Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Mei]

Op den eersten Mey werde bij ons gedaen die electie van de nieuwe⁺ mater binnen Schoonhoven tot sinte Elyzabeth ende werde dieselfde geconfirmeert⁺ op die naevolgende dach. Desselfde nieuwe gecoeren mater haer eygen suster werde mede tot dien dage procuratrix gemaeckt int voirs. convent. Die conditie was hart ende vreeselick, maer mosten die nochtans haer des Heeren juck onderwerpen.

Op den IIen quame binnen Schoonhoven wuyt Utrecht die pater van⁺ de Clarissen binnen der Goude, alleen om te intercederen voer den voirn. Gerrit, meenende noch meerder nederslach te verwerven, maer en vercreech op sijn peticie niet mendallen ende werde van den Spaengers wel spitich toegesproeken boven der Spaengers manier, die den minrebroeders altijts plegen te eeren ende in waerde te houden.

Op den derden werde dese voirn. Gerrit Reyersz wederom op die poort⁺ scelmsgewijs gebrocht ende geschiede dat doer oersaeck want het rantsoongelt niet opgebrocht en werde.

Op dese tijt spraeke ick noch andere, aldaer gevankelick op die poort leggende, wesende poorters van der Goude, daeronder was een genaemt Jan Dul.

Op den IIIIen hadden wij tijdinge van Zierickzee, hoe die guesen seer groete nederlaege hadden gehadt // in haer attentate om Zirickzee te ontsetten².⁺ Men seyde, dat sij daer gelaten hadden bij die XXIIII scepen met seer veel volcks.

Op den vijfden ontfingen wij wuyt Utrecht sekere scriftueren van den⁺ stadthouder, daerin waeren autentike copiën van een missive bij den coninck wuyt Madril gescreven ende een ander van den Staeten, guvernoors tegenwoerdelick over dese Nederlanden³, nedergesonden, met ordinancie dat wij denselfden souden doen coemen binnen der Goude om den goeden burgers te adverteren, dat sij weten souden, hoe die coninck geneycht is om sijn steden tot gerusticheyt te brengen.

Op den VIen of daeromtrent werde Berchambocht buyten Schoonhoven⁺ deerlick van den guesen geheel verbrant ende werden die clocken van die kerck aldaer binnen Schoonhoven gebrocht.

Op den VIIen screven wij an die van der Goude ende sonden aldaer die⁺ voorseyde missiven. Ons brief was onderteykent doer mijn, doer meester Jacob Heynrixz ende Willem Vroesen.

+ MEY.

+ Tot Schoonhoven wert een nieuwe mater ghemaeckt.

+ Die Spaengers en achten die minrebroeders niet.

+ Gerrit Reyersz wert op die poort gebrocht.

2 De schrijver doelt waarschijnlijk op de poging van 27 April 1576 om St. Annaland te nemen (Pot 49).

+ f. 289. v.

+ Der comen missiven van den coninck ende den Staeten.

3 Op 24 Maart 1576 had de koning de Raad van State, die dit reeds in feite had gedaan, autorisatie gegeven voorlopig het gouvernement uit te oefenen (Terlinden 138).

+ Berchambocht werdet verbrant.

+ Wij senden missiven ter Goude.

[p. 572]

⁺ Op den VIIIen¹ hadden wij tijdinge, dat die goesen Muyen ingenomen hadden ende werde wuyt Schoonhoven een vaendel Spaengers ontboden ende reysden oeck soudaeten wuyt die Nieupoort om Muyden weder te crigen.

Op den IXen werde tot Schoonhoven vertelt, dat die goosen Amsterdam opgeeyschet hadden ende dat die van Amsterdam daertegens seer geschooten hadden, haer nieuwerts inne te wille willen sijnde.

Op den Xen reysde die stadhouder met seker armey ende geschudt nae Muyen toe.

⁺ Op den XIen werde Muyen² wederom doer den stadhouder onder den coninck gebrocht met gewelt ende bleven hier veel goesen.

