Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Juni]⁺

Op den eersten Junii liepe tijdinge, dat conincks armey voer Zirckzee⁺ wederom groete victorie¹ gehadt hadde tegens den goos, die daer quamen om⁺ dien stadt ontset te doen. Ende was nu die passagie nae het leger heel vrij ende veylich.

Op den IIen werde seer onder die gemeent verspreet, dat Zirckzee gespijst⁺ soude sijn doer driehondert mannen, die ygelick met een sack vol provandes op haer schoër hebbende over lant ende sommige wateren doerwaënde in den stadt gecoemen souden sijn. Dese fame reese wuyt een vrouwe, die wuyt Hoorn gecoemen sijnde had vertelt, hoe die guvernoor van Hoorn hadde doen beyeren ende van hem gaef, hoe hem seker gemaeckt waer, dat in manier als vertelt is Zirckzee ghespijst was. Maer en wist nyemant anders, tsij burgemeester oft andere yemant, hier yet van. Ende werde dit van sommige tot droufheyt opgenomen, maer waeren veel diet maer voer logentail ontfingen.

Op den IIIen hadden wij nieuwe rumoer, contrarie tgunt op dach tevoeren⁺ vertelt werde. Men seyde van wonderlicke groete victorie voer Zirckzee, daerdoer den goosen ofgeslagen was haer ammiraelschip, daerop laegen wel XL metale stucken, met noch andere scepen, onder den welcke geslagen waeren wel XL van des prinschen edelen met wel II M goesesoudaeten.

Op den IIIIen continueerde die fame van die victorie voer Zirckzee ende⁺ werde buyten Amsterdam in de scepen tot triumphe seer geschoeten ende geviert, sulx mede gedaen was bij den guesen, die contrarie tijdinge bij hemluyden verstroyden.

Op den Ven hadden wij tijdinge, dat die prinsch wederom gereeschap⁺ maecktede om noch tleger voer Zirckzee te becrachtigen. Men seyde van meerder scepen, daer hij waende victorie mede te vercrigen, ende dat hij hiertoe sijn adherenten seer scattede, sulx dat die fame liep, hoe die van der Goude nu gestelt waeren om XLVIII duysent R. gl. op te brengen.

Op den VIen spraeck men, dat die stadthouder, die in Gelrelant geweest⁺ hadde, nu wederom tot Utrecht gecoemen was, versien sijnde van ontrent vijftich vaendel knechten, dien hij wuyt versceyde steden gelicht hadde, mids denselfde steden eedt ofgenomen hebbende, dat sij die mayesteyt obediënt ende getrou souden bliven. Ende meenden veel, dat nu onlanx wederom wat angerecht soude werden, sonderling overmids dat men wel

+ f. 291. v.

+ JUNIUS.

1 Bedoeld is het gevecht voor Zierikzee in de nacht van 27/28 Mei 1576, waarbij de admiraal Boisot sneuvelde en zijn schip werd vernietigd (Pot 50).

+ Conincks soudaeten hebben voer Zircksee victori.

+ Fame, dat Zirckzee gespijst soude sijn.

+ Victorie van conincks wegen voer Zirckzee.

+ TAmsterdam wert geviert.

+ Die prinsch maeckt noch gereeschap om Zirckzee tontsetten.

+ Die stadthouder comt wuyt Gelrelant tot Utrecht.

[p. 576]

vermercktede hoe hiertoe apparaet gemaeckt werde met beschuyt ende ander commissiebroot te backen binnen Utrecht.

⁺ Op den VIIen quame Huych Jansz, die soon van de oude Jan Huygensz van der Goude, wuyt der guesen gevangenisse, naediemael hij binnen Delft lange geweest was ende veel swaer verdriets geleden hadde. Het hadde hem weynich min als seven hondert R. gl. gecost ende quame evenwel een⁺ groet goes, broeder van de Vosgis ter // Goude, tot Haerlem gevangen, tegen hem wuyt, sulx dat hij maer als een raubaut gewardeert en werde.

