Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Februari]

Op den eersten Februarii hadden wij noch niet anders dan quaet ende⁺ bedrouftheyt. Wij hoorden, dat die burgemeesters van Amsterdam tot Bruysel gevangen ingebrocht waeren met zekere brieven an haer gescreven, die van den staetensoudaeten opgenoemen waeren. Men hoorden wel seggen,⁺ dat sij nu al verlost souden sijn, maer doerdien want sijselver niet en screven soe en conde nyemant yet anders dencken dat dat het met haer niet wel mocht sijn. Van de Staeten quaeme hier tijdinge, dat die Spaengers haer ofgeslagen hadden bij de sestien vaendel soudaeten ende dat wederom veel guesesoudaeten // optrocken om den Staeten te hulp te wesen.⁺

Op den IIen Februarii hadde één wuyt Apcou bij ons geweest, die ons⁺ voer seker vertelde, hoe die van Utrecht wel toelieten, dat tot Apcou wuyt haer stadt toevaert gedaen werde van lijfcost oft alimentacie, maer en mosten van selfde, twelck sij soe vandaen voerden, dien van Amsterdam gheensins yet brenghen op peyne van daervoer strengelick gegeselt te werden. Dus saegen wij, dat die één stadt den anderen een vijant was ende werde de⁺ verkeertheyt hoe langer hoe bitterder. Vertelde dese oeck, dat die van Utrecht seer slapteden om tcasteel verder te beschieten, toenende haer genouch moedeloos om daeran victorie te bevechten. Ende sprake in deselfde ure een ander, die nu staensvoets mede van Utrecht quame, ende tuychde dese heel anders dan dese voirseyde, verhaelende dat die van⁺ Utrecht welgemoet waeren, dat sij een geweldich blockhuys tegens tcasteel gereet hadden, ende dat die Spaengers opt casteel nu soe benaut waeren, dat sij den stadt voortmeer weynich scade conden doen. In dese manier hoerden wij dickmael die menschen déén dander contrari vercondigen,⁺

+ FEBRUARIUS.

+ Tot Amsterdam is men wonderlick bedrouft.

+ f. 324. v.

+ Utrecht toont Amsterdam groete vijantscap.

+ Die één stadt is tegen dander.

+ Die één tijdinge contrarie dander van die van Utrecht ende tcasteel.

+ Ygelick brenget tijdinge, soe hijt gaern hadde.

[p. 638]

ygelick sprekende nae hij partie drouch ende soe hijt gaern saege, bedroevende ende verblijdende meenich reys den verlangende ende bedruckte menschen te vergeefs.

⁺ Op den IIIen quame tijdinge, dat die Spaengers wederom veel staetesoudaeten hadden nedergeleyt, ende werde tot affirmatie van tselfde hierbij geseyt, dat die soudaeten wuyt Noordelant mids oeck tmeesten deel wuyt die scans van Spaerendam nu opgetrocken waeren na boven, den Staeten⁺ tot assistentie. Hoorden noch, dat die Staeten onlanx geleden wederom haer confederatie met malcander vernieuwet¹ hadden onder eenen swaeren eedt, daer sij sonderling malcander in sterckten om den Spaengers te lande wuyt te driven, seggende dat sonder tselfde te effectueren tgeheele lant altijts in onrust bliven soude.

⁺ Der werde oeck een wuytstel gehoert van nieuwe tractaet die pays angaende, sulx geslooten was bij dom Johan met sommige van den Staeten, die dese laetsten confederatie contrari waeren. Ende soude dese tractaet onlanx bij placaet gepubliceert werden.

⁺ Van Haerlem hoorden wij, dat die bisschop die claergie oft geestelicheyt, daer in stadt tegenwoordich, bij malcander geroepen hebbende concionem² hadde gedaen, haer vermaenende om niet wedemoedich te sijn doerdien dat nu bij haer den calvinisten een kerck toegelaeten // werde. Hij seyde, dat sij daerdoer weynich hinders souden hebben ende dat hij met gewelt daertoe gedwongen werde om sulx den guesen te consenteren. Dese fame vernieude weder ygelick sijn verscricktheyt, soedat sij heel verdwaelden in haer gepeynsen niet weetende wat eynde hiervan soude mogen gewacht werden, alsoe vreemt luyden, dat een bisschop, die een harder gestelt is, alleen daertoe opgenomen om te verhinderen dat gheen wolven, sulck ketters sijn, onder die goede souden plaets mogen houden, geseyt werde toegelaeten te hebben, dat nu dese vrijheyt souden mogen gebruycken om openbaerlick in een kerck haer verkeertheyt met predicatie ende anders, soealst haer beliefde, wuyt te mogen storten tot allen soe wie bij hem wilde coemen.

⁺ Op den IIIen Februarii ontfing ick versceyde missiven van der Goude, daer mij in gescreven werde, hoe nu vandaen verloepen waeren twee jonge religiose maechden, verleyt van jonge gesellen, die haer trouwen souden soe men seyde. Dus rees die boosheyt tot deser tijt noch altijt hoeger.

