Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Oktober]

⁺ Op den eersten Octobris hadden wij tijdinge, dat die guesen van Noorthollant⁺ twistich waren geworden tegens den guesen van Zuythollant ende hadden die van Noerthollant haer lantsaeten met edickt verboden op swaere peynen die van Zuythollant eenige goederen toe te voeren. Welcke twist geresen was doer oersaeck van tinne gelt³, tgunt doer den prinsch geordineert was dat gancber soude sijn in den steden hem toegedaen, dat die van Noordelant gheensins en wilden gedoegen.

Men seyde oeck, dat het quame doer groete scade geleden van den Noordelanders opt zeede by roevinge haerder scepen, waervan sij sochten dat men haer die scade soude helpen draegen nae beloften, dien sij in haer conspiratie tsamen hadden gedaen, maer worden haer tselfde ontseyt, met allegatie dat si selver meerder scade geleden hadden sonder dat hem daervoer enich verset geschiet was.

⁺ Op den IIen ontfingen wij tijdinge, hoe drie religiose maechden wuyt den convente der Cellesusters binnen Oudewaeter, nu gereyst nae Utrecht om na haer convent te vernemen, van den guesen gevangen waren ende worden bedwongen om den schuyt te trecken.

⁺ Op den IIIen hoorden wij, dat conincks volck met ge welt Duyvelant⁴ in Zeelant tot haer wille gecregen hadde, naedemael sij eerst daer ofgeslegen waeren wel twee ofte drie reysen, ende werde hier verslagen eenen Ruychhaver⁵ met sijn volck, die lange veel quaets ofte rebellicheyt tegen den coninck bedreven hadde.

⁺ Men seyde oeck hier, dat nu voerseker wel tseventich scepen wel geforneert ten oerloch wuyt Spaengen tot Duynkercken gecoemen waeren tot assistentie desen landen tegens den guesen, met fame dat daermede veel volcks ende gelts harwerts gesonden werde. //

⁺ Op den IIIIen Octobris ontfing ick tijdinge, dat een nonne van Poel, die⁺ wel twee jaeren bij haer pater haer gescicktelick gehouden hadde, genaemt S. Maria Jacops, weder nae Leyden gereyst was, sonder dat wij wisten om wat oersaeck, maer vreesden dat sijt gedaen hadde wuyt eenicherley desperatie, overmids dat sij sage dat der weynich hope gesien werde van geschicktheyt wederom te coemen.

⁺ Op den Ven hoorden wij, dat conincks armey sterckelick met schepen ontrent Dort lage ende socht den schans, die de goesen te Swijndrechte hadden, te overloepen.

+ OCTOBER.

+ Die goesensteden twisten onder malcander.

3 Vergel. voor dit tinnen geld fol. 269vo noot.

+ Drie cellesusterkens wuyt Oudewater werden van den guesen genomen.

+ Duyvelant wert ingenomen.

4 Op 28 Sept. 1575 had de befaamde tocht van de Spaanse troepen door het water naar Duiveland plaats (Pot 3).

5 Ruychaver was inderdaad in Zeeland, maar dit bericht is uiteraard onjuist en wordt tegengesproken fol. 277vo.

+ Die Spaensche scepen comen tot Duynkercken.

+ f. 266. v.

+ S. Maria Jacops van Poel reyst weder te Leyden.

+ Coninks volc is met scepen voer Dordrecht.

[p. 531]

Men seyde oeck hier, dat het conincks leger, twelck onlangs tevoeren⁺ opgetrocken was, nu wederom ofquame.

Op den VIen rusteden in den Heer van de pest deersaeme religiose maeget⁺ S. Goeltgen N., procuratrix van den Magdalenen binnen Amsterdam, wesende geboren tot Oudewaeter. Die Heere sij haer ziel genaedich.

