerpen (dagboek). In 1584 inde zij voor de schrijver zijn lijfrente op Leiden.

[p. 651]

Dus liepen tot desen tijde die besloete nonnen beneven die wegen, déén wuyt benautheyt, dander om wat goets te hoeren ende te sien ende die sommige wuyt dartenheyt ende lichtvaerdicheyt. Ende wie quaeme of ghinck, twaer om wat propoost het mocht sijn, ygelick mocht met sijn sinne voert, sonder dat dien yet van yemant geseyt, gevraecht of vermaent werde.

Op den XVII Martii versocht mij een nonne wuyt Room binnen Leyden⁺ ende seyde die, dat sij van haer pater, die nu tot Machlen woonden, een brief ontfangen hadde, inhoudende hoe dom Johan tegenwoordelick binnen Loven was¹ ende verwacht werde om tot Machlen te coemen.

Men siet oeck op desen dach, dat van Delft, van Leyden, van der Goude⁺ ende andere Zuytsteden van Hollant binnen Amsterdam comen, maer hoerden, dat die guesen nu tot Ouwerkerck leggende ygelick toelieten om doer te vaeren dan die provande oft eetbaere waere in wilden brengen, desen wilden sij tot Amsterdam gheen passagie toelaeten.

Op den XVIIIen liep sprake, dat die goosen nu tot Ouderkerck leggende⁺ haer seer versterckten. Ende was seer te verwonderen, dat dieselfde goosen binnen Amsterdam onversproken van yemant wuyt ende in quaemen.

Op den XIXen werde bij ons geseyt, dat nu onlanx geleden tot Delft⁺ bij placaet ofgeroepen was, dat nyemant voortan op lijfstraf most liidekens in schemp of spotternie op of tegen den religie singen².

Quaemen mede op desen tijde seer veel ballingen binnen Amsterdam ende werde desen vrienschap gedaen, in maniere al hadden sij tot haer onschult tot noch toe verdreven geweest. // Ende werden nochtans onder⁺ denselfde bewesen, die haerselfs swaeger gehangen ende veel andere vermoort⁺ hadden, twelck nu niet eens mocht gedocht sijn. Twas claerlick wonder.

Op den XXen Martii sprake ick één, die nu wuyt der Goude quaeme,⁺ die mij vertelde, hoe binnen der Goude noch tegenwoerdelick seer werde ghescanst. Ende hoerden, dat desghelijcks mede al de goosesteden doer weet gedaen werde, wilde yemant bolwercken, dat die tot Woorden comen mocht ende soude te werck gestelt werden. Twelck al toochde, dat sijluyden⁺ op die gemaeckte pays stonden, maer sochten om bij haer rebellicheyt te bliven.

Op den XXIen hoorden wij, dat binnen Haerlem groete swaericheyt was⁺ doer die bitterheyt van den ingecomen guesen, daer versceydelick angerecht, die haer niet anders en toenden dan als een vast voernemen hebbende om soeveel sij vermochten den catholicke religie te vervolgen ende te verdrucken. Men seyde, dat sij daer nu sommige kercken glasen hadden wuytgewurpen ende dat sij niet dan forsicheyt ende vylennie van haer en ghaven tot verhissinge der goeder menschen.

Desgelijcks werde mede bedreven binnen Amsterdam van den guesen,⁺ daer nu oeck ingecomen, die comende in de conventen spitelick den religiosen bespotteden van haer habijt ende sulck ceremoniën oft manier van leven als dese om Goods wil haer toegegeven hadden. Op den straeten, in houcken ende winckelen hoorde men haer genouch met malcander oer-

+ Fame van dom Johan.

1 Op 4 Maart 1577 kwam Don Juan te Leuven (M.A. I, 264).

+ Van versceyde Zuythollantsche steden comet volck tAmsterdam.

+ Die guesen werden tot Ouderkerck vermeerdet.

+ Tot Delft werdet bij placaet verboden liidekens in spijt te singen.

2 Niet na te gaan.

+ f. 333. r.

+ Veel ballingen comen binnen Amsterdam.

+ In de goosesteden bolwerct men noch.

+ Die guesen passen op gheen pays.

+ Van Haerlem verdriet.

+ Tot Amsterdam natueren oeck die guesen.