⁺ Van Haerlem screef mij onse supprior, dat hij sorch hadde van die plaets te moeten verlaeten, ende versocht an mij, dat ick hem wilde plaets bij ons verwerven om sijnselfs cost te soucken, maer ontseyde hem dat ende riede hem, dat hij ter Goude soude trecken om oeck daer sijn alimentacie te vereyschen. Hoe wee mij dit dede, is die almogende God bekent, maer en conde dit anders voer dese tijt niet doen. Die leser van dit sie wel inne, in wat perket tot desen stonde die religiosen geweest sijn.

⁺ Quaeme mede op dese tijt bij mij Maria Arents van Poel ende seyde mij, hoe haer pater hem nu tot Leyden getransfereert hadde, maer wederom

+ Fame, datter veel staeteknechten nedergeleyt sijn.

+ Nieuwe confederatie onder den Staeten.

1 Nogmaals moet bedoeld zijn de unie van Brussel van 9 Jan. 1577 (vergel. fol. 322ro).

+ Nieuwe fame van pays.

+ Die bisscop tot Haerlem doet die geestelickheyt tot een vermaeninge, mids seggen dat hij den goesenkerck tegen sijn wille toelaet.
f. 325. r.
Igelick verwondert hem.

2 Hier gebruikt in de betekenis van redevoering.

+ Marritgen Louris ende Griet Jacops, religiosen van sint Agnieten, loepen int wilt³.

3 In juli 1577 kwamen deze beide zusters te Amsterdam; Marritgen Louris was toen getrouwd (dagboek).

+ Ons supprior scrivet an mij.

+ Die prior van Poel is tot Leyden ende vindet hem daer seer beswaert.

[p. 639]

in twivel stonde doer verscheyde swaricheyden, die hem daer gemoeteden, om te Haerlem te comen. Ende vonden haer dus alle religiosen overal verwerrit ende conden gheen plaetsen bedencken, daer sij haer sonder groete vrees te hebben mochten verburgen.

Ontrent dese tijt werden binnen Amsterdam subitelick ofgedanckt die⁺ oerlochscepen met die bootsgesellen, sonder dat men haer eenich gelt gave of tijt stelden dat men se betalen soude. Tgraeu rumoorden ende beclaechden haer seer, maer sij mosten dit mede lijden. //

Op den Ven Februarii hoorden wij, dat tot Haerlem die benautheyt⁺ noch altijt swaerder ende lastiger werde, doerdien dat die soudaeten daer⁺ niet wuyt en wilden op sulcke conditie als nu met die prinsch gemaeckt waeren, maer wilden eerst doms Johan sijn commissie sien, waerdoer hem geordineert waer om vandaen te verscheyden. Ende verhinderde hierom die prinsch, dat soelange die soudaeten daerin bleven gheen eedtbaere waer daer mocht ingevoert werden niettegenstaende die accort tusschen hem. Gemerckt dan tevoeren die stadt doer groote armoede hem overgecomen mids de voirgaende bederf van beleg ende brant weynich hem hadde mogen versien van provande ende nu daer lange niet in had mogen comen, soe werde nu alle dinck becrompen, duer ende costelick, sulx dat die menschen daerinne voert niet en wisten waerdoer sij gevoet souden mogen werden, besorricht verder, dat sij noch meerder te lijden souden crigen dan sij in haer lastich belegge hadden gedraegen.

Op den VIen ontfingen wij van versceyde plaetsen conforme tijdinge, dat⁺ nu die Staeten met dom Johan geaccordeert waeren. Die van Wesop hadden tot Middelburg bij den prinsch geweest ende tuychden die, dat terwijlen sij daer waeren binnen Middelburch deen post over dander quaeme, bootschoppende wuyt één mont dat het geaccordeert waer ende pays soude sijn tusschen den prinsch, die Staeten ende dom Johan.

Wuyt Delft was gescreven, hoe daer faem liep, dat dom Johan ende die Staeten tsamen te vrede waeren, mids dat onder andere articulen die prinsch sijn heerlickheyt soude nederleggen ende die Spaengers wuyt dese landen reysen.

Quaeme voerts ontrent dese tijt die guardiaen der Minrebroeders binnen Haerlem van Antwerpen, daer hij nu bij de ses maenden gheweest had, ende brocht dese voer tijdinge, dat hem sekerlick geseyt was waerachtelick nu pays te sijn ende dat sulx binnen corte daegen alle dese landen doer souden werden gepubliceert. Dusdanige rumoor hoorden wij tot dese tijt,⁺ maer scheen alleen wuytstel te sijn, doerdien dat ons seker was hoe tegenwoerdelick noch binnen Utrecht alle gewelt tegens tcasteel bedreven werde. Wij luysterden ende saegen toe, wel bemerckende dat het buyten menschen verstant was om te begrijpen, waertoe dit regement loepen wilde ende wat hierof coemen soude. Die leser mercke alle dinge wel an ende sie hoe wonderlic die menschen tot dese // tijt geoefent sijn, wesende dachlix in⁺ dootsnoot ende dus ontfangende continueerlick dan goede dan quaede tijdinge, die onder die hant veel altijts logen gevonden werden.

