Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Oktober]

Op den eersten Octobris quame binnen Amsterdam een missive, soe die⁺ fame ginck wuyt Bruysel bij doctor Fonck gescreven, daermede hij sijn⁺ swaeger¹ vermaende alle sijn kennisse ende andere goede menschen te verstercken, met seri vende dat hij sijn gevangenisse niet alleen ontslaegen was, maer oeck dachlix wederom in den Raede² quaem, daer alle dinck wel ginck ende sonder twivel noch ten besten eynden coemen soude.

Die wuyt der goosen steden quaemen dese hadden al pays in de mondt⁺ ende gaven van haer versceyde malcander contrarie punten, waerop die contrackt soude gemaeckt sijn.

Op den IIen seyde men, dat die Staten het casteel van Gent met gewelt⁺ hadden ingenomen ende dat voort die heeren tot Bruysel altsaemen haer gevangenisse ontslaegen waeren. Quaemen oeck op desen dach binnen⁺ Amsterdam sekere commissarii, die versochten, soeals vertelt werde, van den stadt om mede geconfedereert te sijn met den Staeten ende te sweeren den catholike religie te beschermen, den coninck getrou te sijn ende des vaderlants destructie te erigeren.

Op den IIIen scheyden die Nieuwe Nonnen doer groete benautheyt,⁺ daer sij haer in vonden, wuyt haer gemeen leven ende mosten haerselfs cost winnen met haer arbeyt, bedwongen evenwel haer ordinancie van de kerck ende haer slot te houden.

Op desen dach werde onder die gemeent heymelick gestroyt, dat die⁺ Staten an Amsterdam versochten, dat sij van haeren wegen oeck soudaeten in haer stadt wilden toelaeten.

Op den IIIIen werden met een trommelslaeger van Leyden an den burgemeesters tAmsterdam sekere missiven³ ghebrocht ende en conde onder den gemeente niet vernoemen werden van tinhouden desselver. Der waeren⁺ die wuytstaeken, dat die goos van Suythollant Amsterdam versochten om onder haer confederatie te coemen. Daerwuyt werde voer seker gehouden, dat int scriven der goosen niet goets en was, dat men saege hoe die bode wuyt stadt gehouden werde ende sonder antwoort van den stadt wederom most vertrecken.

Op den Ven hadden wij spraeke, dat die steden van Hollant met andere

+ OCTOBER.

+ Missive van doctor Jan Fonde wuyt Bruysel.

1 Wie bedoeld is, valt niet uit te maken. Waarschijnlijk is het woord zwager hier in zijn tegenwoordige betekenis gebruikt, daar Fonck een geestelijke was.

2 Waarschijnlijk is bedoeld de Raad van State, hoewel de Geheime Raad ook in aanmerking kan komen, daar Fonck daarvan ook lid was.

+ Fame van pays.

+ Fame van tcasteel tot Ghent.

+ Amsterdam werdet versocht tot confederatie van den Staeten.

+ Tconvent ter Lely laet haer gemeenheyt.

+ Men wil soudaten in Amsterdam hebben.

3 Bedoeld moeten zijn de brieven aan de magistraat en aan de gemeen schutterij en burgerij van Amsterdam, die op 3 Oct. 1576 in de Staten van Holland werden getekend (R.H. 163).

+ Die goos versoucken Amsterdam tot haer confederatie.

[p. 600]

doer versoucke van Brabant, Vlaender ende Artoys bij den Raet tot Bruysel⁺ bescreven waeren¹, daer oeck compareren souden gedeputeerde wuyt ygelick stadt van de verloepe goetwillige catholicke om mede haer aviis te geven, hoe oerber waer in dese ellende te handelen. Ende werde geseyt, dat dese dachvaert daerom meest gedreven werde om redenen want die coninck sijn belofte niet en behiel, daermede hij den lande belooft hadde eerstdaechs ende te lanxsten binnen den maent September te nederseynden een guyvernoor, weesende van sijnen bloede, welcke tijt nu overstreken was. //