Op denselfden dage quame wederom binnen Amsterdam die voirn.⁺ nonne van Poel, Maria Jacops, daer voerens of staet dat nae Leyden gereyst was ende brocht met haer een wuyt haer medesusteren, genaemt S. Maria Gijsberts¹, donatinne, die tot noch toe binnen Leyden gheweest was. Dese vertrock ons wonderlicke deerlickheyt, welck haer conventualen ende andere catholike binnen Leyden mosten lijden, soe van berooft te werden ende mede van dies dat sij met vrede malcander scarp mochten toespreken. Van haer mater seyden sij, dat heel miserabel was, scerft, rappich ende sulx dat sij haer leden niet bruycken en mocht, noch selver spijs in haer mont brengen.

Op den VIIen hadden wij tijding, dat die IJsele ontrent Nieuwerherberch⁺ sulx gestopt waer, dat mer nu dachlix met paerden ende waegen mocht over rijden. Ende reden conincks ruyteren dachlix voer Rotterdam.

Oeck liep op dese tijt binnen Amsterdam fame, dat Ruychhaver met andere⁺ vier ofte vijf capiteynen op Duyvelant bij justicie onthooft waer niettegenstaende seer groete rantsoenen, welck men presenteerde voer hem te geven.

Op den VIIIen werde bij ons vertelt, dat binnen der Goude groete beroerte⁺ was tusschen den soudaeten ende den burgeren. Men seyde, dat die burgers tstadhuys met den kerck inhadden ende dat die soudaeten het ander van den stadt behielden.

Op den IXen rusteden in den Heere tot den Magdalenen binnen Amsterdam⁺ van de pest S. Hester Jansd. Die Heere zij haer ziele genaedich.

Hier werde mede wuytgesteken, // dat Delfshaven van des conincks⁺ soudaeten ingenoemen was, maer en werde daervan gheen geloof gegeven.⁺

Op den Xen Octobris sprake ick één, die wuyt Leyden quame ende hadde oeck tot Delft geweest. Dese vertelde mij van wonderlicke verkeertheyt, welck sij vermerckt hadde in veel religiosen, sonderling nonnen wuyt onse conventen, daer sommige of gehilickt waeren ende veel haer seer lichtvaerdelick drougen in lichtvaerdich habijt, geheel contrarie haeren state, ende ongescicktelick te spreken ende oeck te leven, als die het juck altemaelen verwurpen hadden. Sij spraken merckelick spottelick ende spitich van haer pater, noemende dien pater sobis² met groete verachtinge, sulx sij oeck verachten alle geestelicke ordinancie, dien sij belooft hadden te beleven met volle propooste ende volcomen bedachtheyt, wuytsprekende dat haer niet voer en stont dat dese tijt soude veranderen, ende oft al anders liep dat sij nochtans nymmermeer weder en souden keeren tot haer verlaeten religie, maer liever achter lant wilden dwaelen, mids hierbij sprekende dat sij niet eens en twivelden, of die haer noch in den catholike steden onder den religie behielden waeren seer in haer consciëntie beswaert doer sulcke afgoderie als sij bedreven in de catholike ordinantie van tgebruyck der hoochwaerdiger sacramenten te volgen.

+ Tleger comt neder.

+ Die procuratrix van den Magdalenen stervet.

+ S. Maria Jacops voirs. compt wederom wuyt Leyden ende vertelt veel verdriets van haer susteren.

1 Vergel. fol. 149vo noot.

+ Men rijdet over die IJsele.

+ Ruychaver wert onthooft.

+ Ter Goude is groete beroerte.

+ S. Hester stervet tot den Magdalenen.

+ f. 267. r.

+ Fame van Delfshaven. Wonderlicke verkeertheyt ende ongescicktheyt der religiosen.

2 Het is mij niet duidelijk, wat hiermee wordt bedoeld.

[p. 532]

⁺ Op dese tijt was der een groete duert in het sont, dat tot veel plaetsen begeert werde. Men coft binnen Amsterdam een scepel souts voer een half pondt Vls.