Op den VIIen Februarii slapteden dese voirs. faam van accort seer ende⁺ werde geseyt, dat voerseker die accort sulx gemaeckt geweest had, soe men daervan hadde gehoert, maer meenden nu veel, dat dese versaeminge wederom

+ Doorlochscepen met die bootsgesellen werden tot Amsterdam ofgedanckt.

+ f. 325. v.

+ Tot Haerlem is noch die benautheyt seer swaer.

+ Continuele conforme tijding wuyt versceyde plaetsen van accort tusschen den Staeten ende dom Johan.

+ Schijnt die voergaende faem van accordt wuytstel te wesen, doerdien dat tot Utrecht noch geschoten werdet.

+ f. 326. r.

+ Vrees, dat die gemaeckte accort geschoort ende te niet gemaeckt is.

[p. 640]

verwerret was doer seker onverstant tusschen beyde pertiën opgereesen.

⁺ Men began hier onder die gemeent te hooren, dat die van Amsterdam seer wanckel stonden om haer tot den prinsch mede te bekeeren doer oersaeck, dat sij haer gemeent dus neeringloos vonden ende wel vermerckten, dat sij weynich ontsets saegen tot haeren voerdel, bij saeke dat se haer noch vroom wilden houden om trou te sijn die religie ende den coninck, soe sij tot dese tijt toe trouwelick gedaen hadden, sulx sij oeck sculdich waeren. Der werde geseyt, dat die magistraet alleen wachtede nae eyntelick ofgescheyt der Staeten van doms Johan om haer daernae te regulieren, meenende, waert saeke dat die Staeten oneens scheyden, dat sij alsdan oeck den prinsch wilden voer een heer bekennen ende hem onderdaenich wesen, maer accordeerden die, soe wilden se haer buyten schoots houden om naemaels geen indignatie te hebben oft noch anders loepen mocht.

⁺ Op dese tijt vondt men onder den gemeent binnen Amsterdam die vrijmoedich wuytspraeken, dat Amsterdam alleen doorsaeck was, waerom dese landen dus rebel in onvrede bleven ende dat lange pays overal geweest soude hebben, ten hadde gedaen die obstinaetheyt van deselfde. Die⁺ dit spraeken waenden, dat het Amsterdam noch swaerlick opborsten soude ende riepen mede, dat die wethouders pays maeken mosten of dat sij met dien sulx omspringen wilden, dat sijt haer niet beloeven souden. Want <seyden sij> wij van honger niet sterven en willen, sulx wij sellen moeten, werdet alle dinck niet gepayseert, overmids dat van nyemant een st. mach⁺ gewonnen werden. Dus werden mede alhier dese goede heeren voer alle hare hartseer ende trouwen dienst, die sij in soe swaeren last gedraegen hadden voer die religie ende den coninck, tot dese stonde met bittericheyt geloont. Wij hoorden ende saegen dit ende troerden seer, maer bevoelent die Heere ende baeden hem, dat hij hiervan een goet eynde wilde verleenen, wel bemerckende dat hier swaerder te wachten stonde, ten waere God sonderling dese stadt wilde beschermen. //

⁺ Op den VIIIen Februarii quaeme wederom versachtinge onder die gemeent,⁺ waerdoer sij hem wat beter tevreden hielden. Men seyde, dat die grave Boshuy an Lammerzeel, guvernoor tot Haerlem, gescreven hadde, dat hij hem beval niet toe te laeten, dat binnen Haerlem geschickt soude werden een kerck tot der goesen beliefte, sulx haer tractaet met den prinsche nu onlanx gemaeckt vermelde, maer dat hijt tegenstaen soude soe lange hij bloot hadde in sijn lichaem, seggende dat tegens der Staeten eedt is ander religie te exerceren dan die catholiike.

⁺ Quamen mede op desen dach wederom schuyten van Utrecht binnen Amsterdam, twelck nu lange niet geschiet en was, waerdoer oeck die burgerie haer hope gewackert werde van wat beter tijts te willen coemen. Desgelijcks was oeck op desen dach een vrachtschuyt met volck van der⁺ Goude gecoemen ende seyden die luyden, daerwuyt coemende, dat nu een nieu rumoor began oprijsen tusschen der Goude, die van Leyden ende Delft doer oersaeck van de vaert die doer der Goude pleech te wesen ende nu gebrocht werde doer den Leydtsendam¹.

+ Sprake, dat die van Amsterdam oeck beginnen te twivelen om an den prinsch te gaen.

+ Qualick spreken op die overheyt van Amsterdam.

+ Die gemeent wil die overheyt tot Amsterdam dwingen om pays te maken.

+ Merckt an wat die van Amsterdam te lijden hebben.

+ f. 326. v.

+ Die grave Boshuy gebiedet Lammerzeel Haerlem niet te verlaeten.

+ TAmsterdam comenschuyten van Utrecht, twelck verwondert werdt.

+ Nieuwe oproer tusschen die Zuydtlantse steden in Hollant om de vaert.

1 Over deze zaak, waarvoor op 2 Febr. 1577 twee afgevaardigden van de Staten van Holland naar Gouda waren gekomen, vergelijke men het artikel van J. Tersteeg, Een bijdrage tot de geschiedenis der binnenlandsche vaart (Bijdragen voor Vaderl. Geschiedenis en Oudheidkunde, vierde reeks, deel III, 148-215).