⁺ Op den VIen Octobris saech men veel menschen geheel weedemoedich⁺ doer oersaeck van soe sonderlinge ende wonderlicke nieuwe maren als nu gestroyt werden, daer het aldermeeste of was, dat men wuyt alle circumstanciën conde verstaen ende oeck gedwongen werden te jugeren, dat die Staeten met den prinsch aliantie ende verstant hadden, sulx al hadden sij tsamen dese goserie opgeset. Der waeren die seyden, dat onder dese pertiedrivers wonderlicke clouckheyt gebruyckt werde, die siende dat bij den verstandigen der goesen naeme seer odioes was, overmids haer overdaedige scelmerie tot noch toe wuytgerecht om ymmers te bliven in dese verkeertheyt, nu dese naeme scickten te veranderen in de naeme van den Staeten, meenende sulx haer parten te beter te driven ende dit des te meerder, soe sij haer nu wuytgaven als reformatoors van tvaderlant ende beschermers van den catholike religie.

⁺ Men hoorden oeck op desen dach binnen Amsterdam groete murmuratie onder veel van den simpele gemeente op haer overicheyt, omdat sij haer onder den Staeten niet wilden begeven, sulx sij seyden dat nu gedaen hadden Utrecht ende Haerlem.

⁺ Op den VIIen werde verseyt, dat die soudaeten van de scansen ontrent Amsterdam ygelick sijn hutten soude vernielen ende den scansen verlaeten², twelck gesciede <soe die faeme liep> omdat die van Amsterdam gemoyt sijnde denselfde leeninge te bestellen, haer van die veronsculdichden, als die veel te veel te doen hadden om haerselfs soudaeten te onderhouden. Dese faeme dede wederom meenich mensch verscrickt werden, sorrich hebbende dat bij vluchten van dese die gues die plaetsen wederom souden occuperen ende sulx Amsterdam op een nieu benauwen, doer welcke vrees oeck sommige in voernemen quaemen om tot ander plaetsen te bekeeren.

⁺ Op dese tijt was mede groete spraeck, dat gepractiseert werde om die confessie van Ausberch hier int lant te voeren, daertegen van andere seer gedaen werde, die meenden beter te sijn altijts in sulcke benautheyt te bliven met behou van haer catholike religie dan overvloedicheyt ende weelde te hebben in overtredinge tot der ketters verdwaeltheyt.

⁺ Van Antwerpen hadden wij hier tijdinge, dat daer groet oproer gesien

+ Die verloepe catholike werden mede te dachtvaert beroepen.

1 Op 3 Oct. 1576 werd de brief van de nieuwe Raad van State, uitnodigend tot medewerking aan de pacificatie, behandeld in de vroedschap te Amsterdam (Ter Gouw VII, 159).

+ f. 302. v.

+ Die Staeten werden gesuspecteert als aliantie hebbende met den goesen.

+ Die gemeente binnen Amsterdam murmureert.

+ Conincks soudaten laeten die scansen van de dijcken buyten Amsterdam.

2 Op 3 Oct. 1576 was in de vroedschap een schrijven van Hierges behandeld, waarin hij mededeelde, dat de schansen bij Amsterdam en Haarlem zouden worden ontruimd, tenzij Amsterdam zelf de soldij en victualie betaalde (Ter Gouw VII, 159).

+ Fame van de confessie van Ausburch.

+ Oproer tot Antwerpen.

[p. 601]

werde. Men seyde, dat daerin waeren wel XV vaendel soudaeten ende dat die gemeent haerselven seer pertiëch toende, die een tegens dandere.

Op den VIIIen verhief die fame van den Staten ende den prinsche, want⁺ hier geseyt werde dat die prinsch den Staeten toegesonden hadde van sijn soudaeten over die XL vaendelen. Wij hoorden, dat die Staeten tcasteel van Gent belegert ende benaut hadden ende dat die Spaengers haer derwerts keerden om tselfde tontsetten. Ende trocken hiertoe die prinschen voirs. soudaeteny¹, waerdoer gesuspiceert werde datter wel een swaere slach mochte vallen, wuyt welcke tijdinge genouch bleke, dat die voirn. sprake van tcasteel tot Gent over te sijn falgeerde.