⁺ Op den VIIIen hadden wij verscheyde malcander contrari tijdinge, daermede die één pertie wuytstelde, dat coninx leger voer Zirckzee opgebroken ende heel verstroyt was, ende seyde die ander pertie, dat Zierickzee onder den coninck hem begeven had. Ende en wist nyemant sekere redenen bij te brengen, daermede mocht bliken, dat het tgunt bij hem wuytgestelt werde waerachtich waer. Maer werde bij igelick gesuspiceert, dat dit alleen dus gedreven werde onder die pertiën, omdat die één dander socht te bedroeven ende te ontroeren.

⁺ Oeck spraeck men hier, dat die goos nu wederom met haer armey nae Zierickzee waeren om tselfde noch te ontsetten.

⁺ Op den IXen Junii quaeme binnen Amsterdam die bisschop van Haerlem ende werde dese met vier convoyscepen overgebrocht. Sijn bootschap was om die kinderen te vormen. Die den secten toegedaen waeren, hadden hiermede veel te doen ende bespotteden dit, maer waeren die goede catholike hierinne seer verblijt, lovende God, dat hij gracie gave, dat sij noch sien mochten haer kinderen dat heylige vormstel te ontfangen.

⁺ Op den Xen quaemen binnen Amsterdam die coyen opt stal, twelck geschiede doer oersaeck van het seer coude onnatuerlick weder ende die gestadige noordewint, waerdoer die wateren an ende an hoeger werden, sulx dat die landen heel onder liepen ende en wisten die menschen niet warwerts sij haer van benautheyt laeten souden.

⁺ Op den XIen spraeck men hoe wuyt Zirckzee gecomen waren tot den prinsch een bode, die hem vercondichde, dat die victualie daerinne niet langer en was dan voer vijf daegen. Ende beloofdede die prins, dat hij op dese tegenwoerdigen dach haer soude ontsetten. Ende waeren nu darwerts sekere schuyten met victualie gesonden, soe hij meende sijn voirn. concept met scuyten te effectueren, waertoe hij oeck die van Zirckzee sonderlinge zeynen gestelt hadde, hoe zij wuytvallen souden tot conincks leger ende met hem scermutselen om sulx met clouckheyt onder tschermutzelen in den stadt te coemen.

⁺ Op den XIIen sach men binnen Amsterdam, dat die goosgesint waeren haer oeren opstaeken als die wat sonderlings tot des prinschen vordel vernoemen hadden, ende men began te verstroyen, dat die goos voer Zirckzee wat bedreven hadden.

⁺ Op den XIIIen began wederom tijdinge te loepen, dat die goos nu op een nieuwen voer Zirckzee die nederlage gehad hadden met verlies van veel scuyten.

Op den XIIIIen presenteerde ick voer den bisschop binnen Amsterdam om⁺ gevormt te werden twee maechde // kens van Abcou tsamen gesusteren,

+ Huych Jansz van der Goude comt wuyt der goesen gevangenisse.

+ f. 292. r.

+ Malcander contrarii tidinge van Zirckzee.

+ Die guesen sijn wederom nae Zierickzee.

+ Die bisschop van Haerlem compt tot Amsterdam vormen.

+ Die beesten (co)men tAmsterdam opt stal van opwater ende onweder.

+ Der compt (één) wuyt Zirckzee tot den prinsch.

+ Die goosen steken haer oeren op.

+ Fame, dat die goos wederom die nederlage heeft.

+ f. 292. v.

[p. 577]

genaemt Maria ende Aefken Anthonisd., ende waeren nichten van S.⁺ Emmetgen Maertensd.,¹ procuratrix ter Lely.

Op den XVen Junii quame binnen Amsterdam missive wuyt Utrecht gescreven, inhoudende dat op Pinxterdach² laetsleden geperlamenteert was tusschen conincks armey ende die van Zirckzee ende waeren soe overgecomen, dat die van Zirckzee haer in obediëntie begeven souden onder den coninck op den XIIIen deser tegenwoerdige maent, soe verde die prinsch <dien sij seer betrouden> hem voer dien daege niet en quame ontsetten.