[p. 641]

Op den IXen werden binnen Amsterdam sekere gescrifte getoont van den⁺ doctoren van Loeven, gesonden an dom Johan, waermede sij sochten hem te persuaderen tot consent ende acceptacie van sulcke pacificatie als nu die Staeten met den prinsch gemaeckt hadden, affirmeerende dat gheen achterdeel die heylige kerck hierdoer mocht geschieden, maer groot voirdel soude inbrengen. Der waeren, die int anhoeren van deser lecture haer sonderling bedroufden ende opelick wuytspraeken, dat sulck scriven als hier gelesen werde seker vertoeninge was van generale defectie in de religie soewel bij de geestelickheyt als bij de waerlickheyt, gemerckt hier claerlick wel verstaen conde werden, dat directelick tegen alle redelicheyt was tgunt hier gesustineert werde.

Op dese tijt liep alle goede tijdinge wederom wech ende scheen alle die hope⁺ van pays geheel wech te sijn. Men seyde, dat die vrijbeuters tot Enckhuysen weder vergadert werden om nieuwe tyrannie te bedriven over die reysenaers tot Amsterdam ende Haerlem. Oeck hoorde men, dat die Spaengers nu onlanx geleden veel staetenknechten nedergeleyt hadden ende dat sij⁺ oeck Eyndoven¹ in Brabant geweldich geworden waeren mids daer te vermoorden soe wien sij daer in haer gemoet vonden. Werde voerts wuytgeset, dat die burgemeesters van Amsterdam, gevangen sijnde van den Staten, geset werden op vijftichduysent daelders tot rantsoon ende // hadden genouch in vrees geweest in het eerste van haer apprehentie om indt water gewurpen sijnde verdroncken te werden.

Op den tienden Februarii liep faam onder die gemeent, dat die Spaengerts opt huys tot Utrecht nu met den stadt geaccordeert² waeren ende dat sij het casteel verlaten souden, maer most haer convoy gedaen werden om veylich te comen tot Antwerpen bij haer medebroeders. Dit werde op desen dach geseyt ende alsoe veel waeren, die op dach tevoeren noch vreselick hadden hoeren scieten, soe condet qualick gelooft werden.

Waeren oeck op dach tevooren nae Utrecht gereyst die bisschop³ ende⁺ die guvernoor van Haerlem, met fame dat sij an den grave Boshuy reysden wuyt oersaeck van soe groete armoede als tegenwoerdelick binnen Haerlem geleden werde om te sien of der gheen middelen van troost voer den stadt mochten gevonden werden.

Werde mede op dese tijt binnen Amsterdam tot deerlick beclach soe hier⁺ ende daer getoont sulck broot, twelck vreemt was, oeck voer den beesten onbequaem, als nu die gemeente binnen Haerlem mosten eeten, wilden sij haer honger verslaen. Ende werde hierdoer menich mensch beroert tot medoegenheyt over die geperste aldaer, sonderling om saeken want dese tevoeren bekent waeren soe veel geleden te hebben, dat niet versint conde werden hoe sijt hadden mogen verdragen.

Op den XIen continueerde die faam, dat het casteel⁴ bij den Spaengers tot Utrecht overgegeven was den grave van Boshuy ende werde hierbij ge-⁺

+ Die doctoren van Loven persuaderen dom Johan die approbatie van der Staten pays.

+ Die pays loopt wederom heel wech.

+ Eyndoven werdet van den Spaengers overvallen.
Die gevangen burgemeesters.
f. 327. r.
van Amsterdam werden op swaer rantsoon gestelt.
Fame, dattet casteel tot Utrecht over is.

1 Op 30 Jan. 1577 werd Eindhoven door de Spaanse troepen geplunderd en uitgemoord (M.A. I, 254).

2 Op 9 Febr. 1577 werd het accoord tot overgaaf gesloten (B. en M. 1883, 215).

3 Op 9 Febr. 1577 vertrok de bisschop van Haarlem naar Utrecht (Ampzing 298).

+ Die bisschop ende die guvernoor van Haerlem reysen tot Utrecht.

+ Men toont binnen Amsterdam sulck broet als tegenwoerdelic binnen Haerlem gegeten werdt.

4 Op 11 Febr. 1577 werd het kasteel door de Spaanse bezetting aan de schout en een burgemeester van Utrecht overgegeven (B. en M. 1883, 215).

+ Boshuy stelt versche soudaten op thuys te Vreberch.

[p. 642]

seyt, dat die grave Boshuy tselfde weder bevolen hadde drie van sijn vaendelen om te bewaeren. Men stelde wuyt, dat die van Utrecht seer tumultueerden ende tot haer gebodt tcasteel wilden houden, mids oeck manier te maeken van de kercken te willen smiten ende die beelden te niet doen, maer werden sulx van Boshuy bedwongen, dat sij tselfde mosten onderweechs laeten.

