Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2
(1960)–Wouter Jacobsz– Auteursrechtelijk beschermd[September]Ga naar margenoot+ Op den eersten Septembris hoorden wij, dat conincs soudaeten inGa naar margenoot+ Crimpen seer naerstich waeren om den guesen die daer laegen te becrachtigen. Men seyde, dat den guesen haer ammerael met sommige van sijn edelen gevangen waren ende sijn schip in de gronde geschoten was. Op den IIen quaeme tijdinge, dat die schans tot CrimpenGa naar voetnoot1 van ons volck ingenoemen was, doerdien want die guesen die daerinne waeren <siende des conincks heercracht grooter te sijn dan dat sijt mochten tegenstaen> vandaen gheschamt waeren. Ga naar margenoot+ Op desen dach werden binnen Amsterdam alle excijnsen verdubbelt ende geschieden dat doer des stads raede om doer den penningen, daervan coemende, te mogen draegen sulcke lasten als den stadt hadde in te houden soudaeten ende anders, sulcks sij doer den tegenwoordigen turbele bedwongen werden te doenGa naar voetnoot2. Op den IIIen werde bij ons verseyt, dat wuyt der Goude an die van Amsterdam doer sommige versocht werde om assistentieGa naar voetnoot3 wuyt der Goude te mogen coemen ende begeerde dat om doerdien te moegen ontcoemenGa naar margenoot+ sulcke overlast als den goetwilligen daer angedaen werde, bedwongen om gestadelick den stadt binnen te begraven soe hier soe daer ende te bolwercken, sonder dat haer eenige ruste gegunt werde. Men seyde, dat die goesen daer nu lastelicker tyranniseerden dan sij oyt gedaen hadden ende den catholiken, die ten besten rieden dat sij haer den coninck onderworpen souden om verder desolatie te ontcoemen, wilden wuyt den stadt quijtweesen, met crijten ende roupen dat sij haer gheensins overgeven wilden, maer vromelick vechten ende niet anders sochten dan doot te slaen of doot geslaegen te werden. Ga naar margenoot+ Op den vierden was fame, dat conincks soudaeten oeck tot Coppel, Ouderkerck ende Haestrecht al an die IJsele haer scansen hadden, sulx dat die van der Goude seer benaut werden ende en conde nochtans noch nyemant weeten werwerts het leger nu keeren soude. Ga naar margenoot+ Wij hadden oeck tijdinge, dat die Dortsche Waert van conincks soudaeten geheel woost gemaeckt ende van haer beesten ende andere have beroeft werde. Ga naar margenoot+ Op den Ven begon men te spreken, dat wederom nieu crijchsvolck quaeme wuyt Duytschlant tot assistentie van den guesen ende werde daerbij geseyt, dat van conicks soudaeten geschickt waeren die op haer coemst mosten passen. Van der Goude werde geseyt, dat daer veel volcks wuyt verloepen was, wesende van de principaelste guesen. | |
[pagina 525]
| |
Op desen dach quame binnen Amsterdam een missive, inhoudendeGa naar margenoot+ dat die prinsche ons stadhouder bedanckt hadde over sulcke gracie, als hij die van Schoonhoven getoont hadde, ende sonde hem ses van sijn gevangens wuyt ons volck, eertijts doer sijn gewelders gegrepen, tot een gratuiteyt, mids ontbiedende dat hij verhoopte met hem onlanx noch in vrienschap te versaemen. Op den VIen quamen wederom ontrent XII guesenscepen wuyt NoordelantGa naar margenoot+ voer Amsterdam op Pampis ende werde veel volcks hierdoer sonderling benaut. Sommige meenden, dat sij tselfde deden om het crijchsvolck wuyt Hollant te trecken, maer meenden andere, dat sij maer practiseerden zekere roeverie ontrent Amsterdam te doen. Ontrent den avont van desen dage werde op Diimerdijck een gevangen, die wuyt die voirs. goesescepen opt lant