Op den IXen began men wederom te spreken van een nieuwe guvernoor,⁺ die, bij den coninck wuyt Spaengen nedergesonden, ofquaemen met groet armey. //

Men seyde, dat die deken van S. Pieter² binnen Utrecht <die wel ses⁺ jaren wuyt geweest hadde> nu wuyt Spaengen coemende doer het leger gecomen was.

Op den Xen Octobris hoerde men, dat die Spaengers in Vlaender Delbermont³⁺ met ge welt ingenomen hadden, dat sij daer tlant geheel vasteerden ende dat sij met den statensoudaeten altemet scermutselende somtijt van hem misteden ende somtijt den Staeten haer knechten nederleyden,⁺ sonderling op een tijt in getaelen wel negenhondert, daeronder oeck verslagen was Glinus⁴, provoost van Wals Brabant, die de apprehensie selver in persoon gedaen hadde van den heeren in den Raet tot Bruysel. Men seyde oeck, dat op een ander tijt onlanx geleden buyten Loven geslaegen waeren over die anderhalf hondert klercken, die haer oeck tegen den Spaengerden versetteden.

Op desen dach werde tusschen Haerlem ende Amsterdam een convoyschip⁺ met wel negen scuyten vol volcks van den goesen genomen.

Op den XIen vercoften die Nieuwe Nonnen van groete noede haer silver,⁺ twee kelcken, een paesbort, twee pullen, een scael, een ander cleyn copgen met een lepel voer die somme tsamen van CXXXI R. gl., VIII st., ende werde hiermede haer sculden wat gecort.

Op desen dage hadden wij tijdinge, dat die Spaengers wederom veel⁺ statenknechten hadden nedergeleyt ende tcasteel van Gendt ontset.

Op den XIIen sprack men, dat wederom groet armey van Ytaliaenen ende Spaengers met een guyvernoor doer den coninck nedergesonden⁺ werde, oeck met wuytstel dat die coninck in persoon daer selver bij soude wesen.

Werde mede verspreyt, dat een post wuyt Spaengen gecomen met brieven,⁺ an den Staeten van den coninck gesonden, hem gekeert hadde in Parijs, vandaen versouckende bij den Staeten, dat men hem paspoort

+ Die prinsch seyndet den Staten soudaten.

1 Op 26 Sept. 1576 kwamen acht vendels voetvolk van de prins in Gent (De Kempenare 169).

+ Fame van een nieuwe guyvernoor.

2 Willem Veuzels of Veuselius, deken van het kapittel van St. Pieter, was in 1570 naar Spanje gezonden door de Staten van Utrecht om herstel van de ingetrokken privileges te verkrijgen (Van der Aa), kwam 3 Oct. 1576 te Utrecht terug (B. en M. 1883, 175).

+ f. 303. r.

3 Dendermonde.

+ Delbermond werdet van den Spaenger overvallen.

+ Veel staeteknechten werden verslaegen.

4 Bedoeld moet zijn de actie van Jacques de Glymes bij Tirlemont op 16 Sept. 1576, waarbij de klerken van Leuven een rol speelden (M.A. I, 211).

+ Tusschen Amsterdam ende Haerlem wert een convoy genomen.

+ Ter Lely vercoepet haer silver.

+ Voer Gent werden staetenknechten geslagen.

+ Wuyt Spaengen comt een nieu armey.

+ Van conincks post, die sonder der Staten paspoort niet derf int lant comen.

[p. 602]

soude senden ende assecuratie doen om onbecommert ende sonder bescadicht te werden met sijn commissie voert tot hemluyden te mogen coemen. Waerwuyt bleeck die cleynachtinge van den coninck groot te wesen, wiens boden met vriheyt sijnselfs landen niet mochten bereysen, sonder eerst van den rebellen hiertoe consent verwerft te hebben.

