Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Juli]

⁺ Op den Ien Julii quame wederom spraeke, dat die van Zirckzee noch⁺ met conincks armey paralemeteerden ende die hope niet al te niet waere van binnen corten tijde pays te crigen.

Op den IIen seyde men, dat die questie tusschen Zierickzee ende conincks gemacht seer verde was van tot accort te comen, alsoe geëyscht werde die grave van Boshuy vrij met IIII tonne scats ende XL van de quaetdaeders om gestraft te werden ende hierop geantwoort werde dat sij den grave van Boshuy niet leveren en mochten, dat sij maer een half tonne scats over hadden ende niet van meeninge waeren om yemant in handen te leveren, maer liever die laetste van hem allen wilden waegen ende bijstellen om haer te verweeren¹.

Op den IIIen rustede die faem van Zierickzee ende werde daervan niet⁺ altijts gesproken, in maniere of daervan nu niet meer soude vallen, maer quaeme wat nieuws op, hoe Hopperus wuyt Spaengen met noch een treftelick here tot Bruysel gecoemen waeren met commissie om die landen te urgeren tot pacificatie. Ende bij oersaeke ofte die guesen daertoe niet wilden verstaen, dat die voirn. Hopperus dan last hadde om des conincks subjecten te bevelen, dat sij met meerder gewelt haer souden furneren om den rebelle tot obediëntie te brengen.

⁺ Mede was tot desen tijde den gemeent in de mont, hoe dom Johan de Austria, des conincks broeder, nederquame om tregement deser landen te anvaerden².

⁺ Op den IIIIen hadden wij smorgens vrouch tijdinge, hoe die goosen des conincks soudaeten seer gecrenckt hadden, sommige nederleggende ende veel gevangen tot Woorden ende ter Goude inbrengende. Men seyde geen plaets, waer dit geschiet was, ende waeren die dit vertelden seer verblijt, wesende den pertie sonderling toegedaen, soe sij met haer manier genouch betoenden, maer veranderde dese faeme tegen den avont sulx, dat dieselfde haer seer bescaemt ende bedrouft vonden, want toe vernoemen werde, dat die goos wuyt Woorden coemende met veel soudaeten haer hooft gestoeten hadden, veel gedoot oft gevangen sijnde. //

⁺ Op den Ven Julii quaemen binnen Amsterdam sommige tymmerluyden⁺ van Antwerpen, die voer Zierickzee dus lange gewrocht hadden, ende seyden die, dat tot Antwerpen niet anders gedocht werde of Zierickzee soude van dage te dage onder den coninck sijn, nemende haer fundament van sulx te vermoeden die fame welck bij haer liep, hoe des conincks soudaeten

+ JULIUS.

+ Fame, dat die van Zierickzee noch paralemeteren.

1 Op 24 Juni 1576 was dit antwoord door de belegerden gegeven (Pot 57).

+ Wuytstel van Hopperus, dat die tot Bruysel gecomen is.

+ Fame van dom Johan de Austria.

2 Op 24 Juni 1576 was reeds een aankondiging aan de Staten van de verschillende provinciën gezonden, dat de koning een prins van den bloede als gouverneur zou zenden (Terlinden 141, aantekening exemplaar Un. Bibl. Amsterdam, bijgewerkt door H. van Alfen).

+ Malcandercontrarie tijdinge voer Woorden.

+ f. 294. v.

+ Van Zierickzee.

[p. 581]

tot Zierickzee wuyt ende inne gingen ende die van Zierickzee wederom desgelijcks in conincks leger, in maniere al waeren sij vrienden.

Op den VIen sprake ick één, die van Alckmer quaeme, ende vertelde⁺ die, dat bij hemluyden groete hope was van pays te crigen op conditiën, dat ygelick sijn geloof soude vri hebben, maer souden die kercken den catholicken gerestitueert werden, mids den guesen consent te geven, dat sij voer haer religie kercken souden mogen oprechten ende sulx doen soe sij dat verstonden.

Op den VIIen hadden wij wederom tijdinge, hoe Zierickzee nu zekerlick met contrackt¹ onder den coninck was ende conincks soudaeten ontfangen⁺ hadde. Men sprack hiervan seer breet, sulx dat nyemant anders conde dencken of ten waere sulx men seyde, alsoe die conditiën soe besceydelick wuytgedruckt werden, nomende dien dach, die manier ende oeck hoeveel van de capiteyns² in gevanckenisse genomen waeren tot versekertheyt van de grave van Boshuy, dat die verlost soude werden. Ende als die gemeent haerselven den geheele dach met dusdanige fame getroost hadde, soe began dese tijdinge nochtans tegens den avont wederom te falgieren ende sorchden veel, dat sij voer dese tijt maer met logens gepayt waeren.