[p. 652]

stekende⁺ wuytspreken, datter ander regement van religie most sijn ende dattet die conventen niet lange houden en souden.

Op den XXIIen hadden wij tijdinge, dat die Spaengers wuyt oersaeck van de gemaeckte pays nu van Antwerpen geweken waeren¹ ende alle die casteelen oft sterckten in dese Nederlanden verlaeten hadden. Ende werde gheseyt, dat, dit niettegenstaende, die guesen sonderling int Noordelant den pays niet wilden ontfangen, maer opelick wuytriepen dat sij noch nae dom Johan noch nae prinsch en vraechden, in groeter dertelmoedicheyt an den galge bij haer spikerende sulcke copiën als der tot desen tijden gedruckt sijnde den pays angaende overal te coop gedraegen werden.

⁺ Op den XXIIIen reysden sekere gedeputeerde² van Amsterdam tot Dordrecht om daer oeck bij des prinschen Staeten haer te vougen ende met dien in dachvaert te treden. //

Op den XXIIIIen Martii werde bij ons geseyt, dat tot der Goude het⁺ convent van sint Agnieten te coop stonde met een brief daervoer als een gemeen mans huys, dat men vercoopt. Dit maecktede ons geheel wedemoedich, want wij hierdoer vrees ontfingen, dat die menschen hem nymmermeer tot besaticheyt souden willen begeven, maer meerder voerts alle verkeertheyt souden inbrengen.

⁺ Op den XXVen hoorden wij, dat op dach voerleden binnen Haerlem voer die eerste reys van den calvinisten gepredickt werden ende dat dese selfde secktdrivers van den regenten aldaer versochten des stads slotelen te hebben. Ende werde hierbij geseyt, dat die bischop den kerck tot Bakenes aldaer selver had ontwijt om van den calvinisten gebruyckt te werden³.

⁺ Op den XXVIen reysde die suppriorinne van Poel wederom nae Leyden. Op desen dage ontfinge ick een missive van mijn conventualen, inhoudende dat ter Goude tegenwoerdelick die catholiike, wuytlandich geweest maer nu wederom op den pays ingecoemen, haer huysen, andere goederen ende mede ons convents goederen, landen, hofsteden ende diergelijken van des prinschen wegen verhuyert werden, soedat wij onse goederen noch ofstaen mosten⁴.

Op den XXVIIen saeghen wij wederom veel menschen seer bedrouft doer oersaeck, datter wuytgestelt werde, hoe die prinsch aerselde an sijn sijde op sulcke accorde van pays als dom Johan met den Staeten gemaeckt had. Ende was dese faem geresen doer des want die prinsch op den besetten dach, welck gestelt was op den XXV deser maent, tot Dordrecht te dachvaert hem niet hadde gevonden. Der waeren die seggen wilden,

+ Dreygementen op die conventen tAmsterdam.
Die Spaengers sceyden van Antwerpen ende verlaeten die casteelen.

1 Op 20 Maart 1577 verlieten de Spaanse troepen het kasteel (M.A. I, 268).

+ Die van Amsterdam reysen bij den prinsch tot Dordrecht te dachvaert.
f. 333. v.

2 Dit waren burgemeester Jakob Cantert en oud-burgemeester Sybrant Buyck (Ter Gouw VII, 188).

+ S. Agnieteconvent ter Goude staet te coop.

+ Die calvinisten tot Haerlem preken.

3 Op 20 Maart 1577 beval de bisschop op last van burgemeesteren, dat binnen drie dagen al de ornamenten en kleinodiën etc. door de kosters uit de Bakenesserkerk zouden worden gehaald. Vier dagen daarna werd daar voor de eerste maal gepreekt, door Thomas van Tielt (H.B. 1924, 201).

+ Die suppriorinne van Poel reyst thuys.
Die prinsch verhuyert ter Goude noch die geestelicke ende der catolike verloepen maer nu wedergecomen haer goederen.
Men vreest noch, dat die pays gheen voortganck sal hebben.

4 Op 9 Maart 1577 besloot de vroedschap te antwoorden op het request van de geaffugeerde poorters, die hun goederen terugvroegen of een titel, waarop de goederen verpandschapt waren, dat de prins en de Staten van Holland in Juli 1574 aan de stad alle geannoteerde huizen etc. in pandschap hadden gegeven, zodat de stad deze zou blijven verhuren (vr. boek fol. 191).