⁺ Op den XIIen quame binnen Schoonhoven tijdinge wuyt der Goude, dat Zirckzee hem onder den coninck met tractaet gegeven hadde, maer werde tselfde logentail bevonden.

Op den XIIIen quamen die Spaengers van Muyen wederom binnen Schoonhoven ende brochten met haer vijf gevangens van Muyen.

⁺ Op den XIIIIen begon men wuyt te stellen, hoe groete apparaet gemaeckt werde soe tot Antwerpen als tot Utrecht om het leger wederom te velde te brengen ende schickten haer die vreemdelingen, die haer tot soetelen begaven, om gereet te sijn tot reysen. //

⁺ Op den XVen in Mey saegen wij den Spaengers binnen Schoonhoven⁺ seer veel vroochdes bedriven. Sij ternoyden, sij scoten ende sij scermde ende en hadden haer niet anders oft lant in alle welvaert ende vroochde geweest hadde.

⁺ Op den XVIen waere ick tot Utrecht ende vonde daer veel menschen seer bedrouft doer fame, die daer subitelick verspreyt werde, dat Zierickzee gespijst was doer den goesen. Die authoor van dese fame was van Hoorn ende seyde die, dat hijt wuyt den mont des presidents van Hollant gehoort hadde. Die president, hiervan gevraecht sijnde, versaecktede dit geheel wel naerstelick, soedat nyemant conde weten wat hij hiervan dencken soude.

⁺ Op den XVIIen hadden wij tijdinge van Woorden, hoe die met veel scuyten, in getale XXIX wel, geconvoyeert sijnde wuyt haer stadt reysden, sommige om goet wech te brengen ende andere om provant te haelen. Ende waeren dese scuyten met haer convoy in des conincks soudaeten handen gecoemen, mids datter veel guesen geslagen ende oeck gevangen waeren.

⁺ Op den XVIIIen presenteerde ick voer mijnheer van Hebron³ fratrem Cornelium, conventuael in den Donck, ende wan die aldaer sijn perdoon⁴, soedat hij geabsolveert werde van altgunt hij in dese goserie misdaen mocht hebben.

⁺ Op den XIXen reysde ick wederom nae Amsterdam ende worde ten tijde

+ Muyden wert gues.

1 Waarschijnlijk is dit een voorbarig bericht, daar de schrijver niet te Amsterdam maar te Schoonhoven vertoefde. De inneming geschiedde op 9 Mei 1576 (Bor IX, 677 en Ter Gouw VII, 149).

+ Muyden werdet weder ingenomen.

2 Muiden werd twee dagen na de verovering door 's prinsen troepen weer door de Spaanse troepen heroverd (Ter Gouw VII, 149).

+ Fame van Zierickzee.

+ Fame van apparaet tot oerloch.

+ f. 290. r.

+ Die Spaengeren ternoyen.

+ Fame, dat Zirckzee gevitalieert is.

+ XXIX scuyten van Woorden werden genomen.

+ Fr. Cornelius Nieupoort wint sijn perdoon.

3 Joachim van Oprode, geb. ± 1515, sedert 1571 als bisschop van Hebron wijbisschop bij het aartsbisdom Utrecht, st. 2 Juli 1576 (N.N.B.W.).

4 Op grond van de bul van paus Gregorius XIII van 30 April 1574 (Terlinden 126).

+ Fame, dat die gues thuys ter Hart inhebben.

[p. 573]

als ick te scuyt ginc veel quaets geseyt, te weeten dat die wech heel onveylich was ende dat die guesen wel met hondert scepen voer thuys ter Hart lagen, soedat men nu qualick tot Amsterdam soude mogen coemen, maer vonde alle dese dingen maer fabulen te sijn.

Op den XXen sprack men veel, dat die goosen noch al besich waeren om⁺ die één pleck ofte die ander te invaderen, ende was vrees dat sij haer hooft hadden opt huys ter Hart.

Op den XXIen hoorden wij, dat die goosen wederom in Vrieslant begonnen⁺ te groyen ende dat sij daer ontrent Dockum een plaets ingenomen hadden.