⁺ Op den XIen werde bij ons voer seker vertelt, dat onlanx voer desen dach gesciet was een groete nederlage in des coninx oerlochwaterschepen, die nu op die Meer laegen. Ende geboerde dit in maniere als volcht. Des coninx scepen laegen daer op die Meer bij die Oude Wetering om den guesen te benauwen. Soe geschiedet, dat die soudaeten, dien bevolen was deselfde waterscepen te bewaeren ende te bescermen, wuytgeloepen sijn om te roeven ende te mooscoppen, laetende seer weynich volcks bij den schepen. Twelck vermerckende die guesen, daer in de scansen leggende, sijn die schepen angevallen ende sijn een schip machtich geworden, twelck inhadde bij die veertich mannen, dien sij al doerstaeken, overboert wurpen oft gevangen naemen. Die geweldige provoost, die werde hier sijn hooft geclooft ende bleef doot. Der quamen oeck wuyt die scepen op dieselfde tijt binnen Amsterdam twee capiteynen, die verslagen ende doot waeren. Werde mede tschip, twelck van den guesen hier genomen was, an brant gesteken, omdat sijt niet wech wisten te crigen. //

⁺ Op den XIIen Octobris verhoorden wij, dat oeck voerseker tot Utrecht deser werlt overleden was doer die pest die seer eerbaere weduwe Lucia⁺ Paeuwen, huysvrou geweest van Jan Gerrit Hey Daemsz, burgemeester eertijts ter Goude. Wiens verdriet soe groet geweest is doer dese oproerige tijt in versceyde saeken ende groet verlies in goet ende bloet, dat hetselfde van nyemant wuytgedruckt mach werden, maer is evenwel te laetsten wuyt alle desen verlost. Die mogende Heere gewaerdich deser te ontfermen ende tewige licht te verleenen. Amen.

⁺ Op dese tijt werde oeck veel geseyt wederom, dat Zirickzee met compositie onder des conincks obediëntie gecomen soude sijn. Ende soude ygelick daerinne lijf ende goet behouwen, wuytgesondert etlicke dertien of veertien persoonen daer die coninck sijn wille mede wilde doen.

⁺ Op denselfden dach reysde die supprior van ons convent nae Haerlem om te sien of die pater van Sijl hem wilde ontfangen voer sijn soos¹ ten eynde hij sijn onderhout mocht crighen.

⁺ Op den XIIIen hadden wij niet altijts dan dat wij allen menschen benaut ende beswaert vonden, maer werde vertelt van een vrou, die seyde haerselven geboert te wesen staende dese verkeertheyt, hoe sekere soudaeten op eenen Goede Vrijdach tot haer huys in Steyn gecoemen waeren, daer sij veel overtallicheyt in spijs ende dranck bedreven. Ende was onder dese die soon van Wouter die kouckebacker ter Goude². Dese tenteerde die

+ Duerte int sout.

+ Coninx waterscepen hebben een swaere nederlage op de Wetering.

+ f. 267. v.

+ Lucia Paeuwen stervet tot Utrecht.

+ Fame wederom, dat Zirckzee onder den coninck is.

+ Ons supprior reyst nae Haerlem.

1 De vorige socius, Joost Jansz, die tot prior van den Hem was gekozen, had, hoewel zijn convent niet meer in wezen was, daarom zijn taak als socius van de pater van het Zijlconvent neergelegd en woonde met drie broeders binnen Schoonhoven (vergel. fol. 269ro).

+ Groete boesheyt, Pieter Heynrixz huysvrou in Steyn van den guesen angedaen.