⁺ Op dese tijt rees weder nieuwe opheve van verder oproer ende werde onder die gemeent geluystert hoe nu op hande was, dat die van Noerdelant wederom wuytroupen souden bij haer vijanden verclaert te sijn die van Amsterdam, Haerlem, Muyen ende Wesop, sulx dat tot desen eynde nu veel vrijbeuters op die wateren waeren, die oeck ontrent Amsterdam nu al vijantscap met⁺ apprehensie ende roevinge an sommige reysenaers bewesen hadden. Dit regement te hoeren was een duyster bouck om lesen ende te verstaen, want Haerlem, Muyen ende Wesop¹ metten prinsch voer seker overcoomst gemaeckt hadden om ymmers in vrede te bliven, sulx hem oeck belooft was. Ende siet hoe oeck dese hier niet angesien en werden, maer vinden haer in gelijck verdriet. //

⁺ Op den XIIen Februarii reysden wederom gedeputeerde² van Amsterdam⁺ nae boven, daer verscheyde faem van liep, alsoe sommige meenden dat die nae den prinsch trocken ende andere dochten, dat sij haer tot den Staeten wederom bekeeren wilden om te sien wat sij doen souden in soe⁺ swaere verdriet, daer sij haer in vonden, wesende van alle canten benarret. Twas te beclaegen dat die tijt dus liep, waerinne soe vroemen stadt haer gedrongen vonde om met dien te contraheeren, wiens sij tegen haer soe vijandelicken wisten gedaen te hebben. Ende geschiede dit dus op desen stonde ende most ygelick voort wachten of die Heere noch swaerder hem overseynden wilde, alsoe toch metterdaet ondervonden werde, dat die verkeertheyt met die ellendicheyt noch altijts hoe langer hoe swaerder reese.

⁺ Werde op desen daege oeck sekere missive van Bruesel omgedragen om daerdoer den goede bedroufde menschen haer hart wat te verfrayen. Dese hiel inne, dat die burgemeesters van Amsterdam, bij den Staeten gevangen, nu van dese maent binnen Bruysel gecoemen waeren, ten tijde als daer oeck quaemen die bisschop van Luyck³ met andere⁴, gesonden van dom Johan, om wederom met den Staeten te tracteren of men gheen middelen conde vinden van pacificatie. Wuyt welck vercondigen terstont onder die gemeent geseyt werde <soe ygelick die pays gaern hadde>, dat het voerseker pays waer, maer die alle dinck insaegen die waeren hier noch weynich of vertroost ende sorchden noch al voer quaeder.

Op den XIIIen troosteden die bedroufde menschen tot Amsterdam noch⁺ al malcander met die missive, die op den voirgaende dach tot verscheyde plaetsen getoont was. Sulx dat op desen dach reysende nae der Goude Annitgen Bruynen, moeder van ons heer Ewout, die nu twee daegen bij

+ Wederom oerloch tegen Amsterdam, Haerlem etc.

+ Mercket wel an.

1 De satisfactie van Weesp kwam op 29 Jan. 1577 tot stand (Van der Aa A.), de satisfacties van Muiden en Haarlem resp. op 1 en 22 Jan. 1577, zoals reeds is gezegd.

+ f. 327. v.

2 Dit waren de burgemeester Jakop Cantert, het vroedschapslid Reinier Rooclaes en de secretaris Willem Pietersz, die spoedig weer werden teruggeroepen, omdat de gevangen gedeputeerden in vrijheid waren gesteld (Ter Gouw VII, 177).

+ Gedeputeerde van Amsterdam reysen wederom boven.

+ Mercket wel an.

+ Wederom faem van pays doer een missive wuyt Bruysel gecomen.

3 Op 2 Febr. 1577 was de bisschop van Luik te Brussel gekomen (M.A. I, 255).

4 Octavio de Gonzaga, die als afgezant van de koning Don Juan naar de Nederlanden had vergezeld (M.A. I, 255).

+ Ons heer Ewouts moeder reyst nae der Goude met groete hope, dat alle dinck wel sal sijn.

[p. 643]

ons geweest had, int sceyden haer heel gestarckt vonde, seggende: ‘Nu hoepe ick, dat alle dinck wel sal sijn, want ick sie dat alle die menschen seer wel getroost sijn ende ick reyse nu met goede tijdinge wech’.

Op desen daege quame binnen Amsterdam met een nieu IJselschuyt, die hij met sijn soon selver royde, eene Jan Adriaensz van der Goude, soon van Adriaen die backer s.m.. Dese hadde voertijts welvaerende geweest ende doerdien want hem nu ontbruyck gemaeckt waeren doer branden ende vernielen sijn huys, hof, lijnbaen ende anders, soe seyde hij, dat hij hem benarret vonde ende practijck most soucken om wederom wat te winnen, wilde hij doer die werlt coemen. //