Op den XXIIen werde geseyt, dat die cornel in Vrieslant hemselven⁺ starck maecktede ende met al sijn macht hem begave om te bespringen den gues, die nu daer seer vergadert was. Men hoorde oeck hier wederom⁺ heymelick seggen van Zirckzee, dat het gevitalieert soude sijn, maer waeren ander die contrarie voortstelden, die sulx niet gaern en sagen. Ende en waeren die verstroyde niet sonder sorge.

Op den XXIII liep fame, datter tot Bremen met justicie geexcuteert waeren // sommige wuyt dese landen, daervan één sonderling was van Amsterdam,⁺ ende was dit geschiet doer oersaeck want sij daer soudaeten tot der rebellen behouf in des conincks naem hadden angenomen.

Op desen daghe laese ick een missive, bij een abdt in Vrieslant gescreven,⁺ inhoudende dat die goos voerseker bij hemluyden te schepe een lastige impressie dede. Ende dat die oeck te lande gecomen waeren, daer sij een swaere schans hadden opgewurpen¹, maer hadde die cornel daertegens weder een gheweldige schans gemaeckt, om welck te maeken hij oeck veel van sijn volck verloren had.

Op den XXIIIIen quame binnen Amsterdam wuyt der Goude an den pater⁺ der Magdaleenen ter Goude een brief, gescreven van den gasthuysmeesters aldaer, daermede sij lieten weten, hoe die prinsch met octroy² tMagdalenenconvent hadde opgedragen ten behoeve van sint Catharynengasthuys, ende versochten an denselfden pater aviis tegens des convents provenier, die van tconvent eystede hondert ponden Vls.

Op den XXVen liep sprake binnen Amsterdam, dat Woorden van conincks⁺ soudaeten belegert was ende dat daerinne waeren wel XIIII vaendel guesen, maer meenden andere dat conincks soudaeten wat anders voerhadden, waerom sij sulx vergaderden.

Van Zirckzee liep verscheyde spraeck: sommige dat het benaut was,⁺ andere dat het noch genouch hadde tot sint Jacob³ ende waeren oeck die wuytstelden, dat het sekerlick gevitalieert was.

Op den XXVIen sprake ick den procuratrix van S. Anna tot Delft, die nu⁺ tot Amsterdam gecoemen was, maer wilde wederom nae Delft, ende seyde die dat die prinsch nae Zeelant gereyst was om te besichtigen drie geweldige groete scepen, die wederom toegemaeckt werden met scanzen daerin van

+ Die gues en rust niet.

+ Die gues groyt wederom in Vrieslant.

+ Die cornel van Vrieslant sit op.

+ Contrarie fame van Zierickzee.

+ f. 290. v.

+ Missive, dat die gues in Vrieslant nestelt.

1 Waarschijnlijk doelt de schrijver op de schans, die Barthold Entens op 12 Mei 1576 te Oostmahorn aanlegde (Rengers ten Post II, 7).

+ TMagdalenenconvent ter Goude geeft die prinsch tgasthuys.

2 Vergel. fol. 230ro. noot

+ Fame, dat Woorden belegert is.

+ Verscheyde tijding van Zirckzee.

3 25 Juli.

+ Die procuratrix van sint Anna te Delft ende seyt van Zircksee, dat die guesen tselfde noch soucken tontsetten.

[p. 574]

wolsacken ende anders, bequaem om scootvrij te sijn, ende dit tot behouf van Zierick[see] noch te ontsetten.

Dese seyde mede, dat tot Delft ende Rotterdam heel goet welvaeren was, sulx dat die guesen daer niet en schenen te troeren.

⁺ Op den XXVIIen quame bij ons één wuyt der Goude, die ons vertelde dat die copiën van des conincks ende der Staten missiven, daer boven of geteykent staet, dat doer den stadthouder in de revolteerde steden gesonden sijn, aldaer groet rumoer beoersaeckt hadden, soedat daerdoer die stad met meerder soudaeten belast ende oeck veel burgeren gevangen waeren. Hij seyde, dat die gemeente haer daer sulx benaut vonde, dat sij niet en wisten werwerts sij haer keeren souden.