Men vondet die menschen op dese tijt heel desperaet ende hem niet anders te hebben dan die noch nae God noch nae den duyvel en peynsden. Der werde genoch vrijmondich wuytgeroepen, als der maer pays⁺ quaeme, dat weynich te achten waer hoe dat het met den religie ginck. Ende beclaechden haer die binnen Amsterdam van hem overste, als die magistraet, dat die den Staten niet toestaen en wilden tottet gunt sij nu wuytstelden. Sij noomden die geck ende dwaes te sijn ende den gemeente sonderling te vercorten, overmids dat alle andere steden nu tsamen malcander in vrede ghebruyckteden <soe die faem liep> ende dese doer haer harnackicheyt in onrust bleven ende daerom geheel sonder neringe ende welvaeren saeten, bedwongen om nieuwerts een voet wuyt te steken, alsoe nyemant yewerts reysen conde sonder vrees van geslagen of gevangen te werden. Ende en docht nyemant dergeen, die dus murmureerden, dat der rebellen hoomoet noch seer deerlick doer die rechtverdicheyt Goods soude verdruckt werden. //

⁺ Op den XIIIen Octobris sach men tAmsterdam veel soudaeten, die daerontrent⁺ in de scansen gelegen hadden, vergadert ende trocken op, maer en wist nyemant warwerts sij wilden dan ygelick suspiceerde, die sommige meenden, dat sij den Spaengers te hulp trocken in Vlaenderen, ende dochten andere, dat dese oeck verwerritheyt int hooft hadden ende van propoost waeren om an het Hof te trecken ende daer gelt te eyschen.

⁺ Op desen daege werde oeck geseyt, dat op dach tevoren wederom an die capiteyns binnen Amsterdam brieven gecomen waren, gescreven wuyt Noordelant ende bezegelt met een segel, twelck inhadde die wapens van Enckhuysen, Hoorn ende Alckmer tsamen in één besloten. Die fame was, dat die gues versocht sulx voerens <als boven geteykent staet> in de eerste brief wuytgedruckt stonde, als te weten vermaeninge om nu toe te sien, te wijle die oersaeck voer de hande was, dat sij haer ontlossen souden van soe wrede last, daer sij lange mede geplaecht geweest waeren, ende dit met haer hulp om die Spaengers te lande wuyt te helpen, meenende met sulx haerselven in groete vrijdom te brengen. Ende en hadden niet eens achterdacht, dat den coninck weder te staen al te lastigen saeke is.

⁺ Op den XIIIIen werde tot sint Agnieten binnen Amsterdam nonne gemaeckt ende geprofessiit eene jonge dochter van der Goude, genaemt Duyfgen Jansdochter, die te Poel buyten Leyden eerst begonnen hadde geestelick te leven ende doer dese turbele metten eersten van Poel verloepen in dit convent gecomen was.

⁺ Onder die genoode van de voirs. professie waeren sommige van naem ende faem, die ons troosteden over onse swaericheyt, seggende dat sij anders niet conden verstaen of dese nieuwe beroerte soude alle dinck wel tot een goet eynde driven. Ende fundeerden haer die sulx spraken, mids

+ Vreemde murmuratie ende desperatie der gemeente binnen Amsterdam.

+ f. 303. v.

+ Die scansen buyten Amsterdam werden van ons soudaeten verlaeten.

+ Die guesen versoucken die van Amsterdam wederom tot haer confederatie.

+ TAgnieten binnen Amsterdam werdet Duyfgen Jans nonne.

+ Men hoopt noch, dat alle dinck wel ten besten comen sal.

[p. 603]

dat sij niet twivelden of sulcke religiose prelaeten¹, daerof voerens geseyt is dat in deser confederatie sijn, wisten wel wat dat sij doen souden om soe deerlicken verdurven lant wederom op sijn oude gesteltenisse te brengen.

Op den XVen verswaerde die tijdinge van dese nieuwe tumult wederom⁺ ende werde geseyt, dat die gevangenisse van Barlamondt verswaert was, dat beyde sijn soonen, die grave van Megen met noch een ander² mede geapprehendeert waeren. Ende werde oeck heymelick geluystert, dat insgelijcks versekert was montsuer de Hirgis, ons tegenwoerdige stadthouder.

Wuyt Antwerpen quaem tijdinge, dat die Spaengers daer bij de straet gaende als honden dootgeslaegen werden, sonder dat bij die justicie daertegens⁺ yet gedaen werde.