Op den VIIIen werde mij vertelt, hoe bij ons nu een vrou wuyt het ambocht⁺ van Heyloe geweest was, die vertelt hadde van deerlickheyt bij haer persoon gheschiet in de tijt van dese turbe, te weeten dat sij op een tijt sieck ende ter doot cranck hadde haer getroude man met haerselfs moeder. Ende ontfing in dieselfde tijt bescheyt, dat haer eygenselfs vader, die door noot in de Beverwijck gereyst was, als doen oeck cranck ende op sijn versceyden lage, met ontbiedinge, wilde sij hem levendich sien, dat sij terstont coemen soude. Maer mocht dese vrou daer niet reysen, want bij haer opt sterven laegen haer voirs. man ende moeder, moetende haer vader alsoe in de wuyterste noot laeten. Sterven dan dese man ende moeder gelijck tot groet hartseer van dese dochter, want sij doer beroevinge arm was ende niet // en wist warwerts sij met dese doode lichaemen henen soude,⁺ soe op dese tijt gheen volck, die haer helpen souden, te vinden was ende met vriheyt in dien houck nyemant conde opt gewijde begraven werde.

Wat soude dese arme deerne doen, die niet een stuyver in de werlt en⁺ hadde ende gheen dootkist mocht coepen? Sij creech een oude rachter ende bonde dese twee doode lichaemen daerop. Ende daeran doende een coorde naem sij haer jonge kinder met haer ende trock sulx dese lijken nae het kerckhof van Heyloo toe om die daer selver te begraven, maer doer oersaeck van guesen, daervan sij hoorden dat op die wech waeren, besorricht sijnde om hiervan eenich last te ontfangen, soe heeft sij haer ontsien opt kerckhof te coemen ende is wuyt die wech nae het casteel aldaer op een acker geweken, daer sijselver een graft maekende dese lichaemen heeft begraven met veel bitter tranen te screyen ende haer kinderkens te

+ Hope van pays bij den geusen, maer op quade conditiën.

1 Op 29 Juni 1576 werd het tractaat tot overgaaf van Zierikzee getekend en op 2 Juli 1576 werd de stad aan de Spaanse troepen overgegeven (Pot 58/59).

+ Breede tijdinge, dat Zierickzee onder den coninck is.

2 Als voorwaarde was gesteld, dat Arent van Dorp zou worden gevangen gehouden totdat Adolf van Haemstede zou zijn vrijgelaten (Pot 59).

+ Swaere deerlickheyt in Heyloe gesciet.

+ f. 295. r.

+ Verscrickt ende verwondert.

[p. 582]

vermaenen, dat sij onthouden souden tgunt sij gesien hadden dat van haer moeder daer gedaen ende bij haer vader ende bestemoeder geschiet was. Die leser sie dit naerstich inne ende ontfanget hierwuyt oersaeck te vercondigen deses tijts afgriselicke ellendicheyt.

⁺ Op den IXen Julii ontfingen wij binnen Amsterdam seker tijdinge, dat Zierickzee met contracte onder den coninck gecoemen was, twelck den gemeente te weeten gedaen werde met dat die soudaeten tsamen op die wacht coemende algelijck haer roeren losscoten.

Op den Xen sprake ick met sommige, die wuyt Delft gecoemen waeren⁺ nu seder die overganck van Zierickzee, alleen wuyt vrees <soe wijt verstonden> dat Hollant hierdoer te meerder benaut soude werden. Ende vertelden dieselve, dat die guesen noch even moedich waeren ende doer dese nederlaege niet eens en troerden, met wuytspreken dat sij haer liever onder Vranckrijck begeven souden dan sij nae haer wil in als niet hebbende⁺ met den coninck payseren wilden.

Op Visitacionisdach¹ quamen conincks soudaeten in Zierickzee.

Op den XIen quame bij ons fame, dat mijnheer Hirgis, ons stadhouder, nu wederom gereeschap maecktede om leger te slaen, ende waeren nu veel knechten <wuyt versceyde plaetsen opgenomen> nae Woerden getrocken om daer beleg te maeken, soe men seyde.