Op den XVIen hadden wij noch tijdinge hoe Zirckzee gesloten was om⁺ onder die mayesteyt haerselven te begeven ende dit geschiën soude op den XXen deser maent, met conditie dat sij haer lijf ende goet behouden souden, waert saeck sij binnen desen tijt den grave van Boshuy met noch een groet monsuer³ wuyt conincks armey, bij den goosen gevangen, conden haerder gevanckenisse los maeken, maer souden staen tot genae ende ongenae, waert saeck dat bij hem niet geëffectueert mocht werden. Dit was mede met een missive binnen Amsterdam verspreyt.

Op den XVIIen werde niet altoes geseyt dan dat men sonder vertreck voerseker verwachtede open bescheyt, dat Zierickzee onder den coninck⁺ soude sijn. Ende werde hierbij vertelt, hoe die goos malcander opmaecktede om te persisteren bij haer rebellie met lasteringe van alsulcke missiven als hem van des conincks ende der Staten wegen met presentacie van vrede waeren overgesonden. Sij persuadeerden malcander, dat soe wat sulx gedaen werde maer waeren treken ende loose cloucke pracktiken, alleen wuytgeleyt om haerluyden sulx om hals ende lijf te brengen soe die graven van Hoorn ende van Egmondt⁴ hiervan genouch exempelen waeren. Ende gaven tot desen eynde wuyt onverdrachlicke, afgriselicke, famoos libellen, inhoudende niet dan blasphemie tegen den Staeten ende den catholike religie.

Op den XVIIIen sprack men van groete victorie, bij den cornel in Vrieslant⁺ tegen den goesen gehadt, ter plaetsen daer voerens of geteykent staet dat sij invasie op Vrieslant gedaen hadden⁵. Men seyde, datter wel seshondert verslegen waeren ende die andere veel verdroneken ende voert van malcander versceyden ende verstroyt.

Op den XIXen hadden wij binnen Amsterdam wederom groet verdriet,⁺ doer oersaeck dat die goos in de voirgaende nacht voer Jan Royenpoort wel over die hondert linde webbens genoemen ende sommige luyden met haer gevangen wechgevoert hadden. Der warden oeck onder dese webbens genoemen veel rijcke luyden haer gewasschen clederen, nu op die bleyck gedaen, waerdich seer veel gelts.

+ Ick brenge II kinderen van Apcou voer den bisschop. Tijdinge van Zircksee.

1 Emmetgen Maertensdr., geb. 1514/15, afwisselend suppriorinne en procuratrix van de Nieuwe Nonnen (Van Eeghen 265).

2 10 Juni.

+ Fame, dat Zierickzee met den coninck overgecomen is.

3 Bedoeld is Maximiliaan van Kruiningen of Adolf van Haemstede (Pot 56).

+ Die guesen maeken malcander op om bij haer rebellie te bliven.

4 Lamoraal, graaf van Egmond, en Philips van Montmorency-Nivelle, graaf van Horn, werden 5 Juni 1568 te Brussel terechtgesteld (M.A. I, 67).

+ Victorie tegens die goos in Vrieslant.

5 Vier weken na het aanleggen (12 Mei 1576) van de schans te Oostmahorn moest Barthold Entens die weer verlaten (Rengers ten Post II, 7).

+ Die goosen rooven webbens voer Amsterdam.

[p. 578]

⁺ Op desen dage werden binnen Amsterdam opt stadthuys een outaer¹ geconsecreert doer den bisschop van Haerlem.

Op den XXen werde geseyt, dat binnen Zirckzee groete ellendicheyt geleden werde ende dat die menschen daer binnen malcander aeten, weynich⁺ beweecht in soe groete afgriselickheyt, alleen // souckende om in haer⁺ verkeertheyt te bliven. Die leeser mercke hier der menschen swaere ellendicheyt, onder denwelcken soe deerlicke saeken conden bedocht werden. Oft al maer wuytstelle waeren, tgunt men hier wuytstelde!