Op den XIIIIen Februarii sprake ick één, die gesien ende gelesen hadde een⁺ missive, gescreven van één wuyt die gedeputeerde van Amsterdam opgetrocken tot den Staeten, die nu gevangen geweest was ende in Bruysel gebrocht van sekere Schotten als vijant van den Staeten. Dese was genaemt⁺ Zybrant Buyck ende hadde int jaer LXXV burgemeester geweest. Het inhout van dese missive was bescrivinge van seer swaere overlast, welck hij gedragen had in sijn gevangenisse. Men hadde hem met sijn medebroeder tegenwoerdich burgemeester van Amsterdam van als beroeft, muts, schoon, mantel, sonder hem yet te laeten. In boyen waeren sij geset geweest. Ende vervoert werdende van de één plaets tot die andere soe en hadden sij noch hemde verandert, noch bedde beslaepen, maer opt aerde moeten leggen sonder eenich decksel over haer die tijt van vijf weken. Ende waeren nu in Bruysel gebrocht met groete bittere spiticheyt doer een vliegent vaendel¹ met sekere Schotten, sittende op een miswagen, beroepen van meest al die hollende gemeent aldaer als verraeders ende voerstanders van den Spaengers, die des lands vianden gescelt werden. Mede soe was bij den Schotten van desen geeyschet die somma van tweehondertduysent duycaten. Dusdanige tyrannie is dese goede heeren tot desen tijde overgecomen ende waeren nu wuyt den Schotten handen, maer en waeren noch niet al vrij, want sij noch stonden tot die genaede van den Staeten ofte sommige over dese haer saeke wuyt dien gecommitteert. Die brief⁺ seyde oeck, dat die Staeten hemluyden op haer versouck voer antwoert gegeven hadden, dat sij den prinsch haer mosten ondervougen, alsoe hij stadhouder van Hollant gekendt werde bij den Staeten, maer seyden haer toe assistentie om te vercrigen van den prinsch sulcke satisfactie als sij van hem soude mogen begeren, roerende die religie ende haer oude privilegiën, mids gheen soudaeten in haer stadt te ontfangen.

Op desen dach quame wederom roupe onder die gemeente, dat die burgemeester⁺ van Amsterdam, nu op den XIIen deser maent tot Utrecht gereyst om saeken sulx boven geteykent staet, nu ontboden hadde, dat men den burgemeesters tAmsterdam sijnde soude seggen, dat die Staeten met dom Johan in als geaccordeert² waeren ende dat men onlangs soude weten die conditiën waerop ende waermede. //

Op den XVen Februarii hadde ick bij mij die voorn. Jan Adriaensz van⁺ der Goude ende vertelde die mij, hoe ter Goude nu ofgebroken werde sint⁺

+ f. 328. r.

+ Brief van den burgemeester [van] Amsterdam wuyt Bruysel, inhoudende tverdriet hem angedaen in sijn gevanghenisse.

1 Vendel op marsch.

+ Die Staeten wijsen oeck den burgemeesters van Amsterdam tot den prinsch.

+ Wederom faam van pays.

2 Eeuwig Edict van 12 Febr. 1577, te Marche en Fayenne tussen Don Juan en de Staten gesloten (Terlinden 148).

+ f. 328. v.

+ Wat op dese tijt binnen der Goude bedreven wert.

[p. 644]

Anthonis cappel met alle die anhang van deselfde cappelle¹. Verhaelde oeck, dat die spraeck seer liep, dat men onlanx daer noch vercoepen ende vernielen soude die kerck van het Magdalenenconvent. Ende seyde mede, dat die goos bij hemluyden noch alle daechs alle dinck verkeerder maeckteden ende dat die burgemeester Cornelis Woutersz int verwoesten van het gunt die geestelickheyt anghinck, twaer kerck, huys, hof of lant doer te graeven die werckluyden of die authoors van die overdaedicheyt stijfden ende moet ghave mids spreken: ‘Laet ons hiermede doerghaen ende ons gaenck doen, te wijle wij die meesters noch sijn’.

⁺ Op desen dach verstonden wij, dat op avont voerleden die gedeputeerde van Amsterdam, nae Utrecht gereyst op dach als rechtvoer geteykent staet, nu wederom binnen Amsterdam thuys gecoemen waeren, ontboeden sijnde doer oersaeck want die stadt nu missive hadde van den gedeputeerde, tot Bruysel getrocken, om wiens wille dese laetste haer reys angenoemen hadden.

⁺ Op den XVIen quame mijn nichte Aluydt Zanders wederom wuyt der Goude binnen Amsterdam niet sonder groete moelickheyt van verscheyde soudaeten, die haer onderweechs tot drie versceyde stonden gelt ofdwongen⁺ ende dreychden gevangen wech te voeren. Dese vertrock ons mede van groete verwoostheyt, welck ter Goude gesien werde, ongelijck swaerder dan oyt tevoeren. Sulx dat nu an ende an vrootschap gehouden werde oick onderwijlen seer laet in den avont, haer niet anders toenende dan die geheel desperaet waeren, besorricht dat haer overdaedicheyt niet lange soude⁺ staen. Ende practizeerden hierom teenemael te niet te doen al, soe waerdoer die verwurpe christelicke religie eenichsins wederom soude mogen angevaert werden. Der liep spraeck, dat sij nu geslooten waeren alle die conventen binnen der Goude met die coppellen tsevens te vercoepen, demolieren ende of te doen breken², waertoe nu oeck die inwoenders van der conventen huysen nu gewaerschuwet waeren om haer van andere woonplaetsen te versien³.

⁺ Op den XVIIen quaemen van der Goude twee schuyten // met raepolii⁺ bevracht. Daerbij waeren verscheyde persoonen oeck van der Goude, twelck den burgeren tot Amsterdam dede hoope ontfangen, dat der noch wel pays soude mogen coemen.