geset was om te verspien, waer sij haer anslach bequamelickste maeken souden, ende beleed, dat sij van propoost waeren den Diimerdijck // doer te steken.Ga naar margenoot+ Op den VIIen Septembris quame binnen Amsterdam wuyt der GoudeGa naar margenoot+ ons geprofesside leeckbroeder, broeder Cornelis JanszGa naar voetnoot1. Dese scheyde wuyt der Goude wuyt vreese van tgunt daer gesorricht werde, dat haer van conincks volck soude overeoemen. Ende vertrock ons vreemde dinghen,Ga naar margenoot+ die daer verspreyt werden, dat die minrebroedersGa naar voetnoot2 ende andere religiose heeren binnen Oudewaeter bedreven hadden, sonderling van moerden ende kinderen an speten gesteken te braeden, twelck al met valscheyt geschiede, niet anders souckende dan den gemeente te hissen ende te verbitteren tegens alle geestelickheyt. Op den VIIIen quaemen die guesen voirn. wuyt haer scepen op den Diimerdijck om dien te doergraven, maer hielen haer beheymst achter het riet, voertcoemende met weynich. Conincks volck, haer siende ende niet anders wetende of sij waeren cleyn van getale, sijn onbedochtelick in vriheyt tegensGa naar margenoot+ haer angeloepen. Ende hebben die guesen, die in bedroch achter triet laegen, haer voertgegeven, verrassende ons volck mids gevangen nemende een van ons capyteyns ende vijf ofte ses dootslaende. Maer en sijn die guesen bij die victorie niet gebleven. Ons volck greep weder die moet ende versaemende soe sijn sij met malcander tegen den guesen angetreden ende hebben die niet alleen weder van den dijck verdreven, maer oeck over die hondert van haer dootgeslegen. Op den IXen ontfingen wij continuele tijdinge, dat Woorden voorsekerGa naar margenoot+ belegertGa naar voetnoot3 was met die helft van het leger, oeck seyde men, dat daer al drie groete stucken gescuts voer gebrocht waeren. Op dese tijt verhoorden wij, dat die guesesteden tegenwoerdelick sonderingGa naar margenoot+ benaut werden, soedat sij nyemant wuyt haer steden wilden laeten ende te niet maeckten alle licenten. Men seyde ons, dat sij oeck die lantluyden, die bij haer te marckt quaemen, haer manden ondersochten, soe wanneer sij wuyt den steden tot haer hofsteden ghingen. | |
[pagina 526]
| |
Ga naar margenoot+ Oeck ontseyden die van Amsterdam sulcke licentegoederen als men haer wuyt Noordelant hadde willen anbrengen ende hadden conincks soudaeten op desen dach angehaelt een schip met rogge, twelck waende doer die oude vrijheyt tAmsterdam ter merckt te coemen. Ga naar margenoot+ Op den X quaemen missiven wuyt Brabant, inhoudende dat alsulcke oerlochscepen, als van Antwerpen gezeylt waeren nae Zeelant, den guesen groet quaet gedaen hadden mids den brant schietende int ammiraelschip van die [van] Vlissingen, vangende een ander schip ende die andere schepen zeer knoostende, zoedat sij die vlucht mosten nemen. Op den XIen worde onder die gemeente geseyt, hoe die prinschGa naar voetnoot1 metGa naar margenoot+ CondéGa naar voetnoot2 tsamen aliantie hadden om twee steden in Hooch Burgoengen met verraet te overvallen, hebbende al met sommige wuyt die steden gesproken, die hen tverraet souden helpen expediëren. Ende alsoe sij hiertoe sekere knechten vergadert hadden, met beloften dat sij haer gelt op die hant geven souden aleer dit werck begonnen werde, ende dat gelt op sijn besette tijde niet en quaeme, soe is hier en tusschen dit verraet wuytgecomen, die verraeders sijn openbaar geworden ende sijn dese, gevangen sijnde, met vier paerden vaneen getogen, waerdoer oeck