[p. 653]

dat hem die contrarie wint in de weech hadde geweest om niet moghen te coemen.

Op den XXVIIIen werde vertelt, dat die van Utrecht onder malcander⁺ seer twistich waeren, hebbende groete questie onder wiens guvernamente sij haer begeven souden. Der waeren die den prinsch wilden hebben ende waeren andere die dese saeck wat dieper insaegen, wesende meest geestelickheyt of ridderschap, ende docht deesen beter geraeden, dat sij haer onder den Staeten begaeven om doer haer authoriteyt een guvernoor te ontfangen. Ende was die twist hiervan onder hem // soe verde gecomen, dat⁺ die gemeente den domdeken¹ genouch te live wilde als dien sij hielden⁺ dauctoor, waerdoer sij tot haer propoost qualick conden comen, sulx dat dese domdeken hem genootsaeckt vonde te moeten Utrecht voer een deel tijts verlaeten om hemselven te versien tegens die raeserie van het hollende volck. Men seyde, dat hij hem nae Brabant gekeert hadde.

Op den XXIXen Martii ontfinge ick tijdinge van Schoonhoven, hoe nu⁺ onlanx geleden daer in haer kerck onder den dienst gecoemen waeren drie guesensoudaeten, bedrivende aldaer veel spotternie ende spiticheyt met gheen andere maniere dan of sij opgeset hadden den gemeent oproerich te maeken ende in tweedracht te brengen. Nae allen anderen wurpen sij haer op een voetbanck van een outaer ende staeken haer beenen omhooch, speelende met haer handen tusschen haer beenen, niet dan guygel ende aepenspul. Dit een deel tijts gedaen sijnde vlogen sij in schielickheyt met haest op ende naemen haer vlucht tot het huys van thoochwaerdich sacramente om daer oeck haer scomp ende bitterheyt te toenen. Maer werden hiervan verhindert doer een burgemeester² dat ansiende, die opstonde ende hem tegens haer versettede, tot wiens hulpe mede schielick reede werden veel andere wuyt die gemeente daer in de kerck sijnde, sulcks dat sij tsamen desen raubauwen machtich werden ende ter stadt wuytdreven mids dat dese burgemeester sijn hant gequetst werde.

Op den XXXen liep faeme onder die gemeente, dat die prinsch tegenwoordelick⁺ met sijn confederaten tot Dordrecht sijn dachvaerde begonnen hadde. Ende hoopteden sommige, dat alle dinck daer wel tot een goet eynde coemen soude, maer vreesden veel voer noch arger ende quaeder dan wij noch gehad hadden, nemende fundament van dese sorghe die tijdinge, waermede nu geseyt werde, dat in Vranckrijck tot dese stonde⁺ wederom groet rumoer ende rebellicheyt bij de quaede pertie bedreven werde, daer nochtans pays // overal gemaeckt ende ofgeroepen was.⁺

Op den XXXIen in Maert werde binnen Amsterdam versceyde menschen⁺ een missive binnen Loven gescreven getoent, inhoudende dat nu terstont sekerlick ofgedanckt souden werden die goosesoudaeten noch int landt wesende ende dat die goosensteden met staetsknechten ter tijt toe souden bewaert werden tot dat overal wederom ordene ingebrocht waer. Ende drucktede dese missive merckelick wuyt, dat dom Johan sonderling urgeerde ende naerstich was tot die reformatie ende verheffinge van de nedergeleyde ende verwurpe heylige catholike religie.

+ Tot Utrecht is die ghemeent oeck tegens malcander.

+ f. 334. r.

1 Johannes van Bruheze, geb. 1527, in 1572 domdeken, st. 1600 (N.N.B.W.).

+ Die domdeken tot Utrecht verloopt.

+ Gescienisse tot Schoonhoven in haer kerck.

2 Het is niet uit te maken, wie van de burgemeesteren, Gerrit van Couwenhoven of Mr. Pieter van Vrijenes, is bedoeld (Van Berkum).

+ Die prinsch houdet dachvaert tot Dordrecht.

+ Het werret wederom in Vrancrijck.

+ f. 334. v.

+ Fame, dat die guesesoudaeten ofgedanckt sellen werden.