2 Wouter Leendertsz koukebacker had een huis in eigendom te Gouda (kohier 1556 fol. 19), st. 12 Mei 1577 (Wapenheraut 1917, 56). Op 24 Nov. 1555 werd een graf op zijn naam gezet, dat op 30 April 1581 werd overgeschreven op de naam van zijn zoon Jan Woutersz Verboem (grafboek Janskerk fol. 93vo en 94). Het valt niet uit te maken, of deze zoon hier is bedoeld of de andere zoon, genaamd Leendert (weesboek I fol. 37vo, 190 en 314).

[p. 533]

vrou vant huys, dat sij mede met haer vleys eeten soude. Twelck naedemael sij eerstmael met reden ontseyde ende weygerde ende int laetste ymmers niet doen en wilde, soe is die kouckebackerssoon toegegaen ende heeft haer met gewelt die mont opgebroken ende als hij daer vleys in gesteken hadde, soe heeft hij haer die mont wederom toegehouden, bedwingende haer sulx te doen tgunt dat sij gheensins en consenteerde noch en wilde.

Op den XIIIIen quame gestadich fame, dat conincks leger - twelck nu⁺ een deel tijts geweest hadde te Swijndrecht om daer den guesen een groete schans of te loepen, maer tselfde niet becoemen en mocht doer het laege water twelck daer gestadich bleef overmids die Suydtooste wint - nu vandaen weder vertrock. Sommige seyden, dat het sijn aensicht nae der Goude hadde, ende meenden andere dat het nae die Meer reysde om die Oude Wetering in te nemen, tgunt oeck daerom te meerder gelooft werde, overmids dat op desen dach van Amsterdam nae Haerlem gestiert werden alsulcke waterscepen ende boyers als daer tot noch toe gelegen hadden.

Hoorden mede hier loepende wuytset, hoe der Goude onder den coninck⁺ gecomen was doer den burgeren, die in seditie met den soudaeten een poert tot haer cregen ende // daerdoer den Spaengers, die nu van Swijndrecht⁺ quaemen in den stadt lieten.

Op den XVen Octobris was daechs tevoeren begraven tot den Minrebroeders⁺ binnen Amsterdam die pastoor van Arleveen¹, heer Aelbert van der Goude, die op dese tijt overmids den geuserie hem binnen Amsterdam behielt. Die Heere God almachtich heeft desen seer wel gedaen, want hij hem wuyt veel verdriet van hartseer, vrees, honger, commer ende ander deesergelijck swaericheyt heeft verlost. Rust ende vrede moet sijn siel hebben. Amen.

Op desen dach quame ons supprior voirs. wederom van Haerlem tot⁺ Amsterdam ende en hadde niet vercregen vant gunt daerom hij gereyst was. Die pater van Sijl gave hem voer antwoert, dat sijn convent te benaut was dan sij meer volcks mochten opslaen. Ende seyde die suster, die den pater diende, dat die pater tconvent belooft hadde, dat hij bij hem gheen soos nemen soude. Mede verhoorde dese supprior daer, dat het hoochwaerdich sacrament in haer kerck gheen licht en mocht crigen doer het convents armoede. Ende liet dese pater onsen supprior, die sijn meester geweest hadde, sulx ongetroost ghaen, niettegenstaende sijn oetmoedelick bidden ende clagen, daermede hij seyde, dat hij niet en wist werwerts hij hem soude bekeeren, maer sorch hadde van achter lant te moeten loepen.

Op den XVIen werde binnen tconvent sint Agnieten tAmsterdam gecleet⁺ een maechdeken wuyt der Goude, die wuyt Poel doer dese verstroytheyt - daer sij om nonne te werden een deel tijts gewoont hadde - tot dit convent gecomen was. Sij hietede S. Duyfken Jansd². Dit saegen wij an ende werden hierdoer beroert om te overdencken, dat wij oeck eertijts sulx ons staet angenoemen hadden, waerdoer wij nu in swaer verdriet

+ Conincks leger treckt van Swijndrecht.

+ Fame dat der Goude over is.

+ f. 268. r.