⁺ Op den XIIen reysden van Amsterdam tweehondert bootsgesellen om den stadthouder te wille te wesen, daertoe hij haer mocht te doen hebben tot sulcken tocht als nu scheen op handen te wesen.

Op denselfden dach werde van tleger versceydelick gesproken, want sommige seyden, dat het voer Woorden was ende seyden andere, dat het nae der Goude reysde.

Op den XIIIen werde voer seker wuytgeset, dat het leger hem nedergeslagen hadde voer Woorden ende dat men geschut ree maecktede om daer te stellen. //

⁺ Op den XIIIIen Julii hadden wij voer tijding, dat wuyt Woerden gevallen⁺ waeren seven vaendel soudaeten om op conincks leger een impressie te doen, maer werden dieselfden weder terugge gedreven ende verloren veel volcks, geslagen sijnde, met een capiteyn, die gevangen werde.

⁺ Op den XVen ontfing ick een missive wuyt Utrecht ende vermelde die, dat bij hem sprake was hoe der Goude nu belegen was. Andere seyden, dat die tocht scheen te willen vallen op Gousluys. Ende en quame niet sekers, maer stelden veel alleen haer fantasiën voert, ygelick nae hijt begeerde, souckende doer sulx malcander in haer swaer verdriet wat te verstarcken ende te vertroosten.

⁺ Op den XVI verhoerden wij wederom veel quaets, hoe die guesen Zirickzee wederom belegen hadden, hoe ter Goude groet rumoer geweest had met dooden ende vanghen van veel goede catholiken, sonder eenich bescheyt waerdoer sulx geschiet mocht sijn. Ende hoe dese voirn. sprake van tleger voer Woorden of der Goude geheel falgeerde, met nu te seggen dat daerwerts noch maer vijf ofte ses vaendel knechten gereyst waeren.

⁺ Op den XVIIen liepe fame, dat wuyt die Zuythollantsche steden een

+ Victorie, waerdoer Zierickzee voerseker onder den coninck coemt.

+ Die guesen bliven noch even harnackich ende en troeren niet.

+ Op onser Vrouwen Visitacie gaet Zierickzee over.
Woorden werdt belegen.

1 2 Juli.

+ Bootsgesellen reysen van Amsterdam tUytrecht.

+ f. 295. v.

+ Wuyt Woorden vallen soudaten tegens conincks leger.

+ Fame, dat der Gou belegen is. Fame van Gousluys belegen te sijn.

+ Bedroufde tijdinge, hoe Zierickzee wederom belegen soude sijn etc.

+ Die guesen seynden een commissarius om van contract te spreken.

[p. 583]

commissarius van den guesen gesonden was an conincks Raedt om te begeren, dat weder vergadering geleyt werde ten eynde men tracteren mocht of dese turbele waer neder te leggen. Ende hadde dese commissarius tAmsterdam geweest, wesende van Rotterdam¹.

Op den XVIIIen spraeck men, dat binnen der Goude gecomen waeren⁺ acht vaendel knechten behalven vijf andere vaendelen, die daer tevoeren in waeren, ende gesciede dit om den gemeente te bedwingen, dat sij haer des conincks armey niet overgeven en souden, soe sij nu vrees hadden dat het leger daer comen soude.

Van Woorden werde oeck weder op een nieu op dese tijt vertelt, dat⁺ conincks regement daervoer noch altijts stercker werde ende van dat te beleggen starcke spraeke was.

Op den XIXen quamen bij ons twee nonnen wuyt Poel, die tApcou⁺ geweest hadden om daer van haer pachters wat te haelen tot onderhout van hem, ende seyden dese, dat sij gruwelick voer Woorden hadden hoeren scieten, mets te vertellen datter sommige capiteyns van conincks volck wuyt Woorden gescoten waeren.

Die gemeen man seyde oeck hier, dat binnen Woorden provande onbrake, dat die gemeente daer twistede ende datter oeck sommige wuytgevallen waeren, die dese voers. dingen affirmeerden.

Werde mede vertelt, dat die bootsgesellen over die hondert tonnen⁺ biers genomen hadden, die gesonden waeren wuyt Delft om in Woorden gebracht te werden.

Op den XXen ghinge mijn nichte Apollonia Claesd. van mij wuyt het⁺ convent ter Lely om te woenen, te dienen ende wat te leeren in een goet mans huys op Rocking binnen Amsterdam.