Men seyde oeck, dat tegenwoerdelick alle dese XVII provintiën tsamen geaccordeert waeren om den Spaengers te lande wuyt te driven. Ende dat men tegenwoerdelick oeck groet apparaet maeckteden om tcasteel te Gent tovervallen. //

Op den XVIen Octobris seyde men, dat die soudaeten binnen Deventer⁺ den canoniken van sinte Lebuynskerck aldaer in apprehensie genomen⁺ hadden, willende doer haer betaelt sijn van sulcke soudie als sij seyden hem noch te competeren³.

Op desen dage ontfingen wij noch tijding, dat die goosen den scansen⁺ in Waterlant ende tusschen Haerlem ende Amsterdam begonnen in te nemen, sulx dat nu van Amsterdam te Haerlem seer qualick met groot pericule te comen waer.

Werde oeck op desen selfden dach recht voer Amsterdam bij het Riet⁴⁺ van den goosen een schip genomen met wel drie schuyten.

Op den XVIIen sprack men, hoedat den Spaengers ontnomen was al⁺ haer hope van tcasteel tot Gent te mogen ontsetten ende dat die Staten daervoer leggende hadden wel sevenduysent soudaeten.

Quame oeck tijding, dat op den vierden deser maent bij den Staten guyvernoor gemaeckt was over alle dese des conincks Nederlanden die hartoch van Arschot ende dat hem daerop tgroete zegel van den coninck gegeven was.

Men seyde hier mede dat nu, dese laetste staetenrumoer staende, den⁺ Jhesuiten binnen Antwerpen van den rumoirmaekers soe sonderling verdriet angedaen was, dat sij hem vandaen tot Loven getransfereert hadden. Men seyde haer op, dat sij sekere gereeschap bij haer hadden, waermede die Spaengers voerhadden den burgers aldaer te vernielen. Ende quamen in groete menichte om over tselfde binnen haer convent ondersouc te doen.

1 Hun namen vindt men bij E. Valvekens, De Zuid-Nederlandsche Norbertijner abdijen en de opstand tegen Spanje, 's Gravenhage 1929, 29.

+ Fame, dat Barlamont soonen oec gevangen sijn.

2 Claude de Berlaymont, heer van Haultepenne, geb. 1555, in dienst van de koning, Werd gevangen genomen samen met zijn broer Lancelot door de Staten (B.N.B., Van der Aa en W.P.).

+ TAntwerpen werden de Spaengerts bij strate vermoort.
Fame van dese XVII provinciën.

+ f. 304. r.

+ Die knoniken tot Deventer werden gevangen.

3 Op 6 Oct. 1576 werden de deken van het kapittel van de St. Lebuinuskerk met een kanunnik en de prior van St. Nicolaas door het Spaanse garnizoen op water en brood gevangen gezet en pas op 8 Oct. 1576 vrijgelaten, nadat zij hadden beloofd te contribueren in een lening (mededelingen van de archivaris van Deventer).

+ Die goosen nemen die scansen in Waterlant in.

4 Waarschijnlijk is bedoeld de Rietvink, een veld buitendijks buiten de Haarlemmerpoort.

+ Voer Amsterdam neemen die gosen scepen.

+ Fame van Ghent.

+ Den Jhesuiten tot Antwerpen werdet verdriet angedaen.

[p. 604]

Sulx gedaen werde. Maer want hiervan niet gevonden werden, soe spraeken die ondersouckers seer qualick, seggende dat die Jhesuiten scelmen waeren ende heymelicke hoelen ende secreten hadden, daer sij haer dingen verburgen hielden.

⁺ Op den XVIIIen quame missive wuyt Gelrelant, inhoudende hoe in vier steden van Gelrelant, als Nijmwegen, Aernhem etc., bij placaet ofgeroepen was pays ende vrijheyt om onbecommert te mogen contraheren ende coemantscappen met alle haer wijt ende zijt omleggende plecken¹.