+ Heer Aelbert, pastoor van Alreveen, wuyt der Goude geboren, sterft tAmsterdam.

1 Aarlanderveen, waar echter in 1573/74 Johannes Adriani pastoor was geworden. Wel was daar sedert 1559/60 een Albertus de Raephorst bezitter van een vicarie op het altaar van St. Johannes Baptista. (Gr. Rijnlandia 1 en 3).

+ Ons supprior comt ongetroost van Haerlem.

+ Tot sint Agnieten tAmsterdam wert Duyfgen van der Goude gecleet.

2 Duyfgen Jansdr., geb. 1556/57 Gouda, werd gekleed 16 Oct. 1575 en geprofest 16 Oct. 1576 in het St. Agnietenconvent te Amsterdam (Van Eeghen 94).

[p. 534]

staeken, als die van als berooft waeren ende niet konden sien, hoe wij ymmermeer wederom in rust souden mogen coemen. Och ons verbaestheyt was⁺ soe groet, dat het niet te scriven en is. Wij voelden last boven last ende sorchden altijt swaerder, doerdien dat wij wel vermerckten, dat nyemant oeck wie die waer, niettegenstaende al had die oeck schat van gelt bij hem, hem conde versekeren van de wuyterste benautheyt te ontcomen, gemerckt toch geen steden gevonden werden daer niet en waeren die der goesenfactie toegedaen waeren ende gheen wegen openstonden om te vluchten, die vrij waeren van roevers. //

⁺ Op den XVIIen Octobris ontfingen wij tijdinge, dat in Zeelant angecomen⁺ waeren tot onderstant van den prinsch met sijn guesen wel vijfduysent Scotten, ende reese doer dese fame den verdruckte catholike groete swaericheyt, als die hierdoer sorge ontfingen, dat die verkeerde nu niet dan te harder ende te verbitterder souden werden.

⁺ Op desen dage quame weder binnen Amsterdam die ondermoeder¹ van de Cellesusters tOudewaeter, daer voerens of staet dat int reysen nae Utrecht van den guesen geplondert was. Dese vertrock ons groete ellendicheyt, welck sij gesien had van veel burgeren wuyt Oudewaeter, die eertijts heel rijck geweest sijnde nu binnen Utrecht in groeter armoede leefden. Sij seyde, dat die pastooren van Montfoort ende den Lynscoten nu van den pest gesturven waeren. Van ons hofstede tot Berchhouf² bootscapte sij ons, dat woost ende desolaet laege, sulx dat die commenduer van Waerden³ haer geseyt hadde, dat hij wenste dat sijn lant gebout werde ende dat hij op ygelick morgen een croon mocht toegeven ende dat wij mede desgelijcks wel begeeren mochten van onse lant.

⁺ Oeck sprack sij, dat Hooncoop, Polsbrouck ende andere dorpen tusschen Oudewaeter ende Schoonhoven geheel onder waeter laegen, soedat mer met schuyten wel over vaeren most, ende dat den lantluyden belet werde haer hoy tot haeren oerber mids den kennip, welck in die verdestrueerde dorpen noch stonde, wech te haelen ende in den steden Oudewaeter oft anderen, oeck den coninck toegedaen, te brengen.

⁺ Op den XVIIIen werde bij ons vertrocken, hoe weynich medogentheyt getoont werde van den steden, welck noch geen overvallinge gedaen was, over den verdreven ende beroefde goede luyden, die deerlick achter lant loepen mosten, sonder te hebben waervan sij mochten leven. Als dese yemant baden, dat men hem yet te leen dede om in haer wuyterste noot te gebruycken, soe en vonden sij hiertoe nyemant bereyt voer ende eer sij bij brochten borgen seker sufficient om te betalen tgunt men leenen wilde als haer eygen selfs sculde, met te geven tot winst voer één jaer gebruyck hondert voer vijftich ende soe nae ad venant. Ende als yemant sulx sijn penningen wuytdede, dese beromden hem dan als die sijn evennaeste trouwelick in de noot bijgestaen hadde, sonder yet min te bedencken dan dat sij hiermede eenich woucker bedreven.