die vergaerde knechten gescheyden ende ygelick sijns weechs geloepen sijn. Dit is wederom geweest een vertroostinge den benauden, die nu verslagen waeren deur fame dattet leger wuyt Hollant boven most trecken, want die vrees nuGa naar margenoot+ temet liep, // alsoe wel vernoemen werde dattet leger tegenwoerdich in beroerte was ende gestadelic an ende an op ende voer Woorden trock. Ga naar margenoot+ Op den XIIen Septembris liep fame, dat voer Woorden op dese tijt niet anders soude gedaen werden dan met blouckhousen haer te ontnemen alle toevaert ten fijne die stadt benaut mocht werden. Ende dat veel vant leger nu getrocken waeren nae Goudsluys om tselfde bolwerck, twelck daer lach, nu weder inne te nemen. Dese fame dede wederom den goeden seer troerich werden, beducht sijnde, dat die crijchvordelinck verder soude voer dese tijt onderweech bliven tot haere groete beswaertheyt, alsoe sij haer hierdoer noch wuyt haer possessie bevonden gehouden te werden. Ga naar margenoot+ Op desen dach werde oeck wuytgeset, dat Zirckzee hemselven nu wederom met gemoe wuyt vreese in obediëntie van den coninck gegeven hadde, maer werde tselfde niet anders dan voer logentail ende als een droom ontfangen,Ga naar margenoot+ alsoe op dese tijt veel niet anders vernomen werde dan dat ygelick den ander met versierde dinghen stoffeerde. Ga naar margenoot+ Op den XIIen quamen missiven tot Amsterdam, inhoudende dat nu tegenwoerdich in Boscagien gereet laegen LX oerlochscepen met wel achtduysent Spaengerts, die met den eerste goede wint hier in onse landeGa naar margenoot+ verwacht werden. Vermelden oeck dieselfde missiven, dat ons coninck wisselbrieven nedergesonden hadde om tot Antwerpen op die cantoeren te lichten die somma van tienhondertduysent ducaten, ende dat des conincks huysvrou nu sint JacobGa naar voetnoot3 laetsleden verlost was van een jonge soene. | |
[pagina 527]
| |
Op den XIIIIen sach men tot Amsterdam, dat smorgens die oerlochscepenGa naar margenoot+ wuyt Noordelant besijden die Diimerdijck, gecomen om den dijck te doersteken, geweken ende genouch wechgereyst waeren. Op dese tijt spraken wij sommige, die nu wuyt der Goude quamen, ende vertrocken die ons van de groete verbittertheyt der Gouwenaers, die nuGa naar margenoot+ in haer stadt hadden seven vaendel knechten ende noch meerder verwachten. Op den XVen hoerden wij, dat tot Dordrecht seer geschoten was terGa naar margenoot+ eeren den prinsch, die vandaen nae Zeelant vertrock, maer werde geseyt, dat die prinsch genouch met arremoede vandaen verscheyde, doer oersaeck want sij bij haer soeveel soudaeten niet wilden ontfangen als hij gaerne gesien hadde. Men verspreyde mede op dese tijt, dat in de Noordelantsche steden groeteGa naar margenoot+ onmoede was, sulx dat coopluyden haer winckelen toehielen, om saeke van den tienden penninck, die van prinschen wegen nu bij haer versocht werde dat ygelick geven soude. Op den XVIen begon men wederom te spreken van nieuwe vergaderingeGa naar margenoot+ wuyt sekere groete montsueren tot verheffinge van de tractate om pays te maeken ende hadden veel goede hoope, dat voerseker pays werden soude, soe verre geboorde dat die groote meesters wederom bij malcander quaemen. Op den XVIIen werde ons geseyt, hoedat die conventualen van PoelGa naar margenoot+ binnen Leyden nu wederom geplondert ende van als berooft waeren ende dat sij tsamen voerhadden om tot Haerlem metterwoon te coemen, wesende met malcander // in groot verdriet.Ga naar margenoot+ Tot