⁺ Gesciede mede op desen dage, dat wederom ses persoonen wuyt een huys an den Overtoom van den guesen gevangen werden ende wechgevoert sonder dat men voer seker wist werwerts die gebrocht waeren, waerdoer veel verbaest werden ende geheel troerden, fantasie ontfangende wat wuyt dese vreemdicheyt, daerin het één tander continueerlick malcander contrarie werde gesien te volgen, noch soude willen rijsen.

1 Op 7 Febr. 1577 werd deze kapel verkocht aan Cornelis Jaspersz van Leiden (Walvis II, 183).

+ Die burgemeesters van Amsterdam, die nu tot Utrecht gereyst waeren, comen wederom thuys.

+ Aluydt Zanders, mijn nicht, comt wederom tAmsterdam.

+ Ter Goude is men heel verwoost.

+ Men dreycht daer alle goodshuysen ende conventen of te breken.

2 Op 24 Jan. 1577 besloot de vroedschap, dat de kerken, kapellen en conventen zouden worden geinspecteerd en naar bevinding zouden kunnen worden afgebroken (vr. boek fol. 183vo).

3 Op 28 Jan. 1577 besloot de vroedschap, dat men een onderzoek zou instellen naar de woonplaatsen van hen, wier huizen buiten de stad waren afgebroken en die daarvoor plaatsen in de oude conventen hadden gekregen, om na te gaan of zij daar niet te veel ruimte hadden (vr. boek fol. 185).

+ f. 329. r.

+ Scuyten van der Goude comen tot Amsterdam.

+ Die guesen vangen wederom volc bij Amsterdam.

[p. 645]

Op den XVIIIen Februarii quame oeck wuyt Delft tot Amsterdam een⁺ schuyt met bier, twelck mede niet verstaen conde werden, wat het mocht inhebben, overmids dat op dach voerleden vijantschap getoont was met het vangen an den Overtoom ende dit maniere was van pays. Dus waere tot desen tijt alle dinck seer duyster.

Men seyde mede, dat op desen dach Lammerzeel, guvernoer tot Haerlem,⁺ nu weder van Utrecht gecoemen sijnde, tot Haerlem gereyst was met volle last om den soudaeten wuyt Haerlem te doen vertrecken. Ende liep hierbij faeme, dat het contrackt bij den prinsch gemaeckt van een goosekerck in die stadt toe te laeten nu bij den Staeten ofgedaen was.

Op den XIXen werde onder die gemeent gestroyt, dat dom Johan nu binnen⁺ corte tijt tot Antwerpen gecomen was ende bij hem hadde een groete heercrachte. Ende seyden oeck veel, dat nu pays soude sijn ende die heylige oude apostolike religie int geheel soude wederom opgeheven werden. Der werde vertelt, dat van dom Johans wegen commissarii waeren om met den Staeten te tracteren, die bisschoppen van Toleten¹ ende van Luyck met die hartoch van Cleef².

Op den XXen hoorden wij, dat Amsterdam seer gedreycht werde met veel⁺ quaets door veel armeye, welck nu die van Noordelant daertegens met scheepen ende anders toemaeckteden. Die vrou, die ons dit vertelde, quame van Enckhuysen ende scheen dit wuyt medoegentheyt tot ons te vertellen, affirmerende dat sij haer verwerrit vonde doer tgunt sij bij den guesen saege ende hoorde, mids haer te vertoenen als die hongerden om den inwoenders van Amsterdam geheel te bedurven ende te vernielen.

Quamen mede versceyde malcander contrarie tijdingen. Die één vertelde,⁺ dat alle dinck geaccordeert was ende dat dom Johan hem gereet toonde om te onderteykenen, // maer dat die prinsch hem achterhiel. Ende⁺ seyden andere, dat dom Johan nu began te werren.

Donckanus, pastoor, seyde onder sijn sermoon opt stoel in de Nieuwe⁺ Kerck, dat nu tijt waer om weltevreden te sijn, want alle ding wel soude wesen, gemerckt nu hiervan goede tijdinge was ende goede lucht vernomen werde.

Op den XXIen Februarii continueerde die fame, dat dom johan met⁺ den Staeten ende oeck die prinsch geaccordeert waeren, maer werde hierbij geseyt, dat die wuyt het Noordelant gheensins tot sulcken accort verstaen wilden ende dit meest daerom want nu geseyt werde, dat die principael punt van dese accort was, dat men die catholike religie wederom invoeren soude om overal te onderhouden, twelck sij seyden gheensins te willen volgen.

Op den XXIIen werden ons getoont sommigen articulen van de contracte,⁺ gemaeckt tusschen dom Johan ende den Staeten, nu op den XII deser maent gesloeten³. Ende scheenen die van Suydthollant genouch

+ Der coemet Delfs bier.

+ Die guvernoer van Haerlem heeft last om die soudaeten wuyt den stede te doen vertrecken.

+ Van dom Johan, dat hij tot Antwerpen soude sijn ende wat commissariën hij heeft.