+ Der menschen swaere benautheyt.

+ f. 268. v.

+ Fame, dat in Zeelant wederom Schotten comen tot der goesen behouf.

+ Dondermoeder der Cellesusters tOudewater compt weder tAmsterdam ende vertelt veel verdriets.
Die pastoren van Montfoort ende den Lynscoten sterven. Ons Berchouf leyt heel woost.

1 Over de ondermoeder is niet gesproken, alleen over drie zusters, die werden gevangen genomen (vergel. fol. 266ro).

2 Het convent Stein bezat 32 morgen land, genaamd de Berckhouff, gelegen in Waarden of Waarder bij Woerden (rek. de Lange fol. 4vo).

3 Commanderij der Johanniters bij Woerden, genaamd de Waerder (M.B. II, 209).

+ Die dorpen tusscen Oudewater ende Schoonhoven leggen onder water.

+ Sobere medogentheyt tegen den benaude, beroofde ende verdreven menschen.

[p. 535]

Op den XIXen hadden wij wederom tijding van Zirckzee, waermede de⁺ voirs. rumoren betoont werden wuytsteken geweest te sijn ende werde nu geseyt, dat conincks armey het nieuwe hooft, twelck in corte jaeren voerleden tot Zirckzee gemaeckt was, ingenomen ende overvallen hadden, met persuasie dat men doerdien den voirs. stadt te lichter soude mogen tot subjectie brengen¹.

Op den // XXen Octobris quame binnen Amsterdam die nieuwe gecoeren⁺ prior van den Hem ende vertrock ons, hoe hij met sijn broeders wesende⁺ tsamen vier int getal binnen Schoonhoven in groeter benautheyt behiel. Hij hadde een huys gehuyert besiden tconvent van sint Elyzabeth² ende maeckte een veynster tusschen den convente voirs. ende hemluyden, waerdoer haer spijs wuyt sint Elyzabeth gerecht werde, alsoe hij daer voer hem ende sijn broederen den cost gecocht hadde. Binnen haer huyse laesen sij tsamen haer getijden op convents manier ende ghingen in die parochiekerck met malcander tsamen misse lesen ende quaemen daernae gelijck wederom thuys. Sij vonden haerselven seer desolaet sonder te hebben die haer enige assistensie dede, maer gelieten haerselven geheelick in des Heeren wille.

Op den XXIen quamen missiven, wederom houdende dat nu voerseker in⁺ een haven van Engelant gearriveert waeren wel tachtich oerlochscepen, die wuyt Spaengen tot verdruckinge der guesen in dese landen quaemen. Men raesde oeck hier weder met zeer wuyt te stellen, dat Zirckzee met⁺ compositie onder den coninck gecomen was.

Op den XXIIen quame een wuyt Wensveen binnen Amsterdam ende⁺ bootscapte die, hoe wuyt der Goude sekere soudaeten geloepen waeren om te verdriven sulcke Spaengers als sij waenden, dat in Moert³ hem behielden. Ende werden dieselfde verrast, soedatter over die veertich guesen geslagen werden.

Seyde oeck dieselfde, dat nae dit die van der Goude in menichte wuyt⁺ sijn getrocken ende hebben het dorp van Moert an brant gesteken, bedervende soe dengheen daer sij haer welvaeren of plegen te nemen.

Op den XXIIIen continueerde die fame, dat Zirckzee onder den coninck⁺ met compositie gecomen was. Men seyde oeck, datter drie Vlissimsche⁺ groete oerlochscepen an den coninck overgegaen waeren.