⁺ Op den XXIen Junii werde een schuyt met lantluyden, die tAmsterdam reysden om die processie met het hoochwaerdich sacrament te sien <alsoe het des heylich sacraments feest was>, van den guesen op die Diimermeer genoemen. In dese schuyt was een vrou, die van dage te dage verwachtede om van kinde verlost te werden.

⁺ Op desen dach werde oeck geseyt, dat sommige Engelsche soudaeten, die van den guesen wegen den scans tot Crimpen bewaerden, an des conincks capiteynen gecoemen waeren, versouckende perdoen ende paspoert om veylichlick wederom in haer lant te reysen, met presentacie dat sij denselfde scans wederom wilden brengen onder des conincks gewelt.

⁺ Op den XXIIen quame een vrou wuyt Delft ende vertrock die, dat onder den goosen tijdinge liep, hoe sij op den XVen deser maent wederom voer Zirckzee, <twelck sij noch sochten tontsetten>, een groete nederlage gehadt hadden met verlies van veel volcks wuyt hemluyden.

Op desen dach werden noch versceydelick van Zirckzee gesproken, want sommige spraken dat het onder des conincks obediëntie gecoemen was, ende seyden andere, dat het gespijst was.

⁺ Quame voorts tijdinge, dat veel huygenosen wuyt Vranckrijck <daer men nu seyde pays² te sijn> in Vlaenderen gecomen waeren tot bijstant van den goosen, meenende tgheheele leger voer Zierickzee te verdriven, ende werde oeck geseyt, datter veel van die int incomen van Vlaenderen geslaegen waeren, andere vertrocken dat des conincks volck daer die nederlage gehad hadde.

⁺ Op den XXIIIen quame mijn nichte, Apolonia Claesd. van Vlaerdingen, binnen Amsterdam ende vertrock ons dese, dat in gooselant seer weynich spraeck was van Zierickzee, soedatter nyemant conde weten hoe het daer stonde. Sij seyde mede, dat die prinsch in Zeelant was, bij hem hebbende genouch alle zijn macht, met fame dat hij practiseerde oft noch mogelick mocht sijn om te ontsetten Zierickzee.

⁺ Op den XXIIIIen hadden wij tijdinge, dat huyden acht dagen geleden wederom des conincks leger voer Zierickzee van den goosen groot anstoet geleden hadde, maer triumpheerde die conincklicke armey ende hadde victorie. Ende werde hierbij geseyt, dat daer nu wederom geperlamenteert⁺ was tus // schen Zierickzee ende den coninck, met hope datter nu al accort was.

⁺ Op den XXVen Junii continueerde die fame van Zirckzee, op dach tevoeren verspreyt, ende werde nu daerbij geseyt, dat noch seer groete hope

+ Opt stadhuys tAmsterdam werdet een outaer gewijt.

1 Dit altaar stond in de St. Elisabethskapel in het stadhuis (Mndbld Amstelodamum 1951, 107).

+ f. 293. r.

+ Swaere ijselicke dingen.

+ In de Diimermeer nemen die guesen een scuyt met lantvolck.

+ Fame van Crimpen.

+ Verscheyde tijdinge van Zierickzee.

+ Fame, dat die huygenosen wuyt Vranckrijck Vlaenderen invaderen.

2 Op 6 Mei 1576 was de vrede in Frankrijk getekend (Bezold I, 176).

+ Apollonia, mijn nicht, comt tAmsterdam.

+ Victorie tegens die goos voer Zierickzee.

+ f. 293. v.

+ Die fame van Zirckzee continueert.

[p. 579]

was van pays overal te coemen, met affirmatie dat mer tegenwoerdelick⁺ seer in tracteerde.

Op den XXVIen quame breede tijdinge, dat Zierickzee tusschen den⁺ XXI ende den XXIIen deser maent onder den coninck gecoemen was met accort, ende ontfingen dese fame van Haerlem, daer men seyde dat volck van Rotterdam, Delft ende Leyden gecoemen waeren, affirmerende dat in de voirn. steden voer seker vertelt werde dit waerachtich te sijn.