Utrecht was op dese tijt ten huyse van deerbaere Jan Hey Gerritsz,Ga naar margenoot+ s.m., sijn huysvrou die pest, daer gesturven sijnde sijn jonxste dochter, genaemt Cathariin JansdGa naar voetnoot1. Die Heere zij haer siele genaedich. Op den XVIIIen Septembris ontfingen wij tijdinge, dat die drossertGa naar margenoot+ van MuyenGa naar voetnoot2 gevangen was doer den guesen, wuyt Woorden gecoemen, waerdoer opelick gesien werde dat het belegge voer Woorden noch niet geheel en was. Op den XIXen werdet wederom seer onveylich om te reysen tusschenGa naar margenoot+ Haerlem ende Amsterdam, doer oersaeck dat conincks soudaeten daerontrent een scans verlaeten hadden, waerdoer die guesen nu op die tIJe mochten coemen. Ende werden die goede luyden, die nootlick harwerts ende derwerts mosten reysen, den boesen tevoeren gegeven om berooft, gevangen ende anders deerlick misbruyckt te werden. Op den XXen hadden wij scriven wuyt Haerlem, hoe tot Delft een religioosGa naar margenoot+ van Syon, heer Aert genaemt, eertijts prior in de PolderGa naar voetnoot3, gevonden | |
[pagina 528]
| |
was heymelick sittende op den Faliibeghijnhof ende worden vandaen gedreven, met ordinancie dat hij hem niet meer heymelick houden most maer gaen ende staen sulx andere burgeren deden op peyne van wuyt den stadt verdreven te werden. Ga naar margenoot+ Op den XXIen sprack men, dat sommige Spaengers wuyt het leger in Hollant opgetrocken waeren nae Brabant om daer te scheep te gaen nae Zeelant, daer nu of vertelt werde, dat nu veel conincks scepen redelick prospereerden. Andere seyden, dat noch in Duytschlant groete vergadering was van guesenruyters ende voetknechten. Ga naar margenoot+ Op den XXIIen werde smorgens binnen Amsterdam opt bedde doot gevonden een priester van Oudewaeter, gecoemen als die stadt gewonnen was, die sijn lijf gerantsoeneeret hadde met vijftich R. gl., welck hij van andere sijn vrienden most soucken, want hem alle sijn goet ontnoemen was ende maer een palsrock behouden hadde, daer hij mede wuytquaeme, sonder mantel ofte yet anders. Die Heere gewaerdich dese an sijn ziel te ontfermen. Ga naar margenoot+ Op den XXIIIen hoorden wij, dat die van der Goude nu genouch een moertcuyl geworden waeren doer haer vrijbeuters, die alt lant doerliepen ende oeck die vaert tusschen Utrecht ende Amsterdam gheheel onveylich maeckteden, brengende soe wien sij wisten te becomen gevangen binnen der Goude. Ga naar margenoot+ Op dese tijt rees op veel plaetsen die pest seer, sulx dat te Nichteveen op den voerleden nacht gesturven waeren vijf menschen in één huys ende waeren daer veel andere huysen heel wuytgesturven. Ga naar margenoot+ Op den XXIIIIen sprake ick een, die wuyt Schoonhoven quame, ende vertelde mij die, dat ontrent die stadt niet dan waeter gesien werde, sulx dat daer seer verdrietlick was om wesen. Ga naar margenoot+ Op dese tijt waeren die broederen van ons convent wuyt den Hem tsamen tot Utrecht om met den vicariusGa naar voetnoot1 haer een prior ofte rectoir te maekenGa naar voetnoota, doer beveel ende instancie des paters der Magdalenen binnen Amsterdam tegens den raedt des priors van Steyn, zoe hijGa naar voetnoot2 nae dexempelen van die van Windecim driemael tot een rectoor gecooren zijnde ende prior <alst staen moechte, omdatter noch convente noch vergaderinge was> den broeders dwonge voor den aertsbiscop een prior te kyessen. // Ga naar margenoot+ Op desen tijt werde ons mede vertelt, hoedat die wuyt Bommel bij haer gevangen ingebrocht hadden den abdt van Vlierbeeck buyten LovenGa naar voetnoot3 ende deden desen allen spijt an, welck sij conden bedencken. Als hij eeten soude, dan soe pijpten ende trommelden sij. Oeck deden sij hem an sijn | |