Op den XXIIIIen sach men onder die gemeente, dat si haer verhoochde⁺ wuyt oersaeck van tijdingen die hier verspreyt werden. Men riep, dat het voer die wint al heel liep. Ende als men vraechden waerom, soe werde geantwoert,⁺ dat conincks armey tegenwoerdich int lant van Vooren lach ende den Briel meende te benarren ende dat doer tselfde conincks volck nedergeleyt⁺ waeren tot ééne tijt ses vaendelen goosen, wuyt Noordelant geschickt om Zeelant te ontsetten.

Men seyde mede, dat doer die van Woerden gesolliciteert werde om genaede⁺ te hebben ende haer stadt onder obediëntie te brengen, met affirmatie

+ Fame wederom van Zirckzee.

1 De verovering van het Nieuwe Hooft vond plaats op 11 Oct. 1575 (Helmich 176).

+ f. 269. r.

+ Van die broederen wuyt den Hem binnen Schoonhoven.

2 Regularissen van St. Augustinus, annex aan het kapittel van Syon (M.B. II, 171).

+ Wederom fame van Spaense scepen.

+ Wederom tijding van Zirckzee.

+ Der werden sommige guesen in Moert verslagen.

3 Moordrecht.

+ Moort werdet verbrant.

+ Van Zirckzee.

+ Van Vlissemse oerlochscepen.

+ Die gemeente veroevert wat.

+ Tleger leyt int lant van Voorn.

+ Noordelantse gosen werden geslagen.

+ Fame van Woerden.

[p. 536]

dat men wel wiste, dat die gedeputeerde wuyt Woerden tegenwoerdelick om dese saeck tot Utrecht met den stadthouder parlementeerde.

⁺ Op den XXVen hoorden wij van der Goude //, dat daer groet verdriet⁺ was doer onverstant tusschen den soudaeten, den scippers ende den gemeent. Men seyde, dat die gemeente gaern overgegaen hadde, maer werde tselfde wedergehouden doer den soudaeten ende schippers, die tsamen eens waeren, ende hadden dese tslot inne, daer sij alt geschut op gebrocht hadden, dwingende den gemeente met dreigemente, dat sij den stadt eer wilden in brant stellen dan sij dien souden overgheven. Een pondt butters most men negen st. voer gheven.

⁺ Op den XXVIen Octobris hadden wij wederom contrarie scriven wuyt Antwerpen dan nu dese voerlede dagen continueerlick van Zirckzee gestroyt was ende werde gescreven, dat geparlementeert werde tusschen conincks armey ende die van Zirckzee, met hope dat daer alle dinck wel gaen soude sonder mentioen te maeken, dat die stadt onder conincks obediëntie gecoemen was.

Op den XXVII hadde ick sprake met sommige wuyt Leyden, binnen Amsterdam met mij dwalende, ende vertrocken die, dat wonderlicke verwoostheyt binnen Leyden gesien werde niet anders dan of daer die christenheyt noyt geweest hadde. Sij seyden, dat daer alle goede menschen verdruckt ghingen ende alleen die verkeerde het regiment hadden, sulx dat nyemant daer ten besten yet raeden mocht sonder merckelick daervoer verongelijckt⁺ te werden. Soe, waer vernomen werde dat een kint maer gegadoopt werde, daer viel confiscatie soewel over die de gadoepinge gedaen hadden, sij waeren mannen of vrouwen, als over die ouders van die gedoopte kinderen, waerdoer oeck minnich kint ongedoopt ende heyden bleve. Ghinck oeck te niet voer die hilickten het openbaer trouwen, soewel die manier als die goesen gebruyckten als die catholike, ende liepen die menschen tsamen niet anders dan oft honden ende beesten geweest hadden.