1 Gaspar Quiroga, geb. 1500 of 1512, sedert 1577 bisschop van Toledo, st. 1594 (Enciclopedia Universal Illustrada), nam in Spanje deel aan de onderhandelingen betreffende de Nederlanden (Hansen 247).

2 De bisschop van Luik kwam persoonlijk, maar de hertog van Kleef en de keizer stuurden afgevaardigden (M.A. I, 253 en 255/56).

+ Amsterdam werdet noch met veel quaets gedreycht van den goosen.

+ Malcander contrari tijdinge.

+ f. 329. v.

+ Onder het sermoen werdet den ghemeent hope gegeven door den pastoor van pays.

+ Continuacie van tijdinge die pays angaende.

+ Articulen van de pacificatie werden getoont.

3 Vergel. fol. 328vo noot.

[p. 646]

⁺ tevreden te wesen, want die nu veel frequentacie begonnen te maeken tot Amsterdam, maer en werde niet gesien, dat yemant wuyt het Noordelant quaeme, sulx dat oeck niet wederom en quaemen die wuyt die burgerie daer gereyst waeren onlanx geleden, met fame dat die Noordelanders deselfde met gewelt bij haer hielen ende niet en wilden gedoogen, dat wuyt haeren houck yemant tot Amsterdam reysde.

⁺ Op den XXIIIen werde wederom van den goosen op het tIJe een schuyt met volck genoemen, die nae Haerlem reysden ende werde tselfde volck in Noordelant gevoert. Ende werde Haerlem noch dachlix hoe langer hoe meerder benaut, soe datter nu nyemant meer wuyt en mocht, twelck gedaen werde doer oersaeck, dat die Staeten schenen te willen wederstaen sulck contrackt als nu onlangs geleden gemaeckt was tusschen den prinsch ende die van Haerlem.

⁺ Op den XXIIIIen hadden wij tijdinge wuyt der Goude, dat daer vercocht was om of te breken die coppelle van sint Anthonis met alle die huysingen daeran¹. Ende waeren die vercoepers al int ofbreken, maer werde nu tselfde ghesurseert doer dese tijdinge van accort tot Mey toe.

⁺ Op den XXVen quame missive van doctor Longelius an Amsterdam gescreven, inhoudende <soe men seyde> dat voerseker Hollant ende Zeelant den pays mede // geaccepteert hadden.

Op den XXVIen had ygelick groete blijschap doer scriven wuyt Bruysel van Zybrant Buyck, burgemeester, als gedeputeert van Amsterdam daer sijnde. Hij liet weeten, dat die pays generalick tusschen dom Johan, den Staeten ende den prinsch daer met groeter solempniteyt was gepubliceert, welck publicatie aldaer in wonderlicker vrolickheyt met den straeten cierlick te behangen, met verscheyde speelen ende anders daer ontfangen werde².

⁺ Op den XXVIIen hoerde men, dat die vant Noordelant haer geensins overgheven wilden tot die gemaecte accort ende toonden haer quaetwillicheyt met haer vrijbeuters wederom bestellinge te geven over allen, soe wien sij soude weten te becoemen, wesende van Amsterdam ofte Haerlem, denselfden te vernielen, te spoliëren ende sulx te doen soe sij in die wuyterste tyrannie conden doen.

⁺ Op dese tijt werden die van Haerlem noch altijts swaerder als oyt tevoeren benaut, sulx dat die ghemeent ghehelick bij haerselven verdwijnde, niet wetende werwerts sij haer bekeeren souden, want sij in alsulcken perket waeren, dat sij haer niet helpen mochten, belegen wesende van binnen met conincks soudaeten ende van buyten met goesen, die ygelick haer propoost dreven ende dat al tot der goede gemeente verdruckinge.

⁺ Op den XXVIIIen spraeke ick één, die nu wuyt Alckmer quame, ende vertelde die ons, dat in Alckmaer ende daerontrent weynich spraecks gehoort werde van sulcke pays als die gemeente bij ons hem seer van verblijde ende dat sij oeck weynich begeerts hadden tot eenich accorde, maer liever schenen te hebben, dat sij souden mogen bliven in sulcke verwoostheyt als sij nu doer desen deerlicken turbel toegecoemen ende gewennet waeren, toonende haer niet anders dan gelijck verwoede honden.

+ In Noordelant werden die luyden gehouden, die op die pays wuyt Amsterdam bij haer waeren gecoemen.

+ Die goosen vangen noch volck opt tIJe.

+ Van der Goude tijdinge.

1 Vergel. fol. 328vo noot.

+ Die van Hollant ende Zeelant ontfangen oec den pays.
f. 330. r.
Die burgemeester van Amsterdam scrijft wuyt Bruysel, dat de pays daer gepubliceert is.

2 Op 17 Febr. 1577 was het Eeuwig Edict te Brussel afgekondigd (M.A. I, 262).

+ Die van Nordelant en willen die pays niet toelaeten, maer geven haer vrijbeuters weder bestellinge.

+ Groot verdriet over die van Haerlem.

+ Ontrent ende binnen Alckmer en wil men van geen pays weten.

3 In juli 1577 kwamen deze beide zusters te Amsterdam; Marritgen Louris was toen getrouwd (dagboek).