⁺ Binnen Amsterdam werde op dese tijt mede seer wijt van pays gesproken, maer die conditiën van de voirtgestelde vrede waeren al te swaer om hoeren, want ygelick soude mogen leven, soe hij meende salich te werden, ende soude hierdoer ygelick altijt bevreest moeten bliven, alsoe toch die quade haer natuere niet mogen laeten ende doer dese ordinantie, hoe fortsch sij haer hadden, nochtans van nyemant daervoer mochten bestraft werden.

⁺ Op den XIXen began men wuyt te stellen van bestant tusschen den Staeten ende den Spaengers die tijt van twee maenden om middelretijt an den coninck te seynden ende sijn wille te vernemen.

⁺ Der waren oeck, die waenden dat alle dese naeberoerte maer gemaeckt werck was, sulx ghepractizeert om doer dese manier die soudaeten wuyt die lande te crigen, twelck ygelick wel merckte dat quaet om doen anders soude sijn. Ten was evewel maer een fuëringe ofte duncke, opgenomen om sulx enichsins te gebruycken tot troost tegens soe groeten vrees als dit begonne feyt scheen te pronosticeren.

⁺ Op den XXen hoerden wij, dat onder den guesensteden niet anders geseyt werde dan dat het pays waer ende werden bij hemluyden seer gedreycht met hangen ende diergelijck die hiertegen wilden seggen. //

⁺ Op den XXIen Octobris vondt men die voirs. fame van pays heel verduystert,⁺ doer oersaeck want op dach tevoeren ontrent den avont dien van Amsterdam gebootschapt werde, hoe die goosen den Beverwijck wederom ingenomen hadden, hoe dieselfde tegenwoerdelick sochten den Spaerendam te vercrigen. Men seyde, dat sij oeck thuys ter Hart inhadden, ende was seker, dat sij in de Voelwijck waeren want men die daer wuyt den stadt besceydelick sien mocht. Hierdoer rees terstont onder die gemeent groet rumoer, alsoe generalick van allen gevreest werde dat sij voerhadden Amsterdam te beleggen.

⁺ Sommige sach men bedrouft ende werden veel gevonden verbittert te sijn, wel opelick wuytsprekende dat die stadt overmids haer harnachticheyt int tegenstaen van soe naerstich versouck, als an haer doer der goosen missiven was gedaen, nu soude int wuyterste verdriet gedreven werden tot⁺ haer groete scade ende scande. Ende en was in dese beroerte die overicheyt van de stadt niet ledich ofte onbecommert, maer deden alle provisie tegen der goosen anslagen, die sij mochten. Sij bestelden terstont, dat tegen dien wuytvoeren vier oorloch- ende andere waeterschepen om dien in haer voirnemen te wederstaen. Ende sonden desgelijcks wuyt haer soudaeten een geheel vaendel op den Diimerdijck, omdat oeck die bewaert soude sijn.

+ In Gelrelant werdet pays ofgeroepen.

1 Het is niet duidelijk, waar dit op slaat. Een placaat van deze strekking is niet te vinden.

+ Fame van pays met haetige conditiën.

+ Van bestant fame.

+ Suspicie, dat dese laetste beroerte maer gemaeckt werck soude sijn.

+ Onder den guesen spreeckmen van pays.

+ f. 304. v.

+ Die fame van de pays loopt wech.
Die goos coomt weder te Beverwijck.
Die goos comet in de Voelwijck. TAmsterdam rijset veel rumoors.

+ Versceyde affectiën onder die van Amsterdam.

+ Die van Amsterdam scicken haer om den goosen weder te staen.

[p. 605]

Op den XXIIen hadden wij scriven, dat monsuer Hirgis, ons tegenwoerdich⁺ stadhouder, oeck hem gekeert had in confederatie van den Staten, twelck menich dede verscrickt wesen, beducht waertoe dese raserie noch soude willen loepen. Der waeren die suspiceerden, dat dese Hirgis dit dede om sijn hoervaeder¹ Barlamond met sijn twee gebroeders < die bij den Staten in apprehensie gehouden werden> tot verlichtinge te wesen.