[pagina 529]
| |
beenen bellen ende bedwongen sij hem sulx te dansen ende te springen. Op den XXVen Septembris hoorde men, dat onder den gemeente wederomGa naar margenoot+ spraeck liep, dat men wederom vergaderen soude om van pays te tracteren, maer en conden die goede luyden hiervan niet seer vertroost werden, overmids dat sij wel verhoorden hoe verkeert haer die guesen hielden in den steden, dien sij inhielden. Op desen dage sprake ick één, die wuyt Delft tegenwoordelick quame,Ga naar margenoot+ ende vertelden die, hoe op den tijt als Schoonhoven overginck bij haer wuyt een weerwraeck weder opgeresen was een nieuwe vervolgenisse over den priesters, daer sij der sommige van deden wuyt den stadt gaen. Op den XXVIen hadden wij veel tijdings, hoe conincks armey op deseGa naar margenoot+ tijt seer geweldich waer op Zeelant, wesende oeck selve te schepe die guvernoer-generael, daer tegens men seyde dat die guesen veelal haer soudaeten, die sij tot verscheyden plaetsen in den scansen hadden leggende, opsonden. Men wilde oeck seggen, dat conincks armey groete victorie tegens denGa naar margenoot+ gosen gehad hadde mids dien ontweldicht te hebben wel twintich scepen. Op den XXVIIen werde wuytgesteken, dat Vlissingen wederom an den coninck soude sijn, met additie dat conincks scepen nu voor DordrechtGa naar margenoot+ laegen. Men hadde mede op dese tijt tijdinge, dat die guesen bij haer doen slaenGa naar margenoot+ hadden veel duysent guldens an copergeltGa naar voetnoot1. Op den XXVIIIen sprack men, dat Zirckzee ende tgehele lant vanGa naar margenoot+ Schouwen onder des conincks obediëntie was ende dat nu gereetschap gemaeckt werde die Oude Wetering te bevechten tot coninx behouf. Men hoorden oeck hier, dat die conventen hoe langer hoe swaerderGa naar margenoot+ benaut werden, sulx dat dien niet anders te verwachten en stonde dan dat sij van malcander souden moeten verscheyden om ygelick sijn cost te soucken, waertoe sij haer genouch bevonden werden te schicken, sommige met bitterheyt haerder harten ende andere met begeerte, nae ygelick haer geaffectioneert vonde, soe toch die menschen van versceyde sinnen sijn. // Op den XXIXen verbreede die fame van sulcke victorie als op den XXVIenGa naar margenoot+ deser maent gescreven is ende werde nu geseyt, dat daer een swaere slach gevallen was, veel menschen geslagen waeren, daervan men gesien hadde seer veel gewont volcks gecoemen te wesen soe binnen Dordrecht soe oeckGa naar margenoot+ binnen Antwerpen, met fame dat tot Dordrecht groete droufheyt gesien werde, doerdien dat daer alle daechs meer volcks gemist werde, die men vreesde dat in dese slach al gedoot waeren. Op den XXXen Septembris quame weder binnen Amsterdam die onderpriesterGa naar margenoot+ van den convente der Magdalenen binnen Amsterdam, die - als boven geteykent staetGa naar voetnoot2 - self conventuael sijnde van den Hem, met sijn medebroeders gereyst was nae Utrecht tot den vicarium om daer haer een prior te maeken. Ende brocht ons die tijding, dat sij tsamen gecoren hadden in | |
[pagina 530]
| |
presentie van den aertsbisschop fratrem JudocumGa naar voetnoot1, doen oeck onderpriester tot het convent Zijl binnen Haerlem. Ende werde dieselfde electie van den voirs. aertsbisschop geconfirmeertGa naar voetnoot2. |
|