Op den XXVIIIen werde ons geseyt, hoe clouckelick die van der Goude guesesoudaeten tegen wille van den gemeente ingecregen hadden. Der quamen eerst sommige guesen ontrent die stadt, veynsende haer conincks volck te sijn, hebbende verstant met die rebelle daer binnen. Ende scoeten⁺ die // wuyt den stadt daertegens, maer saegen wel werwerts die clooten⁺ loepen souden. Dit gesciet sijnde, maeckten hiernae rumoer, roupende dat men meerder soudaeten hebben most, ofte dat sij den stadt niet houden mochten, want seyden sij: ‘siet die paeupouwen ende rusten niet om ons laegen te leggen’. Ende quamen die verkeerde hierdoer tot haer wille, sulx datter ingevoert werden drie vaendelen boven dengeenen, diër tevoeren waeren. Die arme gemeent most het hiernae al mogen, men benaude haer, men vinge haer ende men dede haer alle leedt, maer mosten die paciëntie hebben.

⁺ Op den XXIXen Mey begondt men wederom van Zirckzee nieuwe tijdinge te verspreyen ende werde hier geseyt, hoe nu conincks soudaeten daer benarret waeren, sulx dat men haer gheen toevoere en mocht doen van provande, waerdoer oeck die goos haer moet seer wackerde, meenende dat Zirckzee hierdoer an hem wel bliven soude ende genouch ontset waere.

Op den XXXen hadden wij bij ons één wuyt der Goude, genaemt Aluydt Heynrix, een dochter van Proost, oeck wuytlandich ende eertijts lange op sijn lijf gevangen om saeke van de confederatie den stadt in des conincks handen te leveren. Dese seyde ons, dat die fame van apprehensie gedaen an⁺ veel borgeren - soe voerens geteykent staet¹ - wuytstel was, maer dat waerachtelick Jan Reyniersz², burgemeester, gevangen sat ende gelast werde op te brengen duysent R. gl. voer hem ende voer sijn soon IIII C R. gl., met dreigemente dat sij hem bannen souden wuyt prinschen lande ende dan al sijn goet houden als geconfiskeert. Die oersaeck hiervan was niet anders dan dat dese goede man, ten tijde als die consistorianten doende waeren om der goeder verloepe menschen haer huysen te verhuyren ende haer goederen te vercoepen, maer vraechde wuyt wiens naeme, van des coninx ofte des prinschen wegen, dese vercoepinge ofte verhuyringe ge-

+ Ter Goude rijst den burgeren veel verdriets doer sekere missiven, van de State wegen daer gesonden.

+ f. 291. r.

+ Der Goude wert clouckelick met goesesoudaten belast.

+ Fame wederom van Zirckzee.

+ Jan Reyniersz is ter Goude gevangen.

1 Vergel. fol. 290vo.

2 Op 16 April 1576 hadden burgemeesteren aan de vroedschap aangediend, dat Jan Regniersz, Regnier Jansz, zijn zoon, en Gerrit Pietersz ongeregeldheden hadden gepleegd bij de verpachting van de geannoteerde huizen. Besloten werd Jan Regniersz en Gerrit Pietersz in verzekerde bewaring te stellen en de zaak aan de prins voor te leggen (vr. boek fol. 130).

[p. 575]

daen werde, mids dat hierdoer meerder redenen gebruyckt werden. Die leeser mach oeck dit overpeynsen ende des tijts boosheyt anmercken.

Op den XXXIen quame weder binnen Amsterdam missive wuyt Bruysel⁺ gescreven, inhoudende hope van pays, die gewacht werde wuyt Spaengen, ende men vonde die hierdoer wat vermaeckt werden, maer waeren meest alle menschen doer dit ontroert, meenende dat dese fame alleen gespreyt werden om hem wat goets int ooch te geven ten eynde sij niet al te weemoech en soude bliven. Ende en geloofden van dese faem daerom niet altijts, omdat ygelick genouch bleeck, hoe dese saecken heel desperaet stonden, als die nymmermeer scenen tot een eynde te mogen comen. //

+ Missive van pays, maerwert niet gelooft.