Op den XXIen quame bij ons een vrouwe wuyt Alckmer ende seyde die ons, dat in Alckmer groete twist ende tweedracht waer, sulx dat die pertiën daer gestadelick tumultueerden ende malcander dreychden om te slaen. Der werden sommige gevangen ende als die fame voertquaem, soe quaeme die contrari pertie ende wilden die wederom los hebben, maekende groete confuys. Men vreesde van dage te dage, datter groete moerderie vallen wilde onder hemluyden, ende waeren veel menschen hierdoer in swaer hartseer ende verdriet.

Op den XXIIen quame tot Amsterdam wuyt der Goude die suster van⁺ ons medebroeder heer Cornelis Adriaensz ende vertelde ons die, dat binnen der Goude tegenwoerdelick ofgebroken werden die conventen van den Minrebroeders² ende Regulieren aldaer, doende dat om daer een bolwerck te maeken tegens des conincks heercracht. Sij seyde, dat sijself veel loots gesien had, twelck // daervan gebroken was.⁺

1 Op 6 Juli 1576 gaven de Staten van Holland paspoort aan Willem Oom (van Papendrecht) ten behoeve van vredesonderhandelingen met de vijand. Waarschijnlijk verrichtte hij het een of ander, dat men niet goedkeurde, want op 17 Juli 1576 blijkt hij huisarrest te hebben en kort daarna gevangen te zijn gezet. Pas na de pacificatie werd hij ontslagen. (R.H. 107, 114, 127 en 196). Hij was eerst raad te Dordrecht, later burgemeester van Rotterdam en stierf 1579 (Van der Aa en Van Balen II, 1187).

+ Ter Goude comen guesesoudaeten, acht vaendelen.

+ Van Woorden fame.

+ Item van Woorden.

+ Voer Woorden werden over die hondert tonnen biers genomen.

+ Apollonia Claes, mijn nicht, gaet tAmsterdam dienen.
Tot Alckmer is groete pertie.

+ Die conventen werden ter Goude ofgebroken.

2 Op 11 Juni 1576 besloot de vroedschap het gehele convent van de Minderbroeders af te breken (vr. boek fol. 141).

+ f. 296. r.

[p. 584]

⁺ Op den XXIIIen Julii verbreyde hem die fame, dat die Spaengers, die voer Zierickzee geweest sijn, haer tegenwoerdelick seer stelden tot rebellie, doerloepende Brabant, daer sij Roosendail, Bergen ende andere dorpen haer vermaten te plonderen op den tytule, dat sij gelt riepen ende hem beclaechden van haer quade betaelinge. Ende quame hierdoer, dat die voortganck in des crijchshandele getardeert werde ende geheel onderweechs bleve, sulx dat het een swaer verdriet was om sien hoe deerlick veel menschen haer hierdoer gevoelden.

⁺ Op den XXIIIIen quaeme binnen Amsterdam wuyt Haerlem de heere ende pater van tconvent tot Room binnen Leyden ende hadde onderweech in groete vreese geweest van doer den guesen gevangen te werden, alsoe hem gemoeteden wel XI ofte XII royscuyten, sterckelic royende, bevracht met wel anderhalf hondert man, ende en conden niet weeten wat volck dit wesen mocht of wat sij voerhebben mochten, maer oerdelden meest al dat dit guesen waeren. Dese goede heere hadde eerst tot Utrecht geweest een deel tijts, hiernae behiel hij hem wat bij ons tAmsterdam ende trock naemaels tot Haerlem, loepende van de een plaets tot die andere doer benautheyt, souckende overal waer hij sijn nootlick onderhout soude mogen vinden. Ende vindende hem overal even becrompen, soe quaeme hij nu om voert op Brabant te reysen, daertoe geporret doer goede vrienden, dien hij daer hadde, die hem ontboden, dat sij niet en twivelden, quame hij daer, of hij soude daer wel een goeden kerckelicken dienst vercrigen, daervan hij sijn cost soude mogen haelen.

⁺ Op den XXVen naemen die guesen twee scuyten met volck tusschen Amsterdam ende Utrecht, waerdoer wederom onder den gemeente quaeme veel weedemoedich beclach, als die nu waenden claerlick te sien, dat sij maer met loogens getroost werden, merckelick in de fame, welcke nu een deel tijts geloepen had, dat Woorden met allen seer an alle canten belegert was, sulx datter nyemant wuyt mocht, daerwuyt tegenwoerdelick gesuspiceert werde, dat dese roevers gecoemen waeren.