Wuyt Duagie² ontfingen wij een missive, inhoudende dat in Henegouwen⁺ over die vijftichduysent soudaeten an genomen waeren van den Staeten.

Op den XXIIIen liep fame, dat mijnheer Santen, secretarius van de⁺ grave van Boshuy, nu hem gereet maecktede om nae Hoorn te reysen, daerof gedocht werde dat hij sijn heer den grave Boshuy vandaen soude haelen.

Op desen dage sach men binnen Amsterdam, dat tot Haerlem een groeten⁺ brant was, maer werde getwivelt dat die brant buyten den stadt mocht wesen³.

Op den // XXIIIIen Octobris ontfingen wij sekerheyt, dat die voirs.⁺ brant tot Haerlem geweest had ende dat daer verbrant waeren bij de driehondert⁺ haertsteden. Ende was die brant gecoemen doer het vieren van de Waelsche soudaeten, die daerinne laegen.

Men hoorden noch op desen dach tegen den avont wuyt waerachtich scriven, datter wel sevenhondert ende meer huysen verbrant waeren.

Ontfingen oeck op desen dach tijdinge, dat S. Eypgen Volpertsd., moeder⁺ van sint Agnieten binnen der Goude, in groeter bangicheyt ter Goude in den Heer gerust was. Men screve ons, dat haer veel leets angedaen was van haer susteren, maer sij wast nu al doer ende overgecomen, ons die noch int verdriet saeten troost achterlaetende dat ons benautheyt mede te laetsten eynden sal. Die Heere gewaerdich haerder ziele genaedich te wesen. Amen.

Op den XXVen laese ick een missive, inhoudende hoe die van Haerlem,⁺ geaccordeert met haer guvernoor⁴, daechs voer haeren brant ontboden hadden die wuyt Zuyt- ende Noordt-Hollant, dat sij haer gunden een vrie doervaert doer haer stadt om verscheye waeren nae haer believen tot malcander te mogen brengen, mids dat sij van ygelick scip of schuyt, daerdoer reysende, souden een tamelicke scheynkagie genieten. Ende deden dit <soe gescreven werde> om den coemanschap weder wat te driven.

Op den XXVIen hadden wij tijdinge, hoe die Spaengers binnen Mastricht⁵⁺ veel rumoers gemaeckt hadden met veel daer te doersteken ende

+ Fame van monsuer Hirgis dat hij oeck onder die Staten haer verbondt soude sijn.

1 Hierges was een wettige zoon van Berlaymont en Maria de Ligne, waarschijnlijk is het woord ‘hoer’ hier dus een verschrijving en duidt niet op een onwettige vader.

2 Douai.

+ Scriven van Duwagie.

+ Die secretarius van Boshuy reyst nae Hoorn.

+ Men siet tot Haerlem branden.

3 De grote brand van Haarlem begon op 23 Oct. 1576 en daarbij werden 449 huizen, een kerk en gasthuis en enige conventen verwoest (Ampzing 282). De Hoogduitsen zouden de schuldigen zijn geweest (Schrevelius 153).

+ f. 305. r.

+ Noch van den Haerlemschen brant.

+ Eypgen, moeder van dAgnieten ter Goude, sterft.

+ Den goosen wert gepresenteret doervaert doer Haerlem om tot malcander te reysen.

4 Het valt niet met zekerheid uit te maken, of dit nog Verdugo was of Guillaume de la Margelle, die hem hetzij in Oct. 1576 in deze hoedanigheid opvolgde (Van Oosten de Bruyn II, handschr. 96 b fol. 756, Gem. Arch. Haarlem), hetzij begin 1577 (Ampzing 284). Guillaume de la Margelle was luitenant-kolonel onder Verdugo, koos de Staatse zijde en werd 13 April 1577 benoemd tot kolonel over de soldaten van Verdugo (Japikse I, 256).

5 Op 20 Oct. 1576 had de plundering van Maastricht plaats (M.A. I, 228).

+ Gruewelicke tijdinge.

[p. 606]

oec sommige burgemeesters den hals of te snijden, mids veel andere swaere dingen daer te bedriven.