⁺ Op den XXVIIIen verhoorden wij, dat op den XXIIIIen deser maent tot Utrecht gesturven was Jan Bosch, als daer onlanx tevooren gesturven waeren Jan Baerentsz ende eene Sebastiaen, broeder van den pastoor tot Wensveen, tsamen drie eerlicke goede mannen, borgeren van der Goude, als ballingen dwalende achter lande doer desen tegenwoordigen turbele⁺ om haer stantachticheyt tot den catholike religie. Hoorden oeck hier, dat in den goesensteden die munte sonderling verhoeget was, sulx dat een daelder dede drie R. gl. ende dat men meest met tinne gelt handelde, twelck geschiede doer des prinschen ordinancie, die met sijn Staten belooft hadde, dat men op gelegender tijt het tinne gelt in goet gelt veranderen soude¹.

+ f. 269. v.

+ Ter Goude wert groot verdriet gesien.

+ Zirckzee is noch niet in.

+ Mercket wel an.

+ Jan Bosch, Jan Barentsz ende Sebastiaen van der Goude sterven tot Utrecht.

+ Die munte gaet in goeselant seer hooch.

1 Naar aanleiding van dit bericht en dat op de volgende folio deelde Dr. H. Enno van Gelder mij het volgende mee: ‘De hier gegeven geruchten lijken mij overdreven te zijn geweest, op zijn minst ongeoorloofde generalisaties. Een bevel om gemunt en ongemunt goud en zilver in heel Holland in te leveren tegen vergoeding in tinnen geld is niet bekend en waarschijnlijk ook nooit uitgevaardigd. Wel hebben dergelijke regelingen in verschillende steden bestaan, waarbij de Staten dikwijls het uitgegeven tinnen noodgeld garandeerden. Zo de Staten van Holland voor Schoonhoven en Woerden in Augustus en September 1575 en de Staten van Zeeland voor Zierikzee in November 1575. Wellicht zijn deze berichten de aanleiding tot de geruchten geweest. Ook de koers van de daalder op 3 gulden kan nauwelijks algemeen gegolden hebben, wel echter in verschillende belegerde steden’.

[p. 537]

Op den XXIXen hadden wij smorgens groete wuytstel, waerdoer veel goede verdreven menschen seer weemoedich werden. Men seyde, dat die guesen⁺ het nieuwe hooft ontrent Zirckzee, twelck hem in voerleden daegen ontweldicht was, nu wederom met gewelt tot haer wille gecregen hadden. Maer hoorden nae die noon, dat // die fame logenachtich was, met affirmatie⁺ dat Zirckzee noch belegen werde ende hem niet opgeven en wilde.

Op den XXXen Octobris werde mij van een burger binnen Amsterdam, die tot Vyanen geweest hadde, geseyt, hoe binnen Vyanen die pest seer was, die veel menschen te niet bracht, sulx oeck gesien werde in de landen ontrent Vyanen, daert soe versturf datter weynich lantluyden gevonden werden, soeseer dat om dese sterfts wil ende mede doer oersaeck van dese turbele veele schoender coernlant in die conterey woest, dreest ende onbebout bleve leggen.

Ende was mede binnen Vyanen gesturven haer pastoor, heer Jan Fransz,⁺ eertijts schoelmeester van der Goude, tegenwoerdich balling, omdat hij priester was ende bij sijn priesterdom ende den catholike religie wilde bliven. Die Heere sij hem genaedich. Amen.

Op den XXXIen hoorden wij niet dan van bangicheyt ende verdriet,⁺ daer al die werlt in stack, ende werde dit hoe langer hoe swaerder. Men seyde, dat ontrent Utrecht die soudaeten soe hier soe daer quaemen ende den lantluyden deerlick tribuleerden, sulx dat oeck dengheenen, die in de lanthuysen stonden ende het coerne dorsteden, van denselfde soudaeten haer cleeder wuytgetogen werden ende daermede heenen liepen.

+ Wederom quade tijdinge voer den dwaelende catholike.

+ f. 270. r.

+ Heer Jan Fransz Smit van der Goude stervet tot Vyanen.

+ Verdriet overal ende sonderling bij Utrecht in den lantluyden.