Op den XXVIIen werde Claes Dirrickz Craeck van sijn huysvrou⁺ binnen Amsterdam gemist. Hij hadde op dach tevoeren in een herberch geweest om te accorderen sommige pertie ende was vandaen gescheyden tsavonts ontrent achten, maer hij quaeme niet thuys ende conde nyemant weten, waer hij geëyndet mocht sijn. Dese was van der Goude ende hadde hem sonderling wel gehad tegens alle verdreven goede menschen, die bij hem mochten coemen.

Van Zierickzee veranderde die fame hier wat ende warde nu geseyt, dat⁺ die conditiën, daermede sij in genaede souden ontfangen werden, nu geconsenteert ende vast waeren.

Op den XXVIIIen sprake mij een religioos wuyt Heyloo, pater eertijts⁺ van Driel¹, die nu van Schoonhoven quaeme, ende vertrock die wonderlicke dingen dien hij gesien hadde. Aldereerst, dat binnen Schoonhoven twee wuyt der Goude, gevangen aldaer gebrocht, doer den Spaengers bedwongen werden dat die één dander most ophangen ende verworgen, met belofte dat die twerck vant verwergen dede soude sijn lijf behouden, maer falgeerde tselfde, want die ten tijde als hij meende wech te ghaen doerschoeten werde.

Ende quaemen dese Gouwenaers in dit deerlick verdriet, doerdien dat sommige Spaengers, wuytgetrocken om te roeven, doer die van der Goude in Stolck besingelt, overvallen ende tot ontrent ses of seven toe doersteken ende deerlick mishandelt waeren.

Seyde voerts, dat hij oeck gesien hadde hoe conincks soudaeten raesende⁺ sijnde, doerdien want sij gheen gelt en ontfingen, in groeter furie het dorp tot Marsen² hadden overvallen, geplondert ende soe getribuleert, dat die buyren daer riepen, dat die guesen heylich waeren in comparatie van sulcke tyrannie als hem dit volck nu andede.

Op den XXIXen werde binnen Amsterdam tot sinte Agnieten begraven⁺ die voirn. Claes Dirrixz van der Goude³, als hij daechs tevoeren gevonden was, verdroncken int water voer S. Ceciliënconvent, maer en werde niet vernomen doer wat middelen dese goede man tot dese misval mocht gecomen sijn, ende was noch tsavents tot acht uwren gesproken als hij voert achter // bleef ende van sijn volck gemist werde. Die Heere sij sijn ziele⁺ genaedich. Amen.

+ Fame van pays.

+ Fame, dat Zierickzee conincks is.

+ Claes Dirrickz Craeck van der Goude: dese wert tAmsterdam gemist.

+ Van Zierickzee.

+ Twee Gouwenaeren hangen malcander binnen Schoonhoven.

1 Regularissen van S. Anna Troon in Driel, aangesloten bij het kapittel van Venlo (M.B. II, 61).

+ Conincks soudaten plonderen Marsen.

2 Maarsen.

+ Claes Dirricksz werdet begraven.

3 Blijkens het begraafregister van de Oude Kerk betaalde de pater van het St. Agnietenconvent aan de pastoor het begraafgeld van 4 gulden, 7 st. voor Claes Dircxsz van der Goude, die op 29 Juni 1576 in zijn convent was begraven.

+ f. 294. r.

[p. 580]

⁺ Op den XXXen Junii^a en verhoerden wij niet altijts, maer hiel hem ygelick seer stil ende ontviel veel menschen die moet, dien sij gehadt hadden doer die voergaende tijdingen van Zierickzee, sorch hebbende dat hem nu wederom wat swaerder opcomen soude, soe toch sulx veel pleech te geschiën dat goede tijdinge altijts wat quaet volchde.

+ Den goeden ontvalt haer moet.

a Er staat ‘Julii’.