⁺ Op den XXVIen sprack men, dat die guesen seer vermeerden tusschen Utrecht ende Amsterdam om die wech onveylich te maeken ende werde ygelick bevreest om die passagie te bereysen.

Op den XXVIIen ontfingen wij wederom tijdinge, dat het leger, twelck voer Zierickzee geweest had, hem nu nederwerts bekeert had ende gereeschap maecktede om tlant van den Briel te in vaderen. Men seyde, dat sij wel met duysent scuyten gefurneert waeren om op die landen te coemen.

⁺ Op den XXVIIIen werden missiven binnen Amsterdam gelesen inhoudende, hoe sommige Spaense vaendelen in dullichheyt geweest sijnde voer Machlen¹ om daer met gewelt in te comen, daer ofgeweert ende geslagen waeren, ende als dese haer passagie maeckteden nae Bruysel om daer mede het rumoer te maeken, soe sijn tot dese gecomen sommige gecommitteerde ende is soe met dien geparalementeert, dat sij tevreden geworden sijn.

⁺ Op den XXIXen sach men die menschen geheel desolaet, doerdien dat soe weynich gevordelt werde tot pacificatie ofte onderbrenginge deses tegenwoerdige beroeringe, want hoewel dachlix veel belooft werde van dit ende

+ Die Spaengers tumultueren in Brabant.

+ Die pater van Room binnen Leyden reyst nae Brabant.

+ Der werden wederom scuyten genomen tusschen Utrecht ende Amsterdam.

+ Die passagie tusschen Utrecht ende Amsterdam is heel onvrij. Fame vant leger voer Zierickzee.

+ Die Spaengers werden gecontenteert.

1 Op 21 Juli 1576 waren de muitende troepen voor Mechelen, op 23 Juli voor Brussel (M.A. I, 193).

+ Die menschen werden desolaet.

[p. 585]

dat sulx ende sulx te coemen, soe en werde nochtans niet anders vernoemen dan dat tlant altijt verder in swaerder bangicheyt gedreven werde.//

Op den XXXen Julii werde binnen Amsterdam een missive getoont, inhoudende⁺ hoe binnen der Goude gevangen waeren vier burgeren¹, daeronder⁺ een was die soon van Evert Claesz², s.m., genaemt Dirrick Evertsz³. Ende werden noch wel twalif andere gesocht om oeck gelijck tractament te ontfangen, die nu al soudaeten in haer goet mosten lijden, gelijck die lijf ende goet verbeurt hebben. Altwelck hem overquaeme, om saeke want sij naerstich geweest waeren tot persuasie om te accepteren sulcke presentacie als haer nu op een nieuwen bij missive van den coninck ende die guvernoer ofte die Staten van de landen betreftende die pacificatie gedaen waere.

Op denselfden dach quame noch missive van Triel^a, inhoudende dat⁺ groete hope voer die hande waere van pays over die landen te coemen binnen corte tijde.

Op den XXXIen spraeke mij een weduwe, in Oudewater deerlick bedurven, die nu binnen acht daegen binnen der Goude geweest was. Dese affirmeerde, dat waerachtelick binnen der Goude sulck volck gevangen was als op dach tevoeren geteykent staet ende dat daerinne noch soudaten⁺ coemen souden tot XVIII vaendelen toe. Sij seyde mede, dat men daer seer spraeke van pays.

+ f. 296. v.

1 Op 29 Juli 1576 besloot de vroedschap, dat men Van Swieten zou verzoeken de vier door hem gevangen genomen schutters onder cautie vrij te laten. Op 12 Aug. 1576, na hun vrijlating, besloot de vroedschap hun aan te raden om zich volgens de eis van de Staten van Holland voor dit college te gaan verantwoorden (vr. boek fol. 148vo en 149vo). Uit de desbetreffende resolutiën van de Staten van Holland van 29 Juli en 8 Aug. 1576 blijkt, dat zij inderdaad schadelijk werden geacht voor de gemene zaak (R.H. 126 en 129).

+ Ter Goude werden wederom goede luyden gevangen.

2 Evert Claesz had een huis te Gouda (kohier 1556 fol. 4).

3 Dirc Evertsz had een huis te Gouda (kohier 1556 fol. 14vo) en een lijfrente op Gouda (rek. 1572 fol. 91 vo).

a Er kan ook ‘Tael’ staan. Het gelukte mij niet uit te maken, welke het juiste is.

+ Hope van pays.

+ Van soudaten binnen der Goude.