⁺ Men seyde mede hier, dat montsuer Hirgis, ons stadhouder, hem ontsculdighde van sijn confederatie met den Staeten, mids toenende sekere missiven, an hem gesonden van Viglio ende Sasboudt wuyt Bruysel, inhoudende dat hem geraeden was te onderteykenen soe verde hij sijn lijf ende welvaeren beminde.

⁺ Op den XXVIIen liep sprake, dat Snoe¹, der goosen capyteyn in Noordelant, nu op dach tevoeren wederom met meer als duysent goosen met hem hebbende gecoemen was te Ascendelft. Wat hij voerhadde conde niemant⁺ sekerlick weten, maer en twivelde nyemant of hij socht déén // verraet ofte die ander.

⁺ Op den XXVIIIen Octobris hadden wij breede spraeck van Haerlem, hoe die ellende daer altijts lastiger ende swaerder werde. Men seyde, dat op dach voerleden bij hoerluyden justicie gedaen was over sommige Waelsche soudaeten, die den stadt gedreycht hadden tgunt bij hem overgebleven was noch te verbranden².

⁺ Hoorden oeck, dat voer dese justicie aldaer groot oproer geweest had tusschen den soudaeten ende de burgerie, sulx dat voerseker die burgers haer tot slaen souden begeven hebben, ten hadde tselfde verhindert geweest doer het oetmoedich bidden van de burgemeesters aldaer.

⁺ Op den XXIXen verhoorden wij, dat seer onveylich was die passagie tusschen Amsterdam ende Haerlem, doerdien want die goos tAscendelft in groete menichte lage ende met veel schuyten op het tIJ quaeme.

Op den XXXen hadden wij tijdinge, dat heel Gelrelant met den Staeten was, sulx oeck fame liep van Utrecht, daer oeck of vertelt werde dat het casteel nu sonderling gebolwerckt worde van de Spaengers, die daerop waeren, doer oersaeck want die faem overal spreyde dat sij openbaer vijanden deser landen verclaert werden.

⁺ Rees oeck op dese tijt wederom nieuwe sprake van dom Johan de Austria, dat hij op reys was om in dese landen te coemen met wel XXduysent soudaeten, maer en werde hierinne niet veel geloofs gestelt.

⁺ Op den XXXIen saege ick een missive wuyt Haerlem gescreven, inhoudende dat tegenwoordelick tot Noordwijck laegen wel XX vaendelen, tot Beverwijck tien vaendelen ende tot Ascendelft XIIII C goosesoudaeten, wesende altsaemen overdaedige raubauwen, Scotten, Waelen ofte Noordelantsche boeren, veel boeser ende arger dan oyt daer te lande geweest waeren, die tgehele lant daerontrent voert geheel cael ende arm maeckteden. Vermelde oeck dieselfde missive, dat dese voirs. goosen van haer ghaven, hoe sij van meeninge waeren om die van Haerlem haer soudaeten quijt te maeken, doende tselfde alleen wuyt mededogentheyt, welck sij ontfangen hadden doer insien van soe swaere verdriet, als dieselfde stadt⁺ staende dese turbele geleden ende gedraegen hadde. Vermelde noch dieselfde brief, dat die brant tot Haerlem op den XXIIIen deser maent begonnen⁺ noch niet geheel geslist was. //

+ Onscult van Hirgis, waerom hij metten Staeten teykent.

+ Snoe coemet wederom met veel volcks tAscendelft.

1 Sonoy.

+ f. 305. v.

+ Van het verdriet van Haerlem.

2 Een Waalse kolonel ‘Damerselle’ en een Waalse kapitein Jan Simeon hebben, naar men zegt, inderdaad de stad bedreigd, van justitie is echter geen sprake (Schrevelius 153).

+ Die gemeent binnen Haerlem staet tegens die soudaeten op.

+ Die passagie tusschen Haerlem ende Amsterdam is seer onveylich.
Fame van Gelrelant, dat sij oeck metten Staeten sijn.

+ Fame van dom Johan de Austria.

+ Fame van vergaderinck van veel goosen ontrent Haerlem.

+ Die brant tot Haerlem is noch niet gelist.

+ f. 306. r.